Η Ελενίτσα (διήγημα του Κωνστ. Τσιτσελίκη)

Το διήγημα που θα διαβάσουμε σήμερα το πήρα από τη συλλογή διηγημάτων «Ιβάν Τσέρμσκι και άλλα διηγήματα», που κυκλοφόρησε το 2020 από τις εκδόσεις Εστία. Δεν είναι καινούργια διηγήματα. Ο Τσιτσελίκης (1882-1938) γεννήθηκε στην οθωμανική Κοζάνη, έκανε γερές σπουδές στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τη Γερμανία, άσκησε τη δικηγορία και τη δημοσιογραφία, ενώ εκλέχτηκε και βουλευτής στις εκλογές του 1920 με τον αντιβενιζελικό συνασπισμό.

Στον πρόλογο χαρακτηρίζεται «Ο Καμπούρογλους της Κοζάνης» με την έννοια ότι μελέτησε και ανέδειξε με τα γραφτά του, τόσο τα λογοτεχνικά όσο και τα ιστορικά-λαογραφικά, τη γενέτειρά του και την περιοχή της κατά τον ίδιο τρόπο που ο Δημ. Καμπούρογλου μελέτησε την Αθήνα στο έργο του.

Ο τόμος της Εστίας συγκεντρώνει διηγήματα από τις συλλογές που είχε εκδώσει όσο ζούσε ο Τσιτσελίκης ή που είχε δημοσιεύσει σε περιοδικά της εποχής, σε φιλολογική επιμέλεια του Μάριου-Κυπαρίσση Μώρου, ο οποίος έχει κάνει πολλή δουλειά υποδομής.

Το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον διότι φωτίζει μια περιοχή του ελληνικού χώρου που δεν την έχουμε γνωρίσει καλά μέσα από τη λογοτεχνία, αλλά και μια περίοδο άγνωστη, την τρίχρονη περίοδο της γαλλικής κατοχής στη δυτική Μακεδονία (1915-1918).

Στο διήγημα που θα δούμε σήμερα, η Ελενίτσα είναι μια πόρνη που διασκεδάζει με τους Γάλλους αξιωματικούς που κατέχουν την Κοζάνη ενώ οι περισσότεροι Κοζανίτες λιμοκτονούν. Η σκληρότητα των δυνάμεων κατοχής εξηγεί για ποιο λόγο η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής στράφηκε κατά του Βενιζέλου. Ωστόσο, και ο ίδιος ο Τσιτσελίκης, αν και πολιτεύτηκε με τις εθνικόφρονες φιλοβασιλικές δυνάμεις, μέσα από τα γραφτά του δείχνει πολύ διαφορετικό πρόσωπο.

Στο διήγημα Ιβάν Τσέρμσκι νεκρολογεί με πολλή συμπάθεια έναν Ρώσο στρατιώτη που είχε ταχθεί με τους μπολσεβίκους, ενώ στο «Αχάριστος γιος, κακός γιος» αφενός παρουσιάζει ρεαλιστικές σκηνές από τον πόλεμο στη Μικρασία και αφετέρου δείχνει τη δυσανεξία των ντόπιων απέναντι στους πρόσφυγες. Στο «Ένα ξερίζωμα» αφηγείται την τύχη των Βαλαάδων, ελληνόφωνου πληθυσμού της περιοχής, που ανταλλάχτηκαν επειδή ήταν μουσουλμάνοι παρόλο που ήθελαν να μείνουν στον τόπο τους.

Ο επιμελητής εχει (πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου) μονοτονίσει το κείμενο και εκσυγχρονίσει την ορθογραφία, ενώ υπάρχει και γλωσσάρι στο τέλος, που δεν έχει μόνο ιδιωματικές λέξεις αλλά και τοπωνύμια. Σημειώνω με αστερίσκο τις λέξεις και τις εξηγώ στο τέλος.

Ας διαβάσουμε λοιπόν την Ελενίτσα

Η Ελενίτσα

– Στην υγειά των γενναίων Γάλλων! εφώναξε με βρα­χνή φωνή η Ελενίτσα και ενώ φυσούσε με ηδονή μια πυκνή τολύπη καπνού από το στόμα της, με τα λιγω­μένα μεγάλα μαύρα μάτια της καρφωμένα προς την καπνισμένη οροφή του δωματίου, άρπαξε με το δεξί της χέρι το ποτήρι της σαμπάνιας, προσπάθησε να ση­κωθεί, και με το αριστερό της χέρι, που κρατούσε το αναμμένο πούρο, στηρίχθηκε στον ώμο του υπολοχαγού Λαπελετιέ. Χωρίς να το θέλει όμως, σε μια απότο­μη στροφή της κεφαλής του τελευταίου, του έκαψε με το πούρο της σχεδόν το μισό μουστάκι του.

–  Προσοχή, λοιπόν, ωραία μου! είπεν ο υπολοχαγός του 63ου Αποικιακού Συντάγματος, διορθώνο­ντας το καμένο μουστάκι του που ήταν τόσο ωραίο και φουντωτό προ ολίγων στιγμών, και κρατώντας ένα μικρό καθρεφτάκι της τσέπης, τι θα ’λεγε τώρα η γυναικούλα μου αν μ’ έβλεπε έτσι μασκέ με μισό μουστάκι!

–  Βοτρ φαμ μοά σε σοάρ, ξεφώνισεν η Ελενίτσα σε μια άσχημη γαλλική γλώσσα και προφορά. Και με το ψηλό τακουνάκι της χτυπούσε το πάτωμα και έκαμνε τη θυμωμένη, γιατί ο υπολοχαγός θυμήθηκε τη γυναί­κα του αυτή τη στιγμή.

–  Στην υγειά των ωραίων Ελληνίδων που ξεύρουν να διασκεδάζουν! εφώναξε γελώντας ο νεαρός ανθυ­πίλαρχος Ολιβιέ και συγκρουοντας το ποτήρι του με το ποτήρι της Ελενίτσας, του υπολοχαγού Λαπελετιέ και του τετάρτου συντρόφου της παρέας, υπολοχα­γού του πεζικού Γκουρώ.

Advertisement

Ξαναδιάβασα τον Κόμη Μοντεχρίστο

Ή ίσως τώρα τον διάβασα κανονικά, διότι την πρώτη φορά που είχα διαβάσει το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά (πατρός) ήταν πριν από πολλά πολλά χρόνια, από μια εφηβική έκδοση, ασφαλώς αγρίως συντομευμένη, καμιά τρακοσαριά σελίδες. Τα τελευταία χρόνια βγήκαν δυο δίτομες εκδόσεις του κλασικού αυτού ρομαντικού μυθιστορήματος, η μια από την Εστία και η άλλη από τον Gutenberg. Για καιρό τις ζαχάρωνα, όμως ήταν ακριβούτσικες και, το κυριότερο, με τρόμαζε η έκταση του έργου, πάνω από 1100 σελίδες στους δυο τόμους.

Πριν από κανα εξάμηνο ομως σ’ ένα από τα παλαιοβιβλιοπωλικά περίπτερα στην Αθήνα πέτυχα την έκδοση της Εστίας κοψοχρονιά και την αγόρασα -αυτό είναι το πλεονέκτημα των κλασικών βιβλίων, δεν έχουν επικαιρότητα. Κι έτσι κάποια στιγμή άρχισα να το διαβάζω, και το τελείωσα προχτές.

Η έκδοση της Εστίας, σε δυο τόμους μεγάλου σχήματος μέσα σε χαρτονένια θήκη, είναι σε μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού και με εισαγωγή, σημειώσεις και επίμετρο του Θόδωρου Κατσικάρου. Ο Κατσικάρος είναι σημαντικός μελετητής του Δουμά, που έχει κάνει διδακτορικό στον συγγραφέα και το επίμετρό του για την τύχη του έργου του Δουμά στην Ελλάδα αξίζει πολύ.

Θα το έχετε διαβάσει το βιβλίο, είτε σε ακέραια έκδοση είτε σε εφηβική ή σε διασκευή, οποτε θα ξέρετε την υπόθεση, αλλά δεν βλάφτει να τη διηγηθούμε. Τον Φεβρουάριο του 1815, ο 19χρονος Εδμόνδος Νταντές, ένας πολλά υποσχόμενος ναυτικός, υποπλοίαρχος του Φαραώ (που εκτελεί χρέη πλοιάρχου, διότι ο πλοιαρχος πέθανε στο ταξίδι), επιστρέφει στην πατρίδα του τη Μασσαλία για να παντρευτεί την αγαπημένη του Μερσέντες, μια όμορφη Καταλανή. Στο μεταξύ, εκτελώντας εντολή του μακαρίτη πλοιάρχου, έχουν περάσει από το νησί Έλβα, οπου βρίσκεται εξόριστος ο Ναπολέων και έχουν παραλάβει ένα γράμμα.

Όμως ο Νταντές έχει εχθρούς, τον Ντανγκλά, τον λογιστή του πλοίου, και τον Φερνάνδο Μοντέγο, έναν Καταλανό ψαρά που επίσης αγαπά τη Μερσέντες. Γράφουν στις αρχές και τον παρουσιάζουν για ένθερμο βοναπαρτιστή. Κι έτσι, τη μέρα των γάμων του, ο Νταντές συλλαμβάνεται. Ο αντιεισαγγελέας Βιλφόρ που αναλαμβάνει την υπόθεση αντιλαμβάνεται γρήγορα πως ο Νταντές είναι αμέτοχος, όταν όμως βλέπει ότι το ένοχο γράμμα του Βοναπάρτη απευθύνεται, κατά σατανική σύμπτωση, στον ίδιο τον πατέρα του (διότι ενώ ο αντιεισαγγελέας είναι πειθήνιος λειτουργός του βασιλικού καθεστώτος ο πατέρας του παραμένει πιστός στον έκπτωτο Ναπολέοντα) και όταν διαπιστωνει ότι ο Νταντές έχει διαβάσει το όνομα του παραλήπτη, φοβάται ότι αν αυτό αποκαλυφθεί θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την καριέρα του, κι έτσι, για να μην κινδυνέψει, κλείνει τον Νταντές στο φοβερό φρούριο του Ιφ, σε ένα νησί έξω από τη Μασσαλία, παρουσιάζοντάς τον για φοβερά επικίνδυνο βοναπαρτιστή.