Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Σωκράτης Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα τη δημοσίευση αποσπασμάτων από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δωδέκατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Έχουμε πια περάσει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που έχει εργοβιογραφικά σκιαγραφήματα διανοητών. (Θυμίζω πως δεν δημοσιεύω ολόκληρο το βιβλίο αλλά επιλεγμένα κεφάλαια).

Σωκράτης Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν

Ο τρίτος μεγάλος φιλόσοφος του 5ου π.Χ. αιώνα είναι χωρίς αμφιβολία ο Σωκράτης. Γεννήθηκε το 469 π.Χ. στην Αθήνα, στον δήμο Αλωπεκής (κάπου μεταξύ Γλυφάδας και Ηλιούπολης). Πατέρας του ήταν ο λιθοξόος Σωφρονίσκος και μητέρα του η μαμή Φαιναρέτη. Ο Σωκράτης στην αρχή ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, αλλά τον περισσότερο καιρό σύχναζε στις παλαίστρες, στα γυμναστήρια και στην αγορά Ήταν έξυπνο παιδί με κοφτερό μυαλό, αλλά απείθαρχο και επαναστατικό, θα λέγαμε σήμερα, στοιχείο.

Όσα ξέρουμε προέρχονται για τη ζωή του Σωκράτη κατά κύριο λόγο από τον Διογένη τον Λαέρτιο (Βίοι Φιλοσόφων) και τον Πορφύριο (Φιλοσόφου Βίος) και δευτερευόντως από τον Ξενοφώντα και τους πλατωνικούς Διαλόγους.

Ήταν δεκαεφτά χρονών όταν τελείως τυχαία άλλαξε κυριολεκτικά η ζωή του. Έτυχε, εκείνη τη μέρα, να περάσει από το εργαστήριο όπου δούλευε ο νεαρός Σωκράτης ο φιλόσοφος Αρχέλαος, και να τον ακούσει να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των εργαζομένων στο μαρμαράδικο με τέτοια επιχειρήματα και τόση εξυπνάδα, που εντυπωσιάστηκε και ζήτησε να τον πάρει μαθητή του. Αυτός δέχτηκε και ακολούθησε τον φιλόσοφο στη Σάμο. Δεν ξέρουμε πόσα χρόνια έζησε στη Σάμο, ξέρουμε όμως πως κοντά στον Αρχέλαο μορφώθηκε καλά.

Μελετώντας τα βιβλία των παλαιών και των σύγχρονών του σοφών απέκτησε πολλές γνώσεις. Σχεδόν είκοσι χρονών γύρισε στην Αθήνα όπου έμεινε όλη τη ζωή του. Στο Άστυ γνώρισε τον Πρωταγόρα, τον Ιππία, τον Πρόδικο, τον Γοργία και άλλους σοφιστές, τους οποίους από την αρχή καταπολέμησε για τα νεωτεριστικά τους κηρύγματα. Επιδόθηκε ολοκληρωτικά στη βελτίωση των νέων και των άλλων πολιτών της πατρίδας του, και σύντομα βρέθηκε πλαισιωμένος από πλήθος μαθητές, πολλοί από τους οποίους ήταν συνομήλικοί του.

Advertisement

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 9 – Κράτης και Ιππαρχία

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η ένατη αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες.  Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό και στη συνέχεια περάσαμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο, που βρίσκονται στο έργο του «Βίοι φιλοσόφων». Κατ’ εξαίρεση, στη σημερινή ιστορία προσθέτω ένα δικό μου υστερόγραφο.

Όπως θα θυμόμαστε ίσως από το σχολείο, ένας από τους επιφανέστερους μαθητές του Σωκράτη ήταν ο Αντισθένης, που μετά το θάνατο του Δασκάλου, ίδρυσε δικιά του φιλοσοφική σχολή. Μαθητής του ήταν ο περίφημος Διογένης ο Κύων, που έγινε πολύ γνωστότερος από τον δάσκαλό του, αφού από αυτόν ονομάστηκε η φιλοσοφική σχολή του Αντισθένη, Κυνική. Η Κυνική Σχολή φιλοσοφίας είναι πολύ ενδιαφέρουσα έκφανση της αρχαίας σκέψης, γιατί μας πρότεινε έναν  τελείως πρωτότυπο τρόπο διαβίωσης και ένα ιδεώδες που είχε ευρύτατη απήχηση και αξιοπρόσεκτη ιστορική διάρκεια. Οι μεγάλες μορφές της Κυνικής Σχολής, ο Αντισθένης, ο Διογένης, ο Κράτης, πάντα θα εντυπωσιάζουν για την προσήλωσή τους στις αρχές που διακήρυτταν, για τη συνέπεια και την ειλικρίνειά τους.

Ο Κράτης ήταν μαθητής του Διογένη και ανέπτυξε ακόμα περισσότερο τη φιλοσοφία της «αυτάρκειας», της απάρνησης των υλικών αγαθών και κάθε περιουσίας, καθώς και της αδιαφορίας προς τις καθιερωμένες αρχές συμπεριφοράς. Η διαφορά του Κράτητα προς τον Αντισθένη και τον Διογένη βρίσκεται στο ότι τις απόψεις του τις διατύπωνε με μειλίχιο τρόπο, χωρίς το απότομο ύφος του πρώτου και την προκλητική ειρωνεία του δεύτερου.

Ο Κράτης άκμασε γύρω στα μέσα του 4^ου αιώνα της Αρχαιότητας, ήταν δηλαδή περίπου σύγχρονος με τον Αριστοτέλη και τον Επίκουρο. Γεννήθηκε στη Θήβα και ο πατέρας του Ασκώνδας ήταν πολύ πλούσιος. Ο Κράτης όμως από τη στιγμή που ενστερνίστηκε τις απόψεις του Διογένη, μοίρασε το μερίδιο της περιουσίας που κληρονόμησε  στους φτωχούς και πέταξε στη θάλασσα, όσα μετρητά είχε (ή σύμφωνα με άλλους συγγραφείς τα κατέθεσε σε έναν τραπεζίτη για να τα δώσει στα παιδιά που θα αποχτούσε, εφ΄ όσον όμως δεν θα γίνονταν και αυτά φιλόσοφοι, γιατί ως φιλόσοφοι δε θα είχαν ανάγκη περιουσίας). Από τότε ζούσε με πολύ πενιχρά μέσα, σαν γνήσιος μαθητής του Διογένη.

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 8 – Διογένης ο κύων

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη, οπότε σήμερα είναι η σειρά για δημοσίευση, έστω κι αν είναι μέρα αργίας.

Η σημερινή συνέχεια είναι η όγδοη αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες.  Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό και στη συνέχεια περάσαμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο, που βρίσκονται στο έργο του «Βίοι φιλοσόφων». Η σημερινή ιστορία βασίζεται στο 6ο βιβλίο, παρ. 20-81.

Διογένης ο κύων

Ο Διογένης ο Σινωπεύς, που ονομάστηκε «κύων» (δηλαδή σκύλος) είναι ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της κυνικής σχολής, που ίδρυσε ο Αντισθένης, ένας από τους πιο διαπρεπείς μαθητές του Σωκράτη. Οι κυνικοί φιλόσοφοι πρέσβευαν την απεριόριστη αμφισβήτηση των πάντων, απέρριπταν κάθε εξουσία και θέλανε την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου.

Ο Διογένης γεννήθηκε στη Σινώπη του Πόντου αλλά πολύ νέος ήρθε στην Αθήνα και έγινε μαθητής του Αντισθένη. Λέγεται ότι οι Σινωπείς τον εξόρισαν γιατί παραχάραξε το τοπικό νόμισμα. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι ακολούθησε στην εξορία τον πατέρα του Ικεσία, επόπτη του νομισματοκοπείου της Σινώπης, όταν αυτός κατηγορήθηκε σαν παραχαράκτης. Πάντως, όταν αργότερα κάποιοι τον κατηγόρησαν λέγοντας «οι Σινωπείς σε καταδίκασαν να φύγεις» εκείνος απάντησε «κι εγώ τους καταδίκασα να μείνουν».

Ο Διογένης πίστευε πως ο άνθρωπος είναι από τη Φύση εφοδιασμένος με όλα όσα χρειάζεται και δεν έχει ανάγκη από περιττά πράγματα. Μόνος του δημιουργεί για τον εαυτό του πλήθος τεχνητές ανάγκες και επιθυμίες, που τελικά τον υποδουλώνουν. Εφαρμόζοντας στην πράξη τις αρχές του κυκλοφορούσε στην Αθήνα ξυπόλυτος, φορώντας  χειμώνα καλοκαίρι το ίδιο ρούχο και μόνο στα μεγάλα κρύα δανειζόταν από κάποιο φίλο του ένα μανδύα και είχε στην πλάτη του ένα σακούλι όπου έβαζε τίποτε τρόφιμα και ένα τάσι για να πίνει νερό. Όταν μάλιστα, μια μέρα είδε ένα παιδί να πίνει νερό από τη βρύση χρησιμοποιώντας τις παλάμες του, το πέταξε κι αυτό. Κοιμόταν χωρίς να μεταχειρίζεται στρωσίδια μέσα σε ένα … πιθάρι, που άλλοτε το κυλούσε στη Βασίλειο Στοά κι άλλοτε στο Μητρώο, κάτω από την Ακρόπολη.

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 7 – Ο πενηνταεφτάχρονος ύπνος του Επιμενίδη

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη, επειδή όμως χτες, που ήταν η κανονική μέρα, είχαμε το Μηνολόγιο, μετατέθηκε η δημοσίευση κατά μία ημέρα.

Η σημερινή συνέχεια είναι η έβδομη, αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες. Είναι μαλλον σύντομη, καλοκαίρι γαρ. Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό. Από σήμερα περνάμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο, που βρίσκονται στο έργο του «Βίοι φιλοσόφων». Η σημερινή ιστορία βασίζεται στο κεφάλαιο 109 του 1ου βιβλίου.

Στα μέσα του 7^ου αιώνα η Αθήνα περνούσε μεγάλη κοινωνική κρίση, από την οποία θα έβγαινε πολλά χρόνια αργότερα, χάρη στις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα πρώτα, και του Κλεισθένη αργότερα. Κυβερνούσαν οι αριστοκράτες αλλά η δυσαρέσκεια του λαού ήταν πολύ μεγάλη. Τη δυσαρέσκεια αυτήν επιχείρησε να εκμεταλλευθεί ένας ευγενής που λεγόταν Κύλων και είχε δυο σοβαρά ατού: ήταν ολυμπιονίκης και ο πεθερός του, ο Θεαγένης, ήταν τύραννος στα γειτονικά Μέγαρα.

Με αρκετούς λοιπόν οπαδούς του, και με τη βοήθεια ενόπλων που του παραχώρησε ο Θεαγένης, ο Κύλων έκανε κατάληψη, όπως θα λέγαμε σήμερα, στην Ακρόπολη και επιχείρησε να γίνει τύραννος. Η βοήθεια όμως που του έδωσε ο Θεαγένης, θεωρήθηκε από τους Αθηναίους «ξένη επέμβαση» και ο Κύλων απομονώθηκε. Ένοπλοι πολίτες από το Άστυ και την ύπαιθρο έτρεξαν και τον πολιόρκησαν στην Ακρόπολη. Εκείνος, πιστεύοντας σε μια σύντομη νίκη, δεν είχε φροντίσει να εφοδιαστεί με τρόφιμα και άλλα εφόδια. Τελικά, αυτός μεν κατάφερε να ξεφύγει μαζί με τον αδελφό του, οι οπαδοί του όμως και οι Μεγαρίτες σύμμαχοι, εξαντλημένοι από την πείνα καταφύγαν ικέτες στο βωμό της Αθηνάς.

Οι άρχοντες των Αθηναίων τους υποσχέθηκαν πως αν παραδοθούν δεν θα θιγούν αλλά θα περάσουν από κανονική δίκη, μόλις όμως εκείνοι καταθέσαν τα όπλα οι πολιορκητές τους τους θανάτωσαν. Μόνο ο Κύλων και ο αδελφός του δικάστηκαν ερήμην και καταδικάστηκαν σε «αειφυγία» δηλαδή σε ισόβια εξορία και απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων τους, ποινή που επεκτάθηκε και στους απογόνους τους.

Θαλασσοδάνεια στη στεριά

Το σημερινό άρθρο ήταν να δημοσιευτεί χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στην κυριακάτικη Αυγή στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», αλλά λόγω πληθωρας συνεδριακής ύλης οι σελίδες του ένθετου περιορίστηκαν κι έτσι θα δημοσιευτεί την επόμενη Κυριακή. Πάντως, η δημοσίευση στο ιστολόγιο είναι επαυξημένη με προσθήκη υλικού που δεν είχε χωρέσει στο άρθρο που έστειλα στην εφημερίδα. Πρέπει να σημειώσω ότι στη σύνταξη του σημερινού άρθρου με βοήθησε καθοριστικά ο φίλος μας ο Σπύρος.

Μια λέξη που ακούστηκε πολύ τις τελευταίες μέρες, κυρίως στην εξεταστική επιτροπή της Βουλής για τα δάνεια στα κανάλια και στα πολιτικά κόμματα, ήταν και η λέξη «θαλασσοδάνεια». Για παράδειγμα, σε άρθρο του Ν. Παππά θεωρήθηκε απαράδεκτο να υπάρχουν κανάλια που να στηρίζονται σε θαλασσοδάνεια, ενώ πρόσφατα επίσης έγινε λόγος για τα θαλασσοδάνεια που χορήγησε η Τράπεζα Αττικής στα κόμματα του παλαιού δικομματισμού.

Σύμφωνα με το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, η βασική, έστω και μεταφορική, σημασία της λέξης «θαλασσοδάνειο» σήμερα είναι: δάνειο που δίνεται με ευνοϊκούς όρους και που παραμένει ανεξόφλητο. Μάλιστα, ενδεικτικό είναι ότι το λεξικό θεωρεί ως παρεμφερείς έννοιες του θαλασσοδανείου τη μίζα και το ρουσφέτι.

Εξαιτίας της σημασίας αυτής που έχει προσλάβει η λέξη, πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για ειρωνικό όρο της πιάτσας (κάτι σαν το «γρηγορόσημο») που πλάστηκε την εποχή της χούντας, όταν κρατικοδίαιτοι εφοπλιστές τσέπωναν χαριστικά δάνεια.  Η υπόθεση αυτή διατυπώνεται, ας πούμε, στο σχετικό λήμμα του slang.gr, το οποίο κατά τα άλλα σωστά καταγράφει την αλλαγμένη σημερινή σημασία του θαλασσοδανείου, και το αποκαλεί «παπατζίδικο» δάνειο «με παράνομους όρους, το οποίο δίνεται πάνω στη βάση της αλληλοϋποστήριξης της κρατικής εξουσίας και του κεφαλαίου, πάντα με θύμα το Δημόσιο Ταμείο. Αυτή η ειδική κατηγορία δανείων ονομάστηκε προφανώς θαλασσοδάνεια επειδή οι εφοπλιστές έφαγαν με δέκα μασέλες από αυτές τις κομπίνες.»

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Όμηρος στο στρατόπεδο

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή έκτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στη Μυτιλήνη, στην Κατοχή και είχαμε σταματήσει στο σημείο όπου οι Γερμανοί συνέλαβαν προληπτικά ως ομήρους, την άνοιξη του 1944, τα μέλη της Επιτροπής Ελέγχου των Φιλανθρωπικών Καταστημάτων, ανάμεσά τους και τον ποιητή, μαζί με τον αδελφικό του φίλο Χαράλαμπο Κανόνη.

Πρέπει να πω ότι τα επεισόδια της σημερινής συνέχειας, όπως και των επόμενων, τα έχει αφηγηθεί ξανά ο πατέρας μου, στο δικό του αυτοβιογραφικό αφήγημα «Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια», που τμήματά του έχω παρουσιάσει εδώ -από άλλην οπτική γωνία βέβαια. Να πω επίσης ότι στο τέλος πρόσθεσα δυο πραγματάκια για το απόφθεγμα του Βίαντος και ένα ακόμα ποίημα του παππού μου.

 

Όταν εκείνο το απόγευμα, 24 Μαρτίου, οι τέσσερις γερμανοί στρατιώτες μαζί με έναν Έλληνα της Ασφάλειας μπήκαν στο σπίτι του, ο ποιητής έλειπε στην Τράπεζα, (η 25η Μαρτίου δεν ήταν πλέον αργία και κατά συνέπειαν η παραμονή της δεν ήταν ημιαργία. Ως εκ τούτου οι Τράπεζες λειτουργούσαν και το απόγευμα). Δύο από τους Γερμανούς μείνανε στο σπίτι ενώ οι άλλοι δύο με τον ασφαλίτη πήραν το γιο του και βγήκαν αναζητώντας τον. Ο νεαρός τους περιέφερε σ’ όλη την αγορά, οδηγώντας τους στα πιο απίθανα μέρη, (μεταξύ των οποίων και στη Λέσχη «Πρόοδος»), όπου ήταν μαθηματικώς βέβαιο ότι δε θα τον έβρισκαν σε καμιά περίπτωση, με σκοπό να ειδοποιηθεί ο πατέ­ρας του και να κρυφτεί. Όταν όμως ο Νίκος έμαθε πως «οι Γερμανοί πιάσανε το γιο του», έφυγε αμέσως από την Τράπεζα και πήγε δρο­μαίως σπίτι του που το βρήκε γεμάτο κόσμο, γιατί οι παραμείναντες σ’ αυτό γερμανοί στρατιώτες κρατούσαν όποιον έμπαινε μέσα για να πληροφορηθεί τα καθέκαστα και δεν τον άφηναν να φύγει. Μια ώρα αργότερα γύρισε ο γιος του με τους Γερμανούς και τον ασφαλίτη, κατασκοτωμένοι από τη δίωρη σχεδόν περιπλάνηση στην πόλη.

Στην αρχική έρευνα ρουτίνας που την έκαναν με τη χαρακτηριστι­κή τους μεθοδικότητα και προσοχή οι Γερμανοί έφτασαν στο εργαστήριο της σοφίτας και βλέποντας τα παλιά ραδιόφωνα και όλα τα λοιπά εξαρτήματα πίστεψαν πως έπιασαν κάποιον μεγάλο κατάσκο­πο. Μάζεψαν μπομπίνες, μεγάφωνα, κουτιά παλιών ραδιοφώνων κι ό,τι άλλο κρίναν ύποπτο, για επιμελέστερο έλεγχο. Στον τρίποδα της Πυθίας, πάνω στον οποίο κοιμόταν μακαρίως ο Προκόπης, δεν έδωσαν καμιά σημασία, ούτε φυσικά έψαξαν σε ρούχα ή στα συρτάρια της κουζίνας. Φόρτωσαν τον ποιητή με τα ύποπτα εξαρτήματα και βάζοντάς τον στη μέση, με εφ’ όπλου λόγχη, κίνησαν για την Ορτς Κομαντατούρ. Η γυναίκα του κι ο γιος του τον φίλησαν πολλές φορές χωρίς να λιποψυχήσουν. Όλη η γειτονιά είχε βγει στις πόρτες και τα παράθυρα και κοίταζε σιωπηλή.

Τα σπουδαία λάχανα

Ο τίτλος θα σας παραξενέψει -τι το σπουδαίο έχουν τα λάχανα; Πόσο σεβασμό ή εκτίμηση μπορεί να εμπνεύσει το ταπεινό αυτό λαχανικό; Υπάρχει βέβαια η παροιμία «Σπουδαία τα λάχανα!», που όμως στάζει από ειρωνεία, και ουσιαστικά λέει το αντίθετο, ότι τα λάχανα δεν είναι σπουδαία, κάτι που φαίνεται επίσης και από την παραλλαγή της: σιγά τα λάχανα!

Μπορεί να είναι ταπεινά τα λάχανα, έχουν όμως αρκετό γλωσσικό και λαογραφικό ενδιαφέρον, και θα αποτελέσουν το αντικείμενο του σημερινού μας άρθρου.

Λάχανο είναι το φυτό που βλέπουμε αριστερά σε δυο ποικιλίες του. Σύμφωνα με τον ορισμό του λεξικού, είναι «ποώδες καλλιεργούμενο φυτό, σφαιρικού σχήματος, με μεγάλα σαρκώδη φύλλα που τρώγονται ωμά, μαγειρεμένα ή τουρσί». Το λάχανο είναι λαχανικό, και αμέσως βλέπουμε ότι η δεύτερη λέξη είναι παράγωγο της πρώτης. Όπως δηλαδή το μήλο μπορεί να θεωρηθεί ο κατεξοχήν καρπός, αφού πολλοί άλλοι καρποί ονομάζονταν ή ονομάζονται με βάση το μήλο, έτσι και το λάχανο θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί ως ο κατεξοχήν εκπρόσωπος των κηπευτικών, αφού έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την κατηγορία.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στα αρχαία ελληνικά, λάχανα (συνήθως στον πληθυντικό) ονομάζονταν όλα τα εδώδιμα και καλλιεργούμενα κηπευτικά, όχι απλώς αυτό που λέμε σήμερα λάχανο. Η λέξη παράγεται από το αρχαίο ρήμα «λαχαίνω» και εδώ πρέπει να προσέξουμε, διότι είναι διαφορετικό από το σημερινό ρήμα «λαχαίνω» (π.χ. μου έλαχε ο κλήρος) απ’ όπου και τα λαχεία. Το σημερινό ρήμα «λαχαίνω» είναι μετεξέλιξη του αρχαίου «λαγχάνω», ενώ το αρχαίο «λαχαίνω» σήμαινε «σκάβω». Μία και ενιαία, που έλεγε κάποιος.

Λάχανα λοιπόν ήταν τα φυτά που σκάβεις για να τα καλλιεργήσεις, τα κηπευτικά, και γενικότερα κάθε εδώδιμο λαχανικό. Όσο για τη λέξη «λαχανικά», πρώτη της εμφάνιση είναι στην ελληνιστική εποχή, στη φρ. «λαχανικόν τέλος», που ήταν ο φόρος που έμπαινε στους καλλιεργητές κηπευτικών.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Και πάλι για τον Βόρη Φεδέρωφ

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή δεύτερη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στην προηγούμενη συνέχεια είχαμε αναφερθεί στη γνωριμία του Άχθου Αρούρη με τον Ρώσο εμιγκρέ Βόρη Φεδέρωφ, και σήμερα  συνεχίζουμε στο ίδιο θέμα.

Βέβαια, το σημερινό άρθρο φαντάζει εντελώς αταίριαστο καθώς είναι τόσο φορτωμένη η επικαιρότητα, τόσο με το δυστύχημα της Αδριατικής, όσο και με τις πρόωρες εκλογές μετά την αποτυχία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Αλλά ας αφήσουμε και λίγο χώρο στην ανεπικαιρότητα, γιορτές έχουμε.

Τέλος, θυμίζω ότι σήμερα στις 6 το απόγευμα ολοκληρώνεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς. Αν δεν έχετε ακόμα ψηφίσει, σπεύσατε (εδώ)

Ο Φεδέρωφ ήταν πραγματικός πατριώτης, μισούσε τους Γερμανούς, πονούσε για την προέλασή τους τόσο βαθιά στη χώρα του και καμάρωνε για τις νίκες του Ρωσικού Στρατού, αδιαφορώντας αν τώρα λεγόταν Κόκκινος Στρατός και αρχιστράτηγός του δεν ήταν ο Κουτούζωφ ή ο Σουβόρωφ αλλά ο στρατάρχης Στάλιν. Μετά το Στάλινγκραντ φάνηκε σαν να ψήλωσε μια πιθαμή. Διηγόταν ανέκδοτα από τον πόλεμο κατά του Ναπολέοντα, για τη μάχη του Μποροντινό και για τον στρατηγό Μπαγκρατιόν, που τραυματισμένος σοβαρά αρνήθηκε να του κόψουν το πόδι κι έτσι πέθανε από σηψαιμία «αλλά ακέραιος». Τους περιέγραψε επίσης το «Πανόραμα της Μάχης του Μποροντινό», ένα κτίσμα στο κέντρο της Μόσχας, όπου είχε κατα­σκευαστεί πανοραμική και στερεοσκοπική αναπαράσταση του πε­δίου της μάχης, με συνδυασμό ζωγραφικών πινάκων, ανάγλυφων απεικονίσεων και αληθινών αντικειμένων.

Ο Φεδέρωφ μύησε τον Σαραντάκο στην ποίηση του Πούσκιν, του Λέρμοντωφ, του Νεκράσωφ, του Τιούτσεφ και του Μερεζκόφοκι, που ο φίλος του αγνοούσε παντελώς. Ο ποιητής μαγεύτηκε από το ρωμα­λέο στίχο του Πούσκιν. Ένα πρωί, ένα χρόνο αργότερα, διάβασε στο Βόρη τις μεταφράσεις των ποιημάτων του Πούσκιν Αντσάρ και Αδελφοί ληστές που με μεγάλο κόπο αλλά και περίσσιο ταλέντο είχε κά­νει. Ο Βόρης ενθουσιάστηκε. Βρήκε πως ο Άχθος Αρούρης είχε πετύχει να αποδώσει σωστά όχι μόνο το νόημα αλλά και τη μουσική των στίχων του Πούσκιν. Ξέροντας από στήθους ολόκληρο σχεδόν τον Πούσκιν άρχισε να απαγγέλλει τους Αδελφούς ληστές στα ρωσικά ενώ ο φίλος του διάβαζε το ίδιο κείμενο στα ελληνικά.

Εκτός από τα παραπάνω ποιήματα του Πούσκιν, στον Άχθο Αρούρη άρεσαν επίσης Ο θάνατος του Ολέγκ, ο Ναπολέων και η αρχή από τον Ευγένιο Ονιέγκιν καθώς και τα ποιήματα Εξοχή του Λέρμοντοφ και Σάκυα Μούνι του Μερεζκόφσκι. Το τελευταίο το μετέφρασε αργότερα και είχε καθιερωθεί να το απαγγέλλει σε κάθε περίσταση.

Διωτογένης, όχι Διογένης, ούτε Διονύσιος! (Μια συνεργασία του Κορνήλιου)

Tο σημερινό άρθρο είναι προσφορά του Κορνήλιου και σ’ αυτόν ανήκει ο όποιος έπαινος. Η δική μου συμβολή βρίσκεται στο ότι τον ενθάρρυνα να ψάξει το θέμα και να το γράψει, καθώς και σε μερικά δευτερεύοντα που αναζήτησα. Το κείμενο ο Κορνήλιος το έστειλε σε πολυτονικό, αλλά στη συζήτηση που κάναμε τον ρώτησα «Να το μονοτονίσω;» Δεν μου απάντησε, και επειδή σύμφωνα με το ρωμαϊκό δίκαιο «ο σιωπών δοκεί συναινείν» το μονοτόνισα.

Το κείμενο το θεωρώ σημαντικό διότι, όπως θα δείτε, βρίσκει την πατρότητα ενός αποφθέγματος που ακούγεται αρκετά και που έχει φτάσει είτε με άγνωστο είτε με λάθος πατέρα ίσαμε τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου. Η αναζήτηση μάλιστα είναι συναρπαστική και θυμίζει λίγο τη δουλειά του ντετέκτιβ, αφού έχει και απροσδόκητη ανατροπή της κατάστασης. Παρόλο που το άρθρο είναι μεγάλο, αξίζει να διαβαστεί ως το τέλος. Αλλά δεν λέω περισσότερα και δίνω τον λόγο στον Κορνήλιο:

Ήταν η αρχή της σχολικής περιόδου όταν σε μια βόλτα μου στήν πόλι μού μοίρασαν το διαφημιστικό φυλλάδιο που βλέπετε αριστερά.

Τρία πράγματα μου τράβηξαν την προσοχή και μου δημιούργησαν ισάριθμες απορίες.

α. Γιατί ένα αρχαίο ελληνικό ρητό να παρατίθεται αγγλιστί; Ναι, είναι γνωστή η εμπορική συνήθεια να χρησιμοποιούνται διάφορα σλόγκαν στα αγγλικά ακόμη κι όταν το κοινό στο οποίο αυτά απευθύνονται είναι αποκλειστικά ελληνικό: το ξενόγλωσσο περιτύλιγμα οπλίζει το προωθούμενο προΐόν με μια επίφασι κύρους στην συνείδησι του νεοέλληνα καταναλωτή. Όμως εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα αρχαίο ελληνικό ρητό νά πάρει ο διάολος, κι αν η επίκλησι στην αρχαία προγονική αυθεντία λειτουργεί κατά τους εμπνευστές τής διαφημίσεως αποτελεσματικά γιατί το απόφθεγμα να μην τσιτάρεται στο πρωτότυπο και ίσως με μια μετάφρασι από κάτω; Αυτό δεν θα ‘ταν πιο σύμφωνο με το όλο πνεύμα τού συγκεκριμένου διαφημιστικού σχεδιασμού;

β. Γιατί το όνομα του Διογένη, στον οποίο κατά τό φυλλάδιο αποδίδεται το ρητό, γράφεται κι αυτό στα αγγλικά; Και -το πιο αστείο- γιατί τα ελληνικά εμφανίζονται επιτέλους κάτω από το όνομα του Διογένη στο -ούτως είπείν- σύντομο βιογραφικό του;

 

γ. Αν η υπόθεσι περί των αγγλικών ως διαφημιστικού κόλπου ίσχυε, τότε πώς εξηγείται ότι σε ολόκληρο το εσωτερικό τού φυλλαδίου –με την εύλογη εξαίρεσι της διαδικτυακής διευθύνσεως- δεν συναντάμε όχι μόνο λέξι στα αγγλικά, αλλά ούτε λατινικό χαρακτήρα για δείγμα;

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η φιλοσοφική του κοσμοθεώρηση

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή τέταρτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στα 1938 και ο ποιητής, ο παππούς μου δηλαδή, βρίσκεται στη Σάμο -ωστόσο, η σημερινή συνέχεια δεν αφηγείται γεγονότα. Έτσι κι αλλιώς είναι ένα σύντομο κεφάλαιο, με αρκετό βάρος σε ποιήματα -άλλωστε, τη ζωή ενός, έστω και άγνωστου, ποιητή αφηγούμαστε! Τα δύο από τα τρία ποιήματα έχουν παρουσιαστεί ξανά στο ιστολόγιο, αλλά νομίζω την αντέχουν την επανάληψη.

Εκείνη την εποχή, μεταξύ Κρήτης, Μυτιλήνης και Σάμου, ο ποιητής γνώρισε και αγάπησε την αρχαία ελληνική σκέψη και ταυτόχρονα ξεκαθάρισε μέσα του το ζήτημα της θρησκείας. Ήδη από τον καιρό που ήταν στρατιώτης στη Θεσσαλονίκη, η επαφή του με τη μαρξιστι­κή φιλοσοφία τον είχαν κάνει υλιστή.

Η παρέα του με τον κύριο Θεόδωρο εξάλλου τον έφερε σε επαφή με το θεό της Παλαιάς Διαθήκης, τη μισαλλόδοξη και αιμοχαρή φύση του οποίου δεν είχε ως τότε συνειδητοποιήσει. Στην Κρήτη, τέλος, διαβάζοντας ένα βιβλίο για τη φιλοσοφία του Επίκουρου, που του χάρισε ο Κανόνης, τα πράγματα ξεκαθάρισαν. Αγάπησε την αρχαία ελληνική σκέψη, τόσο διαφορετική από τη χριστιανική. Τον έθελξε η ανθρωποκεντρική αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, η λατρεία του ωραίου, η ευθύτητα, η παρρησία και η αγάπη της ελευθερίας, που χαρακτήριζε τη σκέψη τους. Από τότε άρχισε να μελετά τους αρχαίους συγγραφείς, ιδιαίτερα τον Θουκυδίδη, τον Ηρόδοτο και τον Αριστο­τέλη. ΓΙιο πολύ όμως αγάπησε τον Λουκιανό και τον Διογένη τον Λαέρτιο, που μπορούσε να τους διαβάζει άνετα στο πρωτότυπο, ενώ οι άλλοι τον δυσκόλευαν. Αγόρασε τα Απαντα του Λουκιανού και τους Βίους Φιλοσόφων του Διογένη του Λαέρτιου σε στερεότυπες εκ­δόσεις Λειψίας και τα ’χε πάντα δίπλα στο κρεβάτι του.

Κατάληξε σιγά σιγά σε μια φιλοσοφική κοσμοαντίληψη που ήταν μείγμα του μαρξιστικού και αρχαιοελληνικού υλισμού. Σ’αυτή την κοσμοαντίληψη δεν υπήρχε θέση για κανένα θεό. Τη μεταστροφή του αυτή την κράτησε για τον εαυτό του και ποτέ δεν προσπάθησε να προσηλυτίσει στις απόψεις του τη γυναίκα του ή τους φίλους του. Πίστευε πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ή η έλλειψή τους ήταν αυστηρά προσωπική υπόθεση που δεν έπρεπε να κοινολογείται. Σεβόταν τους πιστούς και θρησκευόμενους το ίδιο όσο και τους άθεους ή άπιστους, γινόταν όμως θηρίο με τους φανατικούς θρησκόληπτους, τους επίμονους προσηλυτιστές και κατηχητές. Αυτούς τους τελευταίους είχε πολλούς τρόπους να αποστομώνει, παραθέτοντας μάλιστα περικοπές από την Αγία Γραφή που την είχε μελετήσει βα­θιά.