Τα άρθρα που γράφω κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα στην Αυγή συνήθως τα ανεβάζω εδώ μερικές μέρες μετά τη δημοσίευσή τους. Με τούτο εδώ θα κάνω μια εξαίρεση και θα το ανεβάσω από πριν, διότι είναι προεκλογικό και μετά τις εκλογές θα μπαγιατέψει. Το ίδιο είχα κάνει και τον Ιούνη με τις ευρωεκλογές. Βέβαια, οι τακτικοί φίλοι του ιστολογίου θα αντιληφθούν ότι κάποια σημεία του άρθρου τα έχουμε ήδη συζητήσει εδώ.
Δύο ήταν οι λέξεις που ακούστηκαν περισσότερο σ’ αυτή τη σύντομη προεκλογική περίοδο. Η μία από αυτές είναι βέβαια το stage, δηλαδή το «σταζ», μια λέξη που δεν θα ακουγόταν αν δεν ήταν η επιμονή του Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος την έθεσε στο ντιμπέιτ των πολιτικών αρχηγών (και η συζήτηση συνεχίστηκε την επόμενη μέρα, στο ντιμπέιτ των δύο μετεξεταστέων), κι έτσι εδέησαν να ανακαλύψουν τα ΜΜΕ τον εργασιακό Μεσαίωνα που βιώνει, με μπλε και πράσινη συναίνεση, ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας που προσπαθεί να μπει στην αγορά εργασίας, και πώς, με τις ευλογίες των δυο μονομάχων, μια ιδέα χρήσιμη, η απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας, θυσιάζεται στο βωμό του πάση θυσία (ή πάση Θεού αν προτιμάτε) κέρδους.
Τα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα πώλησης ελπίδων και το βλέπουν γραμμένο STAGE το προφέρουν βέβαια στέιτζ. Το κακό είναι πως η λέξη stage στα αγγλικά σημαίνει άλλο πράγμα, τη σκηνή του θεάτρου ας πούμε. Γιατί αυτή ήταν η αρχική σημασία της παλαιογαλλικού estage, σήμαινε το δάπεδο, τον όροφο (étage στα σημερινά γαλλικά) και τελικά τη διαμονή, κι έτσι stage ονομάστηκε το χρονικό διάστημα που πρέπει να παραμείνει στην ενορία ο νεαρός ιερωμένος πριν αναλάβει καθήκοντα ως εφημέριος και αργότερα στη γαλλική δημόσια διοίκηση ονομάστηκε stage η δοκιμαστική περίοδος ή η περίοδος άσκησης πριν από τη μονιμοποίηση των υπαλλήλων ή των δικηγόρων. Το αντίστοιχο στα αγγλικά της Αγγλίας είναι traineeship (και internship στα αμερικάνικα), οπότε καλύτερο είναι να αποφεύγουμε να το λέμε «στέιτζ» γιατί αν παρασυρθούμε και το πούμε σε Άγγλους δεν θα μας καταλάβουν. Καλύτερα βέβαια οι δημόσιοι φορείς και τα ΜΜΕ που κόπτονται για τη δήθεν εξάπλωση των γκρίκλις να γράφουν στα ελληνικά τη λέξη, και ακόμα καλύτερα να εισακουσθεί η πρόταση της αριστεράς και τα σταζ να μετατραπούν σε σύντομες και ουσιαστικές περιόδους πραγματικής απόκτησης εμπειρίας που να οδηγούν σε σταθερή απασχόληση αμέσως μετά –κι ας προφέρονται όπως θέλετε!
Η άλλη λέξη που ακούστηκε πολύ στις εκλογές ήταν το διακύβευμα. Κι επειδή το πολύ το κυριελέησον το βαριούνται όλοι, η λέξη φθάρηκε πια, παρ’ όλο που είναι χρήσιμη και παραστατική. Το «διακύβευμα» είναι σχετικά καινούργια λέξη, μεταφραστικό δάνειο από το γαλλικό enjeu και προέρχεται από το λεξιλόγιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης· τα παλιότερα λεξικά δεν την έχουν, όμως το ρήμα «διακυβεύω» υπήρχε από τ’ αρχαία. Στα αρχαία κύβος ήταν το ζάρι, επομένως διακυβεύω σημαίνει «παίζω κάτι στα ζάρια». Βρίσκω πολύ παραστατική την αρχική εικόνα: στο στρατόπεδο μετά τη μάχη, οι αρχαίοι πολεμιστές έχουν μόλις λεηλατήσει το γειτονικό χωριό και άπλωσαν πάνω στην κουβέρτα τα φτωχά λάφυρά τους και ρίχνουν τα ζάρια να δουν ποιος θα τα πάρει: βάλτε κλήρο, ρίχτε ζάρι το μαντύ του ποιος θα πάρει, που λέει και το βαρναλικό ποίημα.
Η λέξη «κύβος», λένε τα ετυμολογικά λεξικά, είναι μάλλον ανατολίτικο δάνειο, αφού δεν έχει πειστική ελληνική ετυμολογία, ο δε Ηρόδοτος (γνωστός ανθέλλην) λέει ότι τους κύβους, δηλαδή τα ζάρια, καθώς και τα κότσια (αστραγάλους) και όλα τα άλλα παιχνίδια εκτός από τους πεσσούς, τα εφεύραν οι Λυδοί. Αρχικά, στα αρχαία ελληνικά «κύβος» είναι μόνο το ζάρι, αλλά πολύ σύντομα η λέξη σημαίνει επίσης διάφορα αντικείμενα σε σχήμα κύβου και τελικά και το ίδιο το σχήμα και τις εφαρμογές του στα μαθηματικά –ήδη ο Αριστοτέλης γράφει για κυβικούς αριθμούς. Το λατινικό cubus (μάλλον δάνειο από τα ελληνικά) πέρασε σε όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου έπαψε να σημαίνει το ζάρι αλλά διατήρησε τη σημασία του γεωμετρικού σχήματος και όλες τις επόμενες, κι έτσι έχουμε π.χ. τον κυβισμό στη ζωγραφική ή τα κυβικά της μηχανής. Η «κυβέρνηση» πάντως, παρόλο που φαίνεται να έχει την ίδια αρχή με τον κύβο δεν είναι της ίδιας οικογένειας, αφού το ρήμα κυβερνάω είναι σκοτεινής ετυμολογίας, αρχικά ναυτικός όρος (κυβερνάω το πλοίο –και ενίοτε το βουλιάζω, όπως έκανε η σημερινή κυβέρνηση).
Σήμερα εμείς λέμε ζάρι, αν και ο κύβος έχει διατηρήσει την παλιά σημασία σε μερικές καθαρευουσιάνικες λέξεις (κυβεία) και στην παροιμιώδη φράση ο κύβος ερρίφθη που τη λέμε όταν παίρνουμε μια οριστική απόφαση από την οποία είναι αδύνατο να υπαναχωρήσουμε. Τη φράση την πρωτόπε ο Καίσαρας όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα κι έτσι ήρθε σε οριστική σύγκρουση με τη Σύγκλητο. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Καίσαρας είπε «ανερρίφθω κύβος», στα ελληνικά, επαναλαμβάνοντας έναν στίχο του Μενάνδρου. Το ζάρι είναι αραβικό δάνειο (az-zahr = τα ζάρια, που έδωσε το μεσαιωνικό αζάριον). Η λέξη έμεινε ταπεινή στα ελληνικά, είχε όμως εξαιρετική σταδιοδρομία στις δυτικές γλώσσες, αφού έδωσε πολυσήμαντους απογόνους όπως το γαλλικό hasard (τύχη) ή το αγγλικό hazard (κίνδυνος, απειλή κ.ά.).
Όμως εσείς που με διαβάζετε τώρα πρόκειται σε λίγο να ρίξετε όχι τον κύβο αλλά το ψηφοδέλτιο στην κάλπη (μερικοί πρωινοί θα το έχουν κιόλας ρίξει). Το διακύβευμα είναι αν θα έχουμε μετά τις εκλογές μια δυνατή και μάχιμη αριστερά ικανή να αντιπαλέψει τον χειμώνα που θα έρθει. Κυριολεκτικά είναι στο χέρι μας. Δεν θα το αφήσουμε στην τύχη, είμαι βέβαιος.
Βάζω ένα σκίτσο από τον Ρωμηό του Σουρή, από το 1899, που βέβαια ταίριαζε περισσότερο 