Ναπολέων Λαπαθιώτης, Έξι στοχασμοί

Συμπληρώθηκαν προχτές 77 χρόνια από την αυτοκτονία του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Κάθε χρόνο, τη μέρα εκείνη ή την κοντινότερη Κυριακή, το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει ένα άρθρο σχετικό με τον ποιητή, παρουσιάζοντας είτε κάποιο άγνωστο κείμενό του είτε στοιχεία για τη ζωή του. Για παράδειγμα, πέρυσι είχα ένα άρθρο για τον σατιρικό Λαπαθιώτη.

Το σημερινό κείμενο δεν είναι άγνωστο, αλλά δεν είναι και πολύ γνωστό. Θα δημοσιεύσω έξι στοχασμούς του Λαπαθιώτη, γραμμένους σχεδόν ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1943. Ο Λαπαθιώτης επιδιδόταν από τα νεανικά του χρόνια σε αυτό το υβριδικό είδος λόγου, τους Στοχασμούς -ανάμεσα σε δοκίμιο και λογοτεχνία. Πολλοί από τους Στοχασμούς του έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά (πχ Νέα Εστία στη δεκαετία του 1930), άλλοι σε εφημερίδες (πχ Ακρόπολις περί το 1910) ενώ άλλοι έχουν μείνει ανέκδοτοι στο κομμάτι του αρχείου του που είναι δημόσια προσβάσιμο στο ΕΛΙΑ. Δεν υπάρχει έκδοσή τους σε βιβλίο.

Οι στοχασμοί που θα διαβάσουμε σήμερα δημοσιεύτηκαν, μαζί με άλλους, στο περιοδικό Διαγώνιος το 1959, στο πλαίσιο εκτενούς αφιερώματος στον Λαπαθιώτη για τα 15 χρόνια από τον θάνατό του. Ο Χριστιανόπουλος σημειώνει ότι τα κείμενα «είχε την καλοσύνη να μας παραχωρήσει εκλεκτός φίλος».

Πριν από είκοσι περίπου μέρες, σε δημοπρασία του οίκου Βέργος παρουσιάστηκε ένα χειρόγραφο δισέλιδο του Λαπαθιώτη που περιείχε τους έξι στοχασμούς του 1943 που είχαν δημοσιευτεί στη Διαγώνιο. Το διεκδίκησα και το απόκτησα και το παρουσιάζω σήμερα στο ιστολόγιο.

Eδώ είναι σκαναρισμένο το μισό της πρώτης σελίδας, με τον πρώτο στοχασμό, για να πάρετε μια ιδέα από το χειρόγραφο:

Δημοσιεύω όλο το κείμενο, με τη σημερινή ορθογραφία, αλλά κρατάω τη σπάταλη στίξη που αγαπούσε ο ποιητής. Πάντως και από το μικρό δείγμα χειρογράφου που δημοσιεύω φαίνονται οι αποκλίσεις του Λαπαθιώτη από τη σημερινή ορθογραφία. Πέρα από τα παραθετικά σε -ώτερος, ώτατος και την υποτακτική σε -η, γράφει «ξαίρω», όπως συνηθιζόταν προπολεμικά, και «τέτιος» (που το συνήθιζε και ο παππούς μου, αλλά και οι εκδόσεις του ΚΚΕ παλιότερα).

Θα είχε ενδιαφέρον να επισημανθούν και οι αλλαγές που έκανε ο Λαπαθιώτης στο κείμενο, π.χ. στην πρώτη αράδα το αρχικό «ένα σωρό νεανικές φιλοδοξίες» το διόρθωσε σε «κάποιες νεανικές φιλοδοξίες» αλλά έτσι δυσχεραίνεται η ανάγνωση.

Παραλειπόμενα της Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Τόλης Καζαντζής)

Θα παρουσιάσω σήμερα ένα διήγημα του Θεσσαλονικιού πεζογράφου Τόλη Καζαντζή (1938-1991), που μου το έστειλε ο φίλος μας ο Δημήτρης Ρ. προτείνοντας μάλιστα κι ένα σχετικό κουίζ. Ο Καζαντζής είναι από τους πεζογράφους που μου αρέσουν πολύ, ιδίως τα πρώτα του έργα στα οποία αφηγείται αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας  (4-5 από αυτά έχω παρουσιάσει στον παλιό μου ιστότοπο). Το σημερινό όμως διήγημα ανήκει στη δεύτερη περίοδό του, τα τελευταία χρόνια πριν από τον πρόωρο θάνατό του, με κομμάτια εμπνευσμένα από την εποχή του -και συχνά με καυστική ειρωνεία, όπως θα δείτε.

Το διήγημα δημοσιεύτηκε αρχικά στη Διαγώνιο (στον κύκλο της οποίας ανήκε ο Καζαντζής) και μετά στη συλλογή Καταστροφές (1987, β’ έκδ. 1994). Εδώ το μετατρέπω σε μονοτονικό και αλλάζω ελάχιστα την ορθογραφία (σε μία μόνο λέξη, αν θυμάμαι καλά).

Ο Καζαντζής, θα δείτε, έχει στο στόχαστρό του κάποιες πασίγνωστες μορφές των γραμμάτων μας -και, ειδικότερα, αναφέρεται με σφαγιαστικήν ειρωνεία σε μια φωτογραφία που έβγαλαν δύο από αυτούς, που την περιγράφει με περισσή λεπτομέρεια.

Το κουίζ μας έχει δυο επίπεδα, εύκολο και δύσκολο. Στο εύκολο η ερώτηση είναι: «Ποιοι είναι οι δυο πολύ γνωστοί λογοτέχνες της φωτογραφίας;» Στο δύσκολο, σας ζητάω να βρείτε την ίδια τη φωτογραφία -υπάρχει στο Διαδίκτυο, το έλεγξα.

Προσθήκη: Η απάντηση βρέθηκε, αν θέλετε μπορείτε να δείτε τη φωτογραφία στο σχόλιο αριθ. 6.

Μπορείτε, βέβαια, απλώς να διαβάσετε το διήγημα. Επωφελούμαι πάντως για να βάλω και μια τρίτη ερώτηση στο κουίζ: απ’ όσο θυμάμαι, άλλαξα την ορθογραφία σε μία μόνο λέξη. Μαντεύετε ποια είναι αυτή;

Προσθήκη: Κι αυτό απαντήθηκε, είναι η λέξη «μετρ» (ήταν «μαιτρ»).

Παραλειπόμενα της Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Αιθέρια αερικά «εποχής», με καλοτυλιγμένα κι ευκίνητα κορμιά σε μουσελίνες, με μπουκετάκι «μιγκέ» στο ντεκολτέ τους, εκεί ακριβώς που αρχινάει η σκιερή χαράδρα των τροφαντών μαστών, περιφέρονται —ίδιες «Ατθίδες αύρες»— μέσα στη νοσταλγικά διατηρημένη «ανατολίτικη» ατμόσφαιρα του σαλονιού πετώντας πού και πού, εμβόλιμα, κάποιο χαριτωμένο, γαργα­λιστικό γαλλικό. Προσφέρουνε, υπό τους ήχους του ταγκό, «μαρασκινό», μέσα σε κείνα τα λιλιπούτεια -επάργυρα— κολονάτα ποτηράκια, στους νέους της συντροφιάς, με το νωχελικό και ατημέλητό τους κάθι­σμα και τα καλοζυγισμένα —αεράτα— τους κοστούμια σε χρώμα σαμπανί από «σαντακρούτα».