Μεζεδάκια στο σιντριβάνι

Ποιο σιντριβάνι; Mα φυσικά το καινούργιο σιντριβάνι της Ομόνοιας.

Το σιντριβάνι, που εγκαινιάστηκε προχτές από τον δήμαρχο Αθηναίων -με αποτέλεσμα να συντριβεί (pun intended) κάθε οδηγία για τήρηση αποστάσεων αφού, όπως εύκολα θα μπορούσε -και θα έπρεπε- να προβλεφθεί, πλήθος κόσμου μαζεύτηκε, μια και τούτες τις περίεργες μέρες, που ακόμα δεν έχουν χαλαρώσει όλα τα μέτρα και δεν έχουν ανοίξει καφετέριες, ζαχαροπλαστεία και ταβέρνες (να μην πούμε για θερινα σινεμά) ώστε να ισοκατανεμηθούν όσοι αναζητούν έξοδο και διέξοδο, με το παραμικρό συνωστίζεται ο κόσμος στις πλατείες.

Στα σόσιαλ επικρίθηκε έντονα η υποκριτική στάση των καναλιών, που ήταν αμείλικτα όταν καυτηρίαζαν προηγούμενα συμβάντα συγκέντρωσης πλήθους σε πλατείες, ενώ τώρα μόνο επαίνους είχαν -στην αρχή. Αντέγραψα ένα πολύ πετυχημένο της φίλης Έλενας Μηλιώτη:

Νισάφι πια με αυτά τα παλιόπαιδα, που μαζεύονται στις πλατείες, αυτούς τους αναρχικ…, α καλέ ο Δήμαρχος είναι, μπραβο κ. Δήμαρχε, καταπληκτικό το σιντριβανι κ. Δήμαρχε, τέλεια εκδήλωση κ. Δήμαρχε.

Τέλος πάντων, χάρη στην αντίδραση αυτή, αναγκάστηκε τελικά και ο κ. Δήμαρχος ν’ αναγνωρίσει πως έκανε λάθος.

* Και ξεκινάμε με τα μεζεδάκια μας.

Ο ληξίαρχος Νομανσλάνδης θα ενδιαφερθεί για ένα άρθρο της iefimerida, αφιερωμένο στις τελευταίες ώρες του Χίτλερ.

Eκει διαβάζουμε ότι την 29η Απριλίου 1945, μια μέρα πριν από την αυτοκτονία του, «Ο Βάλετ Λιζν χορηγεί σταγόνες κοκαΐνης στο πονεμένο δεξί μάτι του Χίτλερ και του δίνει ένα κουτί χάπια για τον τυμπανισμό του».

Πιο πέρα, μετά την αυτοκτονία, διαβάζουμε ότι ο Μπόρμαν «και ο Λινζ» μπήκαν στο δωμάτιο ακούγοντας τον πυροβολισμό και βρήκαν τα δυο πτώματα -ο Χίτλερ είχε αυτοπυροβοληθεί ενώ η Εύα Μπράουν πήρε δηλητήριο.

Ο Βάλετ Λιζν (ή Λινζ μήπως; ) είναι υποψήφιος για κατάταξη τόσο στα μητρώα της Νομανσλάνδης όσο και στη Στρατιά των Αγνώριστων. Πρόκειται για τον υπηρέτη του Χίτλερ, που λεγόταν Heinz Linge, Χάιντς Λίνγκε. Ούτε Λιζν, ούτε Λινζ.

Ούτε βεβαίως Βάλετ! Απλώς, στο αγγλικό πρωτότυπο απ’ όπου αντλήθηκαν οι πληροφορίες, έλεγε Valet Linge, o βαλές, σα να λέμε, κι αυτό θεωρήθηκε το μικρό όνομά του.

Το πιο περίεργο είναι ότι, στην αρχή του άρθρου, γράφεται σωστά: Ο Μάρτιν Μπόρμαν μαζί με τον οδηγό του Χίτλερ Έριχ Κέμπκα, τον υπηρέτη του Χάιντς Λίγκε….

Advertisement

Ο γύρος της Ευρώπης σε 2100 λέξεις, επανάληψη

Προχτές είχαμε ευρωεκλογές, αλλά με την Ευρώπη ελάχιστα ασχοληθήκαμε στην προεκλογική περίοδο, και σχετικά λίγο στη συζήτηση των αποτελεσμάτων, τόσο από τα τηλεοπτικά πάνελ όσο και εδώ στο ιστολόγιο. Φταίω κι εγώ γι’ αυτό το τελευταίο, μια και το χτεσινό μου άρθρο ήταν απόλυτα ελληνοκεντρικό -αλλά δεν είχα μελετήσει τα αποτελέσματα στις άλλες χώρες, βλέπετε.  Επειδή όμως χτες είχα ταξίδι και δεν πρόλαβα να γράψω κάτι, σκέφτηκα να επαναλάβω ένα παλιό μου άρθρο με ευρωλεξιλογικό χαρακτήρα, κι έτσι να πιάσουμε μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, αφού όσοι θέλουν μπορούν στα σχόλιά τους να αναφερθούν στα αποτελέσματα των εκλογών στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ όσοι έχουν βαρεθεί τις πολιτικές αναλύσεις μπορούν να λεξιλογήσουν. Κι επειδή το παλιό άρθρο γράφτηκε πριν από πέντε σχεδόν χρόνια, ελπίζω ότι οι περισσότεροι δεν θα το έχετε διαβάσει (ή ότι δεν θα το θυμάστε πολύ καλά).

Επειδή αρχικά το άρθρο είχε δημοσιευτεί σε (έντυπο) περιοδικό, που είχε περιορισμό χώρου, δεν ήταν δυνατό να αναπτύξω τα θέματα όσο θα ήθελα. Έτσι το κείμενο βγήκε πολύ βιαστικό, σαν κάτι ταξίδια που έκαναν παλιά οι Αμερικάνοι [«Είδαμε σε 36 λεπτά το Λούβρο, αν μας άφηναν να το δούμε με ποδήλατο θα κάναμε πιο γρήγορα»].  Θέλω να πω ότι για κάθε τοπωνύμιο του άρθρου μπορεί να υπάρχουν κι άλλες βάσιμες ή απλώς ενδιαφέρουσες θεωρίες ως προς την ετυμολογία του, αλλά δεν χωρούσαν σε 2000 λέξεις, που τελικά έγιναν 2100.

Κάθε διόρθωση ή παρατήρηση ευπρόσδεκτη. Παρέλειψα τα πολύ μικρά κράτη γιατί θα ξεπερνούσα το όριο των λέξεων που είχα. Αν ξέχασα και καμιά μεγάλη χώρα, ζητώ ταπεινά συγνώμη.

Μια και προχτές ψηφίσαμε για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δεν είναι αταίριαστο να κάνουμε ένα γρήγορο ταξίδι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Κι επειδή το ιστολόγιο με τη γλώσσα ασχολείται, το ταξίδι μας βέβαια θα είναι γλωσσικό. Μ’ άλλα λόγια, θα επισκεφτούμε μία προς μία τις πρωτεύουσες και μερικές ακόμα μεγάλες πόλεις των κρατών της Ευρώπης, για να δούμε πώς προήλθαν τα ονόματά τους. Να σημειώσω ότι θα επισκεφτούμε και ευρωπαϊκές χώρες που δεν είναι μέλη της ΕΕ.

Ξεκινάμε λοιπόν το ταξίδι μας από την Κύπρο και την πρωτεύουσα Λευκωσία. Η ονομασία της ασφαλώς ετυμολογείται από το λευκός, αλλά χωρίς να ξέρουμε την ακριβή ετυμολογία. Το βέβαιο είναι πως η πρώτη ονομασία της πόλης ήταν Λευκόθεον, ενώ στα βυζαντινά χρονικά αναφέρεται ως Λευκουσία, πράγμα που οδήγησε πολλούς να την ετυμολογήσουν από το λευκή + ουσία, ενώ επίσης υπάρχει η παράδοση ότι την ανοικοδόμησε ο Λεύκος, γιος του Πτολεμαίου Α’. Όταν ήρθαν οι Λουζινιάν, την εποχή της Φραγκοκρατίας, παρετυμολόγησαν το όνομα με το ελληνικό νίκη κι έτσι προέκυψε το Nicosia, όπως είναι γνωστή η πόλη στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η τουρκική ονομασία, Lefkoşa, έρχεται από τα ελληνικά.

Από τη Λευκωσία προχωράμε στη Μάλτα, το άλλο μικρό νησιωτικό κράτος. Εδώ η πρωτεύουσα λέγεται Βαλέτα, και πήρε το όνομά της από τον Ζαν Παριζό ντε λα Βαλέτ, τον μεγάλο μάγιστρο του τάγματος των Ιπποτών της Μάλτας, που υπεράσπισε με επιτυχία το νησί στη μνημειώδη πολιορκία από τους Τούρκους το 1565. Ένα πρόσφατο ελληνικό βιβλίο που περιγράφει μυθιστορηματικά αυτά τα γεγονότα, είναι η Πανάκεια του Παναγιώτη Κονιδάρη, που το βρίσκω εξαιρετικό ανάγνωσμα για το καλοκαίρι που έρχεται.

Από τη Μάλτα στην Πορτογαλία. Η Λισαβόνα είναι η πρωτεύουσα, Lisboa στα πορτογαλικά. Στα μεσαιωνικά λατινικά λεγόταν Ulisipona, στα κλασικά λατινικά Olisippo ή Ulisippo, Ολυσιπώνα την αναφέρει ο Στράβωνας, και σύμφωνα με το θρύλο την ίδρυσε ο Οδυσσέας (Ulysses), πράγμα που εξηγεί υποτίθεται τις ονομασίες αυτές, αν και πιθανότερη είναι η φοινικική ετυμολογία.

Επόμενος σταθμός, η Μαδρίτη, Madrid στα ισπανικά. Το όνομα από ένα φρούριο του 10ου αιώνα που λεγόταν Magerit στα αραβικά, το οποίο πολλοί θεωρούν ότι προέρχεται από το λατινικο Majoritum (major = μείζων, σπουδαίος) αλλά μάλλον το λατινικό είναι παρετυμολογία του αραβικού ονόματος. Αλλά αφού βρεθήκαμε στην Ισπανία θα πάμε και στη Βαρκελώνη, Barcelona. Λεγόταν Βαρκινών την ελληνιστική εποχή και λέγεται πως οφείλει τ’ όνομά της στον Αμίλκα Βάρκα, τον καρχηδόνιο στρατηγό που θρυλείται πως την ίδρυσε.

Δυο βήματα πιο πέρα είναι η Μασσαλία, πανάρχαια αποικία των Φωκαέων –το όνομα βέβαια δεν έχει ελληνική προέλευση, ίσως προέρχεται από κάποια ντόπια φυλή. Στα γαλλικά είναι Marseille, το επιπλέον r ίσως να το πήρε από τη συσχέτιση με τον θεό του πολέμου (Mars). Ανεβαίνουμε στο Παρίσι, που πήρε τ’ όνομά του από τους Parisii, μια κελτική φυλή που ζούσε εκεί και που είχε πρωτεύουσα τη Lutetia ή Λουτέτσια, όνομα γνωστό στους φίλους του Αστερίξ. Ο Ιουλιανός, που είχε αγαπήσει το Παρίσι όπου έζησε χρόνια, έγραφε για «την φίλην Λουτεκίαν, ονομάζουσιν δε ούτως οι Κελτοί των Παρισίων την πολίχνην».

Ο γύρος της Ευρώπης σε 2100 λέξεις

Πρόκειται για άρθρο που δημοσίευσα (με άλλον τίτλο) στο αρ. 19 τεύχος του περιοδικού «Φαινόμενο του Λουξεμβούργου. Το θέμα της ετυμολογίας των τοπωνυμίων μ’ ενδιαφέρει πολύ και ήθελα να το δοκιμάσω, αλλά επειδή είχα περιορισμούς χώρου δεν ήταν δυνατό να αναπτύξω τα θέματα όσο θα ήθελα. Έτσι το άρθρο βγήκε πολύ βιαστικό, σαν κάτι ταξίδια που έκαναν παλιά οι Αμερικάνοι [«Είδαμε σε 36 λεπτά το Λούβρο, αν μας άφηναν να το δούμε με ποδήλατο θα κάναμε πιο γρήγορα»].

Θέλω να πω ότι για κάθε τοπωνύμιο του άρθρου μπορεί να υπάρχουν κι άλλες βάσιμες ή απλώς ενδιαφέρουσες θεωρίες ως προς την ετυμολογία του, αλλά δεν χωρούσαν σε 2ο00 λέξεις, που τελικά έγιναν 2100. Μια άλλη φορά, περισσότερα.

Κάθε διόρθωση ή παρατήρηση ευπρόσδεκτη. Παρέλειψα τα πολύ μικρά κράτη γιατί θα ξεπερνούσα το όριο των λέξεων που είχα. Αν ξέχασα και καμιά μεγάλη χώρα, ζητώ ταπεινά συγνώμη.

Το τεύχος αυτό του Φαινόμενου είναι αφιερωμένο στην Ευρώπη, οπότε σκέφτηκα να κάνουμε κι εμείς ένα γρήγορο ταξίδι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Κι επειδή η σελίδα τούτη με τη γλώσσα ασχολείται, το ταξίδι μας βέβαια θα είναι γλωσσικό. Μ’ άλλα λόγια, θα επισκεφτούμε μία προς μία τις πρωτεύουσες και μερικές ακόμα μεγάλες πόλεις των κρατών της Ευρώπης, για να δούμε πώς προήλθαν τα ονόματά τους.

Ξεκινάμε λοιπόν το ταξίδι μας από την Κύπρο και την πρωτεύουσα Λευκωσία. Η ονομασία της ασφαλώς ετυμολογείται από το λευκός, αλλά χωρίς να ξέρουμε την ακριβή ετυμολογία. Το βέβαιο είναι πως η πρώτη ονομασία της πόλης ήταν Λευκόθεον, ενώ στα βυζαντινά χρονικά αναφέρεται ως Λευκουσία, πράγμα που οδήγησε πολλούς να την ετυμολογήσουν από το λευκή + ουσία, ενώ επίσης υπάρχει η παράδοση ότι την ανοικοδόμησε ο Λεύκος, γιος του Πτολεμαίου Α’. Όταν ήρθαν οι Λουζινιάν, την εποχή της Φραγκοκρατίας, παρετυμολόγησαν το όνομα με το ελληνικό νίκη κι έτσι προέκυψε το Nicosia, όπως είναι γνωστή η πόλη στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η τουρκική ονομασία, Lefkoşa, έρχεται από τα ελληνικά.

Από τη Λευκωσία προχωράμε στη Μάλτα, το άλλο μικρό νησιωτικό κράτος. Εδώ η πρωτεύουσα λέγεται Βαλέτα, και πήρε το όνομά της από τον Ζαν Παριζό ντε λα Βαλέτ, τον μεγάλο μάγιστρο του τάγματος των Ιπποτών της Μάλτας, που υπεράσπισε με επιτυχία το νησί στη μνημειώδη πολιορκία από τους Τούρκους το 1565. Ένα πρόσφατο ελληνικό βιβλίο που περιγράφει μυθιστορηματικά αυτά τα γεγονότα, είναι η Πανάκεια του Παναγιώτη Κονιδάρη, που το βρίσκω εξαιρετικό ανάγνωσμα για το καλοκαίρι που έρχεται.

Από τη Μάλτα στην Πορτογαλία. Η Λισαβόνα είναι η πρωτεύουσα, Lisboa στα πορτογαλικά. Στα μεσαιωνικά λατινικά λεγόταν Ulisipona, στα κλασικά λατινικά Olisippo ή Ulisippo, Ολυσιπώνα την αναφέρει ο Στράβωνας, και σύμφωνα με το θρύλο την ίδρυσε ο Οδυσσέας (Ulysses), πράγμα που εξηγεί υποτίθεται τις ονομασίες αυτές, αν και πιθανότερη είναι η φοινικική ετυμολογία.

Επόμενος σταθμός, η Μαδρίτη, Madrid στα ισπανικά. Το όνομα από ένα φρούριο του 10ου αιώνα που λεγόταν Magerit στα αραβικά, το οποίο πολλοί θεωρούν ότι προέρχεται από το λατινικο Majoritum (major = μείζων, σπουδαίος) αλλά μάλλον το λατινικό είναι παρετυμολογία του αραβικού ονόματος. Αλλά αφού βρεθήκαμε στην Ισπανία θα πάμε και στη Βαρκελώνη, Barcelona. Λεγόταν Βαρκινών την ελληνιστική εποχή και λέγεται πως οφείλει τ’ όνομά της στον Αμίλκα Βάρκα, τον καρχηδόνιο στρατηγό που θρυλείται πως την ίδρυσε.

Δυο βήματα πιο πέρα είναι η Μασσαλία, πανάρχαια αποικία των Φωκαέων –το όνομα βέβαια δεν έχει ελληνική προέλευση, ίσως προέρχεται από κάποια ντόπια φυλή. Στα γαλλικά είναι Marseille, το επιπλέον r ίσως να το πήρε από τη συσχέτιση με τον θεό του πολέμου (Mars). Ανεβαίνουμε στο Παρίσι, που πήρε τ’ όνομά του από τους Parisii, μια κελτική φυλή που ζούσε εκεί και που είχε πρωτεύουσα τη Lutetia ή Λουτέτσια, όνομα γνωστό στους φίλους του Αστερίξ. Ο Ιουλιανός, που είχε αγαπήσει το Παρίσι όπου έζησε χρόνια, έγραφε για «την φίλην Λουτεκίαν, ονομάζουσιν δε ούτως οι Κελτοί των Παρισίων την πολίχνην».