Μηνολόγιον Μαρτίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Τρ  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και θανή Φαίδωνος Γεωργίτση
Τε 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Πε  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Πα 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Σα 5	† Ούγου Τσάβες
Κυ 6	Μιχαήλ Αγγέλου. Και του Κιλελέρ.
Δε 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Τρ  8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Τε  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Πε 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Πα 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Σα 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Κυ 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Δε 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Τρ 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Τε 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Πε 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Πα 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Σα 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Κυ 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Δε 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Τρ 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Τε 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Πε 24	† Αδαμαντίου Κοραή
Πα 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Σα 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Κυ 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Δε 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Τρ 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Τε 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Πε 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη, και μάλιστα την πρώτη του Μάρτη γιόρταζαν το Armillustrum (Αρμιλούστριο) σε τέμενος του Άρη, γιορτή καθαγιασμού των όπλων.

Η ελληνική λοιπόν ονομασία του τρίτου μήνα της χρονιάς είναι δάνειο από τα λατινικά, όπως άλλωστε και όλα τα ονόματα των μηνών. Για να αναφέρουμε την άχρηστη πληροφορία της ημέρας, ο Μάρτιος είναι ένας από τους τρεις μήνες του χρόνου που η τουρκική του ονομασία είναι επίσης δάνειο από τα λατινικά, Mart (οι άλλοι δυο: Mayιs και Ağustos). Στα αγγλικά, το όνομα του μήνα, March, συμπίπτει με τη λέξη march που σημαίνει πορεία/εμβατήριο (μαρς) αλλά πρόκειται για απλή σύμπτωση -δεν υπάρχει ετυμολογική συγγένεια. Σύμφωνα δε με το γνωστό ανέκδοτο, στα λαρσινά ο Μάρτιος είναι επίσης Μαρτς, όπως στα αγγλικά.

Advertisement

Η μέρα με τα δεκαοχτάρια

Σήμερα ο μήνας έχει δεκαοχτώ, έχουμε δηλαδή 18 Σεπτεμβρίου του 2018, ή αλλιώς 18/9/18, μια μέρα με δύο δεκαοχτάρια, ή ίσως δυόμισι, αν θεωρήσουμε ότι και το 9 είναι ένα εκκολαπτόμενο δεκαοχτάρι. Με το σημερινό άρθρο συνεχίζουμε μια παράδοση του ιστολογίου.

Οι ταχτικοί θαμώνες ίσως να θυμούνται ότι στις 12 Δεκεμβρίου του 2012 (στις 12/12/12) είχα γράψει ένα άρθρο για τη Μέρα με τα τρία δωδεκάρια, συνεχίζοντας μια παράδοση που ήδη μετρούσε τέταρτο χρόνο, αφού στις 11/11/2011 είχαμε τη μέρα με τα τρία εντεκάρια, στις 10/10/ 2010 είχαμε γράψει για τη  μέρα με τα τρία δεκάρια και στις 9/9/2009 για  την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Η ωραία αυτή παράδοση κινδύνεψε να σταματήσει το 2013, διότι μέρα με τρία 13άρια δεν υπάρχει, αφού δεν έχουμε δέκατο τρίτο μήνα, τελικά όμως σκέφτηκα ότι η 13/3/13 ήταν μια καλή προσέγγιση κι έτσι έγραψα το άρθρο για τα δεκατριάρια, και στο ίδιο πατρόν το 2014 το άρθρο για τα δεκατεσσάρια, στις 14/4/14. Στις 15/5/15 αγρόν ηγόραζα, κι έτσι το αντιστοιχο άρθρο με τα δεκαπεντάρια το έβαλα τελικά στις 15 Οκτωβρίου, αλλά πέρυσι επανήλθα στην κανονικότητα κι έτσι είχαμε το άρθρο για τα δεκαεξάρια στις 16/6/16 και το άρθρο για τα δεκαεφτάρια στις 17/7/17. Το σημερινό άρθρο κανονικά θα έπρεπε να δημοσιευτεί στις 18 Αυγούστου, αλλά το αμέλησα.

Ο αριθμός 18 λέγεται ημιτέλειος επειδή είναι ίσος με το άθροισμα ορισμένων από τους διαιρέτες του (18 = 3+6+9). Αν ήταν ίσος με το άθροισμα όλων των διαιρετών του, όπως ο 6 ή ο 28, θα λεγόταν τέλειος αριθμός. Αλλιώς, ο 18 είναι το διπλάσιο του 9, που είναι το τετράγωνο του 3.

Λέμε «δεκαοχτώ», σε πιο λόγιο ύφος «δεκαοκτώ». Η λέξη είναι της ελληνιστικής εποχής, στην κλασική εποχή προτιμούσαν το… ανάποδο «οκτωκαίδεκα». Να σημειωθεί και το μεσαιωνικό «δεκοκτώ». Στα λατινικά της κλασικής εποχής επικρατέστερη είναι η αφαιρετική μορφή, duodevigintim (δηλ. δύο από είκοσι, γι’ αυτό τα κατάργησε ο Γαβρόγλου) ενώ ο τύπος octodecim είναι μεταγενέστερος. Το λέγανε και περιφραστικά, decem et octo, απ’ όπου το dix-huit των γαλλικών και τα ανάλογα των άλλων ρωμανικών γλωσσών. Στις σαξονικές γλώσσες έχουμε πρώτα τις μονάδες: π.χ. eighteen, achtzehn. Το μοτίβο με το οχτώ πρώτο ισχύει και στις σλάβικες γλώσσες, αλλά στα τούρκικα έχουμε το 10-8 (onsekiz, όπου on το δέκα και sekiz το οχτώ).

Στο ελληνικό αριθμητικό σύστημα το 18 είναι ιη’, ενώ στο ρωμαϊκό είναι XVΙΙΙ. Τους αριθμούς αυτούς τους χρησιμοποιούμε πλέον κυρίως για αιώνες και για εστεμμένους. Βέβαια, να φτάσει κανείς δέκατος όγδοος εστεμμένος με το ίδιο όνομα δεν είναι εύκολο. Οι Λουδοβίκοι της Γαλλίας το καταφέρανε, αλλά ο Λουδοβίκος ο 18ος ήταν και ο τελευταίος (ούτε μέχρι το 20 δεν μάθανε να μετράνε, έλεγε ο Ζακ Πρεβέρ). Μάλιστα, επειδή τον ανέτρεψε ο Ναπολέων το 1815 αλλά ξαναπήρε τον θρόνο του μετά το Βατερλό, οι τραγουδοποιοί της εποχής τον έλεγαν «ο Λουδοβίκος δύο επί εννέα» (Louis deux fois neuf). Υπάρχει και πάπας Ιωάννης ΙΗ’ που ανέλαβε το αξίωμα στις αρχές του 11ου αιώνα.

Ποιος θέλει να δει τον Πάπα;

Η είδηση της παραίτησης του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’, ο οποίος εκτίμησε ότι δεν έχει πια τις δυνάμεις να ασκεί τα καθήκοντά του, πλησιάζει άλλωστε τα 86, προκάλεσε μεγάλη έκπληξη, μια και είναι γεγονός σχεδόν πρωτοφανές. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η θαρραλέα παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας αξίζει έπαινο και σεβασμό, αλλά κάποιοι πιστοί Χριστιανοί που πιστευουν ότι ο Πάπας ανέβηκε στον θρόνο με τη θέληση του Θεού θα περίμεναν ίσως να τον εγκαταλείψει μόνο όταν τον πάρει ο Θεός κοντά του. (Το ίδιο άλλωστε πιστεύουν και κάποιοι φανατικοί μοναρχικοί, οι οποίοι δεν καλοβλέπουν τις παραιτήσεις εστεμμένων, όπως του Μεγάλου Δούκα Ιωάννη του Λουξεμβούργου ή της Βεατρίκης της Ολλανδίας). Εμείς όμως εδώ δεν θεολογούμε αλλά λεξιλογούμε κι έτσι θα αφιερώσω το σημερινό άρθρο σε μερικά γλωσσικά και ιστορικά που μπορεί κανείς να τα θεωρήσει σχετικά με την είδηση της παραίτησης.

Είπα πιο πάνω ότι η παραίτηση του Βενέδικτου είναι κάτι *σχεδόν* πρωτοφανές, επειδή έχει ξανασυμβεί, αλλά στο μακρινό παρελθόν. Ο προηγούμενος πάπας που παραιτήθηκε από το θρόνο ήταν ο Γρηγόριος ΙΒ’ το 1415, πριν από 598 χρόνια. Μάλιστα, ο Γρηγόριος δεν παραιτήθηκε με τη θέλησή του. Προκειμένου να γεφυρωθεί το σχίσμα του καθολικισμού, τόσο ο Γρηγόριος ΙΒ΄ της Ρώμης όσο και ο αντίπαπας Βενέδικτος ΙΓ΄της Αβινιόν παραιτήθηκαν ή εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση. Ο προηγούμενος πάπας που εγκατέλειψε με δική του πρωτοβουλία τον θρόνο, χωρίς έξωθεν πιέσεις, ήταν ο Σελεστίνος Ε’, το 1294, πριν από 719 χρόνια. Ο Σελεστίνος είχε ανακηρυχθεί Πάπας περίπου παρά τη θέλησή του, και παραιτήθηκε ύστερα από 5 μόνο μήνες στο αξίωμα. Ο διάδοχός του, ο Βονιφάτιος, δεν τον άφησε σε ησυχία, αλλά τον έκλεισε σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι όπου πέθανε μερικούς μηνες αργότερα, ίσως δολοφονημένος. Αργότερα ο Σελεστίνος αγιοποιήθηκε, αλλά ο Δάντης, που θεώρησε φυγομαχία την παραίτηση, τον έστειλε στα περίχωρα της Κόλασης, αφού τον εμφανίζει (χωρίς να τον κατονομάζει) στο έργο του. Αλλά και μετά τον Σελεστίνο Ε’ κανείς άλλος πάπας δεν πήρε αυτό το όνομα, που μάλλον είναι ένδειξη αποδοκιμασίας. Φαντάζομαι όμως ο Βενέδικτος τα ήξερε αυτά πριν πάρει την απόφασή του -και άλλωστε στην εποχή μας δεν υπάρχουν μεγάλοι ποιητές.

Επέμεινα κάπως στην ιστορία του Σελεστίνου και στον Δάντη, επειδή έχει μεγάλο φιλολογικό ενδιαφέρον ειδικά για μας τους Έλληνες. Ο Δάντης στο Γ’ της Κόλασης περιγράφει έναν προθάλαμο της Κόλασης, πριν μπει στους εννιά της κύκλους, όπου βρίσκονται και βασανίζονται εκείνοι που «δίχως ατιμιά και δόξα εζήσαν» (στη μετάφραση του Καζαντζάκη), όσοι θα λέγαμε παρέμειναν αναποφάσιστοι ανάμεσα στο κακό και στο καλό. Ο ποιητής μιλάει με απόλυτη περιφρόνηση για τις θλιβερές αυτές ψυχές και τους επιφυλάσσει μαρτύρια («ολόγυμνοι γυρνούν και τους δαγκάνουν αλύπητα χοντρόμυγες και σφήκες»). Και, στο σημείο που μας ενδιαφέρει, γράφει: