Για τον Βάρναλη στη Γεννάδειο

Χτες είχαμε την παρουσίαση των πιο πρόσφατων βιβλιων του εκδοτικού οίκου Αρχείο στην αίθουσα Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, ανάμεσά τους και του τόμου «Αστυνομικά» με χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη που έχουν θέμα τους γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, που τον έχω επιμεληθεί εγώ.

Ήταν πολύ πετυχημένη εκδήλωση, με μεγάλη προσέλευση. Με χαρά μου είδα φίλους από το ιστολόγιο, τόσο παλιούς γνωστούς όσο και τακτικούς αναγνώστες που δεν σχολιάζουν.

Όσες ομιλίες κάνω σε δημόσιες εκδηλώσεις τις δημοσιεύω και εδώ. Το ίδιο θα κάνω και σήμερα, θα δημοσιεύσω τη χτεσινή μου παρέμβαση στην εκδήλωση. Ή μαλλον, θα δημοσιεύσω το γραπτό κείμενο που είχα ετοιμάσει -στην πράξη, παρέλειψα μερικά πράγματα επειδή είχε αναφερθεί σε αυτά η κυρία Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, υπεύθυνη του Αρχείου της Γενναδείου Βιβλιοθήκης (όπου φυλάσσεται και το αρχείο Βάρναλη), η οποία με αιφνιδίασε ευχάριστα, μια και αναφέρθηκε εκτενώς στα προηγούμενα βαρναλικά βιβλία που έχω εκδώσει από τις εκδόσεις Αρχείο -έτσι, στη δική μου ομιλία παρέλειψα τη σύντομη αναφορά που είχα σκοπό να κάνω.

Προσθήκη: Ολόκληρο το βίντεο της ομιλίας, εδώ. (Η δική μου παρέμβαση από 12.50 εως 25.)

Παραθέτω λοιπόν το γραπτό κείμενο της ομιλίας μου.

Καλησπέρα, θέλω να σας ευχαριστήσω που ήρθατε εδώ και να ευχαριστήσω και τις εκδόσεις Αρχείο για την υποδειγματική εκδοτική συνεργασία που έχουμε όλα αυτά τα χρόνια.

Νομίζω πως είναι πολύ ταιριαστό που η σημερινή παρουσίαση γίνεται εδώ, και που αρχίζει με ένα βιβλίο του Κώστα Βαρναλη, και αυτό διότι είναι πολλά εκείνα που συνδέουν τον ποιητή με τον χώρο.

Καταρχάς, το αρχείο Βάρναλη φυλάσσεται ακριβώς στη Γεννάδειο –και πρέπει να πούμε ότι και σε αυτό το βιβλίο όπως και στα προηγούμενα τρία βιβλία του Βάρναλη που έχω εκδώσει από τις εκδόσεις Αρχείο, η συμβολή του αρχείου Βάρναλη και του αρχειονομικού προσωπικού της Γενναδείου υπήρξε καθοριστική.

Advertisements

Η ευθύνη της (και ένα παράδοξα επίκαιρο χρονογράφημα του Κ. Βάρναλη)

Συζητήθηκε πολύ, στα καναλια και στα κοινωνικά μέσα, η υπόθεση της νεαρής στη Νέα Σμύρνη που έκρυψε την εγκυμοσύνη της απο την μητέρα της και τον περίγυρό της και, όταν τελικά γέννησε, μέσα στον πανικό της πέταξε το νεογέννητο στον ακάλυπτο της πολυκατοικίας της.

Από τις συζητήσεις αυτές πρόσεξα ένα άρθρο του φίλου Άκη Γαβριηλίδη, στο ιστολόγιό του. Διερωτάται ο Α.Γ. «τι θα έπρεπε να είχε κάνει η κοινωνία» για να μη σκοτωθεί το βρέφος. Παρατηρεί, και σωστά, ότι «η πεποίθηση ότι κάθε φαινόμενο –ιδίως κάθε αρνητικό/ παθολογικό/ δυσάρεστο φαινόμενο- έχει «κοινωνικά αίτια» … είναι καταρχήν και κατά βάση υγιής και χρήσιμη» αλλά επισημαίνει ότι «Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις στις οποίες το αντανακλαστικό να αναζητάμε τις «ευρύτερες κοινωνικές αιτίες» βραχυκυκλώνει και απολήγει σε έναν αφελή κοινωνιολογισμό, αν όχι σε μία απολογητική ταυτολογία» -και αυτο θεωρει ότι συνέβη στην περίπτωση της παιδοκτονίας στη Νέα Σμύρνη.

Να κάνουμε μια παρένθεση ορολογίας επειδή είδα να υποστηρίζεται κάπου αλλού ότι έχουμε «βρεφοκτονία». Ο όρος «παιδοκτονία» ειναι ακριβώς αυτός που χρησιμοποιείται απο τον Ποινικό Κώδικα, ο οποίος στο άρθρο 303 αναφέρει: Παιδοκτονία. Μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά τον τοκετό ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμη η διατάραξη του οργανισμού της από τον τοκετό τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν συγκρίνετε με άλλα είδη ανθρωποκτονίας, φαίνεται ότι η αντιμετωπιση από πλευράς ποινών είναι, και σωστά πιστεύω, επιεικέστερη.

Επιστρέφω στο αρθρο του Γαβριηλίδη. Ο συγγραφέας συνεχίζει απαριθμώντας τρεις λόγους που επικαλέστηκαν όσοι υποστήριξαν ότι «φταίει η κοινωνία»:

Αστυνομικά, 265 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη (1939-1957)

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρχείο, σε δική μου επιμέλεια, ένας τόμος με 265 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη που έχει τον τίτλο «Αστυνομικά». Όπως αφήνει να εννοηθεί ο τίτλος, πρόκειται για χρονογραφήματα που έχουν ως αντικείμενο τις μεγάλες και (κυρίως) τις μικρές ειδήσεις του αστυνομικού δελτίου: από γεγονότα που συντάραξαν την κοινή γνώμη και έγιναν πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες έως ειδησάρια για μικροπεριστατικά που δεν αξιώθηκαν παραπάνω από ένα μικρό μονόστηλο σε μια γωνία της τελευταίας σελίδας.

Να θυμίσω ότι από τις ίδιες εκδόσεις έχω παρουσιάσει δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα Γράμματα από το Παρίσι και το Τι είδα εις  την Ρωσσίαν των Σοβιέτ και στη συνέχεια έναν πρώτο τόμο με χρονογραφήματα για την Αθήνα και την Αττική, τα «Αττικά», που κυκλοφόρησε πέρυσι τέτοιον καιρό. Σκοπός μας είναι, όσο αντέχουμε, να βγάλουμε κι άλλους τόμους με χρονογραφήματα του Βάρναλη, όπως Ταβέρνα και καφενείο, Τα δυο φύλα, Γλωσσικά και φιλολογικά.

Τα χρονογραφήματα που περιλαμβάνονται στον τόμο δημοσιεύτηκαν σε τέσσερις εφημερίδες της Αθήνας από το 1939 έως το 1957, τις εξής:

Πρωία, 1939-1944
Προοδευτικός Φιλελεύθερος, 1950-1953
Προοδευτική Αλλαγή 1953
Αυγή 1953-1957

Η μερίδα του λέοντος των χρονογραφημάτων του τόμου (σχεδόν τα δύο τρίτα) ανήκουν στη μεσαία περίοδο, στα σχεδόν τριάμισι χρόνια 1950-1953. Δεν είναι παράλογο: στην Κατοχή η ειδησεογραφία είναι αποστειρωμένη και η γκάμα των επιτρεπτών θεμάτων στενή, ενώ τα χρονογραφήματα στην Αυγή έχουν πολιτικό κυρίως χαρακτήρα.

Αντίθετα, στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια της περιόδου 1950-53, τα χρονογραφήματα του Βάρναλη αντλούν συχνότατα το θέμα τους από την τελευταία σελίδα των εφημερίδων, τη σελίδα με τα κάθε λογής ειδησάρια, όπως άλλωστε το δηλώνει ρητά κι ο ίδιος:

Καθρέφτης της παντοτινής και καθημερινής «ευημερίας» της χώρας είναι η τελευταία σελίδα των εφημερίδων. Ομιλώ για την ευημερία του λαού―των «κάτω στρωμάτων», που λένε. (…) Ομιλώ για την ευημερία των ανέργων, των αστέγων, των ανοσηλεύτων, των «αγραμμάτων» και των «ορεσιβίων»!

Και ακόμα πιο απερίφραστα, χωρίς ειρωνεία: Η τελευταία σελίδα των εφημερίδων είναι ο ηθικός καθρέφτης του πολιτισμού μας. Εκεί αναγράφονται τα συνηθισμένα εγκλήματα της προηγούμενης ημέρας. Τα συνηθισμένα, τα χιλιοειπωμένα, τα χωρίς πρωτοτυπία, τα ίδια και τα ίδια! Τα βαρετά!

 

Μιλώντας στον Παρνασσό για τον Βάρναλη

Τη Δευτέρα που μας πέρασε παρουσιάστηκαν στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» τα φετινά βιβλία των εκδόσεων Αρχείο, και ανάμεσά τους τα «Αττικά», χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη σε δική μου επιμέλεια, που τα έχω ήδη παρουσιάσει εδώ.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι σας έχω μιλήσει ξανά και ξανά γι’ αυτόν τον τόμο, σε σημείο που κινδυνεύω να γίνω βαρετός. Από την άλλη, όμως, συνηθίζω τις παρεμβάσεις μου σε εκδηλώσεις, εκπομπές κτλ. να τις ανεβάζω στο ιστολόγιο, κι έπειτα στην ομιλία μου παρεθεσα αρκετά αποσπάσματα από χρονογραφήματα του Βάρναλη, οπότε μπορείτε να πάρετε ακόμα μια γεύση από το βιβλίο. Στο τέλος του άρθρου έχω και ένα λινκ σχετικό με τα Αττικά.

Η εκδήλωση στην ιστορική αίθουσα του Παρνασσού σημείωσε επιτυχία. Είχα τη χαρά να δω από κοντά κάμποσους φίλους του ιστολογίου, που με τίμησαν με την παρουσία τους, και τα είπαμε έστω και σύντομα πριν αρχίσει η εκδήλωση ή με μεγαλύτερη άνεση στον μπουφέ μετά την εκδήλωση -και με μερικούς και ακόμα πιο μετά.

Φωτογραφία από την εκδήλωση -μπορώ να διακρίνω τουλάχιστον πέντε φίλους του ιστολογίου ενώ μερικοί ακόμα κάθονταν στις άκρες και δεν τους πήρε ο φακός

Καλησπέρα από εμένα, σας ευχαριστώ πολύ που ήρθατε σε τούτη την ιστορική για τα ελληνικά γράμματα αίθουσα για αυτή την παρουσίαση.

Αττικά, 400 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη (1939-1958)

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρχείο, σε δική μου επιμέλεια, ένας τόμος με 400 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη που έχει τον τίτλο «Αττικά». Όπως αφήνει να εννοηθεί ο τίτλος, πρόκειται για χρονογραφήματα που έχουν ως αντικείμενο την Αθήνα και την Αττική, τα τοπία και τους ανθρώπους της πόλης και την καθημερινή ζωή τους.

Να θυμίσω ότι από τις ίδιες εκδόσεις έχω παρουσιάσει δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα Γράμματα από το Παρίσι και το Τι είδα εις  την Ρωσσίαν των Σοβιέτ.

Τα χρονογραφηματα που περιλαμβάνονται στα «Αττικά» δημοσιεύτηκαν σε τέσσερις εφημερίδες της Αθήνας από το 1939 έως το 1958, τις εξής:

Πρωία, 1939-1944
Προοδευτικός Φιλελεύθερος, 1950-1953
Προοδευτική Αλλαγή 1953
Αυγή 1953-1958

Βέβαια, ο Βάρναλης πρωταρχικά ποιητής ήταν και δίκαια καταλαμβάνει μια από τις πρώτες θέσεις στο λογοτεχνικό μας στερέωμα· ωστόσο, η συνεργασία του με τις εφημερίδες και μακρόχρονη αλλά και πολύ δημιουργική· ήταν άλλωστε και βιοποριστικά απαραίτητη: μετά την απόλυσή του για πολιτικούς λόγους από τη Μέση Εκπαίδευση, ο ποιητής βρέθηκε στην ανάγκη να κερδίζει το ψωμί του με την πένα του, δουλεύοντας πρώτα ως συνεργάτης σε λεξικά και εγκυκλοπαίδειες κι έπειτα με τακτική, και αργότερα καθημερινή, συνεργασία με εφημερίδες.

Οπότε, η ενασχόληση του Βάρναλη με το χρονογράφημα είναι απόρροια της ενασχόλησής του με τη δημοσιογραφία, και ο χρονογράφος Βάρναλης είναι συνέχεια του δημοσιογράφου Βάρναλη, που είναι άλλωστε και το επάγγελμα από το οποίο συνταξιοδοτήθηκε, από την Αυγή το 1958, αφού, εκτός λάθους, δεν του αναγνωρίστηκε συνταξιοδοτικό δικαίωμα από την προηγούμενη δημοσιοϋπαλληλική θητεία του στην εκπαίδευση (1908-1926).

Μπαγιάτηδες και χαμουτζήδες

Μπαγιάτηδες είναι οι Θεσσαλονικιοί, βεβαίως, και μάλιστα οι παλιοί Θεσσαλονικιοί, σε αντιδιαστολή με τους νεοφερμένους. Χαμουτζήδες είναι οι Αθηναίοι, όπως τους λένε οι Θεσσαλονικιοί και γενικότερα οι βορειοελλαδίτες -επειδή έρχονται από «χάμου», από τη νότια Ελλάδα, κι επειδή συχνά χρησιμοποιούν τη λέξη «χάμω», που ξενίζει τους Θεσσαλονικιούς που λένε μόνο «κάτω».

Οι δυο λέξεις μαζί, ωστόσο, απαρτίζουν τον τίτλο του βιβλίου που το εξώφυλλό του το βλέπετε αριστερά, και που θα το παρουσιάσω σήμερα. Είχα ήδη κάνει μια πρώτη νύξη πριν από καμιά δεκαριά μέρες, στο άρθρο όπου προτείναμε βιβλία για το καλοκαίρι.

Συγγραφέας είναι ο Χαράλαμπος Α. Μεταξάς, ενώ το βιβλίο εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Αρχείο, με τον οποίο συνεργάζομαι κι εγώ, και για τον λόγο αυτό μου δόθηκε η ευκαιρία να δω το κείμενο όταν βρισκόταν στη φάση της επιμέλειας και να κάνω κάποιες (όχι σημαντικές πάντως) παρατηρήσεις. Έτσι, μπορείτε να θεωρήσετε προκατειλημμένο το άρθρο μου, πολύ περισσότερο που τον συγγραφέα τον ξέρω -όχι με σάρκα και οστά στην πραγματική ζωή, αλλά ως αβατάρα στο slang.gr, του οποίου αποτελεί διακεκριμένο μέλος ο Χαράλαμπος Μεταξάς, με ψευδώνυμο βέβαια.

Το slang.gr είναι βέβαια συλλογικό εγχείρημα, βασισμένο στις αρχές της συλλογικής συγκέντρωσης και επεξεργασίας υλικού, αλλά οι Μπαγιάτηδες και χαμουτζήδες είναι ατομικό έργο, έστω κι αν ο συγγραφέας έχει διαλέξει και παραθέτει ίσως και αυτούσια κάποια λήμματα του θαυμάσιου αυτού ιστότοπου. Πάντως, δεν περιλαμβάνονται όλα τα λήμματα του βιβλίου στο slang.gr, αλλά η βασική επιρροή του ιστότοπου πάνω στο βιβλίο βρίσκεται όχι τόσο στο λημματολόγιο, όσο στο λεξικογραφικό ύφος του βιβλίου, που χαρακτηρίζεται από παιγνιώδη κάποτε αλλά σοβαρή (και όχι σοβαροφανή) πραγμάτευση των λημμάτων, πραγματικά και διασκεδαστικά παραθέματα, σύντομες παρεκβάσεις, προσπάθεια να διανθίζεται η ξερή λεξικογραφική αφήγηση με πνευματώδη σχόλια.

Επειδή κι εγώ στα δικά μου έργα ακολουθώ μια παρόμοια τακτική, χάρηκα το βιβλίο του Μεταξά. Όσο για τη μέθοδό του, τον αφήνω να τα πει ο ίδιος -αντιγράφω το μεγαλύτερο μέρος από τον πρόλογο: