Για την επέτειο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου δημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Άγγελου Ελεφάντη, που δημοσιεύτηκε αρχικά στο τεύχος 72 του περιοδικού Δεκαπενθήμερος Πολίτης, τον Αύγουστο του 1986, δηλ. στην επέτειο των 50 χρόνων από την κήρυξη της μεταξικής δικτατορίας. Δεν ξέρω αν έχει αναδημοσιευτεί στη συνέχεια σε κάποια συλλογή άρθρων του Ελεφάντη, ούτε συμφωνώ σε όλα τα σημεία με το άρθρο (π.χ. θαρρώ πως αδικεί ελαφρώς το ΚΚΕ) αλλά αφού έλεγξα ότι δεν υπάρχει στο Διαδίκτυο το μεταφέρω όπως δημοσιεύτηκε το 1986 στο περιοδικό. (Μονοτονίζω βέβαια -αναγκαστικά, αφού το άρθρο πέρασε από OCR).
Πήρα την ελευθερία να διακοσμήσω το άρθρο με ένα-δυο λεζάντες και γελοιογραφίες από τον Ριζοσπάστη του Ιουλίου-Αυγούστου 1936. Τα φύλλα αυτά δεν υπάρχουν στον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης και είναι σχετικά δυσεύρετα.
Από την Αβασίλευτο στη Μοναρχία και τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου
Οι επέτειοι, παρά τον τελετουργικό τους χαρακτήρα, καμιά φορά βοηθούν να σκεφτόμαστε ξεχασμένες ή παραμελημένες Ιστορίες. Τούτες τις μέρες συμπληρώνονται 50 χρόνια από το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου. Πενήντα χρόνια οδυνηρά, όπου ήρθε το πάνω κάτω. Και όμως για λίγα σημεία αυτής της ιστορικής διαδρομής έχουμε συνεννοηθεί. Συνήθως αρκούμαστε σε περιγραφές και αναθέματα. Κι όμως μια κάποια έρευνα για την πρόσφατη ιστορία άρχισε να γίνεται τα τελευταία χρόνια που προσπαθεί να αποφύγει τον περιγραφισμό και τα αναθέματα. Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι παρά μια μικρή συμβολή. Στόχος του να επισημάνει τα βασικά σημεία μιας διαδικασίας που έφθειρε την Αβασίλευτο, οδήγησε στη Μοναρχία και από κει στη στρατιωτικο-μοναρχική δικτατορία της 4ης Αυγούστου.
Η φθορά του βενιζελισμού
Η παλινόρθωση κερδίζει έδαφος στο βαθμό που η βενιζελική παράταξη χάνει το κύρος και τη δύναμή της, στο βαθμό που αποδυναμώνεται εκλογικά και ηττάται στρατιωτικά στο Κίνημα του ’35. Πού οφείλεται αυτή η ήττα της θριαμβεύτριας στις έκλογές του 1928 βενιζελικής παράταξης; Κυρίως σε δύο λόγους:
Ο πρώτος συνίσταται στη μαζική μετατόπιση προσφύγων προς το Λαϊκό Κόμμα, γιατί δεν έστεργαν στην πολιτική εξυπηρέτησης του βιομηχανικού κεφαλαίου, γιατί ήταν αβίωτη η ζωή της παράγκας που ζούσαν και η παραμυθία του Σωτήρα, ή του Μαύρου Καβαλάρη, έπαψε να αντισταθμίζει την αθλιότητα της ζωής τους. Αυτή η αναστάτωση και η ρευστοποίηση της βενιζελικής παράταξης θα δώσει την ευχέρεια σε πολλά δυναμικά στοιχεία του βενιζελισμού να μεταπηδήσουν στο αντίπαλο στρατόπεδο, ενώ ταυτόχρονα θα επιτρέψει στην αριστερά του να συγκροτηθεί με περισσότερη σαφήνεια. Είναι ακριβώς η εποχή που αναδύεται το Αγροτικό Κόμμα του Σοφιανόπουλου στο οποίο έχουν ενταχθεΐ οι σοσιαλίζοντες αγροτιστές Γαβριηλίδης, Τανούλας, Βογιατζής, η εποχή που αυτονομείται σχετικά ο Παπαναστασίου, που αποκτούν ιδιαίτερο βάρος μερικές προσωπικότητες ριζοσπαστικές όπως ο Καφαντάρης η ο Γ. Παπανδρέου. Κυρίως όμως ο κίνδυνος της επελαύνουσας παλινόρθωσης δημιουργεί δυναμικούς πυρήνες δημοκρατικών μέσα στο Στρατό, που όμως μετά την ήττα τους στο κίνημα του ’35 και την τελική προσέγγιση Βενιζέλου- Βασιλιά, μένουν ακάλυπτοι από πολιτική άποψη, γεγονός του οποίου η σημασία θα φανεί αργότερα, με τη μαζική προσχώρηση δημοκρατικών Αξιωματικών στις γραμμές του ΕΛΑΣ.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 