Μεζεδάκια με σαγιονάρες

Με σαγιονάρες, στον απόηχο του χτεσινού άρθρου και, γενικότερα, του περιστατικού στη δεξίωση της περασμένης Κυριακής. Αλλά με σαγιονάρες επίσης επειδή είναι καλοκαίρι, καύσωνας και ραστώνη, και δεν στείλατε κι εσείς πολύ υλικό γι’ αυτό και η σημερινή πιατέλα θα είναι λειψή.

Και αφού όσοι μπορούν φεύγουν για διακοπές, στελνω μια φωτογραφία που μου έστειλε φίλος που πήρε το πλοίο για νησί του Βορείου Αιγαίου.

Σε κάποιο σημείο του πλοίου, μπροστά σε μια κλειστή πόρτα, υπάρχει η προειδοποιητική πινακίδα που βλέπετε.

Παρακαλούμε μην εισέρχεστε μέσα

(Έξω όμως μπορείτε να εισέρχεστε).

Η αγγλική πινακίδα περιορίζεται στο do not enter χωρίς να προσδιορίζει inside.

* Χτεσινό από ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας.

Η ανακοίνωση για ένα πρόγραμμα διδακτικής της τουρκικής γλώσσας καταλήγει ως εξής:

Η ημερομηνία έναρξης υποβολής αιτήσεων εκδήλωσης ενδιαφέροντος αρχίζει στις 15 Σεπτεμβρίου 2022 και λήγει στις 31 Οκτωβρίου 2022.

Αλλά βέβαια η «ημερομηνία έναρξης» της υποβολής των αιτήσεων δεν αρχίζει στις 15/9 ούτε λήγει στις 31/10. Η ημερομηνία δεν είναι χρονικό διάστημα, είναι χρονική στιγμή. Η ημερομηνία έναρξης είναι η 15η Σεπτεμβρίου 2022.

Η προθεσμία για την υποβολή των αιτήσεων λήγει στις 31/10/2022. Ή, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να υποβάλλουν αιτήσεις από την 15/9/22 έως την 31/10/22.

Λεπτομέρειες, ίσως, αλλά με την τωρινή διατύπωση υπάρχει ημερομηνία έναρξης της υποβολής αιτήσεων αλλά όχι ημερομηνία λήξης. Αν πάει κανείς να υποβάλει αίτηση τα Χριστούγεννα θα γίνει άραγε δεκτός;

* Λάθος σε πινακίδα ή λογοπαίγνιο;

Η πινακίδα υπόσχεται φρέσκα χοιροποίητα donuts.

Από χοιρινό κρέας, άλλωστε;

Ή μήπως είναι «χηροποίητα», αν τα έφτιαξε κάποιος χήρος ή κάποια χήρα;

* Και με όλο το θάρρος, θέλω να επισημάνω ένα λαθάκι σε πρόσφατο κείμενο του Ευάγγελου Βενιζέλου.

Στο πρόσφατο άρθρο του για το βουλευμα σχετικά με την υπόθεση Νοβάρτις (π.χ. εδώ στην Καθημερινή, διότι το πρωτότυπο στα Νέα διατίθεται μόνο σε συνδρομητές) ο μεγαλύτερος πολιτικός που έβγαλε η Θεσσαλονίκη μετά τον Άκη Τσοχατζόπουλο (έτσι τον λέει ο Θεόφιλος Σιχλετίδης) γράφει:

Σε αυτή τη μοναδική διάσκεψη, που ας υποθέσουμε ότι είχε πολύωρη διάρκεια, αξιολογήθηκε μια τεράστια σε όγκο δικογραφία, η άκρως επιμελής και επίπονη δικανική εργασία της αρεοπαγίτη – ανακρίτριας κας Κωνσταντίνας Αλεβιζοπούλου που διήρκησε πολλούς μήνες….

Παρωνυχίδα ασφαλώς, αλλά το «διήρκησε» είναι λάθος, έστω κι αν το κάνουν αρκετοί. Ο αόριστος του «διαρκώ» μπορεί να είναι «διάρκεσε» (δεν είναι υποχρεωτική η εσωτερική αύξηση), μπορεί να είναι «διήρκεσε», αλλά όχι «διήρκησε». Δεν λέμε «*έχει διαρκήσει» αλλά «έχει διαρκέσει». (Στο TLG βέβαια βρίσκω πέντε «διήρκησε/διήρκησεν» πλάι σε καμιά διακοσοπενηνταριά «διήρκεσε/διήρκεσεν»).

* Στο ίδιο απόσπασμα και σε σχέση με τον τίτλο της δικαστικού, προσέξτε το «της αρεοπαγίτη-ανακρίτριας», όπου το ένα σκέλος του είναι έμφυλο και το άλλο επίκοινο. Να δούμε ποιο σκέλος θα τραβήξει το άλλο, κι αν κάποτε θα καθιερωθεί ο τύπος «της αρεοπαγίτισσας».

Advertisement

Αναμνήσεις από τη Μοίρα (του Μ. Καραγάτση)

Κοντά στην 25η Μαρτίου φέτος είχα παρουσιάσει στο ιστολόγιο ένα νεανικό διήγημα του Μ. Καραγάτση με θέμα σχετικό με το 1821. Με την ευκαιρία εκείνη ξαναδιάβασα τον τόμο της Εστίας με τα νεανικά διηγήματα του Καραγάτση και πρόσεξα ορισμένες αναμνήσεις, γραμμένες αργότερα, αλλά που αφορούσαν τα νιάτα του: φοιτητικά χρόνια και στρατιωτική θητεία. Αυτές τις αναμνήσεις θα τις δημοσιεύσω σταδιακά στο ιστολόγιο, γιατί τις βρίσκω πολύ συμπαθητικές.

Και επειδή υπηρέτησα στο ΣΕΜ (Σώμα Εφοδιασμού-Μεταφορών), διάλεξα να ξεκινήσω με ένα κείμενο του Καραγάτση σχετικό με τη δική του θητεία στον πρόγονο του ΣΕΜ, στη Μοίρα Αυτοκινήτων, γύρω στο 1929-30. Δυστυχώς δεν έχω τώρα πρόχειρο το βιβλίο, αλλά αν θυμάμαι καλά το κείμενο δημοσιεύτηκε το 1948 στην Επιθεώρηση του ΣΕΜ, δηλαδή σε επίσημο στρατιωτικό έντυπο.

Και βέβαια δεν ήταν μια συνηθισμένη και κανονική περίοδος το 1948, μέσα στον Εμφύλιο, ούτε είναι ουδέτερο το κείμενο του Καραγάτση, που εξιδανικεύει την κατάσταση που επικρατούσε, φτάνοντας στο σημείο να δηλώνει ότι ο στρατός (το 1948) ήταν «παράδεισος». Αλλά μου αρέσει ο τρόπος που περιγράφει τη ζωή στη Μοίρα στα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία, διορθώνοντας σιωπηλά μερικά λαθάκια. Δεν άλλαξα το «πολύ δουλειά», ούτε το «απιθεώρηση» που το θεώρησα σκόπιμο, ούτε το ορθογραφικό λογοπαιγνιο «μηναρέδες» που το έχω δει κι αλλού (έτσι έλεγαν τη μηνιαία φυλάκιση). Οι Τύλορες γκουγκλίζονται, είναι φορτηγά μάλλον μάρκας Tylor. Τα άλλα σας τα αφήνω σαν άσκηση.

Το ότι ο Καραγάτσης γράφει το 1948, σαράντα χρονών, λέγοντας ότι γέρασε, ας θεωρηθεί ποιητική υπερβολή.

Αναμνήσεις από τη Μοίρα

Στον καιρό μας, εδώ και είκοσι χρόνια, τα Σέμια ονομάζονταν ‘ Υπηρεσία Αυτοκινήτων, ή κοινώς «Αυ­τοκίνητα». Κι είχαν τη χάρη τους τ’ αυτοκίνητα του Ελληνικού Στρατού· μόνον οι προνομιούχοι κληρωτοί κατάφερναν να καταταχθούν στην περιζήτητη υπηρε­σία. Αρκεί να σας πω πως εγώ, ύστερα από ενδελεχή μελέτη της καταστάσεως, κατατάχτηκα εθελοντής με τετράμηνη πρόσθετη υπηρεσία — μόνο και μόνο για να υπηρετήσω στ’ αυτοκίνητα. Οι τέσσερις παραπανιστοί μήνες συμψηφίζονταν από άλλα και σπουδαία πλεονεκτήματα.

Και πρώτα, τα γυμνάσια ήσαν λιγοστά, σχεδόν ξεκούραστα, ύστερα άρχιζε η εκπαίδευσις αυτοκινήτου. Εκείνο τον καιρό, το αυτοκίνητο ήταν τροχοφόρο αρκετά σπάνιο, που προκαλούσε τη λαχτάρα κάθε νέου μερακλή. Μικρό πράμα το ’χεις να είσαι σοφεράκι, με τέσσερις ρόδες κάτωθέ σου και μια μηχανή στο χέρι; Αυτοκίνητο σου λέει ο άλλος. Τα κορίτσια το ’βλεπαν και λιγώνονταν. Τα σοφεράκια περιβάλλονταν από αί­γλη, γοητεία και μεγαλείο, πού τα έκαναν ασυναγώνιστα στο ωραίο φύλο. Δεν πρέπει όμως να λησμονάμε τ’ άλλα —και σοβαρά— πλεονεκτήματα του αυτοκινήτου στον πόλεμο εκείνου του καιρού. Όταν ο πεζικάριος ξεθεώνονταν στην πορεία, φορτωμένος όπλο, γυλιό, κουβέρτα, εξάρτυση, φυσίγγια, σακκίδιον, παγούρι κ.τλ. εσύ επεριδιάβαζες σαν τουρίστας πάνω στο αμαξάκι σου! Σήμερα η μηχανοκίνηση του στρατού άλλαξε δυστυχώς την κατάσταση. Αρκεί να σάς πω πως εκείνο τον καιρό σε κάθε Σώμα Στρατού των τριών Μεραρ­χιών, αναλογούσε μια Μοίρα αυτοκινήτων με δύναμι 30 φορτηγά αυτοκίνητα! Δηλαδή δέκα φορτηγά κατά Με­ραρχία. Περί επιβατικών, ούτε λόγος. Μόνον οι Διοικηταί Σωμάτων είχαν τέτοια πολυτέλεια. Οι Μέραρ­χοι πήγαιναν αλογατάδα.

Ο εξωμότης Παναγής Μαβρόπουλος, ένα νεανικό διήγημα του Μ. Καραγάτση

Μια και σήμερα έχουμε 25 Μαρτίου, σκεφτηκα να βάλω ένα λογοτέχνημα σχετικό με την Επανάσταση. Αρχικά είχα στο νου μου να παρουσιάσω ένα κεφάλαιο από τον Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου, του Καραγάτση, παρόλο που αναγκαστικά θα δημοσίευα κάτι χωρίς αυτοτέλεια.

Έπειτα, θυμήθηκα τον Παναγή Μαυρόπουλο, ένα νεανικό διήγημα του Καραγάτση, γραμμένο το 1933, που έχει χρησιμέψει ως πρόπλασμα, ας πούμε, για τον Κοτζάμπαση.

Το βρήκα στον τόμο Νεανικά διηγήματα (εκδόσεις Εστία), που συγκεντρώνει ανέκδοτα και εκδομένα κείμενα του Μ. Καραγάτση γραμμένα από το 1925 έως το 1933 (θυμίζω ότι ο Καραγάτσης γεννήθηκε το 1908) καθώς και κάποιες αναμνήσεις από τη στρατιωτική του θητεία (που κάποτε θα τις δημοσιεύσω κι αυτές).

Το συγκεκριμένο διήγημα, που φέρει τη χρονολογική ένδειξη 1933, δημοσιεύτηκε το 1934 σε δυο συνέχειες στη Νέα Εστία και στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του Καραγάτση, «Το συναξάρι των αμαρτωλών». Ο Καραγάτσης επέλεξε να μην αναδημοσιεύσει σε μεταγενέστερες συλλογές του τον Εξωμότη Παναγή Μαβρόπουλο, όπως έκανε με ορισμένα άλλα διηγήματα της πρώτης του συλλογής, είτε επειδή το θεώρησε πρωτόλειο είτε διότι είχε ήδη χρησιμοποιήσει την ίδια ιδέα στον Κοτζάμπαση. Κλίνω προς τη δεύτερη εκδοχή.

(Ο Μαβρόπουλος είναι κοτζάμπασης στη Βοστίτσα, το Αίγιο δηλαδή, ο Μίχαλος Ρούσης στον φανταστικό Καστρόπυργο. Κι οι δυο πηγαίνουν όμηροι στην Τριπολιτσά, εξαπατημένοι κι οι δυο από τον δεσπότη. Κι οι δυο αλλαξοπιστούν. Όταν οι Έλληνες πολιορκούν την Τριπολιτσά, ο Μίχαλος Ρούσης καταφέρνει να βγει κρυφά από την πολιορκημένη πόλη και αργότερα εξαγοράζει την αποστασία του με τον ηρωισμό του στα Δερβενάκια, όπου πολεμάει ινκόγνιτο. Ο Παναγής Μαβρόπουλος δεν μαθαίνουμε τι απόγινε).

Το διήγημα είναι μεν πρωτόλειο αλλά είναι αξιόλογο -νομίζω ότι στο τέλος μόνο ο συγγραφέας δείχνει αμηχανία. Όπως αναφέρει ο επιμελητής της έκδοσης, ένας πρόγονος του Καραγάτση, ο Δημήτρης ή Μήτρος Ροδηθανος ή Ροδόπουλος αλλαξοπίστησε την άνοιξη του 1821 για να σώσει τη ζωή του. Σημειώνω ότι παρόλο που ο Καραγάτσης συνδέεται γενικά με τη Λάρισα, ο πατέρας του, ο Γεώργιος Ροδόπουλος, αν και βουλευτής Τυρνάβου, καταγόταν από την Πάτρα.

Παραθέτω το διήγημα όπως δημοσιεύεται στον τόμο Νεανικά διηγήματα, χωρίς να εκσυγχρονίσω την ορθογραφία. Ίσως δεν έκανα καλά, διότι η ορθογραφία είναι ιδιόρρυθμη και θα σοκάρει ή θα ξενίσει πολλούς. Πράγματι, ο Καραγάτσης αφενός διατηρεί την ορθογραφία της εποχής σε πολλές λέξεις (παληός, ας πούμε) αλλά, το κυριότερο, εφαρμόζει πολύ προχωρημένες ορθογραφικές επιλογές, αφού δεν χρησιμοποιεί τα δίγραφα αυ, ευ, που τα αντικαθιστά με αβ, εβ (Μαβρόπουλος, φέβγω) ούτε και διπλά σύμφωνα (άλος, Έληνας). Αυτά τα δύο σε συνδυασμό έχουν ως αποτέλεσμα μερικές ευφανταστες πραγματικά ορθογραφήσεις όπως ενηάμισυ, κυτούσε. Τέλος πάντων, προσπαθήστε να μη σκαλώσετε στην ορθογραφικήν ιδιορρυθμία.

Ο επιμελητής του τόμου δεν το αποσαφηνίζει απόλυτα, αλλά κατά πάσα πιθανότητα η ιδιόρρυθμη ορθογραφία είναι αυτή που χρησιμοποιήθηκε από τον Καραγάτση στη συλλογή «Το συναξάρι των αμαρτωλών» που δεν την έχω. Αντίθετα, η δημοσίευση του διηγήματος στο περιοδικό Νέα Εστία ακολουθεί την (τότε) καθιερωμένη ορθογραφία (κι έχει τίτλο «Ο εξωμότης Παναγής Μαυρόπουλος»).

Μονοτονίζω, προσπαθώ να ακολουθήσω την ορθογραφία του Καραγάτση και διορθώνω σιωπηρά δυο-τρία τυπογραφικά λάθη της έκδοσης της Εστίας.

Μεζεδάκια μόνο με ράπιντ τεστ

Από σήμερα, για να μπει κάποιος ανεμβολίαστος σε δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες και εμπορικά καταστήματα που δεν αφορούν αναγκαίες δραστηριότητες πρέπει να έχει κάνει PCR ή rapid test. Το ίδιο ισχύει και για τους ανοιχτούς χώρους διασκέδασης, όπως τα καταστήματα εστίασης και τα καφέ. Μπορεί όμως να μπει, χωρίς τεστ, σε φαρμακεία, σούπερ μάρκετ, μέσα συγκοινωνίας και εκκλησίες, τουλάχιστον με την αρχική πρόβλεψη, αν και στη συνέχεια η Ιερά Σύνοδος, εκθέτοντας ίσως τον πρωθυπουργό, κάλεσε τους πιστούς να υποβάλλονται σε τεστ πριν προσέλθουν στους ναούς.

Tι ισχύει όμως για τα ιστολόγια;

Θεωρούνται τα ιστολόγια «αναγκαία υπηρεσία», όπως φαρμακεία και σούπερ μάρκετ, οπότε η πρόσβαση όλων γίνεται χωρίς τεστ;

Ή θα τα θεωρήσουμε κάτι όχι εντελώς απαραίτητο, όπως τα κομμωτήρια ή οι τράπεζες;

Δύσκολο ερώτημα, αν σκεφτούμε ότι το δικό μας ιστολόγιο λειτουργεί σε καθημερινή βάση εδώ και τόσα χρόνια.

Κι έπειτα, πού θα μπει ο περιορισμός; Στην ανάγνωση ή στον σχολιασμό; Να μπορούν να διαβάζουν το άρθρο όλοι αλλά να σχολιάζουν μόνο οι εμβολιασμένοι και όσοι έχουν πρόσφατο αρνητικό τεστ; Και ποιος θα τα ελέγχει;

Και καλά, εμείς τα λέμε στα αστεία -αλλά σκεφτείτε πόσα πρακτικά προβλήματα θα υπάρξουν στα μικρά εμπορικά καταστήματα σε σχέση με την εφαρμογή των μέτρων.

* Αλλά ας προχωρήσουμε στα μεζεδάκια μας, κάνοντας αρχή με ένα που αφορά τα νέα μέτρα -και συγκεκριμένα τα μηνύματα που θα στέλνονται προς τους μη εμβολιασμένους (πού θα τους βρίσκουν;). Σε ένα από αυτά, θα λέγεται ότι «Οι ανεμβολίαστοι έχουν 13 έως 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν βαριά και να διασωληνωθούν από τους εμβολιασμένους».

Η διατύπωση αυτή σχολιάστηκε ως αμφίσημη στο Φέισμπουκ: «να διασωληνωθούν από τους εμβολιασμένους»;

Πράγματι, μια αλλαγή θα ξεκαθάριζε τα πράγματα, αν κρίνουμε ότι χρειάζεται: «Οι ανεμβολίαστοι έχουν 13 έως 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν βαριά και να διασωληνωθούν απ’ όσο οι εμβολιασμένοι». Αλλά ήδη το «μεγαλύτερο κίνδυνο» νομίζω ότι δεν αφήνει αμφιβολία κατανόησης.

Κι έπειτα, όπως είπε και κάποιος, «εμβολιασμένοι θα τους διασωληνώσουν, οι ανεμβολίαστοι [υγειονομικοί] έχουν βγει σε αναστολή».

* Άλλη μια διατύπωση σχετική με την πανδημία, που εγώ τη βρίσκω σαφώς παραπλανητική. Γράφτηκε για το επεισόδιο στην Καλαμπάκα, όπου προπηλακίστηκε ο κ. Βασιλακόπουλος.

Προσέξτε όμως τη φράση: Καταδικαστέος ο τραμπουκισμός του Θ. Βασιλακόπουλου. Πώς την καταλαβαίνετε, αν ξεχάσουμε τα πραγματολογικά; Αν αγνοούμε τι έγινε; Πιστεύω θα συμφωνήσετε ότι με τη διατύπωση αυτή ο Θ.Β. είναι δράστης του τραμπουκισμού, όχι θύμα του!

Αντίθετα, αν λέγαμε: Καταδικαστέος ο προπηλακισμός του Θ.Β., όλοι θα καταλάβαιναν ότι ο ΘΒ υπήρξε το θύμα.

Ενδιαφέρον δεν είναι;

Οι 160 πρώην και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Δυο ξεχωριστά αλλά συναφή γεγονότα δίνουν την αφορμή για το σημερινό μας άρθρο και αντικατοπτρίζονται και στον τίτλο.

Το πρώτο ήταν το κείμενο προβληματισμού που συνυπέγραψαν και δημοσιοποίησαν 160 «εξέχουσες προσωπικότητες» στο οποίο εκφράζουν επιφυλάξεις σχετικά με τις επικείμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής Ισότητας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

Το δεύτερο είναι η συγκέντρωση που έχει αναγγελθεί από χριστιανικά σωματεία και το κίνημα «Μαμά, Μπαμπάς και Παιδιά», σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία και η κυκλοφορία «δηλώσεων απαλλαγής» των μαθητών από τις σχετικές θεματικές ομάδες.

Να ξεκινήσουμε από το πρώτο.

Στο κείμενο προβληματισμού, που αρχικά δημοσιεύτηκε στην εφημ Εστία, και που μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο εδώ, οι 160 συνυπογράφοντες ξεκινούν εκφράζοντας ανησυχία για το οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, που το συνδέουν με κάποιο τρόπο με έναν «αμφιλεγόμενο και καταχρηστικό δικαιωματισμό» στο όνομα του οποίου προωθούνται πρωτοβουλίες για την ισότητα των ομόφυλων ζευγαριών. Κατηγορούν την ΕΕ ότι προσπαθεί να επιβάλει στην ελληνική κοινωνία απαράδεκτες ρυθμίσεις που εκφράζουν μόνο μικρές μειοψηφίες και ανησυχούν ιδιαίτερα για την πρόθεση να μεταφερθεί το πνεύμα αυτό στην εκπαίδευση μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ακολουθεί κινδυνολογία για την έκπτωση της παιδείας και της ελληνικής γλώσσας και ζητείται να δοθεί προτεραιότητα στο δημογραφικό πρόβλημα αποκρούοντας όμως την άποψη ότι το δημογραφικό μπορεί να αντιμετωπιστεί με «τη νομιμοποίηση και τη μόνιμη εγκατάσταση στη χώρα μας παρανόμων αλλοεθνών και αλλοθρήσκων μεταναστών».

Πρόκειται για ένα βαθύτατα συντηρητικό κείμενο, που δεν προτείνει ουσιαστικά τίποτε, αλλά χαρακτηρίζεται από ομοφοβία αφού συνδέει τους ΛΟΑΤΚΙ με την υπογεννητικότητα, με την έκπτωση των αξιών, την εγκληματικότητα και όλα τα δεινά της χώρας.

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε ποιες είναι οι 160 εξέχουσες προσωπικότητες που υπογράφουν.

Καταρχάς, μάλλον είναι 156, αφού τέσσερις από τους 160 δήλωσαν ότι ουδέποτε κλήθηκαν να υπογράψουν το κείμενο αυτό. Πρώτος που διέψευσε ήταν ο συγγραφέας (και ακαδημαϊκός) Θανάσης Βαλτινός, ο οποίος πάντως κράτησε μια επιφύλαξη μιλώντας για ανώριμη κοινωνία: «Δεν έχω υπογράψει κανένα τέτοιο κείμενο απ’ όσο ξέρω, τουλάχιστον, ο ίδιος. Ο τρόπος που παρουσιάστηκε η υπογραφή μου με εκπλήσσει και με αιφνιδιάζει. Πίστευα ότι είμαι εκτός αυτής της υπόθεσης και δεν έχω λόγο να είμαι μέσα σε αυτή την ιστορία. Η υπογραφή μου δεν έχει θέση σε ένα κείμενο που θέλει να στήσει κάποιους στον τοίχο. Αναγνωρίζω τα δικαιώματα όλων των ανθρώπων και τη διεκδίκηση της ισότητας των ομοφυλόφιλων. Η κοινωνία όμως είναι ακόμα «άγουρη», ανώριμη να δεχτεί πράγματα αντίθετα σε μια παράδοση ζωής εκατονταετιών αυτού του τόπου».

(Προσθήκη: Τελικά πέντε από τους 160 δήλωσαν οτι δεν υπέγραψαν και διαχώρισαν τη θέση τους: Θανάσης Βαλτινός, Σπήλιος Παπαθανασόπουλος, Δημήτριος Ηλιόπουλος, Παντελής Σαββίδης, Αντώνης Γραμματικός).

Από την «επίσκεψη» στα 160 ονόματα που φέρονται να υπογράφουν την επιστολή βλέπουμε ότι συμμετέχουν πολλοί αστέρες του συντηρητικού χώρου, με ορισμένες δυσάρεστες εκπλήξεις (σαν του Βαλτινού) από άτομα που δεν περιμέναμε να τα δούμε με τέτοια συντροφιά. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι πάρα πολλοί από τους υπογράφοντες αναφέρουν, ως ιδιότητά τους, ότι είναι «πρώην» ή απόστρατοι ή κάτι ανάλογο.

Μεζεδάκια εν ου παικτοίς

Ο τίτλος του σημερινού μας πολυσυλλεκτικού άρθρου, θα το μαντέψατε, οφείλεται σε ένα από τα μεζεδάκια της πιατέλας. Θα μπορούσα να βάλω κάποιον τίτλο σχετικόν με την πανδημία, τις μεταλλάξεις, το επικείμενο τρίτο κύμα, θα μπορούσα να πω για το ακορντεόν, τη μαραθώνια συνεδρίαση των λοιμωξιολόγων και το σφίξιμο του λοκντάουν, αλλά σκέφτηκα ότι πανδημικούς τίτλους έχω βάλει πολλούς και θα βάλω κι άλλους στο μέλλον, οπότε ας κάνω σήμερα μιαν ανάπαυλα.

Οπότε, μη θεωρήσετε ότι ο τίτλος είναι έμμεσο σχόλιο για τους χειρισμούς στην αντιμετώπιση της πανδημίας, διότι τον διάλεξα πριν ανακοινωθούν, με μεγάλη καθυστέρηση, τα αυστηρότερα μέτρα εγκλεισμού για Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Βέβαια, δεν θα κλειστούν όλοι μέσα από τις 6 απόψε. Ο πρωθυπουργός θα ταξιδεύει στην Ικαριά (των 4 κρουσμάτων) για να… ελέγξει την πορεία του εμβολιασμού. Ομολογώ ότι τέτοιον κυνισμό δεν τον περίμενα -αλλά όταν ο ηγέτης δεν δίνει το καλό παράδειγμα της στέρησης της ελευθερίας του, πώς να ακολουθήσουν οι πολίτες;

Τελος πάντων, ας αρχίσω με τα μεζεδάκια. Γιατί άραγε τα είπα «εν ου παικτοίς»; Πήρα αφορμή από ένα μαργαριτάρι που δημοσιεύτηκε χτες στο κύριο άρθρο του Μ. Κοττάκη στην Εστία, τη μοναδική εφημερίδα που τυπώνεται σε πολυτονικό, και που θέλει να τονίζει τις διαφορές της από τον υπόλοιπο Τύπο, προβάλλοντας τη μακρά ιστορία της.

Λοιπόν, στο άρθρο αυτό, που βλέπουμε στην εικόνα απόσπασμά του, διαβάζουμε:

«Αντιπολίτευση δεν υπάρχει.Η Κυβέρνηση και τα συγκυβερνώντα συγκροτήματα παίζουν εν ου παικτοίς»

Υποψιάζομαι, όπως υποψιάζεται κι ο φίλος Ακίνδυνος που το ψάρεψε, ότι ο διευθυντής της Εστίας νομίζει ότι «παίζω εν ου παικτοίς» θα πει «παίζω χωρίς αντίπαλο».

Όχι όμως. Η λόγια αυτή φράση, που την κληρονομήσαμε από τους λογίους της ύστερης αρχαιότητας (τη χρησιμοποιούσε πολύ ο Ιωάννης Χρυσόστομος, που ίσως και να την επινόησε, αφού οι πρώτες ανευρέσεις είναι σε δικά του κείμενα), σημαίνει «αστειεύομαι με κάτι σοβαρό, φέρομαι με επιπολαιότητα ενώ οι περιστάσεις είναι κρίσιμες».

Τα «παικτά» είναι αυτά στα οποία επιτρέπεται να παίζει κανείς, τα «ου παικτά» είναι αυτά με τα οποία δεν πρέπει να παίζει κανείς.

Οπότε, όπως καταλαβαίνετε, το πολυτονικό δεν αρκεί για να αποκτήσει κανείς λογιοσύνη. Οι μεταξωτές περισκελίδες θέλουν κι άλλα προσόντα.

* Θυμάμαι με την ευκαιρια μια κωμωδία του 19ου αιώνα (του Καπετανάκη, μάλλον) όπου κάποιος χρησιμοποιεί τη φράση «εν ου παικτοίς» σε μια κοινωνική συναναστροφή, και η συνομιλήτριά του εξοργίζεται («ακούς εκεί να μου πει ότι ενουπαικτώ!).

* Και συνεχίζουμε με μια άλλη έκφραση.

Φίλος στέλνει λινκ για τίτλο άρθρου της Καθημερινής, που μάλιστα ήταν και πρωτοσέλιδο:

Το «ακορντεόν» των μέτρων σπάει νεύρα και ταμεία

Τι κι αν φορώ τραγιάσκα;

Τραγιάσκα δεν φοράω εγώ. Το ρητορικό ερώτημα του τίτλου το θέτει ο μεγάλος Απόστολος Χατζηχρήστος, ή ακριβέστερα ο Γιάννης Λελάκης που έγραψε τους στίχους, στο τραγούδι «Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη»:

Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη, μη μου μιλάς με μάσκα
γιατί κι εγώ έχω καρδιά, τι κι αν φορώ τραγιάσκα.

Αφού ο ήρωας φοράει τραγιάσκα θα πει πως είναι εργατόπαιδο, βιοπαλαιστής, φτωχός. Αν ήταν ευκατάστατος, θα φορούσε ξερωγώ ρεπούμπλικα ή και ημίψηλο σε ειδικές περιστάσεις. Αν ήταν καλλιτέχνης, πάλι, μπορεί και να φορούσε μπερέ.

Τότε που γράφτηκε το τραγούδι, ήταν σχεδόν αδιανόητο να βγει κανείς στον δρόμο με ακάλυπτο το κεφάλι -εδώ και πολύ καιρό, η κατάσταση έχει αλλάξει άρδην, και είναι μάλλον σπάνιο θέαμα να δούμε στον δρόμο κάποιον με τραγιάσκα, ή με οποιοδήποτε άλλο καπέλο εκτός από τα αθλητικά τύπου τζόκεϊ.

Βιβλιοφιλικό κουίζ

Πολύ καιρό έχουμε να βάλουμε κουίζ. Ίσως αυτή η παράλειψή μου να οφείλεται και στο ότι τον καιρό του Διαδικτύου και του Γκουγκλ είναι πολύ δύσκολο να βρεις ερωτήσεις που να μην απαντιούνται με μια μικρή αναζήτηση.

Προχτές συζητήσαμε για βιβλία και βιβλιοπωλεία, οπότε σκέφτηκα να σας παρουσιάσω σήμερα ένα κουίζ για βιβλία. Βιβλιοφιλικό το είπα, αλλά ίσως ο όρος «βιβλιεμπορικό» θα ήταν ακριβέστερος ή, για να τα συμβιβάσουμε, «βιβλιοεκδοτικό κουίζ», αφού οι ερωτήσεις έχουν να κάνουν με την έκδοση και την κυκλοφορία πολύ γνωστών ελληνικών βιβλίων.

Πολύ γνωστών, αλλά όχι τόσο καινούργιων. Πρόκειται για έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας που μπορούν να χαρακτηριστούν ‘κλασικά’, και αυτό το επίθετο φέρνει αμέσως στο νου τη μικρή σειρά της Εστίας -που θα αποτελέσει το αντικείμενο του κουίζ.

Πριν από καιρό διάβασα το βιβλίο της Άννας Καρακατσούλη «Στη χώρα των βιβλίων», με τον υπότιτλο «Η εκδοτική ιστορία του Βιβλιοπωλείου της Εστίας 1885-2010» που έχει πολύ ενδιαφέρον για όποιον μελετάει την ιστορία των εκδόσεων και του βιβλίου στη χώρα μας. Βρήκα αρκετό υλικό για ενδεχόμενα μελλοντικά άρθρα (αλλά πού καιρός…) καθώς και για το σημερινό κουίζ.

Το κουίζ περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, με μία σωστή απάντηση. Νικητής, βέβαια, όποιος βρει τις περισσότερες σωστές απαντήσεις. Αν κάποιος έχει το βιβλίο που ανέφερα, ας μην πάρει μέρος στο κουίζ, δεν έχει νόημα.

Εμπρός λοιπόν!

Αντί Στεφάνου ο Γιάννης Μακριδάκης

Το Σάββατο που μας πέρασε, είχα τη χαρά να πάω σε μια παρουσίαση όπου συμμετείχε ένας αγαπημένος μου συγγραφέας, ο μοναδικός πια που τα βιβλία του τα αγοράζω αμέσως μόλις κυκλοφορήσουν. Στο βιβλιοπωλείο Περιπλανήσεις, στην οδό Μάρκου Μουσούρου στο Μετς, ο Γιάννης Μακριδάκης παρουσίαζε το καινούργιο του βιβλίο, Αντί στεφάνου (ή ίσως Αντί Στεφάνου, θα εξηγήσω πιο κάτω).

Πριν προχωρήσω στο βιβλίο, δυο λόγια για τον χώρο της εκδήλωσης -το βιβλιοπωλείο Περιπλανήσεις, στο οποίο έγινε η παρουσίαση, έχει μόνο ένα χρόνο ζωής, ενώ κατά σύμπτωση περίπου συνομήλικο είναι και το βιβλιοπωλείο της γειτονιάς μου όπου είχα κάνει τη δική μου παρουσίαση τον περασμένο μήνα -και το βρίσκω πολύ αισιόδοξο σημάδι σε τέτοιους καιρούς κρίσης να ανοίγουν καινούργια βιβλιοπωλεία στις γειτονιές -ενώ επίσης θα το έχετε προσέξει κι εσείς ότι γίνονται όλο και περισσότερες παρουσιάσεις βιβλίων τα τελευταία χρόνια και μάλιστα όχι μόνο σε δυο-τρία σημεία στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και στις συνοικίες όπως βέβαια και σε άλλες πόλεις.

Ο Μακριδάκης βέβαια ζει στη Χίο και στο χτήμα του, αλλά έρχεται στην Αθήνα μερικές φορές το χρόνο και τούτη τη φορά είχε έρθει για την παρουσίαση του καινούργιου του βιβλίου (κυκλοφόρησε στις 16 του μηνός), για το θεατρικό έργο «Ανάμισης ντενεκές» που βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημά του αλλά και για να πάρει μέρος στο φόρουμ «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη», μια και εκτός από λογοτέχνης έχει αναπτύξει και έναν έντονο προβληματισμό για ζητήματα αποανάπτυξης και για τις φυσικές καλλιέργειες.

Το βιβλίο εγώ το είχα αγοράσει την προηγούμενη μέρα και φυσικά είχα αρχίσει να το διαβάζω, αλλά μ’ άρεσε τόσο πολύ που το σταμάτησα ύστερα από καμιά δεκαριά σελίδες, επειδή δεν ήθελα να το διαβάσω βιαστικά. Το έχω ξανακάνει αυτό, αλλά σπάνια -και δεν ήταν εύκολο, γιατί τα βιβλία του Μακριδάκη διαβάζονται μονοκοπανιά. Μετά την παρουσίαση, το διάβασα με ρέγουλα, κι εδώ θα σας πω μερικές εντυπώσεις.

Η καλύβα του μπαρμπα-Σελήμ (Κείμενο του Πήτερ Μάκριτζ)

Τα βιβλία του Πήτερ Μάκριτζ (Peter Mackridge) για την ελληνική γλώσσα, με τελευταίο το Γλώσσα και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα, 1766-1976 όπως είναι ο τίτλος της ελληνικής του έκδοσης, τα ξέρουν όλοι όσοι ασχολούνται με τη γλώσσα, αλλά κάπως λιγότερο γνωστές είναι οι μεταφράσεις (προς τα αγγλικά) διαλεχτών έργων της ελληνικής λογοτεχνίας που έχει κάνει -με πιο πρόσφατο βιβλίο τρία διηγήματα του Βιζυηνού που κυκλοφόρησαν φέτος από τις εκδόσεις Αιώρα, με τίτλο Thracian Tales.

Θα ακολουθήσει η έκδοση της μετάφρασης στα αγγλικά του Μοσκώβ Σελήμ, από τον ίδιο εκδότη και σε χωριστό τόμο. Καθώς μετέφραζε το βιβλίο, ο Πήτερ Μάκριτζ εντόπισε ένα πολύ διασκεδαστικό λάθος στο ελληνικό κείμενο, που αναπαράγεται στις περισσότερες εκδόσεις της νουβέλας του Βιζυηνού (αν και όχι σε όλες), έγραψε λοιπόν ένα μικρό κείμενο που μου το έστειλε -έχω τη χαρά και την τιμή να έχω ηλαλληλογραφία μαζί του. Του ζήτησα την άδεια να το παρουσιάσω εδώ (το κείμενο το έχει κοιτάξει και η κ. Ελένα Κουτριάνου, ειδική στον Βιζυηνό).

Πράγματι, το θέμα ταιριάζει πολύ στα ενδιαφέροντα του ιστολογίου και το παρουσιάζω με πολλή χαρά και όχι λίγο καμάρι: πώς «γεννήθηκε» από παρανάγνωση μια νέα λέξη. Νομίζω πως θα σας ενδιαφέρει το μικροφιλολογικό αυτό εύρημα, που πρώτη φορά δημοσιοποιείται εδώ. Το παραθέτω χωρίς φυσικά να αλλάξω τίποτα: απλώς πρόσθεσα το απόκομμα της Εστίας, που το βρήκα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής.

Η καλύβα του μπάρμπα-Σελήμ

Προς τον κ. Νίκο Σαραντάκο.

Στην πρώτη συνἐχεια της πρώτης δημοσίευσης του «Μοσκώβ Σελήμ» του Γ. Βιζυηνού (εφ. Εστία, 28 Απριλίου 1895, σ. 4) υπάρχει ένα διασκεδαστικό λάθος. Πρόκειται για την τελευταία λέξη της εξής πρότασης:

«Ο οικίσκος ούτος, ξυλόπηκτος μάλλον ή ξυλόπλεκτος καθ’ άπαντα αυτού τα μέρη, ήτο προφανής απομίμησις των πενιχρών κατοικιών, τας οποίας οι ρώσοι χωρικοί ονομάζουσι «Ιόμπα».»

Περίπατοι εις τας Αθήνας: Η οδός Βουλής (Εμμ. Ροΐδης)

Μια και στο προχτεσινό μας άρθρο είχαμε θέμα αθηναιογραφικό, και αφού σήμερα το απόγευμα θα γίνει ο περίπατος στα Εξάρχεια (εκτός αν βρέχει, οπότε θα πάμε σε κλειστό χώρο) όπου θα μιλήσω κι εγώ έξω από το σπίτι του Λαπαθιώτη, και αφού τις Κυριακές έχουμε θέμα λογοτεχνικό, ταιριάζει να ανεβάσω έναν «Περίπατο στην Αθήνα», γραμμένον το 1896 από τον Εμμανουήλ Ροΐδη και δημοσιευμένον στην Εστία στις 2.6.1896, δηλαδή λίγο μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες. Το 1896, ο Ροΐδης έγραψε τρεις τέτοιους Περίπατους. Τον πρώτο τον είχα δημοσιεύσει στον παλιό μου ιστότοπο, τον δεύτερο τον παρουσιάζω σήμερα και τον τρίτο θα τον ανεβάσω κάποιαν άλλη φορά.

Το 1896 η Αθήνα ήταν μικρή πόλη και οι ξένοι έβρισκαν ότι δεν είχε προάστια, όπως οι μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες -και έτσι ήταν πράγματι, αφού π.χ. τα Πατήσια ήταν εξοχή για πικνίκ, το Παγκράτι μακρινός αραιοκατοικημένος οικισμός και στα Σεπόλια υπήρχαν περβόλια που έβγαζαν τα καλύτερα μανταρίνια. Ο Ροΐδης περιγράφει δηκτικά, αλλά με κάπως ευρωπαϊκό σήκωμα της μύτης, τη βρομιά που επικρατούσε όχι στις μακρινές λαϊκές συνοικίες αλλά 147 βήματα από την πλατεία Συντάγματος, όπου και τα Ανάκτορα: στην οδό Βουλής!

Διατηρώ την ορθογραφία όπως τη βρίσκω στα Άπαντα του Ροΐδη (τόμος 5, σελ. 147) -που έχει ήδη εκσυγχρονιστεί σε κάποιο βαθμό σε σχέση με την αρχική δημοσίευση- αλλά μονοτονίζω. Βάζω και σχόλια, με αριθμούς μέσα σε αγκύλες [x].

ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΕΙΣ ΤΑΣ ΑΘΗΝΑΣ Β’

Ο διευθυντής των «Καιρών»[1] του Λονδίνου, όταν ήτο πρό τινων ετών εδώ, εμακάριζε πρό πάντων τους Αθηναίους ότι το άστυ τους δεν έχει προάστια και δύνανται δι’ ενός πηδήματος να μεταβώσιν από την πόλιν εις την εξοχήν, από την πλατείαν του Συντάγματος, όπου είναι τα Ανάκτορα και τα μεγάλα ξενοδοχεία, εις τα πεύκα του Λυκαβητού ή τους υπό την Ακρόπολιν αγρούς. Ο ευγενής Άγγλος, είτε εξ απροσεξίας είτε εκ φιλελληνισμού, ελησμόνησεν ευτυχώς να προσθέση ότι ακόμη συντομωτέρα είναι η από την αριστοκρατικήν ταύτην πλατείαν μετάβασις, όχι εις αγρούς, αλλ’ εις είδος τι τζιφουτοχωρίου ενθυμίζοντος τα της ρωσικής Πολωνίας[2]. Εκ φόβου μη κατηγορηθώ ως υπερβολικός δεν θεωρώ περιττόν να λεπτολογήσω, ορίζων ότι εκατόν σαράντα επτά μόνον βήματα, όχι μάλιστα μεγάλα, αλλ’ αναλογώτερα προς τα σκέλη του καθηγητού κ. Μαργαρίτου Ευαγγελίδου παρά τα του κ. Φιλιποίμενος Παρασκευαΐδου, [3] χωρίζουν την πλατεία του Συντάγματος από την «οδόν Βουλής». Ο δρόμος ούτος έκαμεν εις ολίγον καιρόν μεγάλας προοδους. Πολλάς δηλ. καλύβας, μάνδρας και μπαράκας [4] αντικατέστησαν νεόκτιστοι οικίαι, περιορίζουσαι καθ’ ημέραν την έκτασιν του χωρίου. Η πρόοδος όμως αύτη απόμεινε αποκλειστικώς οικοδομητική, υπό δε την έποψιν της απολυμάνσεως και της ευπρεπείας δεν έγινε απολύτως καμμία. Κατά την διασταύρωσιν της οδού Μητροπόλεως εξακολουθεί να χαίνει λάκκος πλήρης ακαθάρτου υγρού, το οποίον ουδέποτε κατώρθωσαν αι ηλιακαί ακτίνες ν’ απορροφήσουν εντελώς. Η βροχή τον μεταβάλλει εις κίτρινον ποταμόν και εις πράσινον έλος η ανομβρία. Προς αποξήρανσιν του έλους τούτου θα ήρκει εν κάρρον σκίρρων [5], ώστε πιθανώτατον φαίνεται ότι απέχει αυτής η αστυνομία, ουχί εκ φειδωλίας, αλλά διά να μη στερήση τα παιδία των παροικούντων της διασκεδάσεως ν’ απολύωσιν επί του μικροσκοπικού τούτου πελάγους στολίσκους πλοιαρίων, ναυπηγουμένων εκ κελύφους καρυδίου ή κοίλου κολοκυθίου.

Μια διαμαρτυρία λογίων και δυο δυσεύρετα σονέτα

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου είναι συντομευμένος, επειδή ο πλήρης τίτλος βγήκε κάπως ανοικονόμητος. Πρόκειται για ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε στο «Λεσβιακό ημερολόγιο 2014», μια ετήσια έκδοση που βγαίνει κάθε Δεκέμβριο με συνεργασίες από και για τη Λέσβο, στην οποία συνεργάστηκα κι εγώ αφού λογαριάζομαι για Μυτιληνιός από τη μεριά του πατέρα μου. Εδώ το αναδημοσιεύω προσθέτοντας μερικά πράγματα.

Μια διαμαρτυρία των λογίων της Λέσβου για τον Βάρναλη – και δυο δυσεύρετα σονέτα του Βάρναλη για τη Λέσβο

Το φθινόπωρο του 1924 ο ποιητής Κώστας Βάρναλης, που υπηρετούσε ως εκπαιδευτικός στη μέση εκπαίδευση και βρισκόταν με υποτροφία στο Παρίσι, διέκοψε την υποτροφία του για να έρθει στην Αθήνα και να στελεχώσει την Παιδαγωγική Ακαδημία, το εκπαιδευτικό ίδρυμα που μόλις είχε ιδρυθεί, περίπου ως αντίπαλο δέος της συντηρητικής φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών, με σκοπό να επιμορφώνει εκπαιδευτικούς της μέσης εκπαίδευσης και να αποτελέσει, μαζί με το Μαράσλειο Διδασκαλείο, την αιχμή του δόρατος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1923.

Ωστόσο, σχεδόν αμέσως μόλις ανέλαβε καθήκοντα, διδάσκοντας νεοελληνική λογοτεχνία στην Ακαδημία, ο Βάρναλης έγινε στόχος επιθέσεων. Βλέπετε, καθώς η ορμή της επανάστασης του Πλαστήρα είχε αρχίσει να ξεθυμαίνει και ο ρυθμός της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης είχε ανακοπεί μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον συντηρητικότερο Μιχαλακόπουλο (Οκτώβρης 1924), μια μερίδα των Φιλελευθέρων αρχίζει να επικρίνει τη μεταρρύθμιση. Σημείο καμπής είναι η μεταστροφή της (βενιζελικής) Εστίας, η οποία από τις 10 Νοεμβρίου 1924 αρχίζει να επιτίθεται στην Παιδαγωγική Ακαδημία με κύριο στόχο τον Βάρναλη, και τις «αντιπατριωτικές» απόψεις που είχε εκφράσει στο «Φως που καίει», που το είχε δημοσιεύσει το 1921 στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας.

Παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το «Φως που καίει», μεταξύ των οποίων και οι στίχοι

Είμαι η ιερή Πατρίδα, που διδάχνω,
το μίσος, την κλοπή, το φόνο
σειώντας ένα πανί χρωματιστό
μπροστά στα μάτια που τυφλώνω τα με χίλιους τρόπους

η Εστία αναρωτιέται γιατί η «κλίκα» του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου δεν στρέφεται εναντίον του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού, που πάντως δεν τον κατονομάζει.

Ο Αλέξ. Δελμούζος απάντησε θαρραλέα στην Εστία ότι οι προσωπικές πεποιθήσεις των δασκάλων δεν ενδιαφέρουν («Ο καθένας μας μπορεί ατομικά να έχει οποιαδήποτε πολιτική πίστη θέλει, ακόμα και αναρχικός να είναι και σε σύλλογο αναρχικό να ανήκει και θεωρητικά στην εξωσχολική του δράση να γράφει ακόμα υπέρ του αναρχισμού. Πώς μπορεί να συμβιβάσει σε τέτοια περίπτωση τη δική του πίστη με το έργο του διδασκαλείου, αυτό είναι ζήτημα δικής του συνειδήσεως») .

Ο ίδιος ο Βάρναλης δεν πήρε θέση· άλλωστε, ήξερε, και το εξέφρασε και αργότερα στα Φιλολογικά του Απομνημονεύματα, ότι δεν ήταν αυτός ο κύριος στόχος αλλά ο Γληνός και ο Δελμούζος: («Μα τουτουνούς [Δελμούζο και Γληνό] ίσα-ίσα θέλανε να φάνε … εμένα με χτυπήσανε για λογαριασμό δικό τους κι ο Δελμούζος νόμιζε πως εγώ τον πήρα στο λαιμό μου!»). Η επίθεση στον Βάρναλη, και αργότερα στην Ιμβριώτη, δεν ήταν αυτοσκοπός, ήταν μέσο για να χτυπηθούν μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, αφενός η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και αφετέρου η διείσδυση των ιδεών του κομμουνισμού στην εκπαίδευση.

Ταυτόχρονα, κάποιος καλοθελητής φρόντισε να φτάσει στον πρωθυπουργό Ανδρ. Μιχαλακόπουλο ένα αντίτυπο από το Φως που καίει έχοντας σημειώσει επάνω στο εξώφυλλο (το πειστήριο του εγκλήματος εδώ):

Βάρναλης, καθηγητής εις την Παιδαγωγικήν Ακαδημίαν, δηλαδή την αυθαίρετον Σχολήν του Γληνού.

Εάν επιθυμείτε και έχετε καιρόν αναγνώσατέ το όλον, αλλά πάντως αναγνώσατε τας σελίδας 40 (τελευταίον στίχον) 53 όπου υβρίζει την Παναγίαν, τέλος δε από της σελίδος 61 μέχρι τέλους.

Το κτήνος αυτό είναι Βουλγαρικόν. Είναι και κωφόν. Εν τούτοις, επειδή είναι μαλλιαρόν, εν γνώσει των πίστεών του, το απέστειλαν δις ή τρις υπότροφον!

Ο Βάρναλης ήταν πράγματι βαρήκοος, ενώ ο χαρακτηρισμός Βουλγαρικόν κτήνος εννοεί το ότι ο Βάρναλης είχε γεννηθεί στην Ανατολική Ρωμυλία (και όχι ότι ήταν αριστερός, μια και το 1925 δεν αποκαλούσαν ακόμη Βούλγαρους τους κομμουνιστές). Παρόλο που η εθνικοφροσύνη έσκιζε τα ρούχα της, υποτίθεται, για τον εκτός συνόρων ελληνισμό, δεν έπαυε να αποκαλεί Βούλγαρους τους ομογενείς από τη Ρωμυλία.

Τα διαβήματα έφεραν αποτέλεσμα, και πράγματι στις αρχές του 1925 συνεδρίασε το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο και τιμώρησε τον Βάρναλη με εξάμηνη παύση, ποινή που ανακοινώθηκε στα τέλη Μαρτίου 1925. Τις επόμενες μέρες δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες δυο διαμαρτυρίες λογίων. Μία από λογίους της Αθήνας (με τα πρώτα ονόματα, Παλαμάς, Ξενόπουλος, Βουτυράς κτλ. αλλά και με υπογραφές από πολιτικούς όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου) και μία από λογίους της Αλεξάνδρειας, μεταξύ των οποίων, ίσως για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του, ο Κ.Π.Καβάφης.

Υπήρξε όμως και μια τρίτη διαμαρτυρία, ελάχιστα γνωστή, που δεν την έχω βρει πουθενά δημοσιευμένη, αλλά που το πρωτότυπό της απόκειται στο Αρχείο Βάρναλη στη Γεννάδειο βιβλιοθήκη.  Απ’ όσο έψαξα, δεν έχει κάπου δημοσιευτεί, οπότε την παρουσιάζω εδώ ελπίζοντας να μην κομίζω γλαύκα -αν όχι εις Αθήνας πάντως στη Λέσβο. Πρόκειται για μια διαμαρτυρία λογίων της Μυτιλήνης:

Διαμαρτυρία

Απ’ τ’ Αθηνέικα φύλλα μάθαμε το διώξιμο του ευσυνήδειτου (sic) λογοτέχνη κ. Βάρναλη από τη θέση του, για ένα λογοτεχνικό του έργο που δημοσιεύτηκε εδώ και δυο χρόνια, και με ψευδώνυμο στην Αλεξάντρεια. Διαμαρτυρούμαστε γι’ αυτό το βάρβαρο στραγγαλισμό της ελευθερίας των πνευματικών ανθρώπων του τόπου μας απάνου σε ζητήματα της σκέψεως και της τέχνης, που πάει να επιβάλη η Κυβέρνηση και εκφράζουμε πικρά όλη τη ντροπή που αισθανόμαστε για λογαριασμό της.

Μυτιλήνη, 18 Απρίλη 1925

Υπόγραψαν

Στρατής Μυριβήλης

Θ. Λεφκίας                              Ν. Σωτηράκης

Π. Εράτης                                Ηλίας Βενέζης

Στρατής Δούκας                      Π. Κεφάλας

Ηλ. Ηλιάδης

Τέρπ. Αναστασιάδης

Φ. Ανατολέας

Στρατής Παπανικόλας

Σ. Παπαλουκάς

Ν. Πασαλής

Εφημερίδες

«Ελεύθερος Λόγος»
«Σάλπιγξ»
«Ταχυδρόμος»
«Κήρυξ»
«Καμπάνα»
«Βούρδουλας»

Σωματεία

Ένωσις Εφέδρων Λέσβου
Σύλλογος Ελληνικών Μουσικών Τεχνών

Περιοδικό
Λεσβιακές Σελίδες

Τα ονόματα της δεξιάς στήλης (Σωτηράκης κτλ.) έχουν προστεθεί εκ των υστέρων. Σημειώνουμε ότι Παύλος Εράτης είναι το ψευδώνυμο του Ασημάκη Πανσέληνου.

Η διαμαρτυρία δεν φαίνεται να δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα της Μυτιλήνης (ευχαριστώ τον φίλο Αριστείδη Καλάργαλη για τη βοήθειά του στη σχετική έρευνα) όπου μόνο στη Σάλπιγγα δημοσιεύεται, στις 30.4.1925, αναφορά στη διαμαρτυρία των Αθηναίων και Αλεξανδρινών λογίων για την «άδικο εξάμηνο παύσι του ποιητού κ. Βάρναλη». Πιο περίεργο είναι ότι δεν (βρήκα να) δημοσιεύτηκε ούτε σε αθηναϊκή εφημερίδα. Αν όντως έτσι είναι και δεν οφείλεται σε δική μου αβλεψία, τότε το κείμενο της διαμαρτυρίας βλέπει το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά έπειτα από 89 χρόνια!

Ο Βάρναλης δεν έμελλε να συνεχίσει στη δημόσια εκπαίδευση· μετά την εξάμηνη παύση τού ήρθε μια εκδικητική μετάθεση στα Χανιά, επί δικτατορίας Πάγκαλου, και ύστερα η οριστική απόλυση χωρίς σύνταξη. Ο ποιητής στράφηκε στη δημοσιογραφία για βιοπορισμό. Η πρώτη τακτική συνεργασία του Βάρναλη με εφημερίδα ήρθε το καλοκαίρι του 1926 όταν περιόδευσε τη Γαλλία ως απεσταλμένος της εφημερίδας Πρόοδος -τα χρονογραφήματα αυτής της περιόδου κυκλοφορούν σε βιβλίο, με δική μου επιμέλεια, από τις εκδόσεις Αρχείο, με τίτλο «Γράμματα από το Παρίσι».

Όταν τον Οκτώβριο του 1935, με το κίνημα του Κονδύλη, ο Βάρναλης εξορίστηκε μαζί με δεκάδες άλλους δημοκρατικούς πολίτες στον Άγιο Ευστράτιο, πέρασε 5-6 μέρες στη Μυτιλήνη σε αναμονή του βαποριού της άγονης γραμμής και είχε την ευκαιρία να συναντηθεί με Μυτιληνιούς λογίους (και να… βγάλει ένα δόντι που τον πονούσε). Τα γράμματα που έστειλε ο Βάρναλης από την εξορία, μαζί και εκείνα της Μυτιλήνης, πρόκειται να εκδοθούν σε βιβλίο από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε επιμέλεια του φίλου Ηρακλή Κακαβάνη, τον οποίο και ευχαριστώ για τη βοήθειά του σε αυτό το άρθρο.

Ωστόσο, ο Βάρναλης είχε ήδη γράψει δυο «δίδυμα» σονέτα αφιερωμένα στη Λέσβο, που είναι μάλλον δυσεύρετα σήμερα αφού δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Γράμματα της Αλεξάνδρειας το 1913, αλλά δεν συμπεριλήφθηκαν σε καμιά ως τώρα συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Βάρναλη σε βιβλίο (ξέρουμε ότι ο ποιητής φάνηκε πολύ φειδωλός στην ανθολόγηση ποιημάτων της νιότης του) παρά μόνο στο περιοδικό Ηριδανός το 1975, οπότε ίσως να μην είναι γνωστά στον σημερινό αναγνώστη.

Κλείνω λοιπόν με τα δίδυμα αυτά σονέτα, που παρουσιάζουν τη στιχουργικήν αρτιότητα και το διονυσιακό κλίμα που ήταν χαρακτηριστικό της πρώτης περιόδου του Βάρναλη:

ΛΕΣΒΟΣ

I

Ω που βυθάς πάντα θερμά τα αιθέρια
στα σμαραγδά σου ανάγυρτα, σαν κρίνοι
χιονάτα περιστέρια προς την κρήνη
της ηδονής, εσένα, την Κυθέρεια

σου φέρνουνε! Ζευγάρια περιστέρια
με καημό που τα ογρά τους μάτια κλείνει,
φιλιούνται απάνω στην παρθένα κλίνη,
που κλήμα με τσαμπιά ισκιώνει τη στέρια!

Κι ω κόρη εσύ γλυκιά της Μυτιλήνης,
την ακριβή σιωπή σου μην τη λύνεις,
θεία ζώνη κεντημένη απ’ των Ιμέρων

τα ματωμένα δάχτυλα· να βάνει
γύρω νέφη ονείρου το λιβάνι
των κινημάτων σου όλων των ημέρων!

II

Μυρωδικά της Αραβίας θα καίω
πάνω στη ροδοστέφανη θυμέλη
κι αλειμμένα τα χείλια μας με μέλι
θα διαβάζουν τον ερωτάρη Αλκαίο

ή τον ισόθεο κύκνο το Διρκαίο
από χρυσή περγαμηνή! (Τα μέλη
τ’ άπλερα πρώτα ν’ απλωθούνε μέλει
σε κόκκινα χαλιά). Και με το νέο

στόμα θε να σου δίνω σύκα, όσο έχει
ο λύχνος απ’ το λάδι φως να πίνει·
κι η φαντασιά στα σκοτεινά σαν τρέχει,

θα βάφεται στο ευωδιακό ψιμμύθι,
όπου μ’ αυτό ψες βράδυ το ρουμπίνι
το φλογάτον η ρώγα σου εμιμήθη!

 

Εκδότες και μπανάνες

Χτες και προχτές έγινε στην Αθήνα μια πολύ ενδιαφέρουσα διημερίδα, που τη διοργάνωσαν οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, ένα σχετικά καινούργιο συνεταιριστικό εγχείρημα στον χώρο των εκδόσεων, με θέμα: «Το ελληνικό βιβλίο στην κρίση: Σκέψεις για το παρελθόν, παρατηρήσεις για το παρόν, ιδέες για το μέλλον». Πολύ θα ήθελα να παρακολουθήσω ολόκληρη την εκδήλωση, αλλά τελικά μπόρεσα μόνο να ακούσω μερικές ομιλίες χτες το μεσημέρι. Επίσης, αγόρασα ένα βιβλίο του εκδοτικού οίκου που διοργάνωσε την εκδήλωση, το «Στη χώρα των βιβλίων» της Άννας Καρακατσούλη, που σκιαγραφεί την εκδοτική ιστορία του Βιβλιοπωλείου της Εστίας από το 1885 ως το 2010. Το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει από τα τέλη του 2011, αλλά πρόσφατα απέκτησε νέα επικαιρότητα μετά το κλείσιμο του Βιβλιοπωλείου της Εστίας -πριν από λίγο καιρό είχα αναδημοσιεύσει ένα άρθρο της Μ. Θεοδοσοπούλου, όπου γίνεται λόγος και για το βιβλίο αυτό.

Δεν θα μιλήσω πολύ για το βιβλίο γιατί δεν έχω διαβάσει παρά τις πρώτες 50 περίπου σελίδες, ωστόσο να πω ότι είναι πολύ ενδιαφέρον και καλογραμμένο -μάλιστα, σημείο των καιρών, το χάρτινο βιβλίο συμπληρώνεται από ένα αρχείο Excel (που μπορεί κανείς να το κατεβάσει από εδώ, και χωρίς βέβαια να έχει αγοράσει το βιβλίο!) Αν και εστιάζεται στην Εστία (pun intended, θα έλεγε ένας αγγλοτραφής), επειδή ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος είχε δεσπόζουσα θέση στον ελληνικό χώρο, ουσιαστικά αποτελεί και μια εξιστόρηση της εκδοτικής δραστηριότητας στη χώρα μας, των σχέσεων ανάμεσα σε εκδότες και συγγραφείς, και της πνευματικής κίνησης γενικά.

Επειδή όμως πρέπει να γκρινιάξω και λίγο, έχω να παρατηρήσω ότι βρήκα κάμποσα λαθάκια στα παραθέματα από κείμενα της εποχής (κάποιες λέξεις μου φαίνεται να μη διαβάστηκαν σωστά) και ότι ο μονοτονισμός των αποσπασμάτων (με τον οποίο συμφωνώ απόλυτα, ακόμα και για όσα είναι γραμμένα σε μάλλον βαριά καθαρεύουσα) δεν έγινε πάντοτε σωστά. Αυτό να το πω σαν γενική αρχή: όταν μονοτονίζουμε καθαρεύουσα, πρέπει να βάζουμε τόνο και σε άλλα μονοσύλλαβα, όχι μόνο στα ή και πού. Για παράδειγμα, αν έχεις «εν» που σημαίνει «ένα» πρέπει να το τονίσεις για να ξεχωρίζει από την πρόθεση. Ή, αν έχεις την αντωνυμία «ας» (= τις οποίες) πρέπει να την τονίσεις για να διακρίνεται από το μόριο. Τέλος πάντων, αν αξιωθώ να το διαβάσω ολόκληρο θα στείλω κάποια διορθωτικά στους εκδότες.

Του Θεού το μάτι, του Γιάννη Μακριδάκη

Σήμερα είναι ιδιόμορφη μέρα, ολίγον αργία και ολίγον εργάσιμη, έψαχνα ένα θέμα που να μην είναι εντελώς καθημερινό αλλά να ξεφεύγει κι από την πασχαλινή θεματολογία που άλλωστε έκλεισε πια τον κύκλο της, οπότε σκέφτηκα να σας παρουσιάσω ένα βιβλίο που διάβασα προχτές στο αεροπλάνο που ταξίδευα· το είχα αγοράσει εδώ και κάμποσο καιρό, αλλά το φύλαγα για την περίσταση, γιατί στο ταξίδι απολαμβάνω ό,τι διαβάζω και με τον Μακριδάκη η απόλαυση της ανάγνωσης είναι εγγυημένη. Ταιριάζει κιόλας, διότι το βιβλίο αναφέρεται σε πράγματα που συνέβαιναν πέρσι τέτοιες μέρες.

Μάλλον ο σημαντικότερος νέος Έλληνας πεζογράφος, ο Χιώτης Γιάννης Μακριδάκης παρουσιάζει εναλλάξ μυθιστορήματα και νουβέλες με ρυθμό περίπου ένα βιβλίο το χρόνο. (Ταυτόχρονα έχει και άλλη δράση, ακτιβιστική-οικολογική, αλλά αυτά τα λέει καλύτερα ο ίδιος στον ιστότοπό του).  Το καινούργιο του βιβλίο, που βγήκε γύρω στον Φλεβάρη, το έβδομο μυθοπλαστικό του, σπάει τη σειρά, αφού είναι νουβέλα και όχι μυθιστόρημα, αλλά, όπως και οι προηγούμενες νουβέλες (όλα τα βιβλία από την Εστία) έχει σαφείς αναφορές σε μεγάλα γεγονότα της πρόσφατης πολιτικής επικαιρότητας· θυμίζω ότι η «Δεξιά τσέπη του ράσου» παρακολουθεί την αγωνία ενός καλόγερου, τις μέρες που χαροπαλεύει ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, να σώσει το κουτάβι της αγαπημένης του (και νεκρής πια) σκύλας· το «Λαγού μαλλί» ξεκινάει με μια βάρκα που φαίνεται στο φόντο πίσω από τον Γιώργο Παπανδρέου που κάνει το ιστορικό του διάγγελμα από το Καστελλόριζο και κλείνει με τον απόηχο από τους νεκρούς της Μαρφίν· στο «Ζουμί του πετεινού», ο Παναγής, που ζει απομονωμένος με τη γυναίκα του στο μούρκι του, στο χτήμα του θα λέγαμε εμείς, πάει να πλαντάξει όταν ακούει να συζητάνε για τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.

Στου «Θεού το μάτι» οι αναφορές στην πολιτική κατάσταση είναι πολύ πιο έντονες, αφού ο αφηγητής, ο Θοδωρής ο επιλεγόμενος Πεπόνας, που μοιάζει αρκετά με τον Παναγή του προηγούμενου βιβλίου, εξηγεί στον βουβό ακροατή του, τον Διομήδη, πώς παραλίγο να ξεχαστεί και να μην ψηφίσει στις κρίσιμες εκλογές του Μαΐου 2012: «Άμα δεν ήτανε ο Φραγκούλης, ούτε που θα πήγαινα να ψηφίσω. Είχ’ αποξεχαστεί ολωσδιόλου με τις δουλειές όλη μέρα. Κάτσαμε κιόλας το μεσημέρι εκεί στον μαγκανόγυρο, και δώσ’ του τα ρακιά και οι κουβέντες, τι εκλογές και ξεκλογές; Τίποτα δεν θυμήθηκα. Φύγανε απ’ το μυαλό μου εντελώς και παραλίγο να πάει ο ψήφος μου χαμένος».

Ο Διομήδης ακούει με υπομονή την αφήγηση χωρίς να λέει λέξη, επειδή είναι σκιάχτρο, που το φτιάχνει ο Πεπόνας για να τρομάζει τα πουλιά, αν και δεν τρέφει και μεγάλες ελπίδες για τις ικανότητές του: «Για μόστρα σ’ έχω πιο πολύ και για το έθιμο εσένα, όχι πως κάνεις και σπουδαία πράματα. Ούτε τους σπουργίτες δεν θα διώχνεις σε κάμποσες μέρες. Ξέρεις τι πονηροί και ακαμάτηδες είναι αυτοί; … Τέλος πάντων, ας μη σε απογοητεύω κιόλας, ακόμα δεν σ’ έστησα και νιώθεις πως σε κάμνω και με το ζόρι. Θα σε φτιάξω πολύ όμορφο και θα σε μπήξω εδώ, κι εσύ κάνε ό,τι μπορείς. Τουλάχιστο τώρα, στην αρχή, κάτι θα καταφέρεις. Διότι τώρα είναι όλη η υπόθεση. Που ’ναι ακόμα μωρά τα φυτά κι έχουνε ανάγκη».