Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια – 22 (μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου)

Εδώ και κάμποσους μήνες άρχισα να δημοσιεύω, ύστερα και από τη δική σας ενθάρρυνση, ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Οι δημοσιεύσεις γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη. Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή δεύτερη, η προηγούμενη βρίσκεται εδώ.

Η δράση ξεκίνησε επί δικτατορίας και συνεχίζεται στη μεταπολίτευση και στη δεκαετία του 1980. Ο Δήμος, ο κεντρικός ήρωας, είναι φιλόλογος. Ύστερα από μια μπερδεμένη σχέση με τη ζωγράφο Βασιλική ή Έζμπα που δεν ευοδώθηκε, μένει μόνος αφού και άλλες σχέσεις του δεν οδήγησαν σε κάτι μονιμότερο. Σήμερα μπαίνουμε στο δωδέκατο κεφάλαιο, που έχει τίτλο Συνταξιούχος. Βρισκόμαστε στα 1989.

12

ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ

Συνταξιοδοτήθηκε όταν έγινε εξήντα χρονών, έχοντας συμπληρώσει τριάντα πέντε χρόνια υπηρεσίας. Πήρε πλήρη και αρκετά καλή σύνταξη. Εκείνο όμως που τον χαροποίησε ιδιαίτερα ήταν πως οι μαθητές του, όχι μόνο αυτοί που ακόμα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο, αλλά και παλαιότερων τάξεων, που είχαν αποφοιτήσει από χρόνια, οργάνωσαν εκδήλωση για να τον τιμήσουν. Η μεγάλη έκπληξή του όμως ήταν σαν αντίκρισε ανάμεσα στους συγκεντρωμένους τον Αποστόλου, τον Γεωργόπουλο, τον Χατζηγεωργίου κι άλλους παλιούς μαθητές του από την Πιερία. Όπως φαίνεται οι της Παιανίας και οι του Λιτόχωρου είχαν έρθει σε επαφή και οι πρώτοι ειδοποίησαν τους δεύτερους.

Η χαρά του δευτέρωσε όταν, δυο μήνες μετά, οι τελευταίοι τον πληροφόρησαν με γράμμα τους, πως για τη συμπλήρωση 25 χρόνων από την αποφοίτησή τους οργάνωναν συγκέντρωση και συνεστίαση και τον καλούσαν ως τιμώμενο πρόσωπο, να παραστεί. Πήγε πράγματι με το αυτοκίνητό του, χωρίς να διστάσει που θα οδηγούσε μονάχος τόσα χιλιόμετρα. Έφτασε αργά, περασμένες δέκα και για πρώτη φορά αποφάσισε να μείνει σε ξενοδοχείο, μια που δε μπορούσε πια να πάει στης Ντίνας, ούτε ήθελε να φορτωθεί νυχτιάτικα στον Αντρέα και στην Αναστασία.

Όντας προληπτικός (παρότι άθεος), περίμενε να τριτώσει το καλό. Και αυτό δεν άργησε. Η ενοποίηση της Αριστεράς προχωρούσε με μεγάλα βήματα. Υπογράφηκε το κοινό πόρισμα από τον Φλωράκη και τον Κύρκο και μπήκαν τα θεμέλια για τη συγκρότηση ενιαίου πολιτικού φορέα ύστερα από είκοσι και πάνω χρόνια εχθρότητας και  αντιπαράθεσης. Μαζί με τον Αλέκο και την Κατερίνα και τους καινούργιους φίλους του της Νέας Σμύρνης, κανόνισαν να πάνε στην κοινή συγκέντρωση των κομμάτων της Αριστεράς στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Ακούγοντας τις ομιλίες του Φλωράκη και του Κύρκου και ένοιωσαν όλοι τους σα να ξαναγεννιόταν το παλιό εαμικό πνεύμα. Στη συγκέντρωση είχαν ανταμώσει ένα σωρό παλιοί φίλοι και συναγωνιστές, που χρόνια τώρα οι μεν στιγμάτιζαν τους δε “αναθεωρητές” ή “δογματικούς” κατά περίπτωση. Τώρα όλα αυτά δείχνανε πως τέλειωσαν. Οι αντιδράσεις του ακροατηρίου και τα συνθήματα που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια των ομιλιών, το έδειξαν.

Πριν από 60 χρόνια: Ο Μποστ για τη δίκη του πιλότου του U2

Tο ιστολόγιο αγαπάει τον Μποστ και του έχει αφιερώσει αμέτρητα άρθρα, σε πολλά από τα οποία θυμόμαστε (οι παλιότεροι) ή γνωρίζουμε (οι νεότεροι) γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μέσα απο γελοιογραφίες του Μποστ. Στην αρχή, τα άρθρα αυτά είχαν γενικό τίτλο «Πριν από 50 χρόνια…», μετά «Πριν από 55 χρόνια…», αλλά τα χρόνια περνάνε και το ιστολόγιο συνεχίζει να εκπέμπει, οπότε πριν από δυο μήνες εγκαινιάσαμε μια νέα χρονολόγηση, τη σειρά «Πριν από 60 χρόνια» -το προηγούμενο, τρίτο, σκίτσο της σειράς είναι εδώ.

Πριν από 60 χρόνια είχαμε διπολικό κόσμο, υπήρχε Σοβιετική Ένωση με τον Νικήτα Χρουστσόφ και ΗΠΑ με Πρόεδρο τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Στην Ελλάδα είχαμε βασιλεία, πρωθυπουργό τον Κων. Καραμανλή και -κατ’ εξαίρεση- αξιωματική αντιπολίτευση την ΕΔΑ. Και ενώ οι αμερικανοσοβιετικές σχέσεις είχαν περάσει σε φάση εξομάλυνσης, ένα επεισόδιο ήρθε να τις ταράξει.

Την πρωτομαγιά του 1960 ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος τύπου Λόκχιντ U-2 απογειώθηκε από τη βάση του Πεσαβάρ στο Πακιστάν με αποστολή να διασχίσει την ΕΣΣΔ φωτογραφίζοντας μυστικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Περίπου στα μισά της διαδρομής καταρρίφθηκε από σοβιετικό πύραυλο. Ο πιλότος, ο σμηναγός Γκάρι Πάουερς, χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και σώθηκε, αλλά συνελήφθη.

Στο επεισόδιο αυτό έχω αφιερώσει δυο άρθρα, βασισμένα σε ισάριθμα σκίτσα του Μποστ, το ένα φέτος τον Μάιο και το άλλο σε παλιότερο άρθρο.

Σήμερα τριτώνουν τα άρθρα, αφού το σκίτσο που θα παρουσιάσω σήμερα αφορά όχι πλέον την κατάρριψη καθαυτή του U-2 αλλά τη δίκη του πιλότου του. Δημοσιεύτηκε στην κεντρώα Ελευθερία, με την οποία συνεργαζόταν ο Μποστ από τις αρχές του 1960, σαν σήμερα πριν από 60 χρόνια, στις 21 Αυγούστου 1960:

Ο Μποστ παρουσιάζει λοιπόν τη Δίκη της Μόσχας, φανερό λογοπαίγνιο με τις Δίκες της Μόσχας της δεκαετίας του 1930. Τον Πάουερς τον δικάζει το… Ανώτατο Μετεωρολογικό Δικαστήριο -στην πραγματικότητα δικάστηκε από το στρατιωτικό τμήμα του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ. Οι μετεωρολογικές αναφορές εξηγούνται από το ότι οι Αμερικανοί είχαν αρχικά ισχυριστεί ότι το αεροπλάνο δεν ήταν κατασκοπευτικό αλλά μετεωρολογικό.

Τη δίκη πράγματι την παρακολούθησαν οι οικείοι του Πάουερς, και μάλιστα περισσότεροι από όσους απεικονίζει δεξιά ο Μποστ, ενώ είχε και Αμερικανούς συνηγόρους.

Το πρωτότυπο της συγκεκριμένης γελοιογραφίας είναι, βέβαια, στον διάλογο που έχει… εκρωσιστεί στις καταλήξεις των λέξεων και έχει πολλή πλάκα (φτώχιεβιτς – ξενοδόχιεβιτς). Πιο πολύ μ’ αρέσει το τελευταίο δίστιχο:

Αυτά σκεφτόμουν στο κελί μου πίνων τη βότκα
πώς διαόλεφ μπλέξαμε και την πάθαμε χιότκα

Η έκφραση είναι «την πάθαμε χιώτικα», που ήταν γνωστή πριν απο 60 χρόνια αλλά δεν ξέρω σήμερα αν ακούγεται. Ας μας πει και η χιακή παροικία του ιστολογίου.

Η λεζάντα πάνω στο εδώλιο παραπέμπει και στο τραγούδι Κυπαρισσάκι του Μάνου Χατζιδάκι με τη Νανά Μούσχουρη, που είχε αποσπάσει πρώτο βραβείο στο πρόσφατο Φεστιβάλ τραγουδιού. Το αεροσκαφος του Πάουερς ήταν U-2 αλλά στον ελληνικό τύπο συνήθως αναφερόταν Ύψιλον-2, κάτι που έδωσε στον Μποστ τη λαβή για να κάνει τα λογοπαίγνια με το Υψηλό και το αψηλό κυπαρισσάκι.

Το κειμενο της μπορντούρας αναφέρεται στην αρχή στην κριτική που είχαν ασκήσει αμερικανικές εφημερίδες στον Πάουερς ότι δεν αυτοκτόνησε. Πράγματι, είχε ειδικό δηλητηριώδες χάπι αλλά ο Μποστ γράφει για βελόνα.

«Απωλέσας την βελόνην» όπως έγραψαν τα φύλλα
είναι γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος ανατριχίλα.
Μου’χαν δώσει μια βελόνη εντός ειδικών καψούλων
αλλά χάσας την βελόνην έχασα και των μπουσούλων.
Η παρηκολούθησις των αέρων είναι υπόθεσις επιστημονική
και φροντίζουν διά τα σκάφη πολλοί φιλόλογοι εν Αμερική.
Τώρα ετοιμάζουν νέον, με πολλάς βελόνεις εις κάθε μέρος
και θα το ονομάσουν «Εξηνταβελόνην» διά να τιμηθεί και ο Μολιέρος.

Όπως είπαμε στο προηγούμενο ανάλογο άρθρο, ο Πάουερς δικάστηκε για κατασκοπεία και καταδικάστηκε στα τέλη του 1960 σε 10ετή φυλάκιση, αλλά το 1962 απελευθερώθηκε αφού έγινε ανταλλαγή του (στη γέφυρα του Βερολίνου, κατά το κλισέ) με σοβιετικό κατάσκοπο.

Στις ΗΠΑ η υποδοχή ήταν αρχικά ψυχρή. Συνέχισε να πετάει στον ιδιωτικό τομέα και βρήκε τον θάνατο το 1977, στα 49 του χρόνια, όταν έπεσε το ελικόπτερο τηλεοπτικού σταθμού που πιλοτάριζε. Γλίτωσε από τα δύσκολα και σκόνταψε στα εύκολα…

 

Πριν από 60 χρόνια: ο Μποστ και οι αμερικανοσοβιετικές σχέσεις

Tο ιστολόγιο αγαπάει τον Μποστ και του έχει αφιερώσει αμέτρητα άρθρα, σε πολλά από τα οποία θυμόμαστε (οι παλιότεροι) ή γνωρίζουμε (οι νεότεροι) γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μέσα απο γελοιογραφίες του Μποστ. Στην αρχή, τα άρθρα αυτά είχαν γενικό τίτλο «Πριν από 50 χρόνια…», μετά «Πριν από 55 χρόνια…», αλλά τα χρόνια περνάνε και το ιστολόγιο συνεχίζει να εκπέμπει, οπότε το σημερινό εγκαινιάζει μια νέα χρονολόγηση, τη σειρά «Πριν από 60 χρόνια».

Πριν από 60 χρόνια είχαμε διπολικό κόσμο, υπήρχε Σοβιετική Ένωση με τον Νικήτα Χρουστσόφ και ΗΠΑ με Πρόεδρο τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Στην Ελλάδα είχαμε βασιλεία, πρωθυπουργό τον Κων. Καραμανλή και -κατ’ εξαίρεση- αξιωματική αντιπολίτευση την ΕΔΑ. Ο Μάιος του 1960 σημαδεύτηκε από ένα επεισόδιο που διατάραξε τις αμερικανοσοβιετικές σχέσεις σε μια στιγμή που βρίσκονταν σε τροχιά εξομάλυνσης.

Πράγματι, την πρωτομαγιά του 1960 ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος τύπου Λόκχιντ U-2 απογειώθηκε από τη βάση του Πεσαβάρ στο Πακιστάν με αποστολή να διασχίσει την ΕΣΣΔ φωτογραφίζοντας μυστικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και να προσγειωθεί σε μια βάση στη Νορβηγία. Περίπου στα μισά της διαδρομής καταρρίφθηκε (στην περιοχή του Σβερντλόφσκ) από σοβιετικό πύραυλο. Ο πιλότος, ο σμηναγός Γκάρι Πάουερς, χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και σώθηκε, αλλά συνελήφθη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχείρησαν στην αρχή να αρνηθούν ότι επρόκειτο για κατασκοπευτικό αεροπλάνο, αλλά οι Σοβιετικοί, έχοντας στα χέρια τους και τον πιλότο και τα συντρίμμια του αεροπλάνου, τους ανάγκασαν να παραδεχτούν την αλήθεια.

Συνέπεια της όξυνσης των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων ήταν να ναυαγήσει η τετραμερής διάσκεψη των Παρισίων (μεταξύ ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Γαλλίας και Μεγ. Βρετανίας) που είχε προγραμματιστεί για τις 15 Μαΐου 1960 και τελείωσε σχεδόν αμέσως μόλις άρχισε, σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Στο επεισόδιο αυτό έχω αφιερώσει, σε ανύποπτο χρόνο, ένα παλιότερο άρθρο όπου παρουσιάζω άλλο σκίτσο του Μποστ.

Το σκίτσο που θα παρουσιάσω σήμερα δημοσιεύτηκε στην κεντρώα Ελευθερία, με την οποία συνεργαζόταν ο Μποστ από τις αρχές του χρόνου, στις 15 Μαΐου 1960:

Στο φεγγάρι, πριν από 50 χρόνια

Για την ακρίβεια, πριν από 50 χρόνια και μια ή δυο μέρες, αφού η σημαδιακή μέρα ήταν χτες ή προχτές, όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ έκανε «ένα μικρό βήμα για έναν άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα».

Η σεληνάκατος με τον Άρμστρονγκ και τον Μπαζ Όλντριν προσεδαφίστηκε στην επιφάνεια της Σελήνης στις 20.17 της 20ής Ιουλίου 1969 (ώρα Γκρίνουιτς) αλλά ο Άρμστρονγκ βγήκε από το οχημα και περπάτησε στις 2 το πρωί της 21/7. Ο δεύτερος αστροναύτης, ο Μπαζ Όλντριν, τον ακολούθησε 19 λεπτά αργότερα, αλλά η αμείλικτη λογική της διασημότητας θέλει να θυμόμαστε τον πρώτο και να έχουμε λησμονήσει τον δεύτερο -και ακόμα περισσότερο τον τρίτο, τον Μάικλ Κόλινς, που έμεινε σε σεληνιακή τροχιά περιμένοντας τους δύο.

Με το κατόρθωμα του Απόλλων 11 (μια και λεξιλογούμε, ίσως θα έπρεπε να το κλίνω, τι λέτε; ) κρίθηκε η κούρσα του διαστήματος ανάμεσα στις δυο μεγάλες χώρες της εποχής, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ και ανάμεσα στα δυο παγκόσμια συστήματα, στον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Δεν είχε αρχίσει έτσι αυτή η κούρσα -στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι Σοβιετικοί είχαν το προβάδισμα -από τον Σπούτνικ και τη Λάικα ίσαμε τον Γιούρι Γκαγκάριν, τον πρώτο άνθρωπο που πέταξε στο διάστημα και που μένει στη μνήμη της ανθρωπότητας στην ίδια δοξασμένη θέση με τον Άρμστρονγκ, ίσως και λίγο πιο πάνω. Ωστόσο, μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 άνοιξε ο κρουνός των πιστώσεων για τη ΝΑΣΑ κι έτσι οι Αμερικανοί πήραν καθαρά την πρωτιά.

Το επίτευγμα που γιορτάσαμε έκλεισε την πρώτη φάση της διαστημικής περιπέτειας της ανθρωπότητας. Οι περισσότεροι αμύητοι, ο πολύς κόσμος δηλαδή, φανταζόμασταν πως η κατάκτηση της Σελήνης δεν ήταν παρά ένα σκαλοπάτι, αλλά τα διαστημικά ταξίδια προς τον Άρη κι ακόμα παραπέρα, που ονειρευόμασταν, δεν ήταν κάτι απλό και δεν ήρθαν ποτέ. Τα επόμενα πενήντα χρόνια έγιναν μεγάλα βήματα, αλλά πολύ λιγότερο συναρπαστικά από εκείνα της πρώτης περιόδου. Γι’ αυτό και ενώ έως την κατάκτηση της Σελήνης τα διαστημικά επιτεύγματα απορροφούσαν την αμέριστη προσοχή της κοινής γνώμης, οι μετέπειτα προσπάθειες έχουν περάσει κάπως σε δεύτερη μοίρα.

Η υποδοχή του κατορθώματος στην Ελλάδα το 1969, στις ιδιότυπες λόγω δικτατορίας συνθήκες, έγινε βέβαια κυρίως μέσα από τις εφημερίδες, αφού λιγοστά νοικοκυριά είχαν τηλεόραση.

Εδώ βλέπουμε ένα κομμάτι από το πρωτοσέλιδο των Νέων της Δευτέρας 21 Ιουλίου 1969. Ολόκληρο το πρωτοσέλιδο το βρίσκετε εδώ.

Ανέβασα εδώ και το χρονογράφημα του Παύλου Παλαιολόγου από το Βήμα της 22 Ιουλίου 1969.

Το καλοκαίρι του 1969 ήμουν δέκα χρονών. Ήμουν στο σπίτι, στο Φάληρο, μάλλον στο ενδιάμεσο από τον παραθερισμό με τους γονείς και τον παραθερισμό με τον παππού και τη γιαγιά. Τηλεόραση δεν είχαμε. Ο διπλανός μας γείτονας, στρατιωτικός, είχε, οπότε την Κυριακή το βράδυ τού χτύπησα το κουδούνι και πήγα να δω το πρωτοφανές θέαμα. Δεν θυμάμαι τι ακριβώς είδα, αφού στο μεταξύ έχω δει πολλές φορές τις ίδιες σκηνές και έχουν επικαθήσει στη μνήμη μου οι μεταγενέστερες θεάσεις -πάντως δεν ένιωσα κάτι πολύ συναρπαστικό.

Εγώ δεν ένιωσα κάτι συναρπαστικό, αλλά εσείς μπορεί να θυμάστε με πιο ζωηρά χρώματα τη σημαδιακή μέρα. Αν δεν φοβάστε να δείξετε τα χρόνια σας, μπορείτε στα σχόλια να μας αφηγηθείτε τις αναμνήσεις σας από τη μέρα που πατήσαμε στο φεγγάρι. Ή, να σχολιάσουμε το κατόρθωμα, πενήντα χρόνια μετά.

 

 

 

Ζαχάρ Πριλέπιν – Εικόνες εγκατάλειψης (απόσπασμα από το Σάνκια)

Σήμερα δημοσιεύω ένα εκτενές απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα Ζαχάρ Πριλέπιν «Σάνκια». Ο Ζαχάρ Πριλέπιν, 42 χρονών, είναι ίσως ο πιο πολυδιαβασμένος Ρώσος συγγραφέας της γενιάς του, της μετασοβιετικής δηλαδή γενιάς. Τον έχουν παρομοιάσει με τον Χεμινγουέι και με τον Τολστόι. Είχε επισκεφτεί πριν από δυο-τρεις μήνες την Ελλάδα και έδωσε μια συνέντευξη που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Ο Πριλέπιν πολέμησε στην Τσετσενία κατά τη θητεία του στον στρατό, ενώ για ένα διάστημα υπηρέτησε στις ειδικές δυνάμεις της ομοσπονδιακής αστυνομίας. Είναι ή ήταν μέλος του εθνικομπολσεβικικού κόμματος του επίσης συγγραφέα Εντουάρντ Λιμόνοφ, είναι αντίπαλος του Πούτιν και τον τελευταίο καιρό βρίσκεται στο Ντονμπάς όπου μάχεται με το μέρος των αυτονομιστών, ας τους ονομάσουμε έτσι.

Πριν από μια βδομάδα είχαμε δημοσιεύσει ένα αφήγημα του φίλου μας του Dryhammer με τις εντυπώσεις του από το μετασοβιετικό Μούρμανσκ. Λίγες μέρες αργότερα, πήρα ηλεμήνυμα από αναγνώστρια του ιστολογίου, με το ψευδώνυμο Ranele, που μου είπε ότι έχει μεταφράσει, για να δοκιμάσει τις δυνάμεις της, κομμάτια από ένα μυθιστόρημα του Πριλέπιν, που δίνουν παρόμοιες εικόνες εγκατάλειψης όπως το αφήγημα για το Μούρμανσκ και μου έστειλε ένα απόσπασμα, αν ήθελα να το δημοσιεύσω στο ιστολόγιο.

Το ενδιαφέρον είναι πως η Ranele, αν και πρέπει να έχει σπουδάσει στην Ελλάδα, δεν έχει μητρική της γλώσσα τα ελληνικά, όπως μού διευκρίνισε, πράγμα που κάνει τη δουλειά της ακόμα πιο δύσκολη. Έκανα κάποιες μικροεπεμβάσεις στη μετάφρασή της, κακώς ίσως. Δεν είχα διαβάσει Πριλέπιν, διότι δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, αλλά το δείγμα που θα δείτε μου άρεσε, όσο κι αν είναι καταθλιπτικό και πνιγηρό.

Το μυθιστόρημα «Σάνκια», απ’ όπου είναι παρμένο το απόσπασμα που θα διαβάσετε, είναι το πρώτο του Πριλέπιν και κυκλοφόρησε το 2006. Έχει μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες, έχει βραβευτεί και έχει γίνει ταινία. Το Σάνκια είναι όνομα, αρσενικό, συχνά παιδικό. Είναι χαϊδευτικό του Σάσα, το οποίο με τη σειρά του είναι υποκοριστικό του Αλεξάντρ. Ο ήρωας λέγεται Σάσα Τίσιν, αλλά η γιαγιά και ο παππούς του τον φωνάζουν Σάνκια. Εδώ μπορείτε να δείτε τον ιστότοπο του μυθιστορήματος (από τα σφυροδρέπανα θα καταλάβετε ότι ο Σάσα ανήκει σε μια αριστερή μαχητική οργάνωση) και εδώ τον ιστότοπο του Πριλέπιν. Βέβαια, όλα αυτά τα καλούδια είναι χρήσιμα κυρίως σε ρωσομαθείς. Το απόσπασμα που παραθέτουμε είναι το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου. Παρουσιάζει την επιστροφή του Σάσα στο χωριό του που αργοπεθαίνει.

Σημείωση, Μάρτιος 2018

Μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματος σε βιβλίο, αποσύρω τη μεταφραστική δοκιμή της Ranele.

 

Μούρμανσκ, Ιούνιος του 94 (αφήγημα του Dryhammer)

Με πολλή χαρά δημοσιεύω σήμερα τις αναμνήσεις του καινούργιου φίλου μας, του Dryhammer, από το ταξίδι του στο μακρινό και παγωμένο Μούρμανσκ τον Ιούνιο του 1994. Σε πρόσφατη συζήτηση, με αφορμή τις λευκές νύχτες που γνωρίζουν αυτή την εποχή τα βόρεια μέρη, ο φίλος μας είχε αναφέρει δυο-τρία πράγματα από τις εμπειρίες του, που προκάλεσαν αρκετό ενδιαφέρον και, κουβέντα στην κουβέντα, τον βάλαμε στα αίματα να καταγράψει τις αναμνήσεις του.

Πολύ καλογραμμένο κείμενο, με εύστοχες παρατηρήσεις, καταφέρνει θαρρώ να μεταφέρει την αίσθηση του τόπου και της εποχής. Με αστερίσκο σημειώνονται κάποια λεξιλογικά, που εξηγούνται στο τέλος.

Мурманск Ιούνιος του 94

Στο βαπόρι ανέβηκα ξημερώματα (15 ή 16 του Μάη του ’94). Είχε φουντάρει έξω από τον Αγ. Νικόλα στην Κρήτη για να κάνει στόρια^(*)  και να αλλάξει  πλήρωμα . Δεν θυμάμαι με τίποτα, σε τι σκάφος ανέβηκα για να μας πάει στο NIKOLAS. Το μόνο που θυμάμαι, με λεπτομέρεια ντοκιμαντέρ, είναι τη σκοτεινή φιγούρα του πλοίου κόντρα στο λυκαυγές, να πλησιάζει και να μεγαλώνει, μέχρι που ήρθαμε δίπλα του και μου φάνηκε θεόρατο. Μετά έμαθα ότι ήτανε κάπου 195 μέτρα μήκος και γύρω στα 12 μέτρα πάνω από το νερό μέχρι το κατάστρωμα, βαμμένο μαύρο, όπως σχεδόν όλα τα φορτηγά. Το Σεπτέμβρη θα έκλεινα τα 30. Πρωτόμπαρκος.

Το NIKOLAS (με κάπα) ήταν ένα φορτηγό 45άρι^(*) με 5 αμπάρια και 4 γκρένια^(*). Ερχόταν από Ανατολική Ασία μέσω Σουέζ  για να ξεφορτώσει μεταλλεύματα  σε Αμβέρσα, Αμβούργο και Μάλμοε και μετά βλέπουμε. Την 1^η Ιουνίου θα σήκωνε Ελληνική  σημαία, από Παναμά που είχε, και από την Κρήτη και μέχρι και το Μάλμοε θα άλλαζε όλο σχεδόν το ελληνικό πλήρωμα.

Στο Αμβούργο άλλαξε σημαία και έγινε ΝΙΚΟΛΑΣ και στο δρόμο για το Μάλμοε βγήκε και το ναύλο. Θα φορτώναμε σίδερα από το Μούρμανσκ για την Κίνα. Μια αλυσίδα συμπτώσεων και συγκυριών (άμα θέ η πουτάνα να στα φέρει…) με έφερε να περνώ περισσότερο χρόνο στη γέφυρα απ’ όσο αν ήμουν κανονικό τζόβενο κι έτσι μόνο όταν έτρωγα ή κοιμόμουν δεν έβλεπα το ταξίδι, που το γούσταρα αφάνταστα. Μπήκα στο βαπόρι για δουλειά, αλλά στην πραγματικότητα ταξίδευα. Συνεχώς.

Ήδη, από την Αμβέρσα, είχε αρχίσει να γίνεται αισθητό το μεγάλωμα της μέρας. Από το Μάλμοε κι ύστερα, που περιπλέαμε την Σκανδιναβική χερσόνησο με βορεινή πορεία μέχρι το Νόρντ Καπ, στο 71 μισό πλάτος, η μέρα μεγάλωνε, κάθε μέρα, αρκετά περισσότερο, μέχρι που πια δε νύχτωνε καθόλου.

Κωνσταντινελενικά μεζεδάκια

Αύριο γιορτάζει η μισή Ελλάδα, οπότε αποφάσισα να τιτλοφορήσω έτσι το βδομαδιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο. Το αντίστοιχο περυσινό, που είχε πέσει ανήμερα της γιορτής, το είχα πει «Ελενοκωνσταντινικά», οπότε με το σημερινό αποκαθιστώ την ισορροπία.

Να προσφέρω σε όσες και σε όσους γιορτάζουν αύριο τα εορταστικά άρθρα του ιστολογίου, για την Ελένη και για τον Κώστα (δεν έχω κανέναν φίλο που να τον λένε Κωνσταντίνο -ξέρω Κώστα, Κωστή, Ντίνο, αλλά με γαλαζοαίματους δεν έχω πολλά παρεδώσε).

Θα μπορούσα βέβαια το σημερινό άρθρο να το αποκαλέσω και «Τεταρτομνημονιακά μεζεδάκια» αφού τη βδομάδα που μας πέρασε συζητήθηκε στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο που πήρε, καλώς ή κακώς, την τρέχουσα ονομασία «τέταρτο μνημόνιο» (ο κανονικός του τίτλος είναι ένα ασυμπάθιστο μακρινάρι).

Οι σχετικές συζητήσεις στη Βουλή δίνουν κατά καιρούς και κάμποσο υλικό για γλωσσικό σχολιασμό, αλλά τούτη εδώ αποτέλεσε την εξαίρεση, μια και η συγκομιδή μας ήταν φτωχή. Πάντως, αξιοπρόσεκτο γεγονός ήταν η αποβολή της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής ύστερα από τη χειροδικία του Κασιδιάρη και τη δικαιολόγησή της από τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο. Σε σχέση με αυτό το επεισόδιο, έγινε και το ευτράπελο σχόλιο ότι «βρήκε ευκαιρία ο Κασιδιάρης, τώρα που ο Παυλόπουλος δεν είναι πια στη Βουλή».

Πάμε όμως στα καθαυτό μεζεδάκια.

* Στην προσπάθεια να φτάσει η ελληνική γλώσσα τα πέντε εκατομμύρια λέξεις και να μας σβήσουν το χρέος οι πιστωτές, νέα λέξη γεννήθηκε σε άρθρο για τη δίκη της συζύγου του τραγουδιστή Πασχάλη Αρβανιτίδη (με το στιγμιαίο), το «προλούδιο», εφόσον: «Ο μάρτυρας ανέλυσε το «προλούδιο της ιστορίας που δικάζουμε σήμερα», όπως χαρακτήρισε τα όσα έχουν προηγηθεί και επιτέθηκε στην κατηγορούμενη»

Τα έπη των Αριμασπών – 22 (Δημήτρης Σαραντάκος)

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη συνήθως, το μυθιστόρημα του αλησμόνητου πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Τα έπη των Αριμασπών» (2004). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή δεύτερη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Η σημερινή συνέχεια είναι η πρώτη από το ένατο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον τίτλο «Επανεμφάνιση και οριστική εξαφάνιση», τίτλος ιδιαίτερα εύγλωττος που δεν έχει ανάγκη από πολλές επεξηγήσεις.

Για να μην ξεχάσουμε τα φιλολογικά μας, η φράση «άνθρωπος φάγος και οινοπότης» που χρησιμοποιεί ο παπάς για τον Ρώσο ομοτράπεζο είναι ευαγγελική (Ματθ. 11.19).

Πέρασαν δυo μήνες ακόμα και ένα δεκεμβριανό πρωινό, εντελώς απροσδόκητα εμφανίστηκε ο απολεσθείς Χρήστος! Ήρθε στα γραφεία του “Σύμπαντος”, καλοντυμένος και κρατώντας τσάντα σαμσονάιτ στο χέρι, μας χαιρέτησε σα να ήταν εδώ και χτες και, χωρίς να δώσει σημασία στα κατάπληχτα βλέμματα του προσωπικού, μπήκε στο γραφείο του Βελή. Στην αρχή ακούστηκαν οι αγριοφωνάρες του Θερίου, που σύντομα όμως κάλμαραν και προφανώς δώσαν τη θέση τους σε ήρεμη συζήτηση, που κράτησε ώρα πολλή.

Όταν κάποτε βγήκε, ήρθε κοντά μου, κάθισε δίπλα μου και σα να συνεχίζαμε χτεσινή κουβέντα μού ’πε

“Κανόνισε να τα πούμε ένα βραδάκι με το Δημήτρη, σπίτι του, σπίτι σου, όπου σας βολεύει. ΄Η μάλλον όχι, θα σας κάνω εγώ το τραπέζι. Σειρά μου είναι  άλλωστε”. Σηκώθηκε να φύγει αλλά ξανακάθισε

“Α, να μην το ξεχάσω, πάρε αυτά που μου δάνεισες και δώσε κι αυτά του  Δημήτρη. Με είχε κι αυτός διευκολύνει. Και σας ευχαριστώ πολύ. Ξέρεις τελικά αποφάσισα να του δώσω τα κείμενα για να τα εκδώσει. Του έβαλα σαν όρο να αναθέσει σε σένα την επιμέλεια. Δεν ξέρω φυσικά αν θα τον τηρήσει. Λοιπόν μόλις συνεννοηθείς με τον Δημήτρη πάρε με σ’ αυτό το νούμερο, και μού’ δωσε μια κάρτα του. Γειά χαρά”.

Κοίταξα την κάρτα. Εγραφε: “Χρήστος Γιαννάκας Αντιπροσωπείες – Εισαγωγές. Συγγρού 315” και το τηλέφωνό του. Ήταν  γραμμένα σε  τρεις γλώσσες ελληνικά, αγγλικά και  ρωσικά.  Σωστός επιχειρηματίας λοιπόν ο Χρηστάκης. Πραγματοποίησε το όνειρο της ζωής του. Φαίνεται πως παρέδωσε στον Βελή τα υπόλοιπα χειρόγραφα και τη μετάφρασή τους και τον ενημέρωσε και για τις τωρινές δραστηριότες του, χάριν των οποίων σταμάτησε να συνεργάζεται με την Εγκυκλοπαίδεια. Ο Βελής πάντως εντυπωσιάστηκε, γιατί, ευκαιρίας δοθείσης, μου πέταξε μια μέρα

Μια ιστορία του αυτοκινήτου (Ιλιά Έρενμπουργκ)

Μια και προχτές είχαμε ένα άρθρο για τα αυτοκίνητα, έστω και λεξιλογικό, ταιριάζει σήμερα στο φιλολογικό ραντεβού μας να διαβάσουμε ένα πεζογράφημα αφιερωμένο στα αυτοκίνητα -στην ιστορία του αυτοκινήτου. Το έγραψε το 1929 ο αγαπημένος μου Ιλιά Έρενμπουργκ, ο εβραίος σοβιετικός συγγραφέας που κι άλλες φορές έχω παρουσιάσει έργα του εδώ.

Για το βιβλίο αυτό είχα διαβάσει στην αυτοβιογραφία του, και μια φορά που είχα πάει στο Λονδίνο, χαζεύοντας σε ένα βιβλιοπωλείο, είχα δει πως είχε μεταφραστεί στα αγγλικά. Το αγόρασα, και το πρότεινα σε έναν εκδότη -γύρω στο 2000 πρέπει να έγινε αυτό. «Οι σοβιετικοί δεν πουλάνε πια», αποφάνθηκε αυτός και το απέρριψε. Δεν ασχολήθηκα άλλο με το θέμα. Όπως βλέπετε, ο εκδοτικός οίκος Ύψιλον είχε ευτυχώς άλλη άποψη ως προς τους σοβιετικούς συγγραφείς, κι έτσι το 2008 εξέδωσε το βιβλίο, μεταφράζοντάς το από τ’ αγγλικά. Μπράβο τους, διότι το βιβλίο αξίζει.

Το χαρακτήρισα πεζογράφημα, διότι δεν είναι μυθιστόρημα -είναι είδος ρεπορτάζ, πολύ μοντέρνο στη γραφή του. «Χρονογράφημα» το χαρακτηρίζει ο Έρενμπουργκ στην εισαγωγή αλλά έχω την εντύπωση πως κάτι χάθηκε στη μετάφραση και πως θα ταίριαζε να το πει «χρονικό». Ο Ερενμπουργκ, που εκείνα τα χρόνια ζούσε στο Παρίσι, γράφει το 1929, που το αυτοκίνητο έχει ήδη φέρει την επανάσταση στην καθημερινή ζωή του δυτικού κόσμου: παρακολουθεί λοιπόν τις αλλαγές αυτές παντού: στο εργοστάσιο, στις συγκοινωνίες, στην καθημερινή ζωή, στο χρηματιστήριο. Και δεν ενδιαφέρεται μόνο για το τελικό προϊόν, αλλά και για τα ελαστικά, το πετρέλαιο, τις οδικές υποδομές. Δεν γράφει όμως πολιτική μπροσούρα, ούτε οικονομικό δοκίμιο -κάνει λογοτεχνία, παρόλο που από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ο Χένρι Φορντ, ο Σιτροέν, διάφοροι μεγιστάνες του πετρελαίου και του καουτσούκ, πολιτικοί όπως ο Τσόρτσιλ, αλλά και ιστορικές μορφές του εργατικού κινήματος, πλάι σε ήρωες της μυθοπλασίας.

Από τον 3ο τόμο των Απομνημονευμάτων του Έρενμπουργκ (μτφ. Άρη Αλεξάνδρου) αντιγράφω από το 20ό κεφάλαιο ορισμένα σχετικά με το βιβλίο αυτό και με μερικά ακόμα της ίδιας νοοτροπίας που έγραψε ο Έρενμπουργκ:

Τα έπη των Αριμασπών – 17 (Δημήτρης Σαραντάκος)

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη, το μυθιστόρημα του αλησμόνητου πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Τα έπη των Αριμασπών» (2004). Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη έβδομη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δεύτερη από το έκτο κεφάλαιο που έχει τον τίτλο Η Οδύσσεια του Λεωνίδα Τουμανίδη.  Έχουμε σταματήσει στο σημείο όπου ο παλιός αντάρτης Χρήστος, που ισχυρίζεται ότι έχει στα χέρια του την αραβική μετάφραση των χαμένων Αριμασπείων επών εξαφανίζεται αφού έχει αποσπάσει μια γενναία προκαταβολή από τον μεγαλοεκδότη Βελή. Τα δυο φιλικά ζευγάρια ταξιδεύουν στη Θεσσαλονίκη όπου βρίσκουν τον Λεωνίδα Τουμανίδη, παλιό συμπολεμιστή του πατέρα του αφηγητή, ο οποίος τους ενημερώνει για τις κινήσεις του Χρήστου στην Τασκένδη και τον επαναπατρισμό του.

Γυρίσαμε την άλλη μέρα. Οδηγούσαμε και πάλι εκ περιτροπής, στην αρχή χωρίς να μιλάμε. Συνεχώς όλοι συλλογιζόμασταν τα όσα μας είπαν ο Λεωνίδας και η Σεβαστή. Ήμασταν πολύ στεναχωρημένοι με τη μοίρα αυτών των ανθρώπων. Πρώτος έσπασε τη σιωπή ο Δημήτρης:

“Έχεις διαβάσει τους “Ρομαντικούς” του Ναζίμ Χικμέτ;” με ρώτησε

“Φυσικά, του λέω. Νομίζω πως είναι το μοναδικό πεζό έργο του. Είχε εκδοθεί πριν από τη δικτατορία από το Θεμέλιο”

“Θυμάσαι τι έγραφε για τη νεαρή τότε ΕΣΣΔ; “Υπάρχει μια χώρα στον κόσμο όπου δέχονται όποιον καταφύγει  σ’ αυτήν,  χωρίς να ρωτάνε από πού είναι και τι πιστεύει. Φτάνει μόνο να δηλώσει πως δε ζει εκμεταλλευόμενος την εργασία άλλων”. Έτσι θα ήταν στα πρώτα χρόνια, γιατί καταφύγαν τότε στην ΕΣΣΔ ένα σωρό εργάτες από άλλες χώρες. Ακόμα και Αμερικανοί νέγροι εγκαταστάθηκαν εκεί τον καιρό της μεγάλης κρίσης”.

“Οι εξελίξεις όμως οδήγησαν αλλού τα πράγματα. Η ανοιχτή σε όλους χώρα περιχαρακώθηκε και έκλεισε. Ούτε να μπεις ούτε να βγεις”.

“Ξέρεις ο Χικμέτ έγραψε και ένα θεατρικό έργο με τον τίτλο “Υπήρξε λοιπόν ο Ιβάν Ιβάνοβιτς;”, όπου καταγγέλλει τις στρεβλώσεις του επαναστατικού πνεύματος”

Τα έπη των Αριμασπών – 16 (Δημήτρης Σαραντάκος)

Επειδή χτες είχα διάφορες ταξιδιωτικές περιπέτειες και δεν προλάβαινα να γράψω, αποφάσισα να επισπεύσω κατά μία εβδομάδα τη δημοσίευση της επόμενης συνέχειας από το μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη (συνήθως), το μυθιστόρημα του αλησμόνητου πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Τα έπη των Αριμασπών» (2004). Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη έκτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Η σημερινή συνέχεια είναι η πρώτη από το έκτο κεφάλαιο που έχει τον τίτλο Η Οδύσσεια του Λεωνίδα Τουμανίδη.  Έχουμε σταματήσει στο σημείο όπου ο παλιός αντάρτης Χρήστος, που ισχυρίζεται ότι έχει στα χέρια του την αραβική μετάφραση των χαμένων Αριμασπείων επών εξαφανίζεται αφού έχει αποσπάσει μια γενναία προκαταβολή από τον μεγαλοεκδότη Βελή. Τα δυο φιλικά ζευγάρια που τον αναζητούν έχουν φτάσει σε αδιέξοδο.

Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΤΟΥΜΑΝΙΔΗ

Ενώ η αναζήτηση του Χρήστου βρισκόταν σε νεκρό σημείο, ήρθε ξαφνικά στη σύνταξη της Εγκυκλοπαίδειας ένα γράμμα, απευθυνόμενο προς εμένα. Έτσι τουλάχιστον υπέθεσε η Άννα, η κοπέλα της γραμματείας, γιατί η διεύθυνση στο φάκελο ήταν εξαιρετικά κακογραμμένη, όταν δε  τον άνοιξα είδα πως και το περιεχόμενο ήταν το ίδιο και χειρότερο. Πίθηκος, που θα του μάθαιναν να γράφει, θά ΄κανε καλύτερα γράμματα από αυτή την εναλλαγή από μπαστουνάκια και ρόμβους που θέλανε να παραστήσουν τα ψηφία του ελληνικού αλφαβήτου. Ο Γιώργος ο Λαμπρόπουλος, που τού  ‘δειξα το γράμμα επανέλαβε το παλιό αστείο, να απευθυνθώ σε φαρμακοποιό, να μου το διαβάσει.

Ευτυχώς το γράμμα ήταν λίγες αράδες και τελικά με πολύν κόπο κατάφερα να το αποκρυπτογραφήσω, χωρίς μ΄αυτό να φωτιστώ περισσότερο. Προερχόταν από κάποια  κυρία Σεβαστή Τουμανίδου και έλεγε πως ο άντρας της ήταν βαριά άρρωστος και ήθελε οπωσδήποτε να με δεί για να μου δώσει μια σημαντική πληροφορία. Το επώνυμο κάτι μου θύμιζε, κάποιος φίλος του πατέρα μου, τον καιρό που ήμουνα παιδί, μου φαινόταν πως λεγόταν έτσι, αλλά δε μπορούσα να θυμηθώ περισσότερα. Άλλωστε η οικογένεια Τουμανίδου έμενε στην Καλαμαριά, στη Θεσσαλονίκη, όπου εμείς ποτέ δεν είχαμε πάει.

Το μυστηριώδες γράμμα προκάλεσε όπως ήταν επόμενο πολλές συζητήσεις ανάμεσα σε μένα την Μαργαρίτα, το Δημήτρη και τη Λασκαρίνα, κατά τις οποίες  διατυπώθηκαν κάθε είδους εικασίες. Αποδείχτηκε ότι, έτσι που μας είχε γίνει έμμονη ιδέα, ενδόμυχα όλοι μας πιστεύαμε πως το γράμμα πρέπει να είχε σχέση με τον απολεσθέντα Χρήστο ή με τα Αριμάσπεια Έπη. Τελικά αποφασίσαμε να πάμε στη Σαλονίκη. Επωφελούμενοι από το γεγονός ότι η 28η Οκτωβρίου έπεφτε Παρασκευή είπαμε να συνδυάσουμε τη λύση του μυστηρίου με μιαν εκδρομή κει πάνω. Ξεκινήσαμε νωρίς το απόγεμα της Πέμπτης με το αμάξι του Δημήτρη που είναι πιο ευρύχωρο από το δικό μου, αλλά συμφωνήσαμε να οδηγούμε εκ περιτροπής και οι τέσσερις, ώστε να μη μας κουράσει το ταξίδι. Πραγματικά όχι μόνο δεν κουραστήκαμε αλλά γλεντήσαμε τη διαδρομή, καθώς μάλιστα ο καιρός ήταν λαμπρός και είχε και φεγγάρι. Ένας από τους πολλούς λόγους που ταιριάσαμε οι τέσσερις μας είναι η κοινή κλίση προς το τραγούδι. Όχι πως έχουμε τίποτα εξαιρετικές φωνές, μόνο πειθαρχημένες είναι, αλλά διαθέτουμε μουσικό αυτί. Άσε που διαπιστώθηκε πως ξέρουμε όλοι έναν περίδρομο τραγούδια και το σπουδαιότερο, γνωστά και στους τέσσερις. Μόλις βγήκαμε από την Αθήνα πιάσαμε Λοΐζο, Χατζηδάκη, Θεοδωράκη και Σαββόπουλο. Η Μαργαρίτα πρίμο, εγώ κι ο Δημήτρης σεγκόντο κι η Λασκαρίνα ένα καταπληχτικό τέρτσο.

Ένα επεισόδιο από τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο (Ηλίας Έρενμπουργκ)

Πριν από δέκα περίπου μέρες, για την ακρίβεια στις 22 Ιουνίου, είχαμε την 75η επέτειο από το ξεκίνημα της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, δηλαδή την εισβολή της χιτλερικής Γερμανίας στη Ρωσία -ακολούθησαν σχεδόν τέσσερα χρόνια με εξαιρετικά πολύνεκρες μάχες που έκριναν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και απάλλαξαν τους λαούς από το άγος του ναζισμού.

Αφιερώνω το σημερινό κυριακάτικο ανάγνωσμα του ιστολογίου σε ένα επεισόδιο από αυτόν τον πόλεμο -που οι Σοβιετικοί τον έλεγαν και οι Ρώσοι τον λένε συνήθως «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο». Για τον πόλεμο αυτόν έχουν γραφτεί αμέτρητα έργα -λογοτεχνικά, ιστορικά ή ενδιάμεσα- και έχουν γυριστεί πάμπολλες ταινίες. Προτίμησα να μεταφέρω ένα κεφάλαιο από ένα αγαπημένο μου έργο, τα εξάτομα απομνημονεύματα του Ηλία Έρενμπουργκ (1891-1967).

Ο Έρενμπουργκ ήταν ιδιόμορφη περίπτωση στη σοβιετική λογοτεχνία. Άθρησκος Εβραίος, ανακατεύτηκε με το μπολσεβίκικο κίνημα από τα 15 του χρόνια, και στα 17 του τον έπιασε η τσαρική αστυνομία αλλά του επέτρεψε να φύγει στο Παρίσι. Εκεί έζησε ζωή μποέμ και γνώρισε όλους τους μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής, βιοποριζόμενος ως δημοσιογράφος. Επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση μετά την επανάσταση, έγραψε μυθιστορήματα, πολλά από αυτά πολύ μοντέρνα, ξαναέφυγε στο εξωτερικό ως ανταποκριτής σοβιετικών εφημερίδων (ανάμεσα στ’ άλλα κάλυψε τον ισπανικό εμφύλιο), γύρισε στη Σοβιετική Ένωση το 1940 -στον πόλεμο συμμετείχε γράφοντας ακατάπαυστα άρθρα, πολλά άρθρα κάθε μέρα, σε πολλά από τα οποία προσπαθεί να καλλιεργήσει το μίσος για τον Γερμανό εισβολέα, κάτι που ήταν απαραίτητο στις συνθήκες της εποχής. Μετά τον πόλεμο ήταν και πάλι μια από τις εξέχουσες μορφές πνευματικών ανθρώπων της ΕΣΣΔ, ενεργός στο κίνημα για την υπεράσπιση της ειρήνης.

Ο Έρενμπουργκ πορεύτηκε δεκαετίες πάνω σε τεντωμένο σκοινί, κρατώντας μια ενδιάμεση γραμμή ανάμεσα στους αντιφρονούντες και στους ευθυγραμμισμένους με την κομματική γραμμή συγγραφείς, δεχόμενος μομφές και από τους μεν και από τους δε, από τους μεν ως  συνεργάτης του καθεστώτος και από τους δε ως εχθρός της σοσιαλιστικής πατρίδας. Το 1954, το μυθιστόρημά του «Τα χιόνια λιώνουν», Ότεπελ (оттепель) στα ρώσικα, έδωσε το όνομα στην εποχή φιλελευθεροποίησης που ακολούθησε τον θάνατο του Στάλιν μετά την ανάδειξη του Χρουστσόφ. Ωστόσο, αριστούργημά του θεωρώ τα εξάτομα απομνημονεύματά του, που έχουν και μεγάλο ενδιαφέρον επειδή περιγράφει πολλές μεγάλες μορφές του παγκόσμιου πολιτισμού που μαζί τους είχε συνδεθεί φιλικά. Σας συνιστώ θερμά να το διαβάσετε -αν το βρείτε, διότι πρέπει να είναι εξαντλημένο. Είναι αριστοτεχνικά μεταφρασμένο από τον Άρη Αλεξάνδρου.

Ο πέμπτος τόμος του έργου είναι αφιερωμένος στον μεγάλο πατριωτικό πόλεμο. Διάλεξα να παρουσιάσω ένα από τα πιο σύντομα κεφάλαια, το 5ο, που είναι αφιερωμένο σε μια σκοτεινή μορφή, τον επιφανέστερο Σοβιετικό προδότη εκείνου του πολέμου, τον στρατηγό Βλάσοβ.

Μερικές σημειώσεις:

* μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω ελάχιστα την ορθογραφία
* ο πρίγκιπας Κούρμπσκι ήταν ευγενής και στρατηγός της εποχής του Ιβάν του Τρομερού, αρχικά ευνοούμενος του Τσαρου, που ήρθε σε σύγκρουση μαζί του και αυτομόλησε και συνεργάστηκε με τους Λιθουανούς.
* ο Αλέξανδρος Σουβόροβ ήταν Ρώσος στρατηγός του 18ου αιώνα που θεωρείται ο μεγαλύτερος στρατηγικός νους που ανέδειξε η χώρα -αλλά δεν είμαι ειδικός σε θέματα στρατιωτικής ιστορίας οπότε δεν θα πω περισσότερα.* στα ρώσικα ονόματα κρατάω τη σύμβαση του Αλεξάνδρου, δηλαδή Βλάσοβ και όχι Βλασόφ.
* θα προσέξατε το περίεργο «Σοβιετός», που είναι ιδιοφυής έμπνευση του Αλεξάνδρου για να λυθεί η αμφισημία που υπήρχε επί ΕΣΣΔ, όταν η λέξη «σοβιετικός» χρησίμευε και για επίθετο και για εθνωνύμιο (ενώ λέμε: ο Γερμανός στρατηγός- ο γερμανικός στρατός, λέγαμε: ο Σοβιετικός στρατηγός – ο σοβιετικός στρατός). Ο Αλεξάνδρου πρότεινε για το εθνωνύμιο να χρησιμοποιείται το «Σοβιετός» (άρα, ο Σοβιετός στρατηγός, ο σοβιετικός στρατός) αν και όπως θα προσέξετε ούτε ο ίδιος το τηρεί με συνέπεια. Τελικά, η ζωή έλυσε το δίλημμα διαφορετικά, αφού δεν υπάρχει πλέον Σοβιετική Ένωση (αν και θα συνεχίσουμε να αναφερόμαστε σε αυτήν).

Πολλά είπα όμως, ιδού το κεφάλαιο του Έρενμπουργκ για τον προδότη στρατηγό.

5

Κάθουμαι τώρα και αναλογίζομαι τούτο το βιβλίο· γράφω το προτελευταίο μέρος, πλησιάζω συνεπώς στο τέλος. Ο αναγνώστης μπορεί να ρωτήσει, γιατί τα χρόνια που έζησα φαντά­ζουν συχνότατα μαύρα, ενώ οι άνθρωποι που έτυχε να συναντήσω, έχουν σκιαγραφηθεί με αγάπη κι έχουν τονιστεί οι καλές τους πλευρές. Φυσικά, συνάντησα καταδότες, συμφεροντολόγους, αυτόμολους, αριβιστές, δεν έπιασα όμως φιλίες με δαύτους, όχι επειδή διέθετα καμιά ιδιαίτερη διορατικότητα, αλλά γιατί απλούστατα με ευνόησε η τύχη. Είχα κι εγώ τις απογοητεύσεις μου, γιατί κι αν δεν έπιανα φιλίες, είχα πάντως τυπικές σχέσεις με ανθρώπους που αποδείχτηκαν μικρόψυχοι, άκαρδοι, προτιμώ ωστόσο, τώρα που ξαναφέρνω στη μνήμη μου πολλά και διάφορα, να μην κάνω λόγο γι’ αυτούς, μα για τα χρόνια, για τις περιστάσεις που ευνο­ήσανε την ψυχική κατάπτωση, δεδομένου μάλιστα δτι δεν είμαι καθόλου σίγουρος για την αμεροληψία μου.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Οι πολιτικές του πεποιθήσεις

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η πεντηκοστή πέμπτη, και είναι η τέταρτη του 11ου κεφαλαίου, που έχει τον τίτλο: Ένας επικούρειος στον καιρό μας. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Μολονότι από το 1948 είχε πάψει να είναι οργανωμένος στο ΚΚΕ, ο ποιητής δεν έπαψε ποτέ του να είναι αριστερός. Από το 1951 ως το 1964 ψήφιζε ΕΔΑ. Η απριλιανή δικτατορία δεν τον πίκρανε ούτε τον φόβισε. Μάλ­λον τον εξόργισε, για το γεγονός ότι βρέθηκαν επίορκοι αξιωματικοί που με τα όπλα, που πλήρωσε και τους τα εμπιστεύτηκε ο ελληνικός λαός, έβαλαν το λαό στο γύψο. Είχε πει τότε προφητικά πως οι συ­νταγματάρχες τελικά θα καταστρέψουν αυτούς ακριβώς τους θε­σμούς που υποτίθεται ότι θέλησαν να υπερασπίσουν. Με αγαλλίαση είδε τους δικτάτορες να διώχνουν τον Κωνσταντίνο και εν συνεχεία να καταργούν τη Μοναρχία. Πολύ σύντομα είδε τη γελοία πλευρά της δικτατορίας και έγραψε γι’ αυτήν αρκετά σατιρικά ποιήματα, που τα κυκλοφορούσε στο στενό φιλικό του κύκλο. Όταν έγινε η απόπειρα του Παναγούλη, οι εφημερίδες είχαν γεμίσει από διατεταγμένες ευχές προς τον Παπαδόπουλο, επί τη διασώσει του, συνοδευόμενες από κατάρες ή ύβρεις για το δράστη. Ο ποιητής το σχολίασε από τη δική του σκοπιά:

Επί τη διασώσει σας συγχαίρει σύμπασα η Ελλάς
Ειλικρινώς ημέτερος (Εις εθνικόφρων πορτοφολάς)\

Του Παναγούλη αστόχησαν οι δολοφόνες σφαίρες
και σώον κι υγιαίνοντα οι Έλληνες σας είδον
χρόνια να κόβει μου ο Θεός και να σας δίνει μέρες
(Εις έντιμος προαγωγός αθώων κορασίδων)

 Σας φύλαξεν ο Ύψιστός ο πάντα προνοών
να χτίσετε τον ιερόν του Τάματος Ναόν
να φέξει λίγο και για μας, τους υπέρ Σας μοχθούντας
(Πεντέξι μεσολαβηταί στις μπίζινες της Χούντας)

Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρχείο, σε δική μου επιμέλεια, το βιβλίο του Κώστα Βάρναλη «Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ», που περιέχει τις εντυπώσεις του ποιητή από την επίσκεψή του στη Μόσχα το καλοκαίρι του 1934. (Από τον ίδιο εκδοτικό οίκο είχαν κυκλοφορήσει πέρυσι τα Γράμματα από το Παρίσι, ανταποκρίσεις του Βάρναλη στην εφημ. Πρόοδος το 1926, πάλι σε δική μου επιμέλεια).

Ο Βάρναλης είχε προσκληθεί από την Ένωση Σοβιετικών Συγγραφέων, μαζί με τον Δ. Γληνό αλλά και με δεκάδες άλλους συγγραφείς από καπιταλιστικές και αναπτυσσόμενες χώρες, να παρακολουθήσει το πρώτο Συνέδριο της Ένωσης. Με την επιστροφή του στην Αθήνα, άρχισε να δημοσιεύει τις εντυπώσεις του στην εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος», μια κεντροαριστερή, θα λέγαμε σήμερα, εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας, που την εξέδιδε ο Κ. Αθάνατος από το 1930 έως το 1938. Ως τον Οκτώβριο του 1933, διευθυντής του Ε.Α. ήταν ο Δημ. Πουρνάρας, του Αγροτικού Κόμματος, και σε αυτόν οφείλεται σε μεγάλο βαθμό ο φιλοαριστερός προσανατολισμός της εφημερίδας, που εκδηλωνόταν κυρίως σε διεθνές επίπεδο, με άρθρα φιλικά προς την ΕΣΣΔ και εναντίον του Χίτλερ που τότε βρισκόταν στα πρόθυρα της εξουσίας στη Γερμανία.

Τον μεσοπόλεμο, σε έναν κόσμο όπου δεν υπήρχε η επαφή με άλλες χώρες και πολιτισμούς, που σήμερα την εξασφαλίζουν σε πρωτόγνωρα επίπεδα η τηλεόραση, το Διαδίκτυο και τα ντοκιμαντέρ, άνθιζε η ταξιδιωτική λογοτεχνία που πρόσφερε τέτοιες εικόνες στο αναγνωστικό κοινό. Και μετά την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 και την εγκαθίδρυση του σοβιετικού καθεστώτος, ένας ιδιαίτερος τομέας της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας ήταν οι επισκέψεις στην ΕΣΣΔ, από δημοσιογράφους, λογοτέχνες ή επιστήμονες που επισκέπτονταν τη χώρα για να περιγράψουν το πρωτόγνωρο πείραμα που πραγματοποιόταν εκεί, και που το δυτικοευρωπαϊκό κοινό δεχόταν, ανάλογα, με ελπίδα ή με φόβο αλλά πάντως με άσβεστο ενδιαφέρον. Βέβαια, πολλές από τις ανταποκρίσεις ήταν εντυπωσιοθηρικές ή και σκανδαλοθηρικές, π.χ. με θέμα τον «ελεύθερο έρωτα» ή την «κοινοκτημοσύνη των γυναικών» στην ΕΣΣΔ.

Από την Ελλάδα ξεχωρίζουν οι δυο επισκέψεις του Καζαντζάκη που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο, ενώ το 1930 βιβλίο εξέδωσε και ο γιατρός Γιάννης Αντωνιάδης που είχε βρεθεί στην ΕΣΣΔ για επιστημονικούς λόγους («Η ζωή όπως την είδα στις σοβιετικές χώρες»), ενώ πάρα πολλές ήταν και οι δημοσιογραφικές επισκέψεις. Ο Ελεύθερος Άνθρωπος δημοσίευσε επί έξι ολόκληρους μήνες, το 1931, τις εντυπώσεις του «ρωσομαθούς απεσταλμένου» του Αλέξη Παπαγεωργίου, ενώ νέα σειρά εντυπώσεων του ίδιου απεσταλμένου δημοσιεύτηκαν στην ίδια εφημερίδα από τον Δεκέμβριο του 1932 έως τον Μάρτιο του 1933. Μάλιστα, ο Ριζοσπάστης αμφισβήτησε όχι απλώς την αλήθεια των εντυπώσεων αλλά και αυτή καθαυτή την ύπαρξη του Αλέξη Παπαγεωργίου, υποστηρίζοντας ότι στην πραγματικότητα τα άρθρα τα έγραφε ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας, ο Κ. Αθάνατος από το γραφείο του στην Αθήνα και δημοσιεύοντας, ως απάντηση, τις εντυπώσεις κομμουνιστών εργατών που είχαν επισκεφτεί την ΕΣΣΔ.