Πόσα κόμματα υπάρχουν;

Το ερώτημα του τίτλου επιδέχεται πολλές απαντήσεις. Τι εννοούμε; Πόσα κόμματα υπάρχουν γενικά; Αμέτρητα. Πόσα κόμματα κατεβαίνουν στις εκλογές; Ήταν πενήντα, αλλά κόπηκαν για τυπικούς ή για ουσιαστικούς λόγους πεντέξι, του Κασιδιάρη και μερικά που απειλούσαν να κόψουν ψήφους από τη Νέα Δημοκρατία, κι έτσι έχουν απομείνει πάνω από σαράντα.

Αλλά όταν λέμε κόμμα δεν εννοούμε μόνο «τον πολιτικό οργανισμό που εκφράζει, προασπίζει και προωθεί τα συμφέροντα και τις απόψεις ορισμένου κοινωνικού συνόλου, τάξης ή ομάδας και έχει ως στόχο την κατάκτηση της εξουσίας» (ορισμός από το ΛΚΝ). Μπορεί επίσης να εννοούμε «σημείο στίξης (,) με το οποίο δηλώνουμε λογικό χωρισμό και μικρό σταμάτημα της φωνής στο εσωτερικό της περιόδου ή σε μεγάλες φράσεις».

Παρόλο που η οικογένειά μου ήταν  πολιτικοποιημένη, νομίζω ότι τα πρώτα κόμματα που έμαθα ήταν ακριβώς  τα σημεία στίξης -μάλιστα, στη δευτέρα δημοτικού (τόσο νωρίς που μου φαίνεται  περίεργο, αλλά επειδή θυμάμαι την κυρία Δανάη που μας έβαλε την άσκηση είμαι βέβαιος) η δασκάλα μάς είχε βάλει να μάθουμε απέξω τους κανόνες για το πότε μπαίνει κόμμα, και θυμάμαι πως ήταν μια σελίδα πυκνογραμμένη, με εξαιρέσεις και κόντρα εξαιρέσεις, οπότε πήγα στη γιαγιά μου και την έβαλα να με ακούει μέχρι που έμαθα να απαγγέλλω απέξω τη σελίδα  με τους κανόνες, αλλά βέβαια τους κανόνες δεν τους έμαθα. Ύστερα ήρθε η δικτατορία και απαγόρεψε τα κόμματα, οπότε δεν ασχοληθήκαμε πλέον με το θέμα.

Η λέξη «κόμμα» λοιπόν στα νέα ελληνικά έχει αυτές τις δύο βασικές σημασίες. Για την άρση της αμφισημίας, θα μπορούσαμε στην πρώτη περίπτωση να προσδιορίσουμε «πολιτικό κόμμα», αλλά στην πράξη τα συμφραζόμενα  ξεδιαλύνουν σχεδόν πάντα  το νόημα. Βέβαια, τον καιρό που ξέσπασε η κρίση  υπήρχε το λογοπαίγνιο, διπλό μάλιστα, ότι ένα λάθος κόμμα μπορεί να σου χαλάσει τη σύνταξη.

H λέξη κόμμα είναι αρχαία, και όπως συνήθως συμβαίνει άλλαξε κάμποσες σημασίες.

Το κόμμα ετυμολογείται βέβαια από το ρήμα κόπτω, και αρχικά σήμαινε την ανάγλυφη σφραγίδα πάνω στο νόμισμα και πιο γενικά την κοπή νομίσματος (χαλκίοις … κοπείσι τω κακίστω κόμματι, χάλκινα νομίσματα με ελεεινή κοπή, στους Βατράχους του Αριστοφάνη). Στη συνέχεια, η λέξη δήλωσε το κομμένο τμήμα και στην ελληνιστική εποχή το βραχύ μέλος πρότασης, ενώ στη συνέχεια η λέξη χρησιμοποιήθηκε και για το σημείο στίξης που χρησίμευε για να χωρίσει το βραχύ μέλος της πρότασης.

Advertisement

Κόρτε – Οφθαλμοτρώγω: δυο χρονογραφήματα του Βριάρεω

Πριν από δεκατέσσερις μέρες δημοσίευσα ένα χρονογράφημα του παππού μου, συνεχίζω σήμερα με άλλα δύο, που επίσης δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως, και τα δυο με τον υπέρτιτλο Μυτιληναϊκοί περίπατοι. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Και επειδή σήμερα είναι η γιορτή των ερωτευμένων, έβαλα δυο που έχουν κάποια σχέση με το θέμα του έρωτα. 

Το πρώτο, το Κόρτε, δεν ξέρω πότε ακριβώς δημοσιεύτηκε, δεν το σημείωσε ο Καλάργαλης στον κατάλογό του. Το δεύτερο δημοσιεύτηκε στις 30.1.1929. Ο παππούς μου αποδίδει με βεβαιότητα το ρήμα «οφθαλμοτρώγω» στον ποιητή Παν. Σούτσο. Και ο Κουμανούδης το ίδιο λέει στη «Συναγωγή νέων λέξεων», παραπέμποντας στον Ροΐδη, που κάτι πρέπει να έχει γράψει σχετικά -και εικάζω πως ο παππούς μου από εκεί θα άντλησε την πληροφορία, διότι διάβαζε περισσότερο τον Ροΐδη παρά τον Σούτσο. Περισσότερα δεν προλαβαίνω να ψάξω τώρα.

Στο δεύτερο χρονογράφημα γίνεται επίσης λόγος για την ταινία του βωβού κινηματογράφου Ο θαλασσοπόρος (The Navigator) του Μπάστερ Κίτον, που είχε προβληθεί τότε στη Μυτιλήνη -είναι ταινία του 1924 και μπορείτε να τη δείτε εδώ.

Εδώ μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Ο παππούς γράφει σε καθαρεύουσα, που ταιριάζει με το περιπαικτικό ανάλαφρο ύφος των περιγραφών του. Να σημειώσουμε ότι ήταν 26 χρονών όταν τα έγραφε αυτά, κάτι που εξηγεί, σε συνδυασμό και με τα δεδομένα της εποχής, τον χαρακτηρισμό του «γερο-«Στέφου, που «είναι σχεδόν πενηντάρης» στο πρώτο χρονογράφημα. 

Κόρτε

Είναι σχεδόν πενηντάρης ο φίλος μου ο κυρ-Στέφος, μόλα ταύτα διεκδικεί ακόμη κάποιο μερδικό από τα νιάτα, καίτοι η κυρα-Στέφαινα συνηθίζει κάποτε χαριεντιζομένη να του λέει:

«Γέρασες πια, καημένε Στέφο, σε τίποτα δε φελάς». Και ο Στέφος αναμένει ευκαιρίαν να δείξει πως «φελά» ακόμη και το δηλώνει κατηγορηματικώς εις την Πηνελόπην του: «Εγώ γέρασα; Θα με κλέψουνε καμιά μέρα και θα με γυρεύεις».

Εννοείται ότι τόσον η πρόκλησις όσον και η απάντησις είναι μόνον έπεα πτερόεντα και τίποτα άλλο και ουδέποτε ο Στέφος επεζήτησε να κλεφτεί, όπερ, ειρήσθω εν παρόδω, είναι εγχείρημα ακατόρθωτον και διά τον Μίλωνα τον Κροτωνιάτην, διότι ο γέρο-Στέφος ζυγίζει περί τας ενενήντα οκάδας.

Όλ’ αυτά τα ήξευρα προ πολλού. Δικαιολογημένη ήτο λοιπόν η έκπληξίς μου όταν είδα τον σεβαστόν μου φίλον να κόβει βόλτες και να κοντοστέκεται προ της βιτρίνας του καταστήματος. Δεν ξέρω πώς είναι πλασμένος ο νους του ανθρώπου ώστε να πηγαίνει αμέσως στο κακό, ωσάν να είναι αναλόγως μαγνητισμένος προς τον πόλον αυτόν και πολλάκις προσεπάθησα να αποτρέψω τον ιδικόν μου από παρομοίαν ενατένισιν. Εντούτοις, μόλις τον είδα, αυτού επήγε ο νους μου, στο κακό.

— Κόρτε κάνει ο παλιόγερος, εσκέφθηκα. Και επλησίασα να ιδώ το υπό κατάκτησιν είδωλον. Ήτο η ταμίας του καταστήματος, ένα μπουμπουκάκι δεκαεπτά ανοίξεων, όπως λένε οι «Κοσμικοί» των εφημερίδων, το οποίο εμέτρα με τα ρόδινα δακτυλάκια του τα «ρέστα» χωρίς να υποπτεύεται καν τα πυρφόρα βλέμματα του φίλου μου.

Τον εχαιρέτησα και επιάσαμε την κουβέντα.

— Όμορφη δεν είναι; Εστέναξε.

— Όμορφη λέει; Κουκλάκι.

— Πόσο λες να τη δίνουνε;

Έμεινα κατάπληκτος.

— Μα δεν πιστεύω να την έχουνε για δόσιμο κι ύστερα δε φαντάζουμαι να ’ναι για τα δόντια σου οπωσδήποτε.

— Αχ, αυτό λέω κι εγώ. Κι εν τούτοις είναι είδος πρώτης ανάγκης. Μπορώ να γυρίζω μες τους δρόμους με την άλλη;

— Με ποιαν άλλη;

— Την παλιά, αδερφέ. Την έχω από τον καιρό του Νώε. Τη βαρέθηκα πια.

Άρχισα να φοβάμαι μήπως του σάλεψε και θέλησα να επέμβω υπέρ της κυρα-Στέφαινας.

— Δεν τ’ αφήνεις αυτά καημένε Στέφο… Δε σου πάνε. Δεν είσαι παιδί πια να κάνεις τρέλες.

— Το ξέρω, τρέλα είναι. Μα τι να κάνεις; Η άλλη έχει τρύπες. Αρκετά την υπέφερα ως τώρα. Άλλο να μου πεις: να πάρω την άλλη, την καφετιά; Αυτή πάει καλύτερα στην ηλικία μου. Σ’ αρέσει αυτή;

Κοίταξα να δω για ποιαν άλλη μιλούσε και γιατί την έλεγε καφετιά. Ήταν μήπως καμιά Σενεγαλέζα;

— Ποιαν άλλη λες; τον ρώτησα. Δε βλέπω καμιάν άλλη.

— Στραβώθηκες χριστιανέ μου; Δω μπροστά σου είναι στοίβες ολόκληρες. Πού κοιτάς; Να, εδώ.

Και μου έδειξε μια στοίβα ρεμπούμπλικες.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

Οφθαλμοτρώγω

Εισηγητής της εκφραστικοτάτης και απαραιτήτου αυτής λέξεως, υπήρξεν ο μακαρίτης Παναγιώτης Σούτσος. Και επληρώθη γι’ αυτήν όπως πληρώνεται κάθε μεγάλος, χολήν αντί του μάννα. Τον επήραν όλοι στο ψιλό και του άλλαξαν την πίστη. Εντούτοις μόνον γι’ αυτή τη λέξη θα ημπορούσε ν’ ανακηρυχθεί μέγας ευεργέτης του ελληνικού λεξικού. Τω όντι η λέξις «οφθαλμοτρώγω» είναι μοναδική εις το είδος της, απολύτως εκφραστική, εύηχος -όπως άλλωστε όλα τα λήγοντα εις τρώγω- και τιμά την ελληνικήν γλώσσαν.

Το εξηκρίβωσα κατά την προχθεσινήν παράστασιν του «Θαλασσοπόρου». Παρά το επικρατούν ψύχος ο κόσμος έτρεξε να θαυμάσει την κωμικήν δύναμιν του Μπάστερ Κίτον και να πνίξει τα βάσανά του μέσα εις ολίγων ωρών άδολον γέλωτα. Αλλ’ έλειπε σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν το ωραίον φύλον και από την πλατείαν και από την οθόνην. Όλος όθεν ο άρρην πληθυσμός εξετόξευε πυρφόρα βλέμματα επί των ελαχίστων που αψήφισαν την θεωρίαν καθ’ ήν το γέλιο ρυτιδώνει το πρόσωπον της γελώσης -αυτός είναι ο κύριος λόγος της σοβαρότητος των θηλέων μας- και κυριολεκτικώς τας «οφθαλμοέτρωγε».

Άλλωστε δεν είναι η μόνη περίπτωσις «οφθαλμοφαγίας» αυτή που ανέφερα -που μπορεί να ονομασθεί κι αλλιώς με προσυνθετικόν επίσης το «οφθαλμός»- υπάρχουν χιλιάδες. Επί παραδείγματι, πώς αλλέως θα ονομασθεί η πλήρης δυναμίτιδος ενατένισις δύο αντιζήλων ωραίων, η προσήλωσις ενός φουκαρά προ εκθέσεως εδωδίμων ή ρουχικών ή το χάζεμα μιας Δ/δος προ βιτρίνας πολυτελών αμφιέσεων ή βαρυτίμων κοσμημάτων;

Κάποτε εις σκληράν εποχήν ισχνών αγελάδων εχάζευα μακαρίως προ της θείας βιτρίνας του «Au Gourmets» στην οδόν Σταδίου. Ήμην τόσον απορροφημένος από τους μεζέδες που ήσαν εκτεθειμένοι -μόνον φευ- εις τα όμματα του κόσμου, ώστε μόλις ένιωσα ένα κτύπημα στον ώμο. Ήταν ο προϊστάμενός μου, όστις με ηρώτησεν απορών.

— Τι κάνεις εδώ παιδί μου; Τόσην ώρα κάθομαι και σε βλέπω.

— Οφθαλμοτρώγω, κύριε ….

Το τρώγειν δέδοται μόνον εις τους εκλεκτούς, ενώ το οφθαλμοτρώγειν είναι προσιτόν εις όλους, και γι’ αυτό όλοι οφθαλμοτρώγομεν. Είτε την παιδίσκην του γείτονος, είτε το μέγαρον του πλουσίου, είτε το αυτοκίνητον του νεοπλούτου, είτε και αυτόν τον μπακαλιάρον του προγάστορος μπακάλη μας, πάντως όλοι οφθαλμοτρώγομεν. Ζήτω λοιπόν ο μακαρίτης Σούτσος, έστω και αν εξαιτίας του «οφθαλμοτρώγω» εγλωσσοφαγώθη υπό των συγχρόνων του.

ΒΡΙΑΡΕΩΣ

 

 

Μεζεδάκια Βρυξελλών

Μεζεδάκια, όχι λαχανάκια. Τα λαχανάκια Βρυξελλών είναι το γνωστότερο έδεσμα που έχει πάρει το όνομά του από τη βελγική πρωτεύουσα, όμως τα μεζεδάκια μας, δηλαδή το εβδομαδιαίο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, έχει πάρει τον τίτλο του από την πολύκροτη υπόθεση που συγκλονίζει την ΕΕ και που πρόλαβε να ονομαστεί Κατάρ-γκέιτ, και που βέβαια προκάλεσε, και δικαιολογημένα, μεγάλο θόρυβο στη χώρα μας αφού εμπλέκεται σε αυτήν η Ελληνίδα ευρωβουλεύτρια και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Εύα Καϊλή.

Πριν όμως προχωρήσω να θυμίσω πως από προχτές άρχισε η ψηφοφορία για τη Λέξη της Χρονιάς. Στο ψηφοδέλτιο δεν περιλαμβάνεται βέβαια ο όρος Καταργκέιτ, που ίσως μας απασχολήσει του χρόνου μια και η διαλεύκανση της υπόθεσης φαίνεται πως θα πάρει χρόνο. Αν δεν έχετε ψηφίσει, η ωραιότατη ειδική σελίδα σάς περιμένει εδώ.

Επανέρχομαι στα μεζεδάκια Βρυξελλών, που δεν είναι λαχανάκια, για να σας εκμυστηρευτώ πως, αν υπάρχει ένα φαγητό που με δυσφορία το τρώω, είναι ακριβώς τα λαχανάκια Βρυξελλών. Oπότε, η σημερινή μας πιατέλα περιέχει βέβαια κάμποσα μεζεδάκια σχετικά με την υπόθεση Καϊλή-Βρυξελλών, χωρίς βέβαια να μπαίνουμε στην ουσία της, αλλά λαχανάκια δεν περιέχει.

Και ξεκινάμε με μια δήλωση της αδελφής της βουλεύτριας, ή μάλλον με ένα σουπεράκι που μεταφέρει τη δήλωση.

Την οθονιά την πήρα από την ομάδα Υπογλώσσια τού Φέισμπουκ και όπως βλέπετε το μέλος που την ανάρτησε υπογράμμισε τη φράση «όλους όσοι συμπαραστέκονται», που σημαίνει ότι τον ξένισε η διατύπωση αυτή.

Η διατύπωση «ευχαριστώ όλους όσοι συμπαραστέκονται» είναι η τυπικά σωστή. Η συχνότερη διατύπωση, «ευχαριστώ όλους όσους συμπαραστέκονται», με έλξη του αναφορικού, θεωρείται τυπικά λάθος.

Φυσικά, για το θέμα έχουμε άρθρο, αν και κάπως παλιό και ίσως σηκώνει συμπλήρωση (π.χ. πρέπει να προστεθούν αρχαία παραδείγματα έλξης του αναφορικού).

Το αξιοσημείωτο είναι ότι λίγο πριν διαβάσω τη συζήτηση στα Υπογλώσσια, όπου ο τύπος «όλους όσοι» είχε ξενίσει, είχα πάρει μέιλ από φίλο του ιστολογίου, μεγαλύτερον από εμένα στην ηλικία, ο οποίος επισήμαινε την εξής φράση από δελτίο ειδήσεων: «ανανεώνονται οι συμβάσεις όλων όσων προσλήφθηκαν για να καλύψουν τα κενά….», επισημαίνοντας ότι η έλξη του αναφορικού (είναι φιλόλογος ο φίλος κι έτσι ξέρει την ορολογία) «έχει πια γενικευτεί». Και έτσι φαίνεται να είναι.

* Συνεχίζοντας βρυξελλιώτικα, δεν θα σας σερβίρω μύδια ή καρμπονάντ αλλά μιαν ακόμα είδηση για τα καϊλίδικα.

Σε άρθρο της Ναυτεμπορικής με τίτλο  Εύα Καϊλή: Από το φρούριο του Σεν Ζιλ στο υπερσύγχρονο «χωριό» του Χάρεν διαβάζουμε, για τη φυλακή όπου βρίσκεται η ευρωβουλεύτρια:

Με σχέδιο παρόμοιο με τις «ανοιχτές φυλακές» της Σκανδιναβίας, το Χάρεν μοιάζει περισσότερο με ένα μικρό κολέγιο φιλελεύθερων τεχνών παρά με ένα σωφρονιστικό ίδρυμα

Στα αγγλικά οι σπουδές Λογοτεχνίας, Γλώσσας, Ιστορίας, Φιλοσοφίας και παρόμοιες λέγονται Liberal Arts, αλλά στα ελληνικά δεν το μεταφράζουμε κατά λέξη. Υπάρχει βέβαια η απόδοση Ελευθέριες τέχνες, που πηγαίνει στη γέννηση του όρου, με το trivium και το quadrivium (αξίζει χωριστό άρθρο, ασφαλώς) αλλά τις σημερινές Liberal arts θα τις πούμε θεωρητικές επιστήμες μάλλον (ή και ανθρωπιστικές, παρόλο που οι αρχικές επτά «ελευθέριες τέχνες» περιλάμβαναν αριθμητική και γεωμετρία). Πάντως όχι φιλελεύθερες!

* Διακόπτουμε τη σύνδεση με Βρυξέλλες για μια παρέμβαση της ΟΠΠΕ, της Ομάδας Παρακολούθησης Πρωτοσέλιδων Εστίας, με ένα απόσπασμα (απόκομμα μάλιστα) από άρθρο του Β. Πολύδωρα.

Σχολίασε ο φίλος μας ο π2 στο Τουίτερ:

Κατάφερε ο μεγάλος Βύρων να κάνει τέσσερα λάθη (ή αστοχίες) στην ίδια φράση: 1. Η δομή που θα έβγαζε νόημα θα ήταν «ασκήσεις αισθητικής κάποιων εστέτ». 2. Η επανάληψη αισθητικής – εστέτ είναι άκομψη. 3. Η γαλλική λέξη θέλει πληθυντικό. 4. Accent grave κι όχι aigu.

Πράγματι, esthète είναι η γαλλική λέξη, αλλά έχει περάσει ως «εστέτ» στα ελληνικά (και όχι, δεν το έχει γράψει αιστέτ ο Μπαμπινιώτης όπως κάνει με άλλα αντιδάνεια πχ τζύρος).

Ο αιγιαλός δεν ήταν γαλανός

Πριν από λίγο καιρό, τότε που είχαμε στο ιστολόγιο ένα άρθρο για τη λέξη «γιαλός», ένας φίλος με ρώτησε στο Φέισμπουκ: Να θυμηθούμε και τον στίχο «ο γελαστός αιγιαλός εγέλα γάλα όλος». Του Παράσχου είναι;

Δεν είναι του Παράσχου, και δεν είναι ακριβώς έτσι. «Ίσως αξίζει άρθρο», απάντησα στον φίλο μου. Όπως καταλαβαίνετε, σήμερα ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για το άρθρο αυτό.

Τον στίχο αυτό τον ήξερα από μικρός, διότι ο παππούς μου συνήθιζε να αναφέρει σαν παράδειγμα παρήχησης, τον στίχο «ο γαλανός αιγιαλός εγέλα γάλα όλος». Γαλανός, όχι γελαστός. Δεν θυμάμαι να μου είχε πει ποιανού ποιητή ήταν ο στίχος, επειδή όμως, σε άλλες ευκαιρίες, μου παίνευε και το ποίημα «Διονύσου πλους» του Α. Ρ. Ραγκαβή, σαν στιχουργικό άθλο, είχα σχηματίσει την εντύπωση πως ο στίχος ήταν από το ποίημα αυτό του Ραγκαβή.

Αργότερα διάβασα ολόκληρο το ποίημα του Ραγκαβή (δύσκολο εγχείρημα) και τότε κατάλαβα ότι δεν είναι από εκεί. Αλλά δεν ενδιαφέρθηκα, τότε, περισσότερο να αναζητήσω την πατρότητα του στίχου.

Όταν άρχισα να ασχολούμαι με τα χρονογραφήματα του Βάρναλη, συνάντησα πάλι αυτόν τον στίχο. Σε ένα χρονογράφημά του, κατοχικό, λέει:

και τότες μεταμορφωνότανε η «κοιλάδα του κλαυθμώνος» σε Ηλύσια Πεδία κι «ο γαλανός αιγιαλός εγέλα γάλα όλος», όταν εκείνη χαμογελούσε από ένα μίλι μακριά!

Και σε άλλο χρονογράφημα, που το έχω παρουσιάσει και στο ιστολόγιο, χρησιμοποιεί τον ίδιο στίχο και μάλιστα με την ίδια εικόνα, για να περιγράψει την αγαλλίαση των ερωτευμένων, που περιμένουν έξω από τον κινηματογράφο, όταν βλέπουν να έρχεται το ταίρι τους:

Επιτέλους έρχεται βιαστικός εκείνος ή εκείνη, σφίγγουν τα χέρια, «ο γαλανός αιγιαλός γελάει γάλα όλος», βγάζουν αμέσως το εισιτήριό τους και πάνε στην ευκή του θεού  ̶  του φτερωτού εννοώ.

Αναζήτησα λοιπόν την πατρότητα του στίχου, και τότε βρέθηκα σε έκπληξη: ο παροιμιώδης στίχος που τον επαναλάμβανε ο Βάρναλης, που ο παππούς μου αγαπούσε να μνημονεύει, που κι άλλοι, όπως θα δούμε, τον έχουν επικαλεστεί, δεν είχε γραφτεί έτσι!

Πράγματι, ο διάσημος για την παρήχησή του στίχος δεν έχει «γαλανό αιγιαλό» αλλά «σιγαλό αιγιαλό». Πιο συγκεκριμένα, ο Παν. Σούτσος στο ποίημα «Μεσσίας ή τα πάθη Ιησού Χριστού», που εκδόθηκε το 1839, έχει τους εξής στίχους, που υποτίθεται πως τους λέει ο Ιούδας:

Tα κόκκινα αυγά (Ροΐδης και Ξενόπουλος)

Πλησιάζει το Πάσχα και δεν έχουμε ακόμα βάλει κάποιο εντελώς πασχαλινό άρθρο -αν και θα βάλουμε ανήμερα και τη Δευτέρα δυο πασχαλινά αναγνώσματα. Ο λόγος είναι ότι τα λεξιλογικά του Πάσχα (Πάσχα, αρνί, οβελίας κτλ.) τα έχουμε λίγο πολύ εξαντλήσει και πολυεπαναλάβει, το ίδιο και τα φρασεολογικά του (ζωή χαρισάμενη κτλ.) αφού τούτο εδώ είναι, αν θέλετε το πιστεύετε, το δέκατο τέταρτο ιστολογικό μας Πάσχα. 

Σήμερα θα βάλω μιαν επανάληψη λοιπόν, αλλά επαυξημένη. Ένα κείμενο του Εμμ. Ροΐδη για τα κόκκινα αυγά, που το είχαμε δημοσιεύσει το 2013 και που απαντά χαριτολογώντας στο ερώτημα «γιατί βάφουμε κόκκινα τα αυγά», συμπληρωμένο με ένα παιδικό κείμενο του Γρηγ. Ξενόπουλου από τη Διάπλασι των Παίδων, το οποίο είχε εισφέρει ως σχόλιο μια φίλη σε εκείνο το παλιό μας άρθρο. Για να προλάβω ερωτήσεις και ενστάσεις, αναγνωρίζω κοκκινίζοντας (όπως τ’ αυγά!) ότι εδώ και 13 χρόνια χρωστάω άρθρο για την ορθογραφία της λέξης «α*γό»!

Το άρθρο του Ροΐδη το πήρα από ένα πασχαλινό τεύχος του Μπουκέτου, του 1925, αλλά μετά έκανα αντιπαραβολή με το κείμενο που υπάρχει στα πεντάτομα Άπαντα. Ο χωρισμός σε παραγράφους είναι του περιοδικού, στα Άπαντα όλο το κείμενο είναι σε μια μεγάλη παράγραφο. Διατηρώ την ορθογραφία του πρωτοτύπου, αλλά το έχω μονοτονίσει.

Ο συγγραφέας που επικαλείται ο Ροΐδης όταν λέει «κατά τον Βένφεϋν» πρέπει να είναι ο Γερμανός ανατολιστής Theodor Benfey, οπότε το «ν» είναι της αιτιατικής. Από την άλλη, διόρθωσα εδώ δύο λάθη του πρωτοτύπου, που μάλιστα υπάρχουν και στα Άπαντα: Αίλιος Λαμπρίδιος αντί Λαμπίδιος και Σευήρου αντί Σεύκρου.

Τα κόκκινα αυγά (του Εμμ. Ροΐδη)

Ζητήσας πολλάκις να μάθω διατί τρώγομεν αυγά την Λαμπρήν, και διατί μόνον τότε τα θέλομεν κόκκινα και σκληρά, όχι μόνον ημείς αλλά και όλοι από τον Πόλον μέχρι του Ισημερινού οι χριστιανοί, ηναγκάσθην επί τέλους να κατατάξω την απορίαν μου μεταξύ των αλύτων. Περί τούτου τω όντι ουδέν λέγουσιν ο νόμος και οι προφήται, ουδέ καν οι Ευαγγελισταί, αν δε ερευνήση τις δέκα σοφούς, είναι βέβαιος ότι θα λάβη παρ’ αυτών άλλας τόσας διαφόρους απαντήσεις, απαραλλάκτως ως αν τους ηρώτα ποίον είναι το ιατρικόν της φθίσεως ή το άριστον των πολιτευμάτων. Κατά τινάς μεν το ωόν είναι σύμβολον της αναστάσεως, διότι καθώς συντρίβει ο νεοσσός το κέλυφος, και αναπηδά ζων εξ αυτού, ούτω και ο Ιησούς από του μνήματος την πλάκα. Κατ’ άλλους όμως οι ταύτα διδάσκοντες είναι αγράμματοι και το χειρότερον ασεβείς, τα δε πασχαλινά ημών αυγά κατάγονται κατ’ ευθείαν γραμμήν από εκείνα τα οποία οι κακότροποι Ρωμαίοι ετοποθέτουν ζέοντα υπό την μασχάλην των χριστιανών μαρτύρων, ως γίνεται ακόμη και σήμερον, αν πιστεύσωμεν τους κακόγλωσσους, εις τα υπόγεια της ημετέρας αστυνομίας. Περί τούτων όμως ουδέν θέλουσι ν’ ακούσωσιν οι Σημειολόγοι οι επιμένοντες ότι το ωόν ήτο σύμβολον της γονίμου Ίσιδος και η καθ’ ωρισμένας εορτάς αυγοφαγία έθιμον φοινικικόν μεταδοθέν εις τους εβραίους και τους έλληνας, ως μαρτυρεί ο κρόκος αυτού, όστις κατά τον Βένφεϋν (β’ 179) είναι αυτόχρημα ο Χαλδαϊκός κορκόμ.

Η εθνική μας σκορδαλιά (με μπακαλιάρο, βέβαια)

Πλησιάζει η 25η Μαρτίου, που φέτος είναι και τριήμερο. Είναι η εθνική μας εορτή, βέβαια, αν και πέρασαν οι τυμπανοκρουσίες (έστω και με σουρντίνα, λόγω κορόνας) της 200ής επετείου. Σύμφωνα με το έθιμο, η μεθαυριανή μέρα θέλει μπακαλιάρο με σκορδαλιά.

Όμως εγώ βρίσκομαι στα ξένα -αλλά σε περιοχή με ισχυρότατη πορτογαλική παροικία, οπότε πήγα και αγόρασα, για να τιμήσω τη μεθαυριανή μέρα, bolinhos de bacalau, ένα είδος μπακαλιαροκεφτέδες, που θα τους συνοδέψω με aioli, ένα είδος σως με σκόρδο και λάδι, σαν σκορδαλιά αλλά πολύ πιο ρευστή.

Υποκατάστατα, θα πείτε. Οπότε, με το σημερινό άρθρο, αναπληρώνω ας πούμε την έλλειψη της εθνικής μας σκορδαλιάς. Βέβαια, τόσα χρόνια που υπάρχει το ιστολόγιο, έχουμε βάλει άρθρο και για τον μπακαλιάρο (πρόπερσι, σε συνάφεια με το στοκοφίσι και τα νησιά Λοφότεν) και για το σκόρδο (πριν από εφτά χρόνια), οπότε στο σημερινό άρθρο θα επαναλάβω αρκετά πράγματα από το παλαιότερο αυτό άρθρο, αν και θα προσθέσω κάμποσα που αφορούν τη σκορδαλιά.

Το σκόρδο είναι το Allium sativum, κρόμμυον το σκόροδον –και, παρόλο που είναι ιθαγενές της Κεντρικής Ασίας, βρίσκεται στα μέρη μας από πολύ παλιά, αφού, αν πιστέψουμε τον Ηρόδοτο, οι εργάτες που έχτισαν την Πυραμίδα του Χέοπα είχαν στο σιτηρέσιό τους κρεμμύδια, σκόρδα και ραπανάκια.

Όμως και στην αρχαία Ελλάδα ήταν πολύ διαδεδομένο το σκόρδο, όπως φαίνεται από την παρουσία του στις κωμωδίες του Αριστοφάνη –τα μεγαρίτικα σκόρδα ήταν ονομαστά για το μεγάλο μέγεθός τους και στους Αχαρνείς, που είναι γραμμένοι μέσα στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο Μεγαρίτης παραπονιέται στον Δικαιόπολη ότι οι Αθηναίοι στις επιδρομές τους τα ξερίζωναν.

Στα αρχαία λεγόταν σκόροδον, αλλά ήδη από την κλασική εποχή εμφανίζεται και ο τύπος σκόρδον, που τελικά επικράτησε. Αν θέλετε να μάθουμε και δυο περίεργες λέξεις, το κεφάλι του σκόρδου οι αρχαίοι το λέγανε «η άγλις της άγλιθος», ενώ τις σκελίδες, στις οποίες χωρίζεται το κεφάλι, τις έλεγαν γέλγεις.

Το σκόρδο ήταν και είναι το προσφάι των φτωχών, ακόμα περισσότερο στην αρχαιότητα, που το διαιτολόγιο ήταν πολύ φτωχότερο από σήμερα. Ήταν ακόμα βασικό στοιχείο στο σιτηρέσιο των στρατιωτών, γι’ αυτό και οι αρχαίοι είχαν την παροιμιώδη φράση «μη σκόρδου (φάγω)» δηλ. να μη μπλέξω σε περιπέτειες.

Μαρία (αφορεσμένο διήγημα του Χρήστου Χωμενίδη)

Θα αναδημοσιεύσω σήμερα, αν και όχι πια επίκαιρο, ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα, που δημοσιεύτηκε στις 20 Δεκεμβρίου στον ιστότοπο in.gr. Από εκεί είναι και η εικόνα που κοσμεί το άρθρο.

Ποιος ο λόγος, θα αναρωτηθείτε, να βάζουμε κατόπιν εορτής ένα κείμενο που, κατά πάσα πιθανότητα, γράφτηκε για να διαβαστεί εκείνες τις μέρες. Πέρα από το ότι ακόμα κι επικαιρικό να είναι ένα διήγημα δεν χάνει την αξία του αν διαβαστεί άλλη στιγμή, υπάρχει λόγος για την αναδημοσίευση: το διήγημα του Χωμενίδη κέρδισε την αμφίβολη δόξα να αποτελέσει αιτία αφορισμού του συγγραφέα του, ο οποίος έτσι συναντάει τον Ανδρέα Λασκαράτο, που κι αυτός είχε αφοριστεί πριν από 166 χρόνια, αφορισμός ο οποίος άρθηκε πολλά χρόνια αργότερα, έναν χρονο πριν πεθάνει πλήρης ημερών ο μεγάλος σατιρικός.

(Για να προλάβω ενστάσεις: αν δεν κάνω λάθος, και διορθώστε με, ο Εμμανουήλ Ροΐδης δεν έχει αφοριστεί ο ίδιος, αλλά μόνο το έργο του Πάπισσα Ιωάννα, ενώ ο Νικ. Καζαντζάκης δέχτηκε μεν απειλές για αφορισμό, αλλά δεν αφορίστηκε απ’ όσο ξέρω).

Βέβαια, σε αντίθεση με τον Λασκαράτο, ο αφορισμός του Χωμενίδη μάλλον δεν είναι έγκυρος, αφού δεν έγινε από την Ιερά Σύνοδο, όπως επιβάλλουν οι κανόνες, αλλά από έναν ιερωμένο μόνο, από τον διαβόητο Αμβρόσιο, πρώην μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, που επανειλημμένα έχει απασχολήσει την κοινή γνώμη (και το ιστολόγιο) με τις ξενοφοβικές, ρατσιστικές, ομοφοβικές, ισλαμοφοβικές και ακροδεξιές απόψεις του.

Ο Αμβρόσιος λοιπόν την περασμένη Κυριακή αφόρισε τον Χρήστο Χωμενίδη, για το διήγημα που θα διαβάσετε, και τον Ηλία Μόσιαλο, για το πασίγνωστο πλέον μιμίδιο με τον κρίνο (για το οποίο γράψαμε στο ιστολόγιο). Όπως διαβάζω στην ηλεφημερίδα Πελοπόννησος, ο Αμβρόσιος είπε από άμβωνος:

Όθεν, οφειλετικώς προνοούμενοι του πνευματικού συμφέροντος σύμπαντος του Ορθοδόξου Πληρώματος,
έγνωμεν καταδικάσαι τον ασεβέστατον και βλάσφημον τούτον άνδρα, τον Χρήστον Χωμενίδην, αφορίσαι δε και εκκόψαι τούτον του Σώματος της Μητρός ημών Εκκλησίας.

Το κείμενο του αφορισμού, όσο μπορούμε να το καταλάβουμε στη γλώσσα που είναι γραμμένο, προκαλεί ανατριχίλα (διόρθωσα μερικά λαθάκια αλλά θα μου ξέφυγαν κάποια άλλα).

Αφωρισμένος είη παρά της Παναγίας, Ομοουσίου, Ζωοποιού και αδιαιρέτου Τριάδος, του ενός τη φύσει Θεού και Κυρίου Παντοκράτορος, ως και παρά της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, της και Τρυπητής επονομαζομένης. Κατηραμένος, ασυγχώρητος, και μετά θάνατον άλυτος και τυμπανιαίος έστω. Κληρονομήσαι την λέπραν του Γιεζή και την αγχόνην του προδότου Ιούδα. Σχισθείσα η γη και καταπίοι αυτόν ως τον Δαθάν και Αβειρών. Τα υπάρχοντα αυτού έστωσαν εις διαρπαγήν. Συνεκλειπέτωσαν εκ της οικίας αυτού, ως εκλείπει καπνός από προσώπου πυρός. Εν γενεά μιά εξαλειφθείη το όνομα αυτού. Άγγελος Σατάν προπορευέσθω έμπροσθεν αυτού. Γένοιτο κατάβρωμα των σκωλήκων, στένων και τρέμων επί της γης ως ο Κάιν. Πρόσωπον Θεού ου μη ίδη. Είη υπόδικος τω αιωνίω αναθέματι και υπέκκαυμα της ατελευτήτου κολάσεως, έχοιεν δε και τας αράς απάντων των Οικουμενικών Συνόδων και λοιπών αγίων Πατέρων.

Ει δε τις των Ορθοδόξων χριστιανών συγχρωτίζεται και συνεργεί αυτώ, και ούτος έσται κατάκριτος από της Εκκλησίας. Ο δε Θεός της υπομονής και της παρακλήσεως δώη ἡμίν το αυτό φρονείν, εν αλλήλοις, κατά Χριστόν Ιησούν, ίνα ομοθυμαδόν και εν ενί στόματι δοξάζωμεν τον Θεόν και Πατέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού (Ρωμ. 1,5), Ου η χάρις και το άπειρον έλεος είη μετά πάντων υμών. Αμήν!

Ξαναλέω ότι ο αφορισμός δεν είναι έγκυρος, οπότε μπορείτε άφοβα να συγχρωτίζεστε με τον κ. Χωμενίδη, όσοι είστε γνωστοί ή φίλοι του, δεν θα φάτε αποκλεισμό από την εκκλησία (εκτός, ίσως, αν πάτε στα Καλάβρυτα). Άλλωστε ο κ. Αμβρόσιος πέρυσι είχε αφορίσει τον πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη και την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως αλλά και τον τότε υφυπουργό Νίκο Χαρδαλιά, καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι δεν πρόκειται για σοβαρό πρόσωπο -επικίνδυνος είναι, σοβαρός όχι. Όπως καταδικάζουμε τους φανατικούς μουφτηδες που βγάζουν φετφάδες για την εκτέλεση του ενός ή του άλλου βλάσφημου, πρέπει να καταδικάσουμε και τον αγιατολάχ των Καλαβρύτων και να εκφράσουμε αλληλεγγύη στον συγγραφέα. (Όπως ξέρετε, με τον κ. Χωμενίδη έχουμε επανειλημμένα συγκρουστεί για διάφορα θέματα -αλλά έτερον εκάτερον).

Με βάση τα παραπάνω, ο τίτλος που έβαλα, όπου χαρακτηρίζω το διήγημα «αφορεσμένο» ελέγχεται ως ανακριβής, αφού ο αφορισμός αφορούσε τον συγγραφέα. Ωστόσο, τον ίδιο όρο (εντάξει, «αφορισμένο» έγραψε) χρησιμοποίησε και ο ίδιος ο Χρ.Χωμ. σε ανάρτησή του, που τη βλέπετε εδώ, οπότε νομίζω πως μπορώ να τον μιμηθώ. Μπορείτε επίσης εδώ να δείτε μια σύντομη εμφάνιση του συγγραφέα σε δελτίο ειδησεων όπου σχολιάζει τον αφορισμό του.

Δημοσιεύω λοιπόν το επίμαχο διήγημα, όπως δημοσιεύτηκε στο in.gr, διορθώνω όμως δυο-τρία ορθογραφικά (πιλοφόρι, σισίτιο, θράσσος, Κεντηρίων κτλ.). Ένα πράγμα δεν ξέρω και θα ήθελα να το διευκρινίσει όποιος ξέρει: αν το διήγημα γράφτηκε τώρα, ειδικά για το in.gr, ή αν ήταν ήδη γραμμένο και δημοσιευμένο σε βιβλίο και από εκεί το αναδημοσίευσαν. Μάλλον το πρώτο, αλλά δεν είμαι βέβαιος.

ΜΑΡΙΑ

Η εντολή ήταν αυστηρή. Μας την έδωσαν στην πατρίδα, όταν πήραμε τη μετάθεση. Μας την επανέλαβε ο διοικητής των δυνάμεών μας μόλις φτάσαμε σε αυτή την πνιγηρή από τη ζέστη και τη σκόνη χώρα. «Δεν θα γαμπρίζετε με ντόπιες! Στην καλύτερη θα σας κολλήσουν αρρώστιες. Στη χειρότερη θα σας υποκλέψουν στρατιωτικά μυστικά και θα σας εκτελέσουμε για εσχάτη προδοσία, αν δεν σας σφάξουν εκείνες γυμνούς στο κρεβάτι. Εχιδνες είναι! Μας μισούν! Ηλίθιοι, ε ηλίθιοι!». Μαλάκωσε έπειτα ο στρατηγός, σκούπισε με ένα καρό μαντήλι το ιδρωμένο πρόσωπό του, σχεδόν χαμογέλασε. «Για τη δουλειά σας περιμένουν τα δικά μας κορίτσια. Πεντακάθαρα και τριπλοτσεκαρισμένα. Προοοο-σχή! Ανάπαυση!».

Μαυροσαββατιάτικα μεζεδάκια

Αφού χτες ήταν η Μαύρη Παρασκευή, που γιόρταζαν οι έμποροι, λογικά σήμερα έχουμε Μαύρο Σάββατο,  έτσι δεν είναι; Μαυροσαββατιάτικα λοιπόν τα μεζεδάκια μας, και μια ιδέα θα ήταν να τα διαβάσετε με υπόκρουση Μπλακ Σάμπαθ αλλά δεν είναι και πολύ του γούστου μου οπότε δεν σας το προτείνω.

Πολύς κόσμος τη Μπλακ Φράιντεϊ λογοπαίζοντας την αποκαλεί Βλακ Φράιντεϊ. Κάτι τέτοιο τόλμησε να κάνει και η Γ’ ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης, που καυτηρίασε τις πολλές απουσίες μαθητών σε ανακοίνωσή της εξαιτίας της Μαύρης Παρασκευής, αλλά η ανακοίνωση προκάλεσε την οργή του διαχειριστή της σελίδας της Lifo στο Φέισμπουκ, που χαρακτήρισε «προκλητική» την ανακοίνωση. Πάλι καλά που δεν την είπε και ασεβή, αφού αναφέρθηκε χλευαστικά στον ιερό θεσμό της κατανάλωσης!

* Χτες επίσης είχαμε τη συζήτηση στη Βουλή σε επίκαιρη ερώτηση του Κ. Μητσοτάκη για τη βία και ανομία στα πανεπιστήμια, όπου αναδείχτηκε και ένα ενδιαφέρον γλωσσικό θέμα. Δεν εννοώ τα μαργαριτάρια των πολιτικών αρχηγών -που από αυτά κατέγραψα δύο, πρώτα το «επιδέχονται κριτικής» (ή κάποιο άλλο ουσιαστικό με γενική) του Κ. Μητσοτάκη, αντί της καθιερωμένης σύνταξης με αιτιατική, και ύστερα το «να καταστείλονται» του Αλ. Τσίπρα αντί του «να καταστέλλονται».

Εννοώ το «Κολάμπια», όπως πρόφερε ο Κ.Μητσοτάκης το πανεπιστήμιο Columbia, μια προφορά που είναι σωστή στα αμερικάνικα αγγλικά ή και στα αγγλικά γενικώς, όμως ξενίζει στα ελληνικά. Στη δευτερολογία του ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στο πανεπιστήμιο Κολούμπια που συνεργάζεται με το ΕΜΠ, προσθέτοντας «ή Κολάμπια, αν προτιμάτε» (ή κάτι τέτοιο) απευθυνόμενος στον Κ. Μητσοτάκη.

Ο διάλογος προκάλεσε τη σχετική ιλαρότητα και είδα στο Φέισμπουκ και κάποιες αναφορές σε «Κωλάμπια» με τα εύλογα και εύκολα λογοπαίγνια που φαντάζεστε (έκανε αντιπολίτευση της Κωλάμπια, ας πούμε) αλλά ας το προσπεράσουμε αυτό να πάμε στην ουσία γιατί έχει ενδιαφέρον.

Έχει ενδιαφέρον και κανονικά χρειάζεται χωριστό άρθρο, αλλά θα πω μερικές σκέψεις προσπαθώντας να αποστασιοποιηθώ από τα πρόσωπα που χρησιμοποίησαν τους όρους. Μπορεί το Columbia να προφέρεται στα αγγλικά (κάπως σαν) Κολάμπια, αλλά στα ελληνικά έχει καθιερωθεί εδώ και δεκαετίες να λέμε «Κολούμπια», είτε για το πανεπιστήμιο, είτε για την ιστορική εταιρεία δίσκων και το εργοστάσιό της στη Ριζούπολη. Έτσι το έχει και η Βικιπαίδεια, έτσι το λέει και η συντριπτική πλειοψηφία (ή πλειονότητα) των ομιλητών. Θα μου πείτε, η σωστή προφορά είναι Κολάμπια. Θα απαντήσω πως δεν υπάρχει μία και μοναδική σωστή προφορά.

Λέγοντάς το αυτό δεν εννοώ μόνο τις διαφορές προφοράς μέσα στην ίδια γλώσσα (αν θεωρήσουμε μία και ενιαία γλώσσα τα αγγλικά). Και εδώ υπάρχουν μεγάλες διαφορές γενικώς, και ειδικώς για το όνομα Columbia, που ο Κ. Μητσοτάκης το πρόφερε στα νιουγιορκέζικα, αλλά που η γενικώς παραδεκτή προφορά του στα αγγλικά είναι αρκετά διαφορετική.

Εννοώ επίσης ότι η «σωστή» προφορά δεν είναι αποκομμένη από τη γλώσσα στην οποία μιλάμε κάθε φορά. Όταν μιλάμε ελληνικά θα πούμε Θάτσερ, προφέροντας κανονικά το ρο, όταν μιλήσουμε αγγλικά θα προφέρουμε, αν θέλουμε, πιο αχνά τον φθόγγο, όταν μιλήσουμε όμως γαλλικά θα πούμε Τατσέρ. Το σωστό στα γαλλικά είναι Τατσέρ για τη Θάτσερ και Ντυνίλ για το Ντάνχιλ (Dunhill) και παρομοίως το σωστό στα ελληνικά είναι Κολούμπια και όχι Κολάμπια.

Βέβαια, καθώς εξαπλώνεται η γλωσσομάθεια και καθώς ερχόμαστε σε επαφή με την προφορά των φυσικών ομιλητών της εκάστοτε γλώσσας, με αργούς, πολύ αργούς ρυθμούς αλλάζει η αντίληψή μας για το σωστό. Πριν από πενήντα χρόνια τον Τσε τον λέγαμε Γκουεβάρα (έτσι στο τραγούδι του Λοΐζου) ενώ τώρα τον λέμε Γκεβάρα. Αλλά είπαμε, χρειάζεται άρθρο.

Ο Ροΐδης σε νεοελληνική μεταγραφή (ή μετάφραση)

Κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη, σε ένα κομψό τομίδιο, όπως θέλει το κλισέ, «Τρεις μεσαιωνικές μελέτες» του Εμμανουήλ Ροΐδη. Πρόκειται για μια πρωτότυπη έκδοση που μου κίνησε το ενδιαφέρον και γι’ αυτό την παρουσιάζω σήμερα.

Δεν πρόκειται για κάποιο άγνωστο έργο του άφθαστου στιλίστα, που το έφερε πρόσφατα στο φως η αναδίφηση παλιών εφημερίδων (κάτι που έχει συμβεί με άλλα έργα ή πάρεργα του Ροΐδη) αλλά για τρεις μελέτες που έχουν ως κοινό τους θέμα τον Μεσαίωνα, γραμμένες λίγα χρόνια μετά την Πάπισσα Ιωάννα, που περιλαμβάνονται στα πεντάτομα Άπαντα του Ροΐδη, που εκδόθηκαν σε επιμέλεια Α. Αγγέλου (στον 1ο και στον 2ο τόμο).

Η πρωτοτυπία της έκδοσης δεν βρίσκεται λοιπόν στο περιεχόμενο των τριών κειμένων, που είναι γνωστό, ούτε και στον πρόλογο ή την εισαγωγή του επιμελητή, στοιχεία άλλωστε που απουσιάζουν εντελώς. Η μεγάλη πρωτοτυπία της έκδοσης βρίσκεται στο ότι το ροϊδικό κείμενο συνοδεύεται από απόδοση στα νέα ελληνικά από τον φίλο Δημήτρη Φύσσα, που επιμελείται την έκδοση. Στην αριστερή σελίδα υπάρχει η νεοελληνική απόδοση ενώ αντικριστά, στη δεξιά σελίδα, το κείμενο του Ροΐδη, στην αρκετά δύσβατη καθαρεύουσα που συνηθιζόταν στον γραπτό μας λόγο πριν από ενάμιση αιώνα.

Ο Φύσσας χαρακτηρίζει «μεταγραφή» το εγχείρημά του, αν δεν είναι πρωτοβουλία του εκδότη ο όρος αυτός. Κατ’ εμέ είναι όρος άστοχος, διότι μεταγραφή, πέρα από τους ποδοσφαιριστές, έχουμε όταν μεταφέρουμε ένα κείμενο ή μια λέξη από ένα σύστημα γραφής σε ένα άλλο, π.χ. το αγγλικό κύριο όνομα Shakespeare στο Σέξπιρ (ή Σαίξπηρ ή Σαίκσπηρ ή όσες άλλες μεταγραφές έχουν προταθεί) ή. στη μουσική, όταν γράφουμε ξανά την παρτιτούρα μιας μουσικής σύνθεσης έτσι που να μπορεί να παιχτεί από άλλο όργανο από εκείνο για το οποίο είχε αρχικά συντεθεί.

Η μεταγραφή είναι άστοχος όρος, αλλά αυτός συχνά χρησιμοποιείται (αιδημόνως) στις περιπτώσεις ενδογλωσσικής μετάφρασης, ακριβώς για να μην ακουστεί ο επικίνδυνος όρος «μετάφραση» που μπορεί να εννοηθεί ότι αφορά τη μεταφορά κειμένου από μια γλώσσα σε μια άλλη κι έτσι απειληθεί η συνέχεια της μίας και ενιαίας γλώσσας. Παλιότερα, όταν είχε μεταφραστεί η Πάπισσα Ιωάννα στη νέα ελληνική είχε χρησιμοποιηθεί ο όρος «μεταγλώττιση». Νομίζω ότι ο όρος «μετάφραση» ή «ενδογλωσσική μετάφραση» είναι απόλυτα σαφής, αυτό είχε κάνει παλιότερα ο Καλοκύρης και αυτό έκανε τώρα ο Φύσσας. Ας σημειώσω τη διαφωνία μου λοιπόν.

Το δίλημμα των πληγέντων περιοχών

Μη δείξετε τον τίτλο σε παιδιά του σχολείου γιατί θα τους μεταλαμπαδευτούν στρεβλές γνώσεις. Ο τύπος που χρησιμοποιείται είναι λάθος και το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο σε αυτό ακριβώς το λάθος.

Έχω γράψει και παλιότερα για το θέμα, επανέρχομαι όμως τώρα επειδή ο παλιός μου συμμαθητής ο Χρίστος, που είναι εκπαιδευτικός, παραπονέθηκε για ένα πρόσφατο μαργαριτάρι που ψάρεψε σε επίσημο, επισημότατο έγγραφο του Υπουργείου Παιδείας.

Όπως βλέπετε, η ανακοίνωση καταλήγει ως εξής:

Για την κάλυψη των θέσεων διευθυντών νεοϊδρυθέντων σχολικών μονάδων επίσης έχουν εφαρμογή οι διατάξεις της παρ.9 του άρθρου 1 του ν.4473/2017. Συνεπώς στις περιπτώσεις αυτές οι Διευθυντές Εκπαίδευσης καλούν τους υποψήφιους που δεν έχουν τοποθετηθεί κατά τη σειρά εγγραφής τους στον πίνακα, να υποβάλουν, νέα δήλωση προτίμησης η οποία αφορά στα εν λόγω σχολεία. Μετά την ολοκλήρωση της ανωτέρω διαδικασίας οι θέσεις που εξακολουθούν να παραμένουν κενές, προκηρύσσονται από τον οικείο Διευθυντή Εκπαίδευσης. Επισημαίνεται ότι η διαδικασία πλήρωσης θέσης διευθυντών νεοϊδρυθέντων σχολικών μονάδων διεξάγεται μόνο στην περίπτωση που είναι απόλυτα εξασφαλισμένη η λειτουργία του σχολείου.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ
Μαρούσι, 14 – 8 – 2017
Αρ.Πρωτ. Βαθμός Προτερ Φ.361.22/67/ 136658 /E3

Οι σχολικές μονάδες είναι γένους θηλυκού. Ο τύπος «νεοϊδρυθέντων» είναι τύπος του αρσενικού γένους της μετοχής. Άρα έχουμε λάθος. Λάθος πολύ κοινό, όπως θα έχετε διαπιστώσει από την πείρα σας και όπως θα δούμε πιο κάτω. Λάθος συγγνωστό, επίσης, αν το κάνουμε εγώ ή εσείς, για λόγους που θα αναφέρω στη συνέχεια. Λάθος όμως ασυγχώρητο όταν βρίσκεται σε επίσημο έγγραφο του κράτους, και κατά μείζονα λόγο του Υπουργείου Παιδείας -και, για περισσότερη ειρωνεία, όταν δυο αράδες πιο κάτω μπαίνει φαρδύ-πλατύ το όνομα του υπουργού.

Ο Βέλμος που έβγαζε το Φραγκέλιο

Πριν από τέσσερα χρόνια είχα παρουσιάσει από το ιστολόγιο το περιοδικό Φραγκέλιο (με κ, εσκεμμένα) που το εξέδιδε το 1927-29 ο Νίκος Βέλμος (1890-1930).

Πρόσφατα, από τον εκδοτικό οίκο Φαρφουλάς κυκλοφόρησαν δύο εκδόσεις σχετικές με τον Βέλμο. Αφενός, σε αναστατική επανέκδοση κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος του «Φραγκελίου». Και παρόλο που το περιοδικό είναι σχετικά εύκολο να το βρείτε σε ηλεκτρονική μορφή, θα σας πρότεινα να δείτε και την έντυπη επανέκδοση, το χαρτί έχει άλλη χάρη ιδίως για εκδόσεις που ξεχωρίζουν από την αισθητική τους.

Αφετέρου, εκδόθηκε η μελέτη του Νίκου Λογοθέτη «Νίκος Βέλμος (1890-1930). Ο γυιος (sic) της απωλείας», που είναι μια λεπτομερέστατη βιογραφία και εργογραφία της σημαντικής αυτής μορφής του μεσοπολέμου.

Αυτή την έκδοση θα παρουσιάσω σήμερα.

Κρητικής καταγωγής αλλά γέννημα θρέμμα Πλακιώτης, ο Βέλμος γεννήθηκε το 1890 στην οδό Ναυάρχου Νικοδήμου 21. Μικρό παιδί γνωρίστηκε με τον ηλικιωμένο Εμμανουήλ Ροΐδη ενώ δωδεκάχρονος παράτησε το σχολείο, άρχισε να αλητεύει και να συναναστρέφεται ανθρώπους του υποκόσμου. Δοκίμασε το χασίς, συνελήφθη για κλοπή και φυλακίστηκε. Στα 14 εγκατέλειψε την αλήτικη ζωή και έναν χρόνο αργότερα έκανε τα πρώτα του βήματα στη σκηνή του θεάτρου. Το 1906 έγινε μαθητής του μεγάλου ηθοποιού Θωμά Οικονόμου, και με τη δική του καθοδήγηση αυτομορφώθηκε. Το 1908 παρουσίασε τα πρωτα του λογοτεχνικά έργα στο περιοδικό Ελλάς, ενώ στα επόμενα χρόνια άρχισε να συχνάζει σε λογοτεχνικές παρέες ακολουθώντας παράλληλα την καριέρα του ηθοποιού.

Στο νοεμβριανό πογκρόμ του 1916 φυλακίστηκε από τους βασιλόφρονες, ενώ από το 1919 στρέφεται προς τον αναρχισμό και τον κομμουνισμό. Συμμετέχει στον κύκλο του «Μπάγκειου», εκδίδει βιβλία, συνδέεται φιλικά με τον Στρατή Δούκα και το 1927 εκδίδει το περιοδικό Φραγκέλιο, όπου υμνούσε τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους και έκανε αμείλικτη επίθεση στους πλούσιους και στο κράτος τους, στους πολιτικούς και τους δεσποτάδες, στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους, ενώ εγκωμίαζε τους «ασπούδαχτους» καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες που πέθαναν φτωχοί ή παραγνωρισμένοι. Τακτικοί συνεργάτες του περιοδικού ήταν ο αλητογράφος Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας, ο Αναστ. Δρίβας, ο Στρατής Δούκας.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1896 όπως τους είδε ο Γεώργιος Σουρής

Όπως κάθε καλοκαίρι, έτσι και φέτος σας έχω ταράξει στις επαναλήψεις -αλλά για τη σημερινή επανάληψη δεν φταίω εγώ, φταίνε οι Ολυμπιακοί αγώνες που επαναλαμβάνονται κάθε τέσσερα χρόνια. Εγώ άλλο κείμενο είχα ετοιμάσει για σήμερα -θα το δούμε την ερχόμενη Κυριακή- αλλά τελευταία στιγμή προχτές συνειδητοποίησα ότι αρχίζει η Ολυμπιάδα του Ρίο και άλλαξα το σχέδιο, διότι, παρόλο που εμένα οι αγώνες δεν μ’ έχουν αγγίξει, δεν παύουν να είναι ένα γεγονός που πρέπει να το τιμήσουμε.

Κι έτσι, θα ξαναδούμε πώς είχε σχολιάσει ο Γεώργιος Σουρής στον Ρωμηό τους πρώτους αγώνες του 1896, που φέτος έχουμε την 31η διοργάνωση 12ο χρόνια μετά (στην αρίθμηση μετράνε και οι διοργανώσεις του 1916, του 1940 και του 1944 που ματαιώθηκαν).

Για τον Σουρή και τον Ρωμηό έχουμε ξαναμιλήσει. Ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής δεν απέβλεπε στην υστεροφημία. Τρομερά εύκολος στο γράψιμο, επί 35 συναπτά χρόνια (από το 1883 έως το 1918) έγραφε μόνος του κάθε βδομάδα την τετρασέλιδη εφημερίδα του Ο Ρωμηός, η οποία, όσο κι αν ακούγεται απίθανο σήμερα, ήταν ολόκληρη έμμετρη, από τον τίτλο της (Ο Ρωμηός, εφημερίς – που την γράφει ο Σουρής) μέχρι τις μικρές αγγελίες της!

Στις σελίδες του Ρωμηού σχολιάζεται εύθυμα όλη η ιστορία αυτών των 35 χρόνων. Ας δούμε λοιπόν, πώς περιέγραψε ο Σουρής στο Ρωμηό τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896.

Η ανάθεση

Βρισκόμαστε στα τέλη του 1894, ένα χρόνο μετά το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Παρά τη σταθερή κοινοβουλευτική της πλειοψηφία, η κυβέρνηση Τρικούπη δεν έχει εύκολο έργο. Είναι αναγκασμένη να επιβάλει επαχθείς φόρους για να αντεπεξέλθει στην υπερχρέωση της χώρας. Στο φύλλο 486 του Ρωμηού (12 Νοεμβρίου 1894), ο Φασουλής και ο Περικλέτος, φιγούρες από το κουκλοθέατρο και μόνιμοι ήρωες του Ρωμηού, σχολιάζουν το μέγα θέμα της επικαιρότητας, την απόφαση για τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Ελλάδα. Ο Φασουλής παρακινεί τον Περικλέτο να μην πεθάνει της πείνας πριν από τους Αγώνες για να μην κατηγορηθεί για ανθελληνισμό.

Κινέζικα μεζεδάκια

Τα λέω «κινέζικα» επειδή τη βδομάδα που μας πέρασε είχαμε την επίσκεψη του πρωθυπουργού και κυβερνητικού κλιμακίου στην Κίνα. Ωστόσο μην περιμένετε γλυκόξινη σάλτσα και σπρίνγκρολς στη σαββατιάτικη πιατέλα μας, τα μεζεδάκια μας μόνο χρονικά συνέπεσαν με την επίσημη επίσκεψη στην Κίνα.

Είδα βέβαια στα κοινωνικά μέσα κάποιες αρκετά έξυπνες λεζάντες σε φωτογραφίες από την επίσκεψη, όπως εκείνη με τον Τσίπρα στο Σινικό Τείχος, όπου ρωτάει τον Κινέζο επίσημο αν αληθεύει ότι το Τείχος είναι το μοναδικό ανθρώπινο δημιούργημα που φαίνεται από τη Σελήνη (κάτι που νομίζω πως είναι μύθος) και ο Κινέζος τού απαντάει «αυτό και το χρέος σας». Είδα και κάτι γουστόζικες φωτοσοπιές, όπως του αρχιτέκτονα με το κολωνάτο ποτήρι να αγναντεύει από το Σινικό Τείχος πλάι στον Πρωθυπουργό, αλλά δεν κράτησα καμία.

Αλλά για να μη μείνουμε χωρίς κινέζικη γεύση, ένα ανέκδοτο που το διηγήθηκε φίλη στο Φέισμπουκ:

«Καπου στο δεύτερο ημισυ της δεκαετίας του ΄70, το ΚΚΕεσ ανταποκρινόμενο σε …επίσημη πρόσκληση της Κίνας, έστειλε αποστολή αποτελούμενη απο τους Μπάμπη Δρακοπουλο (Γ.Γ.), Μπάμπη Γεωργούλα (Γρ. του Ρηγα Φεραίου) και τα μέλη της Κ.Ε. Μπάμπη Δρακόπουλο (ο επονομαζόμενος μικρός για να ξεχωρίζει από τον θείο του) και Μπάμπη Θεοδωριδη. Κατά τις συστάσεις, οι κινέζοι θεωρώντας οτι το μπάμπης είναι τίτλος ανάλογος του σύντροφος και για λόγους αβροφροσύνης, προέταξαν το μπάμπης στα δικά τους ονόματα π.χ. μπάμπης Τενγκ Σιαο Πίνγκ. Οπως καταλαβαίνετε το μπέρδεμα ήταν απίστευτο, το δε ταξίδι για όλους όσοι συμμετείχαν αξέχαστο κυρίως από τα γέλια.»

Περί ταχέων επεμβάσεων και παχέων αγελάδων

Ένα από τα βασικά καθήκοντα του Frontex, όπως ορίζονται στη σχετική νομοθεσία της ΕΕ, είναι «ο σχεδιασμός και συντονισμός κοινών επιχειρήσεων και ταχέων επεμβάσεων στα σύνορα». Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι πρόσφυγες εξακολουθούν να βρίσκονται στην επικαιρότητα, το σημερινό μου άρθρο δεν έχει αυτό το θέμα -είναι καθαρά γλωσσικό. Απλώς από την περιγραφή των καθηκόντων του Frontex δανείστηκα την παραπάνω φράση, που μου δίνει το έναυσμα για το άρθρο.

Το απόσπασμα που έβαλα μέσα στα εισαγωγικά έχει ένα λάθος, ενώ ο τίτλος του σημερινού μου άρθρου έχει δύο λάθη. Και να μην ξέρετε ποιο είναι, εύκολα θα υποθέσετε ότι, αν υπάρχει λάθος, θα υπάρχει στον τύπο «ταχέων επεμβάσεων» -και, προκειμένου για τον τίτλο του άρθρου, στο «παχέων αγελάδων».

Γιατί είναι λάθος; Ας δούμε. Η ονομαστική είναι στον ενικό «ταχεία επέμβαση» και στον πληθυντικό «ταχείες επεμβάσεις». Στη γενική «ταχειών επεμβάσεων», όχι «ταχέων». Το «ταχέων» είναι η γενική του αρσενικού -ο ταχύς, του ταχέος (που πολλοί το γράφουν *ταχέως!), οι ταχείς, των ταχέων.

Και για ταχείες επεμβάσεις δεν μιλάμε πολύ συχνά (άσε που μπορούμε να τις πούμε ‘γρήγορες επεμβάσεις’ και να ξεμπερδεύουμε) αλλά με τις αγελάδες το λάθος είναι πολύ συχνότερο, μια και πρόκειται για παγιωμένη φράση, ή μάλλον για δίδυμες φράσεις, αφού άλλοτε λέμε για ισχνές (έως σκελετωμένες, τον τελευταίο καιρό) αγελάδες και άλλοτε για παχιές.