Λεξιλογικά των γιατρών

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής. Το ξαναδημοσιεύω εδώ με κάποιες προσθήκες.

Έχει γούστο: συνήθως όταν γράφω το άρθρο για την εφημερίδα, όπου το όριο είναι οι 800 λέξεις, κόβω διάφορα και λέω μέσα μου «θα τα προσθέσω όταν δημοσιεύσω το άρθρο στο ιστολόγιο». Τις περισσότερες φορές όμως, όταν έρθει η ώρα της δημοσίευσης στο ιστολόγιο, ή δεν θυμάμαι τι είχα κόψει ή δυσκολευομαι να κάνω τις προσθήκες γιατί μου φαίνεται πως χαλάει η ισορροπία του κειμένου. Σήμερα έβαλα μία μόνο από τις πολλές προσθήκες που είχα κατά νου, αλλά σίγουρα θα προσθέσετε κι εσείς πολλά στα σχόλιά σας.

Λεξιλογικά των γιατρών

Καθώς σε όλη την Ευρώπη οι κοινωνίες ετοιμάζονται με δειλά βήματα να βγουν από την καραντίνα, περνώντας στη δεύτερη φάση, της συμβίωσης με τον κορονοϊό, δεν πρέπει να ξεχάσουμε τους ήρωες της πρώτης φάσης, τους επαγγελματίες της υγείας, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, που έδωσαν τη μάχη από την πρώτη γραμμή, με τεράστιο προσωπικό κόστος -και σε ανθρώπινες ζωές. Οπότε, στο σημερινό σημείωμα θα λεξιλογήσουμε για τους γιατρούς.

Λέμε γιατρός στην καθημερινή γλώσσα, αλλά ιατρός στο πιο επίσημο, που είναι λέξη αρχαία, ομηρική μάλιστα. Στο Λ της Ιλιάδας λένε για τον Μαχάονα, τον γιο του Ασκληπιού και γιατρό των Αχαιών, ότι ἰητρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων, ο γιατρός αξίζει όσο πολλοί άντρες -ιητρός είναι ο ιωνικός τύπος. Η λέξη ετυμολογείται από το ρήμα ιάομαι, θεραπεύω, γιατρεύω, που έχει επιβιώσει στα ιαματικά λουτρά και στην ιατρική ιδιόλεκτο.

Advertisement

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 11 – Ο Δεκέμβρης και μετά

 

Εδώ και κάμποσο άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ενδέκατη είμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Στο τέλος παραθέτω πρόσθετο υλικό.

Η κρίση, που ξέσπασε στις 2 Δεκεμβρίου 1944 με την παραίτηση των εαμιτών υπουργών και η αιματηρή αντιμετώπιση της διαδήλωσης του λαού της Αθήνας στις 3, που σήμανε την αρχή των δεκεμβριανών συγκρούσεων στην πρωτεύουσα, προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στη Μυτιλήνη. Έγιναν τεράστιες διαδηλώσεις, με αίτημα να φύγουν οι ιερολοχίτες και η Ναυτική Διοίκηση και ειδικότερα ο διοικητής της Μίλτων Ιατρίδης, ο άλλοτε κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής», που καθοδηγούσε την αντιεαμική εκστρατεία στο νησί.

Τελικά οι ιερολοχίτες περιορίστηκαν στον καταυλισμό τους, ενώ οι ναύτες επιβιβάστηκαν στον «Αετό». Παρ’ όλα αυτά ο Ιατρίδης, οι παράγοντες της Δεξιάς στο νησί και οι Άγγλοι πράκτορες βυσσοδομούσαν πώς ν’ ανατρέψουν τη λαϊκή εξουσία στη Λέσβο.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1944 κι ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες ανάμεσα στους Άγγλους και στον ΕΛΑΣ, φάνηκαν απροειδοποίητα έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης τέσσερα μεγάλα οπλιταγωγά και πέντε πολεμικά. Μαζί τους ενώθηκε και το αντιτορπιλικό «Αετός», που βγήκε ξημερώματα από το λιμάνι. Κατά τις εννιά το πρωί ένα μικρό σκάφος γεμάτο με Ινδούς στρατιώτες μπήκε στο λιμάνι και προσπάθησε να πλευρίσει μπροστά στο κτίριο της Ναυτικής Διοίκησης. Ο κόσμος, που είχε κατέβει στην αγορά για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια, αντέδρασε αμέσως και αποφασιστικά. Συγκεντρώθηκε μεγάλο πλήθος στην προκυμαία και με τα χέρια απώθησε το σκάφος.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 7 – To EAM και η εκκλησία

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή έβδομη συνέχεια, παντοτε στο δεύτερο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, εξετάζεται η Εαμική αντίσταση στη Μυτιλήνη.

To EAM, μόλο που είχε ιδρυθεί στα τέλη του Σεπτέμβρη παρέμενε ακόμα άγνωστο στο νησί. Κι όμως οι προ-εαμικές αυτές οργανώσεις δράσανε από την αρχή μέσα στο πνεύμα του κι ακολούθησαν χωρίς να το ξέρουν τις γενικές κατευθύνσεις του, επιζητώντας την ενότητα όλων των ελλήνων στον απελευθερωτικόν αγώνα και προσπαθώντας να βοηθήσουν το λαό να αντιμετωπίσει την πείνα, που θέριεψε μέσα στο χειμώνα.

Την άνοιξη του 1942 πραγματοποιήθηκε επαφή με το ΕΑΜ της Αθήνας και η «Εθνική ’ Οργάνωση Λέσβου» ενσωματώθηκε σ’ αυτό. Δημιουργήθηκε Νομαρχιακή Επιτροπή Λέσβου του ΕΑΜ με γραμματέα τον καθηγητή της Χημείας Απόστολο Αποστόλου, τον γνωστό «Δάσκαλο», πρόσωπο πολύ αγαπητό σε πλατιά στρώματα της λεσβιακής κοινωνίας. Πολύ γρήγορα οι εαμικές οργανώσεις εξαπλώθηκαν σ’ όλο το νησί, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος, στην αρχή πυρήνες κι αργότερα αχτίδες (ο όρος ΚΟΒ καθιερώθηκε το καλοκαίρι του 1944). Οι κομμουνιστές ήταν οι πιο ζωντανοί και δραστήριοι εαμίτες από την πρώτη στιγμή.

Αργότερα οργανώσεις δημιούργησαν και άλλα δύο κόμματα από τα μετέχοντα στο ΕΑΜ, δηλαδή το Σοσιαλιστικό Κόμμα, με γραμματέα της Νομαρχιακής Επιτροπής του το Θείελπη Λεφκία και το Αγροτικό Κόμμα, με τους Παναγιώτη Κεμερλή, Χρήστο Καλδή και άλλους.

Το καλοκαίρι του 1943 δημιουργήθηκαν στη Λέσβο οι πρώτες οργανώσεις της ΕΠΟΝ, με γραμματέα τον πολιτικό μηχανικό Νίκο Ανδρέου. Πολύ γρήγορα η καινούρια αυτή οργάνωση κατάχτησε τη νεολαία του νησιού, που μαζικά έμπαινε στις γραμμές της. Το Νοέμβρη ιδρύθηκε η πρώτη ομάδα της μαθητικής ΕΠΟΝ από μαθητές των τελευταίων τάξεων του Γυμνασίου και του πρακτικού Λυκείου.

Ο Δημήτρης Σαραντάκος θυμάται το Go back του 1944 στη Μυτιλήνη

Πριν από λίγες μέρες συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια χωρίς τον πατέρα μου, τον αξέχαστο Δημήτρη Σαραντάκο. Για να τιμήσω τη μνήμη του, που βέβαια πολύ συχνά τη μνημονεύουμε στο ιστολόγιο, ανεβάζω ξανά σήμερα ένα παλιό μου άρθρο, στο οποίο ο πατέρας μου θυμάται την απόκρουση των Άγγλων τα Χριστούγεννα του 1944 στη Μυτιλήνη. Το αρχικό άρθρο είχε δημοσιευτεί πριν από εφτά χρόνια, οπότε δεν θα είναι πολύ γνωστό.

Πέρα από την επικαιρότητα, αφού και τώρα έχουμε Χριστούγεννα, το νέο ανέβασμα δικαιολογείται και από το ότι στο προηγούμενο άρθρο υπήρχαν δυο ηχογραφήσεις με τον πατέρα μου να τραγουδάει αυτοσχέδια τραγούδια της εποχής, οι οποίες στο μεταξύ είχαν πάψει να λειτουργούν -οπότε τις ανέβασα σε άλλον ιστότοπο για να τις ακούσετε.

Ακόμα, το παλιό εκείνο άρθρο είχε πιο παλιά, πριν αποκτήσω εγώ ιστολόγιο, δημοσιευτεί στο ιστολόγιο του επίσης αξέχαστου φίλου Αλλού Φαν Μαρξ το 2007, που τόσο νωρίς έφυγε από κοντά μας -κι έτσι θα τιμήσουμε και τη δική του μνήμη.

Κάτ’ αγριγιαθρώπ’ μας φέραν…

Την προπαραμονή των Χριστουγέννων του 1944 είχα περάσει από την Τράπεζα και με τον πατέρα μου πήγαμε στην αγορά για ψώνια. Ήταν γύρω στις 10 το πρωί και αντιληφθήκαμε κόσμο να τρέχει προς το λιμάνι. Ακολουθήσαμε κι εμείς και τότε είδαμε πως έξω από το λιμάνι είχαν έρθει 4 αγγλικά πολεμικά και 7 μεγάλα μεταγωγικά, από ένα από τα οποία προερχόταν μια ατμάκατος γεμάτη με ινδούς στρατιώτες, που κατευθυνόταν στο μέσα λιμάνι. Μη ξεχνάτε, πως εκείνες τις ημέρες στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Άγγλων.

Ήταν η πρώτη απόπειρά τους να αποβιβάσουν στρατό στη Μυτιλήνη, η οποία, σημειωτέον, μαζί με τη Σάμο ήταν τα μόνα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονταν σταθερά κάτω από τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Από την Απελευθέρωση και μετά στο νησί υπήρχε κάποια δυαδική εξουσία. Από τη μια υπήρχε η εξουσία του ΕΑΜ, με δικιά της Τοπική Αυτοδιοίκηση, Νομάρχη, Πολιτοφυλακή και το 22^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Από την άλλη υπήρχε η Συμμαχική Αποστολή από καμιά δεκαριά αξιωματικούς (όλους Άγγλους), η (ελληνική) Ναυτική Διοίκησις Αιγαίου, με τον πλοίαρχο Μίλτωνα Ιατρίδη (αυτόν του «Παπανικολή»), ένα άγημα ναυτών και το αντιτορπιλικό «Αετός», που ήταν αραγμένο στο μέσα λιμάνι και μία διμοιρία Ιερολοχιτών. Όλοι αυτοί όμως δεν είχαν καμιάν ουσιαστική δύναμη, αλλά σε συνεργασία με τους ντόπιους αντιδραστικούς βυσσοδομούσαν κατά της εαμικής εξουσίας.
Με την αποβίβαση των ινδικών στρατευμάτων θα αποχτούσαν τη δύναμη που δεν είχαν και θα ανέτρεπαν την εαμοκρατία, όπως είχαν κάνει, από τον Σεπτέμβρη ήδη, στη Χίο, τη Λήμνο και τις Κυκλάδες. Η ηγεσία του ΕΑΜ ήταν ενήμερη για τις προθέσεις των Άγγλων, γιατί από την προηγούμενη βδομάδα η Συμμαχική Αποστολή στη Μυτιλήνη είχε συγκεντρώσει στα Μπλόκια (τον προσφορότερο χώρο αποβίβασης – εκεί που σήμερα αράζουν τα φερυ-μπωτ), όλα τα φορτηγά αυτοκίνητα της Ούνρα, που είχαν έρθει με την απελευθέρωση στο νησί για τη μεταφορά στα χωριά της συμμαχικής βοήθειας.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η ζωή στη φυλακή

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τεσσαρακοστή πρώτη και είναι η δεύτερη του 9ου κεφαλαίου. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη στα μέσα του 1945 και ο ποιητής είναι κρατούμενος, υπόδικος για «στάση». 

Η επιτροπή της ομάδας συμβίωσης ανάθεσε στον ποιητή αφ’ ενός μεν την έκδοση μιας χειρόγραφης εφημερίδας, (που ονομάστηκε Αλύγιστος και του οποίου διασώθηκαν, χάρη στον Βαγγέλη Καραγιάννη, δυο ή τρία φύλλα), αφ’ ετέρου δε την ευθύνη των πολιτιστικών εκδηλώ­σεων. Ο Νίκος ρίχτηκε με κέφι στη δουλειά και καθώς ήταν καλλιγρά­φος την έγραφε εξ ολοκλήρου, μολονότι στα πολιτικής φύσεως άρθρα τα κείμενα ήταν του Γώγου και του Γιοσμά κατά κύριο λόγο. Κάπου κάπου έγραφε κανένα άρθρο κι ο «Δάσκαλος» Απόστολος Αποστόλου. Στα ποιήματα και πεζά εκτός από το επίσημο ψευδώνυμό του Αχθος Αρούρης, χρησιμοποιούσε και το Ματσ. Αρ. Άγκας.

Από τον Γενάρη του 1946 άρχισε να γράφει κι άλλη μια μικρότερη εφημερίδα, αποκλειστικά σατιρική, τον «Χαφιέ – Όργανο των απαντα­χού δοσιλόγων», στην προμετωπίδα του οποίου υπήρχε το σύνθημα: Δοσίλογοι όλου τον κόσμου, Ενωθείτε! Στο Χαφιέ, που δεν είχε τους περιορισμούς ενός επίσημου οργάνου, η σάτιρα του Σαραντάκου δε γνώριζε όρια. Τα βέλη του χτυπούσαν τους πάντες, ακόμα και τους συναγωνιστές του. Είχε στήλη με μικρές αγγελίες του τύπου

ΚΙΟΣΚΛΗΣ – ΑΜΠΑΤΖΗΣ
Δικηγόροι
(Καλά που έμπλεξε το ΕΑΜ με δίκες
και βρήκαμε κι εμείς πελατεία)

Στο Χαφιέ δημοσίευσε το χασάπικο ο Γκιγκίλας αφιερωμένο στον δεσπότη Ιάκωβο, που χορευόταν στο σκοπό του «ήρθ’ ο χειμώνας κι ο κοσμάκης τα ’χει χάσει».

Είμαι ο Γκιγκίλας που ποτέ δεν θα γεράσω
με τ’ άσπρα γένια και το μαύρο μου το ράσο
είμαι ο Γκιγκίλας με τη μαύρη την ψυχή
φίλος του Βάλτερ και του Χανς στην Κατοχή.

 Όταν ο κόσμος εψοφούσε από την πείνα
είχα τα πάντα και την επερνούσα φίνα
κι έστελνα ζάχαρη κι αλεύρι τσουβαλιές
και τις γλυκιές παρηγορούσα κοπελιές.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Μετακατοχικές περιπέτειες

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη (και σήμερα κατ’ εξαίρεση Τετάρτη), αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τεσσαρακοστή και είναι η πρώτη του 9ου κεφαλαίου, που έχει ακριβώς τον τίτλο «Μετακατοχικές περιπέτειες». Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη στις αρχές του 1945.

Σύλληψη με την κατηγορία του στασιαστή

Παρά τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και της Πολιτοφυλακής και την κατάλυση της «Εαμοκρατίας», η κατάσταση στη Λέσβο δεν άλλαξε και πολύ. Η αποδοχή του ΕΑΜ από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και το κύρος της εαμικής ηγεσίας, ιδίως μετά το χειρισμό της απόκρουσης των Άγγλων κατά τα Δεκεμβρια­νά, ήταν τόσο μεγάλες ώστε να συντηρείται το ίδιο υψηλό φρόνημα και η ατμόσφαιρα της έξαρσης των μεταπελευθερωτικών μηνών. Άλλωστε το 136 Τάγμα Εθνοφυλακής, αποτελούμενο από Λέσβιους έφεδρους και στελεχωμένο από ντόπιους αξιωματικούς, δεν προσφερόταν για την προώθηση των σκοπών που οι Άγγλοι σε συνεργασία με τους ακροδεξιούς της κυβέρνησης Βούλγαρη προωθούσαν: να σπρώξουν τη χώρα στον εμφύλιο σπαραγμό εξαπολύοντας άγρια τρομοκρατία κατά των αριστερών.

Μπήκε θέμα να απομακρυνθεί το 136 Τάγμα και να αντικατασταθεί με άλλη μονάδα εγγυημένης εθνικοφροσύνης. Το πρώτο βήμα ήταν η αντικατάσταση του διοικητή του, συνταγματάρχη Σοφοκλή Βουρνάζου, που ήταν Λέσβιος και συμπαθών το ΕΑΜ (είχε κάποτε διατελέσει μέλος του) με ξένο και εθνικόφρονα. Βέβαια ο νέος διοι­κητής, ο μανιάτης συνταγματάρχης Κυβέλος, ήταν άνθρωπος συνε­τός και μετρημένος. Ο ποιητής αναγνώρισε στο πρόσωπό του τον παλιό του υπολοχαγό στη Θεσσαλονίκη και πήγε να τον δει. Η συνά­ντησή τους ήταν πολύ εγκάρδια. Και πάλι η Δεξιά δεν ικανοποιήθηκε. Η παραπληροφόρηση συνεχίστηκε. Οι αθηναϊκές εφημερίδες “Βραδυνή”, “Ακρόπολις”, “Ελληνικόν Αίμα” και άλλες άρχισαν να δημοσιεύουν κατασκευασμένες και ψευδείς ειδήσεις «περί τρομο­κρατίας των ελασιτών εις Λέσβον», ορισμένες από τις οποίες ξεπερνούσαν κάθε όριο. Όταν για παράδειγμα έφτασε στη Μυτιλήνη ο νέος νομάρχης έγιναν έντονες και οργανωμένες αποδοκιμασίες της κυβερ­νητικής πολιτικής και παρά την προστασία της Εθνοφυλακής ορισμέ­νοι χειροδίκησαν κατά δύο χωροφυλάκων της συνοδείας του νομάρ­χη. Το σχετικά ασήμαντο αυτό επεισόδιο μεταμορφώθηκε από τη “Βραδυνή” σε «κακοποίησιν και αιχμαλωσίαν του Νομάρχου από οπλισμένους ελασίτας, οι οποίοι τον μετέφερον εις άγνωστον τοπο­θεσίαν, ενδεχομένως δε τον έχουν ήδη εκτελέσει». Ο χαίρων άκρας υγείας και απολύτως ασφαλής στο γραφείο του Νομάρχης δεν έκρι­νε σκόπιμο να στείλει κάποια διάψευση. Τελικά πήρε άδεια και έφυγε στην Αθήνα. Τον αναπλήρωσε ο νομάρχης Χίου Σταματιάδης, άνθρωπος του Γεωργίου Παπανδρέου, φανατικός αντικομμουνιστής, που σε συνεργασία με τον νεοφερμένο εισαγγελέα Κωστόπουλο και τους τοπικούς εκπρόσωπους της δεξιάς σχεδίασαν μεθοδικά το χτύ­πημα του ΕΑΜ στο νησί.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η σύντομη δυαδική εξουσία και η απόκρουση των Άγγλων

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή ένατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη αμέσως μετά την απελευθέρωση. Το επεισόδιο της κινητοποίησης του λεσβιακού λαού για απόκρουση της απόβασης των Άγγλων στο νησί τα Χριστούγεννα του 1944, το περίφημο Go Back, το έχουμε αφηγηθεί ξανά στο ιστολόγιο.

Μετά την εγκατάσταση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Παπανδρέου, οι δεξιοί του νησιού αναθάρρησαν. Φάνηκε ότι η επικρά­τηση του ΕΑΜ δεν ήταν και πολύ σίγουρη. Ο Βαρκάρης έκοψε κάθε κουβέντα για την προσχώρησή του στο… ΚΚΕ. Η “Δημοκρατία”, όρ­γανο της ΕΔΕΛ, του κόμματος της Αντίδρασης, άρχισε να μιλά για το «λεσβιακό ΕΑΜ» που σε αντίθεση με το «ένδοξο ΕΑΜ της υπόλοιπης Ελλάδος» ήταν υπόλογο για πολλά λάθη και ατασθαλίες. Όλα αυτά φυσικά ήταν ανυπόστατα. Στη Λέσβο το ΕΑΜ είχε μαζί του τη συντρι­πτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Η σωστή και μετρημένη συμπερι­φορά της εαμικής ηγεσίας συνέβαλε πολύ σ’ αυτό. Στο νησί επικρα­τούσε υποδειγματική τάξη. Οι αντιδραστικοί όχι μόνο δεν ενοχλήθηκαν αλλά ήταν απολύτως ελεύθεροι να κυκλοφορούν τις εφημερίδες τους και να έχουν τα γραφεία των οργανώσεων τους.

Ως το Φλεβάρη του 1945 υπήρχε δυαδική εξουσία στη Λέσβο, του ΕΑΜ και της Κεντρικής Κυβέρνησης, μόνο που της τελευταίας ήταν σκιώδης. Λειτουργούσαν κάποιες υπηρεσίες, υπήρχε ο Στρατιωτικός Διοικητής Αιγαίου και ένα απόσπασμα του Ιερού Λόχου, υπήρχε ακόμα η Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου με διοικητή τον περιβόητο Μίλτωνα Ιατρίδη, με το αντιτορπιλικό Αετός που ναυλοχούσε μονίμως στο λιμάνι, αλλά ο στρατός, η αστυνόμευση, η δικαιοσύνη, η αυτοδιοίκη­ση ήταν στα χέρια του ΕΑΜ. Στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου όμως η δυαδική εξουσία είτε δεν υπήρχε είτε το εαμικό σκέλος της ήταν πολύ αδύνατο. Αλλά και στην Αθήνα, παρά την απόλυτη επικράτηση του ΕΑΜ μέσα στο λαό, η Αντίδραση κρατούσε ισχυρά ερείσματα. Ο Νίκος πήρε ένα γράμμα από τον αδελφό του τον Μιχάλη, που τον έβαλε σε σκέψεις.

«… Με τον δοθέντα συσχετισμό των δυνάμεων δεν είναι βέβαιον ότι κατά τας προσεχείς εκλογάς θα επικρατήσει απολύτως το ΕΑΜ. Το πιθανότερον είναι ότι θα είναι το πρώτον κόμμα εις την Βουλήν, αλλά χωρίς απόλυτον πλειοψηφίαν. Δυστυχώς απεδείχθη ότι η συμ­φωνία του Λιβάνου υπήρξε ολεθρίως ετεροβαρής δι’ ημάς…»

Ήρθε ακόμα κι ένα γράμμα από τον πατέρα του από τη Γέρμα. Ο Νίκος μόλις το άνοιξε χλόμιασε:

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Η απελευθέρωση και ο ραδιοσταθμός

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή όγδοη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη, στο τέλος της Κατοχής, δηλαδή Σεπτέμβριο του 1944 και ενώ ο ποιητής με την οικογένειά του έχουν φύγει από την πόλη και έχουν εγκατασταθεί στην ελεύθερη Λέσβο.

Να σημειωθεί ότι σήμερα κλείνουν 38 χρόνια από τον θάνατο του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου ή Άχθου Αρούρη (1903-24.3.1977).

Ο ποιητής γύρισε οικογενειακώς στη Μυτιλήνη με φορτηγό του ΕΛΑΣ στις 11 του μηνός [Σεπτεμβρίου]. Τόσο στην Τράπεζα όσο και στη γειτονιά τούς έκα­ναν υποδοχή ηρώων. Όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι, εκτός δύο ή τριών περιπτώσεων, του ζήτησαν «να τους γράψει στο ΕΑΜ», ο προϊστάμε­νος μάλιστα του λογιστηρίου του ’πε:

«Βρε Νίκο, θέλω να γραφτώ στο ΕΑΜ, αλλά να με γράψεις στέλεχος, αφού είμαι τμηματάρχης…»

Ο Βαρκάρης [παρατσούκλι του διευθυντή] προχώρησε ακόμα πιο πέρα:

«Άκου, Νίκο», του είπε (ως τότε τον έλεγε κύριε Σαραντάκο), «εμένα δε μ’ αρέσουν τα μεσοβέζικα πράματα, ΕΑΜ και κουραφέξα­λα, εγώ θέλω να μπω στο κόμμα!»

Την τρίτη μέρα από το γυρισμό τους στη Μυτιλήνη, πήγαν να τους δουν οικογενειακώς οι Φεδέρωφ. Ο Βόρης συνεχάρη τον Νίκο για την τάξη και την ησυχία που εξασφάλισε το ΕΑΜ. Για να τονίσει πάντως το γεγονός ότι ο ίδιος ήταν αμέτοχος δεν είπε το φίλο του «συναγω­νιστή», προσφώνηση που ήταν τότε σε καθολική χρήση, αλλά σκέτα «αγωνιστή», θέλοντας με την απάλειψη του συνδέσμου «συν» να εκφράσει την απουσία κάθε συμμετοχής του στην υπόθεση.

Ο Φεδέρωφ που δεν είχε ο ίδιος ραδιόφωνο ερχόταν συχνά κι άκουγε τη Μόσχα στα ρωσικά από το ραδιόφωνο του Νίκου. Διασκέ­δαζε με τα πολλά εξαρτήματα του ραδιόφωνου κι όταν για ν’ αλλάξει μήκος κύματος ο ποιητής έβγαζε από το ειδικό ντουλαπάκι την μπο­μπίνα κι έβαζε άλλη, ο Βόρης τον πείραζε:

«Έχουμε αλλαγή κυβερνήσεως».

Οι σοβιετικοί από την αρχή του πατριωτικού πολέμου είχαν ανα­σύρει από το περιθώριο την ένδοξη ρωσική στρατιωτική ιστορία και ο Φεδέρωφ άκουγε με ικανοποίηση από το ραδιόφωνο ύμνους για τον Κουτούζωφ, τον Σουβόρωφ, τον ναύαρχο Ουσακώφ και άλλους στρατιωτικούς ηγέτες του παρελθόντος.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η πείνα, το ΕΑΜ και οι δυο δεσπότες της Λέσβου

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή πέμπτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στη Μυτιλήνη, στην Κατοχή και η σημερινή συνέχεια είναι η δεύτερη από το όγδοο κεφάλαιο του βιβλίου, που επιγράφεται «Στην Αντίσταση».

Σε σχέση με τον επίσκοπο Μυτιλήνης, το Γκιγκίλας δεν είναι παρατσούκλι αλλά μάλλον δεύτερο επώνυμο, όπως φαίνεται και εδώ. Ο παππούς μου είχε γράψει και μια παρωδία για τον Γκιγκίλα, που την παρενέβαλα στην αφήγηση του πατέρα μου, μέσα σε αγκύλες.

Να επισημάνω επίσης ότι παρεμπιπτόντως στην αφήγηση γίνεται λόγος για ένα όχι πολύ γνωστό επεισόδιο της ελληνικής ιστορίας, τη σύντομη απελευθέρωση της Σάμου, της Λέρου και άλλων νησιών του Αιγαίου, για ένα δίμηνο περίπου, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943.

Η πρώτη φροντίδα της Οργάνωσης ήταν να αντιμετωπίσει την πείνα, που στον πρώτο χειμώνα της Κατοχής είχε προκαλέσει εκατοντάδες θανάτους. Με δική της πρωτοβουλία μέσα στο ’42 δημιουργήθηκαν συσσίτια για τα παιδιά του σχολείου, καταναλωτικοί συνεταιρισμοί για τους δημοσίους υπαλλήλους και επιτροπές επισιτισμού, οι οποίες με διαβήματα στο νομάρχη και στις γερμανικές αρχές πάσχιζαν να συγκεντρώσουν και να μοιράσουν στον κόσμο τρόφιμα.

Για όλες αυτές τις ενέργειες η Οργάνωση του ΕΑΜ δημιουργούσε επιτροπές στις οποίες φρόντιζε εκτός από τους οργανωμένους εαμίτες να συμμετέχουν και γνωστοί παράγοντες της λεσβιακής κοινωνίας, πρόσωπα υπεράνω υποψίας για την Ασφάλεια και την Γκεστάπο. Πολύ βοήθησαν την Οργάνωση ορισμένοι κληρικοί, όπως ο αρχιμανδρίτης Χαράλαμπος Δέδες, αλλά κυρίως ο μητροπολίτης Μηθύμνης Διονύσιος και οι παπάδες του δυτικού τμήματος του νησιού. Αυτό ήταν φυσικό, γιατί οι δύο επίσκοποι του νησιού ο Μηθύμνης Διονύσιος και ο Μυτιλήνης Ιάκωβος ακολούθησαν κατά την Κατοχή διαμετρικά αντίθετη στάση, που εν πολλοίς υπαγορεύτηκε από το χαρακτήρα και την κοσμοθεωρία των δύο ανδρών.

Ο Διονύσιος υπήρξε πάντα το πρότυπο του ασκητικού ποιμενάρ­χη, που πάνω απ’ όλα έβαζε την αγάπη και τη συμπαράσταση προς το πλήρωμα της εκκλησίας. Ισχνός και μικρόσωμος, μορφή που λες κι ερχόταν από τον αρχαίο αναχωρητισμό, ζούσε λιτά και ταπεινά, όχι στο οίκημα της Μητρόπολης, αλλά σ’ ένα μικρό σπιτάκι στην Καλλονή, κρατώντας για τον εαυτό του κλάσμα μόνο του μισθού του. Κατά την Κατοχή ξεπέρασε τον εαυτό του στην προσπάθεια να ανακουφί­σει το πάσχον ποίμνιό του. Ολόκληρος ο μισθός του αλλά και χρήμα­τα που συγκέντρωνε από πλούσιους ενορίτες, καθώς και τρόφιμα και ρουχισμός πήγαιναν στα συσσίτια που είχε ο ίδιος οργανώσει. Ο λαός της δυτικής Λέσβου τον λάτρευε.

Η Παναγιώτα Σταθοπούλου και τα «ξεχασμένα» Ιουλιανά του 1943

Η Παναγιώτα Σταθοπούλου, σε φωτογραφία από την Ελεύθερη Ελλάδα, εφημερίδα του ΕΑΜ (22.7.46)

Τρεις φορές έχουν συμβεί μήνα Ιούλιο στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας σοβαρές «αναταραχές», με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Οι δυο από αυτές έχουν ονομαστεί Ιουλιανά, η τρίτη, απ’ όσο ξέρω, όχι. Τα πιο γνωστά Ιουλιανά είναι βέβαια η συνταγματική εκτροπή του 1965, με τον εξαναγκασμό του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου σε παραίτηση και τον διορισμό κυβέρνησης «αποστατών». Δεν θα επεκταθώ, πρόκειται για γεγονός πασίγνωστο για το οποίο το ιστολόγιο έχει γράψει πολλές φορές (εδώ μια ανακεφαλαίωση). Τα Ιουλιανά του 1965 είχαν κι έναν νεκρό, τον Σωτήρη Πέτρουλα -σαν χτες πριν από 48 χρόνια.

Τα άλλα Ιουλιανά, τα παλιότερα, που ονομάστηκαν έτσι αλλά επισκιάστηκαν από τα νεότερα, είναι τα γεγονότα που έγιναν κυρίως στην Αθήνα στις 31 Ιουλίου 1920, όταν ανακοινώθηκε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθ. Βενιζέλου στο Παρίσι. Το πλήθος κατέστρεψε τα γραφεία όλων των αντιπολιτευόμενων εφημερίδων (και του αριστερού Ριζοσπάστη), το Μέγαρο Σκουλούδη και τα σπίτια άλλων επιφανών αντιβενιζελικών, ενώ δολοφονήθηκε ο Ίων Δραγούμης από κρητικούς χωροφύλακες στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, περίπου απέναντι στο Χίλτον (τότε λεγόταν οδός Κηφισιάς). Ο λογαριασμός εκείνων των Ιουλιανών πληρώθηκε την 1η Νοεμβρίου.

Τα τρίτα Ιουλιανά, που δεν νομίζω να τα αποκάλεσε κανείς έτσι (γι’ αυτό και τα εισαγωγικά στον τίτλο), είχαν πολύ περισσότερους νεκρούς από τα γεγονότα του 1920 ή του 1965, και από μια ιδιοτροπία της ιστορίας ή των μαθηματικών πέφτουν καταμεσίς σχεδόν στην απόσταση που χωρίζει τις δυο παραπάνω χρονολογίες (1920 και 1965), δηλαδή στο 1943. Εννοώ τα γεγονότα που είχαν ως αποκορύφωμα τη μεγαλειώδη διαδήλωση του λαού της Αθήνας στις 22 Ιουλίου 1943, υπό την καθοδήγηση του ΕΑΜ, εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία. Πρόκειται για συμβάν μεγάλης ιστορικής σημασίας, το οποίο, περιέργως, ή μάλλον όχι και τόσο ανεξήγητα, αποσιωπήθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα, παρ’ όλο που επρόκειτο για μια κινητοποίηση που πέτυχε τον πολύ σημαντικό σκοπό της.

Κατά την Κατοχή, η Ελλάδα διαιρέθηκε σε τρεις ζώνες από τις δυνάμεις του Άξονα, γερμανική, ιταλική και βουλγαρική. Η βουλγαρική ζώνη κατοχής αποτελέστηκε από την ανατολική Μακεδονία μέχρι τον ποταμό Στρυμόνα (μέρος του ν. Σερρών και ν. Δράμας και Καβάλας) και τη Θράκη (με εξαίρεση το μεγαλύτερο τμήμα του ν. Έβρου, προς τα τουρκικά σύνορα, που παρέμεινε υπό γερμανική κατοχή), μαζί με τα νησιά Θάσο και Σαμοθράκη. Όμως, σε αντίθεση με τη γερμανική και την ιταλική ζώνη, όπου είχαμε «μόνο» κατοχή, η φασιστική Βουλγαρία προσάρτησε απλούστατα τα ελληνικά εδάφη, ακολουθώντας πολιτική εκβουλγαρισμού των κατοίκων, χριστιανών και μουσουλμάνων.

Το 1943, το ελληνικό κίνημα αντίστασης, κυρίως μέσα από το ΕΑΜ, αρχίζει να γίνεται ενοχλητικό. Ήδη με τις απεργίες και τις διαδηλώσεις του Φεβρουαρίου-Μαρτίου 1943 ματαιώνεται η πολιτική επιστράτευση, που αν υλοποιόταν θα έστελνε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες να ενισχύσουν ως εργάτες τη γερμανική (πολεμική) βιομηχανία. Στα βουνά οι Ιταλοί δυσκολεύονται πολύ να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ και πολλές ορεινές περιοχές έχουν ντε φάκτο απελευθερωθεί.

Ο πεθαμός του Καταχνιά, ή πότε πεθαίνουν οι αντάρτες

Ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας, για τον οποίο έχω γράψει πολλές φορές στο ιστολόγιο, συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση κοντά στον Άρη Βελουχιώτη και ήταν ο ιδρυτής της Λαϊκής Σκηνής της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Τις εμπειρίες του από το αντάρτικο τις κατέγραψε στα ανέκδοτα ημερολόγιά του, στο βιβλίο του «Όταν ήμουν με τον Άρη», καθώς και σε πολλά ποιήματα, που κάποια μπόρεσε να το εκδώσει όσο ζούσε, άλλα συμπεριλήφθηκαν στα Άπαντά του που τυπώθηκαν από τους δικούς του ανθρώπους μετά τον αδόκητο θάνατό του, ενώ πολλά άλλα δεν έχουν συμπεριληφθεί στα (κατά συνθήκη) Άπαντα επειδή δημοσιεύτηκαν σε δυσεύρετα έντυπα (π.χ. εαμικές εφημερίδες της Κατοχής και των πρώτων χρόνων μετά την απελευθέρωση) ή δεν τα βρήκε η επιτροπή που είχε αναλάβει την έκδοση των Απάντων του.

Ο Κοτζιούλας έγραψε πολλά ποιήματα-πορτρέτα των καπεταναίων που γνώρισε, αλλά σε δύο μόνο πρόσωπα έχει αφιερώσει πολλά ποιήματα: στον Άρη Βελουχιώτη, στον οποίο έχει αφιερώσει μια ολόκληρη (μικρή) συλλογή που κυκλοφόρησε λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Άρη, και στον Καταχνιά ή Γιώργο Αναγνωστάκη, γραμματέα του ΕΑΜ Άρτας, στον οποίο αφιέρωσε μια σειρά από ποιήματα με τον γενικό τίτλο «Το συναξάρι του Καταχνιά». Προς τον Άρη, τον οποίο λάτρευε σα θεό, ο Κοτζιούλας είναι υμνητικός κι ευλαβικός. Τον Καταχνιά, που ήταν στενός φίλος του, του αρέσει να τον πειράζει καλοπροαίρετα στα ποιήματά του. Ένα από αυτά θα δούμε σήμερα, που λέγεται «Ο πεθαμός του Καταχνιά». Το ποίημα απαντάει και στο ερώτημα του τίτλου, πότε πεθαίνουν οι αντάρτες.

Ο ΠΕΘΑΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΧΝΙΑ

Του Καταχνιά το τέλος θα ’ν’ όταν με μήνες
ή χρόνια, ποιος το ξέρει, πάψουν να βροντούν
κουμπούρες στα βουνά, στους κάμπους καραμπίνες
κι οι λαομάχοι γονατίσουν, τσακιστούν.

Οι αντάρτες οι παλιοί δε θα χρειάζονται άλλο
και θα σκορπίσουν δώθε κείθε οι σταυραϊτοί,
το ντουφεκίδι αφού τελείωσε το μεγάλο
κι απλώθηκε στον κόσμο ειρήνη ζηλευτή.

Τότε κι αυτός θα ξεζωστεί τα φυσεκλίκια,
δίχως κλεφτόκαπα θα μείνει, και χωρίς
γένια θ’ αλλάξει τόσο η όψη του η αντρίκια,
που βλέποντάς την έτσι κι ο ίδιος θ’ απορείς.

Δε θα τον σκιάζονται ούτε θα τον χαιρετάνε,
χωριάτες ή απ’ αυτούς που τώρα πολεμάν,
κανένας δε θα του προσπέφτει: «καπετάνε»,
μήτε θα του μιλεί με παρακάλια: «αμάν».

Ρεμπούμπλικα φορώντας, ίσιο παντελόνι,
σ’ ένα πεζό γραφείο, σε μια άχαρη γωνιά,
μες στους πολλούς κι αυτός χαρτιά θα μουντζουρώνει
και θα’ ν’ ετούτο ο πεθαμός του Καταχνιά.

Καταφύγιο στην Αθήνα (Δημήτρης Σαραντάκος)

Εδώ και ένα χρόνο περίπου, ανεβάζω κάθε δεύτερη Τρίτη αποσπάσματα από το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’ και ειδικά από τα τρία πρώτα καλοκαίρια, που δημοσιεύονταν παράλληλα στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Η εξιστόρηση του τρίτου καλοκαιριού τελείωσε εδώ. Θα συνεχίσω τις δημοσιεύσεις, πάντα κάθε δεύτερη Τρίτη, με τη συνέχεια του αφηγήματος.

[Ανάμεσα στο τρίτο και το τέταρτο καλοκαίρι μεσολαβούν οχτώ ταραγμένα χρόνια, 1944 με 1952, και σε ένα ενδιάμεσο κεφάλαιο ο πατέρας μου ανασκοπεί αυτή την περίοδο και στη συνέχεια αφηγείται πώς έφυγαν από τη Μυτιλήνη το 1946 για την Αθήνα]

Καθώς αναλογιζόμουν τα εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια της ζωής μου, διαπίστωσα πως τα χρόνια  που μεσολαβούν ανάμεσα στο τρίτο και στο τέταρτο, τη χωρίζουν σε δυο  περιόδους. Στην πρώτη ανήκουν τα τρία πρώτα ευτυχισμένα καλοκαίρια μου, που  κύλησαν σε μιαν ατμόσφαιρα γενικής αμεριμνησίας, ίσως και αθωότητας. Στη δεύτερη τα επόμενα τέσσερα, που μπορεί να ήταν ευτυχισμένα, με τις προδιαγραφές που έβαλα, όταν κάθισα να τα λογαριάσω, δεν υπήρχε όμως  πια σ΄ αυτά ούτε αμεριμνησία, ούτε αθωότητα.

Αυτά τα χρόνια σημάδεψαν τη ζωή όλων μας και φυσικά και τη δική μου. Ήταν χρόνια ματωμένα και πικρά, χρόνια δοξασμένα και γεμάτα ελπίδες, που όλες διαψεύστηκαν. Χρόνια χαμένα, που κύλησαν στην αλληλοσφαγή και στη βία. Δε χάθηκαν μονάχα σπουδαίοι άνθρωποι, που πολλά θα δίνανε στον τόπο μας, χάθηκε ένας ολόκληρος τρόπος ζωής. Πάψανε οι άνθρωποι να βλέπουν όπως πρώτα τη ζωή απλά και αισιόδοξα. Χωρίς να το θέλουν και χωρίς καν να το καταλάβουν, αγρίεψαν κι οι μεταξύ τους σχέσεις σκλήρυναν.

        Μολονότι ξεκίνησα να καταγράφω τα ευτυχισμένα μου καλοκαίρια, νομίζω πως χρειάζεται μια σύντομη αναδρομή σ΄αυτά τα κρίσιμα χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στο τρίτο και το τέταρτο καλοκαίρι,

*  *  *

Ήρθαμε στην Αθήνα σε τρεις δόσεις και σχεδόν κυνηγημένοι. Πρώτος ήρθε ο πατέρας μου. Αφού τον είχαν κλείσει (μαζί με όλη σχεδόν την ηγεσία του ΕΑΜ Λέσβου) στη φυλακή επί ένα χρόνο, υπόδικο με την κατηγορία του στασιαστή, τον Μάιο του ΄46, με την έγκριση της Οργάνωσης, υπέβαλε αίτηση να αποφυλακιστεί «επί εγγυήσει», η οποία έγινε δεκτή. Ο θείος ο Μιχάλης είχε έρθει στο νησί, φέρνοντας τα χρήματα της εγγύησης (εμείς δεν είχαμε φυσικά δραχμή) και για να μεριμνήσει για τις απαραίτητες διαδικασίες. Η ευθυμία του και η ζωντάνια του μας γοήτεψαν. Είχε πάρει ενεργό μέρος στην Αντίσταση και στα Δεκεμβριανά τον είχαν πιάσει οι Άγγλοι και τον είχαν κλείσει στο Γουδί και από καθαρή τύχη δεν τον έστειλαν στην Ελ Ντάμπα, όπως τόσους άλλους. Φορτισμένος ακόμα από τα γεγονότα που έζησε, μας έλεγε ασταμάτητα ιστορίες και περιστατικά.

Επιστροφή στην ελεύθερη Μυτιλήνη (Δημήτρης Σαραντάκος)

Το σημερινό είναι το εικοστό πέμπτο απόσπασμα από τα “Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια”, το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, που κανονικά θα το έβαζα την Τρίτη, αλλά λόγω Πρωτοχρονιάς και Μηνολογίου μετατέθηκε για σήμερα. Δημοσιεύτηκε την Παρασκευή που μας πέρασε στο Εμπρός της Μυτιλήνης, την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν για πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Το προηγούμενο απόσπασμα, που είχε και χαρακτήρα μνημόσυνου, μπορείτε να το βρείτε εδώ. Πλησιάζουμε στο τέλος του τρίτου καλοκαιριού, του 1944. Μόλις γίνεται γνωστή η αποχώρηση των Γερμανών από το νησί, η οικογένεια του αφηγητή (του πατέρα μου) επιστρέφει στην ελεύθερη πια Μυτιλήνη, από την Αγία Παρασκευή όπου είχαν καταφύγει για να μην συλληφθεί ο πατέρας του αφηγητή.

Ξυπνήσαμε πολύ πρωί, μαζέψαμε τα πράματά μας σε δυο βαλίτσες, αποχαιρετήσαμε τη θεία Μάρω και τον θείο Γιώργο και κατηφορίσαμε προς το Γυμνάσιο, στο οποίο τώρα κυμάτιζε η ελληνική σημαία. Το φορτηγό μας περίμενε. Μαζί μας θα ταξίδευαν κι άλλοι συναγωνιστές, που έπρεπε να βρεθούν το ταχύτερο δυνατό στο πόστο τους στην πόλη. Ο οδηγός φορούσε τη στολή του ελασίτη και δίπλα του καθόταν ένας πολίτης με μπερέ στον οποίο ήταν κεντημένη η λέξη ΕΑΜ.

Περάσαμε μέσα από το Τσαμλίκι, που η μια πλευρά του καιγόταν ακόμα και σε μια ώρα είχαμε φτάσει στα πρώτα χωριά. Παντού βλέπαμε κόσμο στους δρόμους και στις πλατείες, που μας χαιρετούσε με ενθουσιασμό. Κάποτε φτάσαμε στη Μυτιλήνη. Από την ώρα που πάτησα το πόδι μου στο χώμα, ένοιωθα σα να γινόταν γιορτή, όπου έπαιρνε μέρος όλος ο κόσμος. Στο μπαλκόνι του Δημαρχείου κυματίζαν δίπλα στην ελληνική και οι συμμαχικές σημαίες, η σοβιετική, η αμερικανική και η αγγλική. Παντού κυκλοφορούσαν αντάρτες με κατακαίνουργιες στολές, χωρίς τα όπλα τους. Είδα επίσης για πρώτη φορά πολιτοφύλακες, που φορούσαν στολές ίδιες με τους ελασίτες αλλά με ένα γαλάζιο σειρίτι στις επωμίδες τους κι  ένα γαλάζιο περιβραχιόνιο. Συναπαντήθηκα και με τον Θουκυδίδη, ένστολο, που είχε τώρα το βαθμό του λοχαγού της Πολιτοφυλακής και με χαιρέτησε πολύ εγκάρδια και με ρώτησε:

«Έχεις συνδεθεί με την Οργάνωση;»

«Όχι ακόμα, σήμερα ήρθαμε»

«Θες να φυλάξεις σκοπός στα γραφεία; Θα είναι για δυο ώρες αύριο το πρωί και για δυο ώρες μεθαύριο. Δε θα σε χρειαστούμε άλλο. Κοίτα μόνο μη μας κάνεις τα ίδια με το Γιορνήσι» γέλασε.

Την άλλη μέρα στις εννιά πήγα εκεί που μου είπε. Ήταν ο άλλοτε σταθμός της Χωροφυλακής. Παρουσιάστηκα και μου έδωσε ένα τουφέκι. Όταν το έπιασα, μου φάνηκε απροσδόκητα βαρύ και παραλίγο να μου πέσει.

Οι Γερμανοί φεύγουν (εις μνήμην Δημήτρη Σαραντάκου)

Ο Μίμης 14 χρονών, το 1943, με το πρώτο του μακρύ παντελόνι. Από το ιστολόγιο tofistiki.wordpress.com

Σήμερα κλείνει ένας χρόνος από τη μέρα που έφυγε από κοντά μας, εντελώς αναπάντεχα, ο πατέρας μου, ο μηχανικός και συγγραφέας Δημήτρης Σαραντάκος. Ο Δημήτρης (Μίμης) Σαραντάκος γεννήθηκε το 1929 στη Μυτιλήνη, γιος του τραπεζικού υπάλληλου και εμπειροτέχνη χημικού Νίκου Σαραντάκου από τη Γέρμα της Λακωνίας (που έγραφε ποιήματα με το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης), και της δασκάλας Ελένης Μυρογιάννη, που κι αυτή έγραφε ποιήματα και συμμετείχαν και οι δυο στη Λεσβιακή Άνοιξη, το πνευματικό κίνημα του μεσοπολέμου. Συμμετείχε στην εθνική αντίσταση με την ΕΠΟΝ. Μετά την απελευθέρωση έφυγαν κυνηγημένοι από τη Μυτιλήνη για την Αθήνα, όπου ο παππούς, απολυμένος από τη θέση του, έφτιαχνε για ένα διάστημα γύψινα κουκλάκια για βιοπορισμό, ενώ ο πατέρας μου πέρασε στην Ιατρική, την παράτησε λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων και συνέχισε στο ΕΜΠ, χημικός μηχανικός. Δούλεψε λίγο στην τεχνική εκπαίδευση, στη συνέχεια στον ΕΟΤ, έπειτα για 15 χρόνια ελεύθερος επαγγελματίας στον κλάδο των στεγανώσεων και στη συνέχεια στην τεχνική υπηρεσία της ΑΤΕ, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Μετά τη συνταξιοδότησή του άρχισε να γράφει και να εκδίδει τα έργα του, ενώ επί πολλά χρόνια εξέδιδε στην Αίγινα τη σατιρική εφημερίδα «Φιστίκι», που μετά εξελίχθηκε σε περιοδικό και στο τέλος σε ιστολόγιο. Έχουν εκδοθεί τα βιβλία του: «Στοιχεία Χημείας», Αναξαγόρας, Πειραιάς 1958, «Στεγανώσεις και στεγανωτικά υλικά», Αθήνα 1964, «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», Αθήνα 1987, «Απάντηση σε πέντε ερωτήματα», Αθήνα 1991, «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης», Ερατώ, Αθήνα 1996, Οι εσταυρωμένοι σωτήρες: Ο ζηλωτής, ο πρίγκηπας και ο διδάσκαλος», Εντός 1999, «Τα έπη των Αριμασπών», Βιβλιοπέλαγος 2004, «Γιατί η θεία μου μπορεί και να πήγε στον παράδεισο», Το Φιστίκι 2006, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους», 2008, «Μαθητές και δάσκαλοι», 2008, «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;», 2010, «Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων», 2011 και, μετά θάνατον, πολύ πρόσφατα, «Ο βενετσιάνικος καθρέφτης» (Γνώση, 2012). Είχε έντονη πολιτική δράση από τις γραμμές της αριστεράς, προδικτατορικά από το ΚΚΕ και την ΕΔΑ, μεταδικτατορικά από το ΚΚΕ και τον Συνασπισμό/ΣΥΡΙΖΑ, διατηρώντας πάντοτε την αισιοδοξία του και τους ήπιους τόνους . Παντρεύτηκε την αιγινήτισσα Αγγελική (Κική) Πρωτονοταρίου, κλινικό χημικό, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιατρικής, που επίσης γράφει ποιήματα, και έκανε τρία παιδιά, έναν γιο (εμένα) και δυο κόρες.

Κανονικά, τα αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου τα δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, αφού πρώρα δημοσιευτούν στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Σήμερα μεταθέτω κατά μία ημέρα τη δημοσίευση για να συμπέσει με την επέτειο του θανάτου του πατέρα μου. Πρόκειται για την εικοστή τέταρτη συνέχεια.  Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ. Βρισκόμαστε στον Σεπτέμβρη του 1944. Η οικογένεια του πατέρα μου έχει καταφύγει στην ελεύθερη Αγία Παρασκευή, αλλά όταν μαθαίνουν το πολυπόθητο νέο της αποχώρησης των Γερμανών από το νησί επιστρέφουν φυσικά στη χώρα. Το σημερινό απόσπασμα είναι κάπως μεταβατικό, χωρίς συγκλονιστικά συμβάντα, αλλά τουλάχιστον έχει ωραίο τίτλο.

Η Οργάνωση τελικά αποφάσισε τη δημιουργία παιδικού κινήματος με τη συγκρότηση της πρώτης ομάδας «Αετόπουλων». Δεν ξέρω για ποιο λόγο, επιλέξαν εμένα ως υπεύθυνο αυτής της δουλειάς. Με τη βοήθεια του Τάκη και του Δημοσθένη, του μικρότερου αδελφού του, μαζέψαμε καμμιά εικοσαριά πιτσιρίκια, που πρόθυμα εντάχθηκαν στα Αετόπουλα. Θυμήθηκα τα παιχνίδια που παίζαμε στο χωριό του παππού μου και το «καλαμένιο ιππικό» μας.