Η Σελάνα της Σαπφώς -και του Βάρναλη

Την περασμένη Κυριακή δημοσίευσα ένα χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη που περιλαμβάνεται στον τόμο Ερωτικά, ο οποίος πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αρχείο στο τέλος της χρονιάς.

Σήμερα θα δημοσιεύσω άλλο ένα από τον ίδιο τόμο, όχι για να κάνω διαφήμιση πριν της ώρας της (αφού το βιβλίο δεν έχει βγει ακόμα) ούτε διότι βαριέμαι να ετοιμάσω κάτι άλλο, μα επειδή είναι επίκαιρο. Βλέπετε, σήμερα έχουμε πανσέληνο, και μάλιστα όχι όποια κι όποια μα τη χιλιοπαινεμένη αυγουστιάτικη πανσέληνο. Κι έτσι θα διαβάσουμε σήμερα ένα χρονογράφημα εμπνευσμένο ακριβώς από το αυγουστιάτικο φεγγάρι, ίσως και από μιαν άλλη αυγουστιάτικη πανσέληνο, πριν από 71 χρόνια.

Οπότε, συνεχίζουμε σεληνιακά, αφού και χτες είχαμε «μεζεδάκια με πανσέληνο», σήμερα θα διαβάσουμε ένα χρονογράφημα για το φεγγάρι, ενώ, εκτός απροόπτου, αύριο θα δούμε τα λεξιλογικά της σελήνης και του φεγγαριού.

Στο χρονογράφημα, ο Βάρναλης αναφέρεται στο πασίγνωστο απόσπασμα της Σαπφώς «Δέδυκε μεν α σελάννα…», που το παραθέτει ίσως από μνήμης γι’ αυτό και με κάμποσες (αλλά ελάσσονες) διαφορές από τη μορφή που βρίσκω στα ηλεκιτάπια μου -σχολιάζω στο τελος.

Το χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 31 Αυγούστου 1950 στην εφημερίδα Προοδευτικός Φιλελεύθερος, με την οποία συνεργαζόταν ο Βάρναλης. Η εφημερίδα αυτή υποστήριζε το κεντροαριστερό κόμμα ΕΠΕΚ του Νικ. Πλαστήρα, ο οποίος είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του Μαρτίου αλλά ειχε μόλις παραιτηθεί (στις 21.8.1950) αφού το Κόμμα Φιλελευθερων (του Σοφοκλή Βενιζέλου) απέσυρε την υποστήριξή του. Ο Πλαστήρας είχε ως πολιτική τα «μέτρα επιεικείας» (προς τους ηττημένους του Εμφυλίου) και ο Βάρναλης κάνει έναν σχετικό υπαινιγμό στην αρχή του χρονογραφήματος. Υπαρχει επίσης υπαινιγμός στον πόλεμο της Κορέας (η νέα κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, επρόκειτο να στείλει Έλληνες στρατιώτες στον πόλεμο της Κορέας) όπως και στην περίφημη «Απαγωγή της Τασούλας» που είχε γίνει μέσα στον Αύγουστο και είχε συγκλονίσει την Κρήτη -κάποτε θα ασχοληθούμε και με αυτό το θέμα.

Το χρονογράφημα του Βάρναλη:

Η «Σελάνα» της Σαπφώς

Δεν υπάρχουν μονάχα Πόλεμοι κι Επιείκεια κι Απαγωγές νύχτα μέρα κάτου στη μαύρη Γης. Υπάρχει και φεγγάρι τη νύχτα στο γαλάζιο ουρανό. Και τι φεγγάρι! Φεγγάρι αυγουστιάτικο! Φέγγαρος! Δεν ανεβαίνουν εξαιτίας του οι τιμές των τροφίμων και δεν εντείνονται τα μέτρα επιείκειας. Ούτε το γράφουν οι εφημερίδες. Κι όμως υπάρχει ο αυγουστιάτικος φέγγαρος. Κι όποιος έχει καιρό το είδε! Κι όποιος το είδε ξέχασε πως είναι θηρίο (ο ιδών δηλαδή!) Κι όποιος το είδε δεν κοιμήθηκε.

Νεανικές γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου

Γελοιογραφίες δημοσιεύω συχνά στο ιστολόγιο, άλλωστε μου αρέσουν και βρίσκω ότι είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος σχολιασμού της επικαιρότητας. Η μερίδα του λέοντος των γελοιογραφικών άρθρων του ιστολογίου ανήκει στον Μποστ, που είναι ο αγαπημένος μου και που παρουσιάζει και γλωσσικό ενδιαφέρον πέρα από το καθαρά γελοιογραφικό, και ίσως αυτή η έμφαση στον Μποστ να έχει αδικήσει άλλους γελοιογράφους που το έργο τους δεν έχει παρουσιαστεί στο ιστολόγιο (αν και στον παλιό μου ιστότοπο, που με χαρά ανακοινώνω ότι εμφανίστηκε και πάλι στον κυβερνοχώρο αφού είχε πέσει για καμιά εικοσαριά μέρες, έχω δημοσιεύσει μικρά αφιερώματα σε αρκετούς άλλους γελοιογράφους).

Ένας γελοιογράφος επίσης αγαπημένος, που γελοιογραφίες του έχω παρουσιάσει και εδώ (ορίστε τα σχετικά άρθρα), είναι ο Κώστας Μητρόπουλος. Ήταν ίσως ο πρώτος γελοιογράφος που έμαθα να ξεχωρίζω σκίτσα του, όταν επί δικτατορίας τον διάβαζα, αυτόν και τον ΚΥΡ στις εφημερίδες -και τόσα χρόνια μετά συνεχίζουν και οι δύο ακάθεκτοι. Και τον Μητρόπουλο συνεχίζω να τον διαβάζω και να μου αρέσει, αν και ομολογώ ότι τα τελευταία χρόνια προτιμώ τις μη πολιτικές γελοιογραφίες του.

Ο Κώστας Μητρόπουλος φέτος συμπληρώνει αισίως τα 90 του χρόνια. Τις γιορτές κυκλοφόρησε ένα άλμπουμ που κάνει έναν απολογισμό του γελοιογραφικού έργου του -λέγεται «1960-2015 Τα καλύτερά μας χρόνια» και περιέχει, για κάθε χρόνο σε αυτό το διάστημα, μια τηλεγραφική αναφορά στα γεγονότα της χρονιάς και 3-4 γελοιογραφίες του Μητρόπουλου από εκείνη την περίοδο. Ωστόσο, η γελοιογραφική καριέρα του Μητρόπουλου δεν άρχισε το 1960, αλλά αρκετά χρόνια πρωτύτερα.

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Μητρόπουλος αναφέρεται στους διευθυντές εφημερίδων που σημάδεψαν την καριέρα του, και πρώτον αναφέρει τον Κώστα Καραγιώργη, που ήταν διευθυντής στον Ριζοσπάστη και τον Ρίζο της Δευτέρας το 1945-47 και ο οποίος τον ενθάρρυνε στα πρώτα του βήματα (τον έστειλε μάλιστα να αγοράσει το γαλλικό περιοδικό Ici Paris και να μιμηθεί όποιον γελοιογράφο του άρεσε περισσότερο) και δημοσίευσε τις πρώτες του γελοιογραφίες στη σατιρική σελίδα του Ρίζου της Δευτέρας, που ήταν η τελευταία σελίδα, όλη αφιερωμένη σε γελοιογραφίες. Ομολογώ όμως ότι, παρόλο που έχω τα σχετικά φύλλα του Ρίζου, δεν κατάφερα να ξεχωρίσω ποιες γελοιογραφίες θα μπορούσαν να είναι του Κώστα Μητρόπουλου, μια και μόνο ο Ν. Καστανάκης υπέγραφε με το όνομά του. Για να πάρετε μια γεύση, ανέβασα εδώ τη σατιρική σελίδα από το φύλλο της 2-3-1947. Ο φίλος Γιώργος Πετρόπουλος μου είπε ότι ο ΤΟΤ (που δυο γελοιογραφίες του υπάρχουν στη σελίδα που ανέβασα) είναι ο Αρχέλαος (Αντώναρος), αλλά για τον Μητρόπουλο δεν ήξερε.

Ωστόσο, σκαλίζοντας παλιές εφημερίδες, βρήκα τις προάλλες κάποιες άλλες νεανικές γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου, από μια συνεργασία του που δεν την αναφέρει ο ίδιος στο βιογραφικό του, ίσως επειδή δεν ήταν μακρόχρονη. Το 1951-52 ο Μητρόπουλος δημοσίευσε γελοιογραφίες στην εφημερίδα «Προοδευτικός Φιλελεύθερος», σποραδικά και όχι σε καθημερινή βάση -η εφημερίδα είχε κι άλλους γελοιογράφους με πιο πυκνή παρουσία. Ο Προοδευτικός Φιλελεύθερος ήταν απογευματινή εφημερίδα που έβγαινε από το 1950 ως το 1953 και υποστήριζε το κόμμα του Πλαστήρα, την ΕΠΕΚ, και είχε κεντροαριστερό προσανατολισμό, ενώ διαβαζόταν και από αριστερούς.

Στον Π.Φ. έγραφε καθημερινά χρονογράφημα ο Βάρναλης. Τις προάλλες λοιπόν, καθώς κοίταζα τα χρονογραφήματα αυτά (που λογαριάζω να εκδώσω μιαν ανθολογία τους) πέτυχα και τις γελοιογραφίες του Μητρόπουλου, που θα παρουσιάσω μερικές εδώ. Όπως θα δείτε, δεν θυμίζουν και πολύ τη γνώριμη γραμμή του γελοιογράφου.

Η μόνη ορατή αλλαγή

Το άρθρο  αυτό του πατέρα μου δημοσιεύτηκε χτες, 17.5.2011, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη διαπίστωση ότι, επί κυβέρνησης Πλαστήρα, παρόλο που η κυβέρνηση δεν υλοποίησε καμιά από τις εξαγγελίες της, και παρόλο που εκτέλεσε τον Μπελογιάννη και τους συντρόφους του, ωστόσο ο κυνηγημένος αριστερόκοσμος (περισσότερο στην Αθήνα, φαντάζομαι) αισθάνθηκε να ανασαίνει. Και αναρωτιέμαι, με δεδομένο ότι και σήμερα έχουμε μια ασφυκτική κηδεμονία έξωθεν, αν αύριο γίνουν εκλογές και αλλάξει η κυβέρνηση, ποια θα είναι η «ορατή αλλαγή», πέρα από τις ονομασίες των υπουργείων;

Επειδή τελευταία ξανάγινε της μόδας η λέξη «αλλαγή», με την πολιτική της σημασία εννοείται, θυμήθηκα πως για πρώτη φορά χρησιμοποίησε τη λέξη ο Νικόλαος Πλαστήρας. Ανατρέχοντας στην πρόσφατη ιστορία μας, σημειώνω πως, από τις εκλογές τού 1933, όταν νικήθηκε το κόμμα των Φιλελευθέρων, και για τα επόμενα είκοσι κρίσιμα χρόνια, η χώρα κυβερνήθηκε από κυβερνήσεις της Δεξιάς, είτε κοινοβουλευτικές, είτε δικτατορικές, είτε διορισμένες από τον κατακτητή. Στις πρώτες μετά την Απελευθέρωση εκλογές του Μαρτίου τού 1946 και χάρη στην ολέθρια αποχή της Αριστεράς, η κυριαρχία της Δεξιάς ήταν απόλυτη στη λεγόμενη «Βουλή των Λαοπροβλήτων» και αυτό συντέλεσε αποφασιστικά να οδηγηθεί η χώρα στον εμφύλιο πόλεμο.
Ο Πλαστήρας, που είχε διοριστεί πρωθυπουργός, για σύντομο χρονικό διάστημα αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά, ίδρυσε το 1950 την ΕΠΕΚ, που ήταν κεντρώο και σαφώς προοδευτικό κόμμα και με το σύνθημα «Αλλαγή» κατέβηκε στις βουλευτικές εκλογές, που έγιναν τον ίδιο χρόνο και τους επόμενους δύο. Δεν κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία, αλλά σχημάτισε δύο φορές κυβερνήσεις συνασπισμού με άλλα κόμματα του Κέντρου. Το περιεχόμενο της «αλλαγής» του Πλαστήρα ήταν εξαιρετικά φιλόδοξο και ριζοσπαστικό για τα μέτρα της εποχής, αλλά δυστυχώς έμεινε στα χαρτιά.