Το ντιμπέιτ δεν βγαίνει από το δίβατον ούτε από το δύο

Η λέξη ντιμπέιτ που βρέθηκε στην προεκλογική μας επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες, δεν προέρχεται από το αρχαίο δίβατον ούτε από το αρχαίο δίβημα, όπως πιθανόν να δείτε εδώ κι εκεί στο Διαδίκτυο, αλλά από ένα παλαιογαλλικό ρήμα, debatre, που σημαίνει «μάχομαι» και είναι λατινικής αρχής.  Όχι μόνο το debate δεν προέρχεται από τις λέξεις δίβατον ή δίβημα, αλλά, πολύ περισσότερο, οι λέξεις αυτές είναι ανύπαρκτες στα αρχαία ελληνικά, το έχουμε γράψει δύο φορές ήδη, με την ευκαιρία προηγούμενων εκλογών, εδώ αναλυτικά και εδώ προς εμπέδωση. Κάθε φορά που έχουμε εκλογές και γίνεται προεκλογικό ντιμπέιτ, η λέξη έρχεται στο προσκήνιο, και μαζί η μουσαντένια ετυμολογία της. Επίσης, κάθε φορά γίνεται και μια άλλη συζήτηση, ότι δεν πρέπει να λέμε ντιμπέιτ αλλά τηλεμαχία.

Φέτος, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα γίνει ντιμπέιτ ή τηλεμαχία ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε, προς μεγάλη απογοήτευση του Μέγκα (πιθανώς και άλλων τηλεοπτικών σταθμών) που παρουσίασε στο χτεσινό και στο προχτεσινό του δελτίο σαν πολύ σημαντική απώλεια τη μη διεξαγωγή τέτοιας τηλεμαχίας, διότι, μας είπαν, σε αυτές τις κρισιμότατες εκλογές που έρχονται και που ο ελληνικός λαός είναι παραζαλισμένος, είναι απαραίτητο να ακούσουν οι ψηφοφόροι τις αλήθειες των αρχηγών. Το περίεργο όμως είναι ότι το Μέγκα προωθεί ντιμπέιτ ανάμεσα μόνο σε δύο πολιτικούς αρχηγούς, Σαμαρά και Βενιζέλο, και μάλιστα πρότεινε να διοργανώσει με δική του πρωτοβουλία τέτοιο δικομματικό ντιμπέιτ, κάτι που αποδέχτηκε ασμένως το ΠΑΣΟΚ. Αλλά ποια σχέση μπορεί να έχει ένα τέτοιο κολοβωμένο ντιμπέιτ με τη δημοκρατία και με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα; Τη στιγμή που σε όλες τις δημοσκοπήσεις τα δύο «πρώην μεγάλα» κόμματα συγκεντρώνουν κάτω από 50% και μάλιστα σε μερικές δημοσκοπήσεις το ΠΑΣΟΚ χάνει τη δεύτερη θέση, ποια αντιπροσωπευτικότητα θα έχει αυτός ο διάλογος; Δεν φτάνει η μονοπωλιακή προβολή των δύο «πρώην μεγάλων» κομμάτων από τα δελτία ειδήσεων;

Φυσικά, το ΠΑΣΟΚ επειδή θεωρεί ότι ο κ. Βενιζέλος υπερέχει σε ρητορική ευφράδεια  του κ. Σαμαρά, πιέζει να γίνει η τηλεοπτική μονομαχία, και μάλιστα πρότεινε 4 ντιμπέιτ, δύο με όλους τους αρχηγούς και δύο δικομματικά. Και φυσικά η ΝΔ, επειδή προηγείται, είναι απρόθυμη να δεχτεί την απευθείας μονομαχία -αλλά εδώ μπαίνει ένα ζήτημα ηθικής και συνέπειας. Ο κ. Βενιζέλος δηλώνει συνεχώς ότι χρειάζεται ευρύτερη συμμαχία των προοδευτικών δυνάμεων και μάλιστα η κ. Γεννηματά κάλεσε τα αριστερά κόμματα σε μετεκλογική συνεργασία. Αναρωτιέμαι, με ποιο ηθικό ανάστημα επιδιώκει, την ίδια στιγμή, τον αποκλεισμό των δυνάμεων αυτών, των δυνητικών συμμάχων του, από το ντιμπέιτ;

Όχι πάλι από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη

 

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύεται σήμερα, 22.11.2011, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Σε σχέση με το πρώτο μισό του άρθρου, γίνεται σαφές ότι ο πατέρας μου αποθηκεύει κυρίως κείμενα και δεν κατεβάζει ταινίες από το Διαδίκτυο, διότι όποιος οργώνει πιρτουπιράδικα και βαρεσάδικα και κατεβάζει ό,τι βρει μπροστά του τον δίσκο του μισού τέρα τον θέλει για πρωινό.

Μπορεί να στεναχωρήσω τον καλό μου ξάδερφο (ονόματα δε λέω), που σνομπάρει την Πληροφορική, αλλά θα επιμείνω στα πλεονεκτήματα αυτής της νέας τεχνολογίας. Εδώ και λίγα χρόνια, λοιπόν, έχω συνδέσει τον ηλεκτρονικό μου υπολογιστή με μια διάταξη αποθήκευσης που λέγεται Free Agent Drive (αγνοώ πως μπορούμε να την πούμε στα ελληνικά) και η οποία διαθέτει τεράστια χωρητικότητα μνήμης. Για σύγκριση η ολική χωρητικότητα μνήμης αυτής της διάταξης αυτής είναι 465 δισεκατομμύρια Βytes (από τα οποία μένουν ακόμα αχρησιμοποίητα  τα 373 δισεκατομμύρια), ενώ ο υπολογιστής μου έχει χωρητικότητα 75 δις (από τα οποία έχω χρησιμοποιήσει το 50).

Τι σημαίνουν τώρα αυτά τα νούμερα στην πράξη; Στη διάταξη Free Agent Drive έχω αποθηκεύσει ψηφιοποιημένα τα κείμενα όλων των βιβλίων που έχω εκδώσει (και των δώδεκα), όλων των άρθρων και σημειωμάτων μου, που έχουν κατά καιρούς (από το 1991 και εδώ) δημοσιευθεί στο «Εμπρός» και σε άλλες επτά εφημερίδες και περιοδικά, ομοίως έχω αποθηκεύσει τον πολύτιμο και τεράστιο «Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας» (δηλαδή τα κείμενα όλων των αρχαίων και μεσαιωνικών συγγραφέων από τον Όμηρο ως την Άννα Κομνηνή), ομοίως δε τα σώματα ολόκληρων περιοδικών, όπως τα «Ελληνικά Γράμματα» ή το σατιρικό «Εκατομμύριο» και ένα σωρό άλλα ογκωδέστατα αρχεία. Τυπωμένα τα κείμενα αυτά θα γέμιζαν ολόκληρες βιβλιοθήκες.

Δεν είναι όμως μονάχα αυτό. Το πιο σημαντικό είναι πως με δυο ή τρεις πληκτρολογήσεις έχω μπροστά μου, στην οθόνη του υπολογιστή, όποιο κείμενο ζητήσω και μπορώ να το εκτυπώσω. Για να μην αναφερθώ στην αναζήτηση στο Διαδίκτυο, που μου προσφέρει αμέσως όποια πληροφορία του ζητήσω, χώρια που μου έδωσε τη δυνατότητα να επικοινωνώ με Έλληνες σκορπισμένους στα πέρατα της γης.

Τώρα γιατί σας αράδιασα όλα αυτά; Οπωσδήποτε όχι για να πικάρω τον ξάδερφο, αλλά γιατί ψάχνοντας στο αρχείο της εφημερίδας «Εμπρός» έπεσα πάνω σε σημείωμά μου που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα στις 22-9-09, στις παραμονές των εκλογών που έφεραν το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Διαβάζοντάς το είδα πως από μια σκοπιά το σημείωμά μου ήταν προφητικό, γιατί κατέληγε ως εξής:

Μερικές προτάσεις για το δίλημμα του δεύτερου γύρου των εκλογών

Οι εκλογές είναι μυστήριο πράγμα. Για παράδειγμα,  το μόνο κόμμα που αναγνωρίζεται, κατά κοινή ομολογία, ως κερδισμένο από τις αυτοδιοικητικές εκλογές της περασμένης Κυριακής (ή, έστω, ως μη ηττημένο) είναι το ΚΚΕ. Κι όμως, το ΚΚΕ έχασε όλους τους δήμους στους οποίους είχε δικούς του δημάρχους και στο δεύτερο γύρο πέρασαν μόνο δύο (!) συνδυασμοί της Λαϊκής Συσπείρωσης, στην Πετρούπολη και στην Ικαριά, όπου δίνουν τη μάχη και στις δυο περιπτώσεις από μάλλον μειονεκτική θέση(με περισσότερες πιθανότητες στην Ικαρία). Το ειρωνικό είναι ότι, τόσο στην Πετρούπολη όσο και στην Ικαρία, ο αντίπαλος του υποψηφίου δημάρχου του ΚΚΕ είναι αριστερός, που έχει την υποστήριξη και του ΠΑΣΟΚ (στην Πετρούπολη) ή και όλων των άλλων πολιτικών κομμάτων (στην Ικαρία, αν και υπήρξε και τρίτο ψηφοδέλτιο εκεί από τον Σύριζα, που πήρε ένα 12%).

Η απόχη και η αποχή

 

Ανεβάζοντας μια συλλαβή τον τόνο, η λέξη αλλάζει -τέτοια παραδείγματα έχει η ελληνική γλώσσα πολλά, αλλά το συγκεκριμένο το δανείζομαι από τη χτεσινή στήλη του Στάθη Σταυρόπουλου, στην οποία έβαλε τίτλο, σαν σε σύνθημα, ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΠΟΧΗΣ. Επίτηδες το έγραψα κεφαλαία, ας το γράψουμε κανονικά για να μη μπερδευόμαστε: Όχι στην απόχη της αποχής.

Το άρθρο του Στάθη κάνει μια αναδρομή στις απαρχές της δημοκρατίας και της ψήφου και έμμεσα μόνο παρακινεί τους συμπολίτες να ψηφίσουν αύριο, να μην πιαστούν στην απόχη της αποχής. Ας δούμε όμως αυτές τις δυο λέξεις. Εκτός από πολύ όμοιες, είναι και ετυμολογικά συγγενικές, αν και όχι αδελφάκια, μάλλον ξαδερφάκια. Η αποχή έρχεται βέβαια από το ρήμα απέχω, σύνθετο του έχω. Από ένα άλλο σύνθετο του ίδιου ρήματος, το υπέχω, έρχεται η απόχη, μόνο που το δικό της το ταξίδι είναι κάπως πιο περίπλοκο.

Α-ψηφίστε τους!

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε σήμερα 26.10 -κατά σύμπτωση, μέρα της γιορτής του- στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Μυτιλήνης. Εννοείται ότι είναι γραμμένο νωρίτερα, πριν από τη χτεσινή διακαναλική δίωρη συνέντευξη του πρωθυπουργού -που προσωπικά τη θεωρώ σκανδαλώδη παραβίαση της υποτιθέμενης ισοτιμίας των υποψηφίων. Και κάτι εντελώς δευτερεύον από μένα: ο τίτλος του άρθρου κάνει λογοπαίγνιο με τα ρήματα «ψηφίζω» και «αψηφώ» (τα οποία, παρεμπιπτόντως, έχουν κοινή ετυμολογική αφετηρία). Ο πατέρας μου κρατάει την ορθογραφία του πρώτου, και γράφει α-ψηφίστε, ενώ εγώ είχα κρατήσει του δεύτερου και είχα γράψει πέρσι «να α-ψηφήσουμε». Και τα δυο καλά είναι, θαρρώ.

Σε δέκα μέρες περίπου θα έχουμε τον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, που παλαιότερα, τότε που οι νομάρχες διορίζονταν από την κυβέρνηση, τις λέγαμε «δημοτικές εκλογές». Κανονικά στις εκλογές αυτές θα έπρεπε, πηγαίνοντας στην κάλπη, να έχουμε στο νου μας τα τοπικά προβλήματα, με σκοπό να διαλέξουμε τα πρόσωπα εκείνα τα οποία κατά τη γνώμη μας είναι κατάλληλα για να τα αντιμετωπίσουν.

Θα έπρεπε, αλλά έλα που οι ηγέτες και των δύο κομμάτων εξουσίας (τρομάρα τους) αποφάσισαν να δώσουν στις εκλογές πολιτικόν ή, ακριβέστερα, κομματικό χαρακτήρα. Ο ένας με την ελπίδα να εκβιαστεί ο «πάντοτε ευκολόπιστος και πάντα προδομένος» λαός (Σολωμός) και να τον ξαναψηφίσει και ο άλλος για να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη.

Μεθεόρτια

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου δημοσιεύτηκε στις 13.10 στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Να προσεχτεί η μυτιληνιά παροιμία «Από πού είσαι; Απ’ το χωριό της γυναίκας μου», που δεν είναι και πολύ γνωστή.

Κάπου διάβασα πως η επομένη κάποιου σημαντικού γεγονότος ημέρα είναι πολύ δύσκολη για τον χρονογράφο, γιατί αντιμετωπίζει σοβαρά διλήμματα: πρέπει οπωσδήποτε να γράψει κάτι, αλλιώς τι χρονογράφος θα ήταν, πρέπει ό,τι γράψει να μην είναι φορτισμένο συναισθηματικά και τέλος πρέπει να δικαιολογήσει τυχόν λάθος εκτιμήσεις ή προβλέψεις που έκανε πριν από το σημαντικό αυτό γεγονός (στην προκειμένη περίπτωση τις εκλογές).
Προσωπικά δεν αντιμετώπισα παρόμοια διλήμματα. Πρώτον δε θεωρώ πως είμαι χρονογράφος, δεύτερον σε όλη τη διάρκεια της σύντομης προεκλογικής περιόδου, αλλά και μετεκλογικά, δεν ένιωθα καμμιά συναισθηματική φόρτιση και τρίτον στο αμέσως πριν τις εκλογές σημείωμά μου δεν έκανα καμμία πρόβλεψη για το αποτέλεσμά τους, απλώς εξέφρασα την προτίμησή μου προς τον ΣΥΡΙΖΑ και συνιστούσα την υπερψήφισή του.
Δεν έγραψα το ταχτικό σημείωμα της περασμένης Τρίτης, γιατί βρισκόμουν «σου χουργιό τα ιγναίκας ιμ» δηλαδή στην Αίγινα, όπου δεν υπήρχαν οι ευκολίες για να το γράψω και να το στείλω με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στο «Εμπρός».

Η πρώτη μετεκλογική κοτσάνα

Πριν από μερικές μέρες είχαμε σχολιάσει εδώ την τελευταία προεκλογική κοτσάνα, μια διάκριση που την κατάκτησε με το σπαθί του ο Κυρ. Βελόπουλος, απερχόμενος βουλευτής του Λάος. Οι ψηφοφόροι επιβράβευσαν την ελληνομάθεια, μια και ο κ. Βελόπουλος επανεξελέγη.

Οι μετεκλογικές δηλώσεις των πολιτικών αρχηγών δεν είχαν τίποτε το αξιοπαρατήρητο (γλωσσικά εννοώ), και επειδή δεν είχα καιρό να ακούσω δελτία ειδήσεων και αναλύσεις είχα παραιτηθεί από την ιδέα της μετεκλογικής κοτσάνας, αλλά ήρθαν αρωγοί μου αφενός ο Μιχ. Λιάπης και αφετέρου ο Νίκος Λίγγρης. Ο κ. Λιάπης διέπραξε την κοτσάνα, ο δε φίλτατος Λίγγρης την ψάρεψε και την εξέθεσε απολαυστικά στη Λεξιλογία, σε ένα εξαιρετικά φροντισμένο νήμα (το οποίο κλέβω ασύστολα) που εμπλουτίστηκε και με τη συμβολή και άλλων εκλεκτών λεξιλόγων.

Τι είπε ο κ. Μιχάλης Λιάπης; Αφού κατηγόρησε τους υπεύθυνους της ήττας της ΝΔ, αναρωτήθηκε αν θα παραιτηθούν. Ποιους εννοείτε; τον ρώτησαν οι δημοσιογράφοι. «Τους αυτονόητους δύο *ηρακλειδείς του στέμματος», απάντησε ο κ. Λιάπης, όπως μπορείτε να ακούσετε με τ’ αυτιά σας στο βιντεάκι εδώ.

Μην κοιτάς ποιος βγήκε… ποιος μπήκε κοίτα!

Αντί να ακούω τις φιλοσοφίες των παρουσιαστών που προσπαθούν απεγνωσμένα να γεμίσουν (να μπαζώσουν;) την ώρα ώσπου να μεταδοθεί το έξιτ πολ, άρχισα να σκαλίζω τα κιτάπια μου κοιτάζοντας γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου από παλιότερες εκλογικές αναμετρήσεις. Μια και όλα προβλέπουν ήττα της Νέας Δημοκρατίας, αναζήτησα γελοιογραφίες ύστερα από κάποια ήττα της δεξιάς παράταξης, είτε της ΕΡΕ είτε της Νέας Δημοκρατίας. Βρήκα αρκετές που μερικές θα τις δείτε πιο κάτω. Όμως, πρόσεξα ότι, με μια εξαίρεση, καμιά απ’ αυτές δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί σχόλιο της σημερινής αναμέτρησης, έστω και αφήνοντας κάποιο περιθώριο ευρείας ερμηνείας. Αντίθετα, η παραπάνω γελοιογραφία, δημοσιευμένη τον Απρίλιο του 1990 έπειτα από τη νίκη Μητσοτάκη διατηρεί θαρρώ όλη της την επικαιρότητα. Την άλλη εξαίρεση θα τη δούμε πιο κάτω.

Το διακύβευμα, τα σταζ και τα ζάρια

Τα άρθρα που γράφω κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα στην Αυγή συνήθως τα ανεβάζω εδώ μερικές μέρες μετά τη δημοσίευσή τους. Με τούτο εδώ θα κάνω μια εξαίρεση και θα το ανεβάσω από πριν, διότι είναι προεκλογικό και μετά τις εκλογές θα μπαγιατέψει. Το ίδιο είχα κάνει και τον Ιούνη με τις ευρωεκλογές. Βέβαια, οι τακτικοί φίλοι του ιστολογίου θα αντιληφθούν ότι κάποια σημεία του άρθρου τα έχουμε ήδη συζητήσει εδώ.

Δύο ήταν οι λέξεις που ακούστηκαν περισσότερο σ’ αυτή τη σύντομη προεκλογική περίοδο. Η μία από αυτές είναι βέβαια το stage, δηλαδή το «σταζ», μια λέξη που δεν θα ακουγόταν αν δεν ήταν η επιμονή του Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος την έθεσε στο ντιμπέιτ των πολιτικών αρχηγών (και η συζήτηση συνεχίστηκε την επόμενη μέρα, στο ντιμπέιτ των δύο μετεξεταστέων), κι έτσι εδέησαν να ανακαλύψουν τα ΜΜΕ τον εργασιακό Μεσαίωνα που βιώνει, με μπλε και πράσινη συναίνεση, ένα μεγάλο κομμάτι της νεολαίας που προσπαθεί να μπει στην αγορά εργασίας, και πώς, με τις ευλογίες των δυο μονομάχων, μια ιδέα χρήσιμη, η απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας, θυσιάζεται στο βωμό του πάση θυσία (ή πάση Θεού αν προτιμάτε) κέρδους.

Τα παιδιά που συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα πώλησης ελπίδων και το βλέπουν γραμμένο STAGE το προφέρουν βέβαια στέιτζ. Το κακό είναι πως η λέξη stage στα αγγλικά σημαίνει άλλο πράγμα, τη σκηνή του θεάτρου ας πούμε. Γιατί αυτή ήταν η αρχική σημασία της παλαιογαλλικού estage, σήμαινε το δάπεδο, τον όροφο (étage στα σημερινά γαλλικά) και τελικά τη διαμονή, κι έτσι stage ονομάστηκε το χρονικό διάστημα που πρέπει να παραμείνει στην ενορία ο νεαρός ιερωμένος πριν αναλάβει καθήκοντα ως εφημέριος και αργότερα στη γαλλική δημόσια διοίκηση ονομάστηκε stage η δοκιμαστική περίοδος ή η περίοδος άσκησης πριν από τη μονιμοποίηση των υπαλλήλων ή των δικηγόρων. Το αντίστοιχο στα αγγλικά της Αγγλίας είναι traineeship (και internship στα αμερικάνικα), οπότε καλύτερο είναι να αποφεύγουμε να το λέμε «στέιτζ» γιατί αν παρασυρθούμε και το πούμε σε Άγγλους δεν θα μας καταλάβουν. Καλύτερα βέβαια οι δημόσιοι φορείς και τα ΜΜΕ που κόπτονται για τη δήθεν εξάπλωση των γκρίκλις να γράφουν στα ελληνικά τη λέξη, και ακόμα καλύτερα να εισακουσθεί η πρόταση της αριστεράς και τα σταζ να μετατραπούν σε σύντομες και ουσιαστικές περιόδους πραγματικής απόκτησης εμπειρίας που να οδηγούν σε σταθερή απασχόληση αμέσως μετά –κι ας προφέρονται όπως θέλετε!

Η άλλη λέξη που ακούστηκε πολύ στις εκλογές ήταν το διακύβευμα. Κι επειδή το πολύ το κυριελέησον το βαριούνται όλοι, η λέξη φθάρηκε πια, παρ’ όλο που είναι χρήσιμη και παραστατική. Το «διακύβευμα» είναι σχετικά καινούργια λέξη, μεταφραστικό δάνειο από το γαλλικό enjeu και προέρχεται από το λεξιλόγιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης· τα παλιότερα λεξικά δεν την έχουν, όμως το ρήμα «διακυβεύω» υπήρχε από τ’ αρχαία. Στα αρχαία κύβος ήταν το ζάρι, επομένως διακυβεύω σημαίνει «παίζω κάτι στα ζάρια». Βρίσκω πολύ παραστατική την αρχική εικόνα: στο στρατόπεδο μετά τη μάχη, οι αρχαίοι πολεμιστές έχουν μόλις λεηλατήσει το γειτονικό χωριό και άπλωσαν πάνω στην κουβέρτα τα φτωχά λάφυρά τους και ρίχνουν τα ζάρια να δουν ποιος θα τα πάρει: βάλτε κλήρο, ρίχτε ζάρι το μαντύ του ποιος θα πάρει, που λέει και το βαρναλικό ποίημα.

Η λέξη «κύβος», λένε τα ετυμολογικά λεξικά, είναι μάλλον ανατολίτικο δάνειο, αφού δεν έχει πειστική ελληνική ετυμολογία, ο δε Ηρόδοτος (γνωστός ανθέλλην) λέει ότι τους κύβους, δηλαδή τα ζάρια, καθώς και τα κότσια (αστραγάλους) και όλα τα άλλα παιχνίδια εκτός από τους πεσσούς, τα εφεύραν οι Λυδοί. Αρχικά, στα αρχαία ελληνικά «κύβος» είναι μόνο το ζάρι, αλλά πολύ σύντομα η λέξη σημαίνει επίσης διάφορα αντικείμενα σε σχήμα κύβου και τελικά και το ίδιο το σχήμα και τις εφαρμογές του στα μαθηματικά –ήδη ο Αριστοτέλης γράφει για κυβικούς αριθμούς. Το λατινικό cubus (μάλλον δάνειο από τα ελληνικά) πέρασε σε όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου έπαψε να σημαίνει το ζάρι αλλά διατήρησε τη σημασία του γεωμετρικού σχήματος και όλες τις επόμενες, κι έτσι έχουμε π.χ. τον κυβισμό στη ζωγραφική ή τα κυβικά της μηχανής. Η «κυβέρνηση» πάντως, παρόλο που φαίνεται να έχει την ίδια αρχή με τον κύβο δεν είναι της ίδιας οικογένειας, αφού το ρήμα κυβερνάω είναι σκοτεινής ετυμολογίας, αρχικά ναυτικός όρος (κυβερνάω το πλοίο –και ενίοτε το βουλιάζω, όπως έκανε η σημερινή κυβέρνηση).

Σήμερα εμείς λέμε ζάρι, αν και ο κύβος έχει διατηρήσει την παλιά σημασία σε μερικές καθαρευουσιάνικες λέξεις (κυβεία) και στην παροιμιώδη φράση ο κύβος ερρίφθη που τη λέμε όταν παίρνουμε μια οριστική απόφαση από την οποία είναι αδύνατο να υπαναχωρήσουμε. Τη φράση την πρωτόπε ο Καίσαρας όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα κι έτσι ήρθε σε οριστική σύγκρουση με τη Σύγκλητο. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Καίσαρας είπε «ανερρίφθω κύβος», στα ελληνικά, επαναλαμβάνοντας έναν στίχο του Μενάνδρου. Το ζάρι είναι αραβικό δάνειο (az-zahr = τα ζάρια, που έδωσε το μεσαιωνικό αζάριον). Η λέξη έμεινε ταπεινή στα ελληνικά, είχε όμως εξαιρετική σταδιοδρομία στις δυτικές γλώσσες, αφού έδωσε πολυσήμαντους απογόνους όπως το γαλλικό hasard (τύχη) ή το αγγλικό hazard (κίνδυνος, απειλή κ.ά.).

Όμως εσείς που με διαβάζετε τώρα πρόκειται σε λίγο να ρίξετε όχι τον κύβο αλλά το ψηφοδέλτιο στην κάλπη (μερικοί πρωινοί θα το έχουν κιόλας ρίξει). Το διακύβευμα είναι αν θα έχουμε μετά τις εκλογές μια δυνατή και μάχιμη αριστερά ικανή να αντιπαλέψει τον χειμώνα που θα έρθει. Κυριολεκτικά είναι στο χέρι μας. Δεν θα το αφήσουμε στην τύχη, είμαι βέβαιος.

Σε πέντε μέρες λοιπόν…

Το άρθρο που ακολουθεί το δημοσίεψε ο πατέρας μου, ο Δημήτρης Σαραντάκος, χτες, 29 Σεπτεμβρίου, στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της Μυτιλήνης. Είχε προηγηθεί, στις 22 του μήνα, ένα ακόμα άρθρο για τις εκλογές, με τίτλο «Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη», το οποίο αμέλησα να αναρτήσω εδώ. Μπορείτε όμως να το διαβάσετε από το λινκ που δίνω.

Την Κυριακή που μας έρχεται θα πάμε στις κάλπες για να βγάλουμε την καινούργια κυβέρνηση. Το σπουδαιότερο πλεονέκτημα της Δημοκρατίας είναι πως ο απλός πολίτης έχει το δικαίωμα να ψηφίζει για να φύγει η μια κυβέρνηση και να έρθει στη θέση της μια άλλη. Αυτά τα ωραία μαθαίνουμε εξ απαλών ονύχων και τα έχουμε πιστέψει. Μόνο που δυστυχώς δεν είναι αληθινά. Αν ήταν δυνατόν με εκλογές να γινόταν κάποια ριζική αλλαγή του συστήματος, να είστε σίγουροι πως θα είχαν απαγορευθεί.

Οι πραγματικοί κυβερνήτες αυτής της χώρας, δηλαδή, για να λέμε τα πράγματα με τα ονόματά τους, οι εκπρόσωποι του τραπεζικού και χρηματιστηριακού κεφαλαίου και οι κυρίαρχοι της πληροφορίας και φυσικά οι επικυρίαρχοί μας, θέλουν σε τακτά, ή άτακτα, χρονικά διαστήματα να φεύγει από την εξουσία η μια κυβέρνηση και να έρχεται μια άλλη. Έτσι εκτονώνεται η λαϊκή δυσαρέσκεια, ικανοποιείται το αίτημα του λαού για αλλαγή και δημιουργούνται πολλές θέσεις εργασίας για τα «πράσινα» παιδιά που θα πάρουν τη θέση των «γαλάζιων», όπως έγινε κατά αντίστροφη έννοια πριν έξι χρόνια.

Προεκλογικός Μποστ πριν από 48 χρόνια

Καιρό έχω να βάλω σκίτσο του Μποστ. Το σκίτσο που θα δείτε το είχα ξεχωρίσει εδώ και καιρό, πριν προκηρυχτούν εκλογές, μετά το ξέχασα. Δημοσιεύτηκε στην Ελευθερία την Κυριακή 22 Οκτωβρίου 1961, δηλαδή μια βδομάδα πριν από τις εκλογές της 29.10.1961, που έμειναν στην ιστορία ως οι εκλογές βίας και νοθείας. Καθώς δημοσιεύτηκε σε (ακόμη) κεντρώα εφημερίδα, το σκίτσο θεωρεί σίγουρη τη νίκη της ΕΚ (Η οποία ΕΚ σε εκείνες τις εκλογές είχε συνασπιστεί με τον Μαρκεζίνη, ενώ η ΕΔΑ που ήταν αξιωματική αντιπολίτευση κατέβαινε σε μέτωπο με το Αγροτικό Κόμμα ως ΠΑΜΕ και δέχτηκε το κύριο βάρος της προεκλογικής βίας –μέχρι και νεκρούς είχε).

Προεκλογικός Λαπαθιώτης και μικρές αγγελίες

Λίγο απ’ όλα σήμερα και μια κι έχουμε εκλογές την άλλη Κυριακή να σας παρουσιάσω ένα σατιρικό στιχούργημα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη που υπάρχει στο αρχείο του. Είναι γραμμένο στις αρχές του 1923, όταν κάποιοι φίλοι του τον προτρέπαν να κατεβεί στις εκλογές. Απ’ όσο ξέρω, το στιχούργημα αυτό δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ σε έντυπο ή στο διαδίκτυο.

Επειδή ο άλλος θέλει νωπή την εντολή

Από το χτεσινό διάγγελμα μάθαμε ότι οι εκλογές θα γίνουν τον Οκτώβριο, μάλλον στις 4 του μήνα, για να υπάρχει «νωπή λαϊκή εντολή». Εγώ προς το παρόν δεν έχω σκοπό να πολιτικολογήσω, αν και παροτρύνω τους αγαπητούς φίλους του ιστολογίου να επιδοθούν στο σπορ αυτό όσο βαστάει η καρδιά τους. Προς το παρόν, επαναλαμβάνω, θα λεξιλογήσω, αν και χωρίς πολλά κιτάπια, μόνο όσα χωράνε στο σακίδιο εκστρατείας (ή έστω διακοπών).

Το ‘νωπός’ δεν είναι αρχαία λέξη, είναι μεσαιωνική (από το αμάρτυρο νεωπός < νέος + ωπός «όψη»), και παρόλο που σήμερα θεωρείται λόγια και καθαρευουσιάνικη φαίνεται πως στην αρχή της ήταν λέξη λαϊκή. Τουλάχιστον αυτό συμπεραίνω διαβάζοντας στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά τις πρώτες ανευρέσεις της λέξης ‘νωπός’ ήδη με τις σημασίες που έχει και σήμερα, για κάτι φρέσκο ή φρεσκοκομμένο, αλλά και, μεταφορικά, για «νωπά φουσάτα, αναπαμένα». Πιθανώς η παλιότερη ανεύρεση της λέξης είναι σε μια παραλλαγή του Ακρίτα, όπου υπάρχει η φράση «τα νωπά τα μήλα», λέει ο Κριαράς στην επιτομή του. Η λεξικογραφική ανάγκη για συντομία εδώ οδηγεί σε σεμνοτυφία, διότι ολόκληρη η φράση όπου εμφανίζονται τα νωπά τα μήλα είναι:

Ἀφόντις δὲ ἔπλυνεν τὸ χέριόν της, ἔβγαλε τὸ ἐπιλουρίκιον, διότις ἦτον ὁ καύσων πολύς, τὸ δὲ καβάδιόν της ἦτον ὡσὰν ἀραχνιασμένον, τὰ μέλη της ἤστραπταν ὡς αἱ ἀκτῖνες τοῦ ἡλίου καὶ τὰ βυζία της πρόσκυπτα ὡσὰν τὰ νωπὰ τὰ μῆλα.

Αυτό θα πει νωπός!

Νομίζω πως η λέξη νωπός, ενώ λαϊκή ξεκίνησε, έγινε λόγια επειδή στη λαϊκή χρήση την υποκατέστησε η λέξη φρέσκος, και μάλιστα σε όλες σχεδόν τις σημασίες της. Το φρέσκος σε μας είναι δάνειο από τα ιταλικά (fresco), όμως η λέξη δεν είναι λατινικής αρχής αλλά γερμανικής. Από ένα παλαιογερμανικό *frisk φτιάχτηκε το γερμανικό frisch, το ιταλικό fresco, το γαλλικό frais, το αγγλικό fresh. Οι ξένες λέξεις έχουν, πέρα από τη σημασία του «νωπού» και του «φρέσκου» και τη σημασία του «κρύου», που δεν την έχει η δική μας, που το πολύ να φτάνει μέχρι το «δροσερός».

Σήμερα σχεδόν όλο το ‘νωπός’ έχει καλυφθεί σημασιολογικά από το ‘φρέσκος’ –ίσως με εξαίρεση τα νωπά ρούχα, που είναι ακόμα υγρά, όχι φρέσκα. Όμως, το φρέσκος δεν έχει καλυφθεί όλο από το ‘νωπός’. Όταν κάποιος έχει φρέσκες ιδέες ή όταν θέλει να κοιμηθεί νωρίς για να είναι φρέσκος στη δουλειά, το νωπός δεν ταιριάζει. Όπως δεν ταιριάζει ο νωπός για τον φρέσκο αέρα, είτε με την κυριολεκτική του σημασία του καθαρού αέρα είτε με τη μεταφορική των ανόητων ή αναξιόπιστων λόγων. (Εδώ να δούμε μια σοφή οικονομία της γλώσσας: όταν κυριολεκτούμε, συνήθως προηγείται το επίθετο: πήγαμε στην εξοχή για να χαρούμε φρέσκο αέρα. Όταν μιλάμε μεταφορικά, συνήθως προηγείται το ουσιαστικό: Όλες του οι υποσχέσεις ήταν αέρας φρέσκος).

Τον ‘αέρα φρέσκο’ δεν τον λημματογραφεί ο Μπαμπινιώτης, εκτός κι αν δεν πρόσεξα, μόνο το ΛΚΝ (του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη). Αντίθετα, όλα τα λεξικά έχουν την έκφραση «βάζω κάποιον στο φρέσκο» που σημαίνει «κλείνω κάποιον στη φυλακή». Αυτή πρέπει να είναι δάνειο από τα ιταλικά, όπου mettere al fresco σημαίνει φυλακίζω (ενώ mettere in fresco σημαίνει απλώς βάζω στο ψυγείο), όμως και στα γαλλικά υπάρχει παρόμοια έκφραση, mettre au frais. Παρεμπιπτόντως, αν έχω πιάσει καλά τα λόγια από τις ιταλιάνικες όπερες, η έκφραση sto fresco στα παλιά ιταλικά δεν σήμαινε, βέβαια, «στο φρέσκο» αλλά «μένω κατάπληκτος».

Ο πρωθυπουργός ζήτησε φρέσκια λαϊκή εντολή, οπότε τώρα θα μας πιλατεύουν έναν μήνα με αέρα φρέσκο, οι μπλε και οι πράσινοι. Βολεύουν βέβαια οι πρόωρες εκλογές γιατί γλυτώνουν μερικοί ημέτεροι το φρέσκο. Φρέσκα κουλούρια, λέει ο κουλουράς.

Καλό βόλι!

Δεν αποκλείεται τώρα που διαβάζετε τις γραμμές να έχετε ήδη ψηφίσει. Ελπίζω πως θα έχετε μαυρίσει τους «αιώνιους αντίπαλους».

Για τους υπόλοιπους, καλό βόλι!

Βάζω ένα σκίτσο από τον Ρωμηό του Σουρή, από το 1899, που βέβαια ταίριαζε περισσότερο στο προχτεσινό άρθρο που είχα μιλήσει για κάλπες και σφαιριδια, αλλά που τώρα μόλις το βρήκα.

Έτσι κι αλλιώς όμως, το σκίτσο έχει κάτι το αξιοπερίεργο: βάζει το Ναι στο μαύρο και το Όχι στο άσπρο, ενώ ξέρουμε πως τα χρώματα ήταν αντίθετα βαλμένα. Μάλλον εσκεμμένη είναι η αντιστροφή: αφού είναι ο Φασουλής, θα τα κάνει όλα ανάποδα.

Για την ιστορία, το σκίτσο είναι φτιαγμένο για κάποιες αναπληρωματικές εκλογές. Ο Σουρής υποστήριζε τον Νικόλαο Σμόλενιτς (αδελφό του στρατηγού Σμολένσκι) με τον οποίο πρέπει να είχε και κουμπαριά, διότι ύστερα από πολλά καταλήγει στην παραίνεση (του Περικλέτου προς τον Φασουλή):

Κι όταν τη μπάλα τη βαριά
σού δώσουν κουνενέ,
θυμίσου και την κουμπαριά
και ρίξε την στο Ναι.

Και για να μην ξεχνιόμαστε: Μαυρίστε τους δυο μεγάλους!