Μόλις κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Αρχείο όπως πάντα, και σε δική μου επιμέλεια, ο τόμος Ερωτικά, με 181 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη, δημοσιευμένα σε αθηναϊκές εφημερίδες την περίοδο 1939-1954.
Είναι ο πέμπτος τόμος με χρονογραφήματα του Βάρναλη που εκδίδω από τις εκδόσεις Αρχείο. Προηγήθηκαν, το 2016 τα «Αττικά», με χρονογραφήματα για την Αθήνα και την Αττική, το 2017 τα «Αστυνομικά«, με χρονογραφήματα από γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, το 2019 τα «Συμποσιακά», με χρονογραφήματα εμπνευσμένα από το καφενείο και την ταβέρνα, τον καφέ και το τσιγάρο, το πιοτό και το φαΐ και το 2020 τα Πολεμικά, γραμμένα τις μέρες του πολέμου του 1940-41. Από τις ίδιες εκδόσεις έχω παρουσιάσει παλιότερα δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα Γράμματα από το Παρίσι και το Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ.
Σκοπός μας είναι, όσο αντέχουμε, να βγάλουμε κι άλλους τόμους με χρονογραφήματα του Βάρναλη, πάντοτε σε θεματική κατάταξη.
Τα χρονογραφήματα του Βάρναλη σε διάφορες εφημερίδες είναι πάνω από 3500. Από αυτά διάλεξα για τον παρόντα τόμο 181 κείμενα, με την εξής κατανομή:
7 προπολεμικά και 86 κατοχικά (Πρωία)
88 της μεταπολεμικής περιόδου 1950-54, από τα οποία 72 στον Προοδευτικό Φιλελεύθερο, 12 στην Προοδευτική Αλλαγή και 4 στην Αυγή (δειγματοληπτικά -δεν έβαλα περισσότερα, επειδή η εφημερίδα έχει αποφασίσει να εκδώσει, και έχει ήδη αρχίσει να εκδίδει, το σύνολο των χρονογραφημάτων του Βάρναλη στην Αυγή).
Βλέπουμε ότι οι δυο μεγάλες περίοδοι (κατοχή και μεταπόλεμος) εκπροσωπούνται περίπου εξίσου.
Στα κείμενα του τόμου αυτού, λοιπόν, θα βρείτε συγκεντρωμένα χρονογραφήματα που αναφέρονται στον έρωτα και στις γυναίκες, στον γάμο και τα προβλήματά του, στις σχέσεις των δύο φύλων και στις διαφορές τους, καθώς και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Πολλά χρονογραφήματα έχουν θέμα παρμένο από το αστυνομικό δελτίο ή από κάποιο παράξενο ειδησάριο, συνήθως του εξωτερικού.
Οι σχέσεις των δύο φύλων ήταν ένα από τα αγαπημένα θέματα των παραδοσιακών χρονογραφημάτων. Φυσικά, το θέμα εξεταζόταν ανάλαφρα, και βέβαια σχεδόν πάντοτε από την οπτική γωνία των ανδρών, διότι η μεγάλη πλειοψηφία των αναγνωστών της εφημερίδας αλλά και η συντριπτική πλειονότητα των δημοσιογράφων και ειδικά των χρονογράφων ήταν άνδρες.
(Να αναφέρω εδώ ένα εντυπωσιακό στοιχείο: Στους δύο τόμους της Βασικής Βιβλιοθήκης με τον γενικό τίτλο «Ο Κονδυλάκης και το χρονογράφημα» (1955) ανθολογούνται 55 συνολικά χρονογράφοι, όλοι άνδρες!).
Ο Βάρναλης δεν έρχεται σε ρήξη με το κυρίαρχο παράδειγμα, αλλά το αμφισβητεί έντονα και το υπονομεύει. Θα ήταν οπωσδήποτε άδικο να τον κρίνουμε με τα σημερινά μέτρα, ξεχνώντας πόσο έχουν αλλάξει -και προοδεύσει- οι αντιλήψεις και πόσο έχει βελτιωθεί η κοινωνική θέση της γυναίκας στα 70-80 χρόνια που έχουν περάσει από τότε που γράφτηκαν τα χρονογραφήματα του τόμου αυτού.
Πράγματι, σε πολλά από τα χρονογραφήματα του βιβλίου ο Βάρναλης υιοθετεί στερεότυπα της εποχής του, που αν τα εξέφραζε κάποιος σήμερα μπορεί να τα χαρακτηρίζαμε σεξιστικά, όπως π.χ. ότι η γυναίκα ζει μεν περισσότερο αλλά γερνάει πιο γρήγορα από τον άντρα ή τα παράπονα για τη γκρίνια και την κοφτερή γλώσσα των γυναικών.