Πριν από 80 χρόνια, τον Αύγουστο του 1934, πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το πρώτο συνέδριο των σοβιετικών συγγραφέων. Θέλοντας να επιδείξει τα επιτεύγματα από το πρώτο πεντάχρονο πλάνο, και με σκοπό την οικοδόμηση ενός μετώπου μπροστά στην ανερχόμενη ναζιστική απειλή,. η σοβιετική κυβέρνηση προσκάλεσε στο συνέδριο αυτό πολλούς συγγραφείς από το εξωτερικό, όχι μόνο κομμουνιστές αλλά και αριστερούς, σοσιαλιστές, αντιφασίστες. Φυσικά, οι σοβιετικοί παρουσίασαν στους ξένους επισκέπτες ό,τι πιο εκλεκτό είχε να επιδείξει η πνευματική και υλική παραγωγή του σοσιαλιστικού κράτους, θέλοντας να εντυπωσιάσουν τους επισκέπτες από τον καπιταλιστικό κόσμο. Από την Ελλάδα πήραν μέρος ο Κώστας Βάρναλης και ο Δημήτρης Γληνός. Με την επιστροφή τους στην Ελλάδα, άρχισαν και οι δυο να δημοσιεύουν τις εντυπώσεις τους σε συνέχειες, ο μεν Βάρναλης στην εφημερίδα Ελεύθερος Άνθρωπος, ο δε Γληνός στον Νέο Κόσμο.
Να πούμε ότι τον μεσοπόλεμο, σε έναν κόσμο όπου δεν υπήρχε η επαφή με άλλες χώρες και πολιτισμούς, που σημερα την εξασφαλίζουν μέχρι κορεσμού η τηλεόραση, το Διαδίκτυο και τα ντοκιμαντέρ, άνθιζε η ταξιδιωτική λογοτεχνία που πρόσφερε τέτοιες εικόνες στο αναγνωστικό κοινό. Μετά την εγκαθίδρυση του σοβιετικού καθεστώτος, ένας ιδιαίτερος τομέας της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας ήταν οι επισκέψεις στην ΕΣΣΔ, από δημοσιογράφους, λογοτέχνες ή επιστήμονες που επισκέπτονταν τη χώρα για να περιγράψουν το πρωτόγνωρο πείραμα που πραγματοποιόταν εκεί και που το δυτικοευρωπαϊκό κοινό δεχόταν, ανάλογα, με ελπίδα ή με φόβο αλλά πάντως με άσβεστο ενδιαφέρον. Από την Ελλάδα ξεχωρίζουν οι δυο επισκέψεις του Καζαντζάκη που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο, ενώ το 1930 βιβλίο εξέδωσε και ο γιατρός Γιάννης Αντωνιάδης που είχε βρεθεί στην ΕΣΣΔ για επιστημονικούς λόγους («Η ζωή όπως την είδα στις σοβιετικές χώρες»). Πολλές ήταν και οι δημοσιογραφικές επισκέψεις, που δεν ξέρω αν κάποιος τις έχει καταγράψει.
Αν όλα πάνε καλά, σκοπεύω να εκδώσω στο τέλος του χρόνου τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του Βάρναλη από την ΕΣΣΔ με τον χαρακτηριστικό τίτλο που τους είχε δώσει η διεύθυνση της εφημερίδας, «Τι είδα εις την Ρωσίαν των Σοβιέτ», από τις εκδόσεις Αρχείο όπου πέρυσι είχα εκδώσει τα «Γράμματα από το Παρίσι» του Βάρναλη.
Σήμερα διαλέγω για προδημοσίευση ένα απόσπασμα στο οποίο ο Βάρναλης διηγείται μια παράσταση παιδικού θεάτρου που παρακολούθησε στο περιθώριο του συνεδρίου. Το ενδιαφέρον και η αγάπη του (εκπαιδευτικού, μην το ξεχνάμε, έστω κι αν είχε απολυθεί από το ελληνικό κράτος) Βάρναλη για τα παιδιά και την εκπαίδευσή τους φαίνεται συνεχώς στις εντυπώσεις του από την ΕΣΣΔ, όπως άλλωστε φαινόταν και στις παριζιάνικες εντυπώσεις του.
Αλλά η αφήγηση έχει και μια μικρή πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια. Σε κάποιο σημείο της παράστασης, ένα τετράχρονο κοριτσάκι ξεσπάει σε κλάματα βλέποντας τους «κακούς» να πιάνουν αιχμάλωτα τα άγρια ζώα της ζούγκλας. Η μικρούλα αυτή σήμερα είναι μητέρα και γιαγιά -και μάλιστα ο γιος της είναι διάσημος. Δεν θα το βάλω κουίζ, αλλά θα το αποκαλύψω στο τέλος του άρθρου.
Δημοσιεύω παραλείποντας κάποια αποσπάσματα για να μην μακρύνει πολύ το άρθρο. Προσαρμόζω στη σύγχρονη ορθογραφία, με μονοτονικό φυσικά.
Η καλλιτεχνική μόρφωσις του παιδιού [Οι αρχικοί και ενδιάμεσοι τίτλοι των άρθρων έμπαιναν από την εφημερίδα και ήταν σε απλή καθαρεύουσα, σε αντίθεση με τη δημοτική του Βάρναλη]
Μέσα στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ήτανε κι ένα έργο για παιδιά: «Ο αραπάκος κι η μαϊμού» [Μπαλέτο για παιδιά σε μουσική του Λεονίντ Πολοβίνκιν, που έκανε πρεμιέρα το 1927], που δόθηκε στο «Παιδικό θέατρο». Κάτι ξέρανε οι οργανωτές αυτής της μοναδικής στον κόσμο πνευματικής γιορτής, για να παρουσιάσουνε στους ξένους καλλιτέχνες και κριτικούς ένα τέτοιο έργο.
Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »