Αλέξης Πάρνης (1924-10.3.2023)

Ο μεγάλος συγγραφέας Αλέξης Πάρνης έφυγε από τη ζωή στα 99 του χρόνια. Είχα την τύχη και την τιμή να τον γνωρίσω, οπότε θέλω να του αφιερώσω το σημερινό άρθρο σαν μνημόσυνο. Θα αναφέρω και κάποια πράγματα που είχε διηγηθεί ο ίδιος κατά καιρούς.

Πριν προχωρήσω, να ενημερώσω πως η κηδεία του γίνεται σήμερα στις 3μμ στο νεκροταφείο των Γλυκών Νερών -δυστυχώς εγώ δεν βρίσκομαι στην Ελλάδα ώστε να πάω.

Το πραγματικό του όνομα ήταν Σωτήρης Λεωνιδάκης, γεννήθηκε το 1924 στον Πειραιά, και από νέος έγραφε και συμμετείχε στην πνευματική κίνηση. Στο περιοδικο Αργώ το 1943 δημοσιεύει ποιήματα (βλ. παρακάτω) αλλά και δοκίμια.

Ο πατέρας του είχε ένα μικρό υφαντουργείο και στην κατοχή έκρυψαν την οικογένεια του Εβραίου συνεταίρου του, πράγμα που έγινε αιτία να συνδεθεί ο νεαρός Σωτήρης με το ΕΑΜ και με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ. Συμμετείχε, ως καπετάν Αλέξης, διοικητής λόχου, στην τελευταία μάχη με τους Γερμανούς, στα περιβόλια του Ροσινιόλ τον Σεπτέμβρη του 1944.

Στα Δεκεμβριανά πληγώθηκε στο γόνατο από θραύσμα χειροβομβίδας έξω από το φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια. Μεταφέρθηκε στο Ρουμπίκ της Αλβανίας, όπου το τραύμα του είχε χειροτερέψει και, για να μην πεθάνει από τη μόλυνση, οι γιατροί είχαν αποφασίσει να του κόψουν το πόδι. Όπως έλεγε ο ίδιος, μια νοσοκόμα έβαλε τις φωνές: «Θα αφήσετε ανάπηρο το παλικάρι; Καλύτερα να πεθάνει» και τους παρακάλεσε να περιμένουν έναν Ιταλό γιατρό, αιχμάλωτο, που θα ερχόταν σε μερικές μέρες -έτσι έγινε, κι η θεραπεία του Ιταλού απέτρεψε τον ακρωτηριασμό.

Περιοδικό Αργώ, 10-11/1943Μετά την Αλβανία πέρασε ένα διάστημα στο Μπούλκες της Βοϊβοντίνας, όπως κι άλλοι καταδιωκόμενοι ελασίτες. Εκεί άρχισε να γράφει για το θέατρο (ένα έργο τη βδομάδα, έχει πει σε μια συνέντευξη) για τις ανάγκες των Ελλήνων του Μπούλκες. Τελικά γύρισε στην Ελλάδα το 1948 και συμμετείχε στην τελική φάση του εμφυλίου πολέμου ως υπολοχαγός-πολεμικός ανταποκριτής και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Προς τη Νίκη, που εξέδιδε ο ΔΣΕ. (Τότε αρχίζει να υπογράφει ως Αλέξης Πάρνης).

SLAPP, ένα χαστούκι

Μια ευρωπαϊκή διάκριση είχε πριν από μερικές μέρες η χώρα μας, κι όμως το γεγονός δεν προβλήθηκε σχεδόν καθόλου από τα δελτία ειδήσεων των μεγάλων καναλιών της τηλεόρασης -μόνο σε ορισμένες εφημερίδες, σε κάποιους ιστότοπους και στα σόσιαλ δημοσιεύτηκε η χαρμόσυνη είδηση.

Ποια είδηση; Η είδηση για τη βράβευση του Γρηγόρη Δημητριάδη.

Όπως βλέπετε, ο Γρηγόρης Δημητριάδης, ανιψιός του πρωθυπουργού και έως πρόσφατα διευθυντής του πολιτικού του γραφείου, τιμήθηκε με το βραβείο «SLAPP Πολιτικός της Χρονιάς» από την Μη Κυβερνητική Οργάνωση CASECoalition που ασχολείται με ζητήματα φίμωσης και καταχρηστικές αγωγές.

Γράφω «τιμήθηκε» αλλά στην πραγματικότητα το βραβείο κάθε άλλο παρά τιμητικό είναι, κι αυτό εξηγεί την ομερτά που επικράτησε.

Όπως γράφει η Εφημερίδα των Συντακτών, που ανήκει σε εκείνους που έχουν δεχτεί χαστούκι, εννοώ SLAPP, από τον κ. Δημητριάδη:

Το βραβείο αφορά την αγωγή κατά των ReportersUnited, της Εφημερίδας των Συντακτών και των δημοσιογράφων Νικόλα Λεοντόπουλου, Θοδωρή Χονδρόγιαννου και Θανάση Κουκάκη, με την οποία ο κ. Δημητριάδης ζητά πάνω από 500.000 ευρώ για τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ που έκαναν σχετικά με το Predator, την Intellexa και το νήμα που τον συνδέει με τις εταιρείες που εμπορεύονται με το κακόβουλο λογισμικό.

Συνεχίζοντας, η εφημερίδα σημειώνει:

Μέλη της CASECoalition  είναι σημαντικές διεθνείς οργανώσεις, όπως οι: European Federation of Journalists – EFJ, Committee to Protect Journalists, FIDH – International Federation for Human Rights, Greenpeace International. 

Το θέμα λοιπόν ενδιαφέρει το ιστολόγιό μας, τοσο επί της ουσίας όσο και από άποψη ορολογίας.

Σε επιστολή προς τον βραβευμένο Γρ. Δημητριάδη, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης τονίζει ότι, ύστερα από εξέταση, συμπέρανε πως οι πέντε αγωγές που κατέθεσε ο κ. Δημητριάδης, στις οποίες ζητεί ποσά από 150.000 έως 250.000 ευρώ, χαρακτηρίζονται ως Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) διότι αποτελούν «καταχρηστικές αγωγές που κατατίθενται από άτομα με εξουσία και αποβλέπουν στη φίμωση και στον εκφοβισμό δημοσιογράφων που υπερασπίζονται το δημόσιο συμφέρον (έτσι αποδίδω το watchdog journalism, άλλες ιδέες δεκτές).

Τα βαρίδι-α και ο Κυρι-άκος (του Γιάννη Χάρη)

Δημοσιεύω σήμερα ένα κείμενο του φίλου Γιάννη Χάρη -πιο σωστά, το αναδημοσιεύω, αφού πρωτοδημοσιεύτηκε πριν από δυο βδομάδες περίπου στην Εφημερίδα των Συντακτών, στην τακτική εβδομαδιαία στήλη που κρατούσε ο Γιάννης Χάρης στην εφημερίδα αυτή με τον γενικό τίτλο «Ασκήσεις μνήμης».

Κρατούσε, έγραψα, διότι το περασμένο Σάββατο ο φίλος Γιάννης αποχαιρέτησε τους αναγνώστες του ανακοινώνοντας πως αποφάσισε να κρεμάσει την πένα του, εννοώ να σταματήσει την τακτική συνεργασία του και να συνταξιοδοτηθεί. Το ενδιαφέρον αλλά και συγκινητικό αποχαιρετιστήριο άρθρο του μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Από αυτό το άρθρο πήρα τη φωτογραφία που συνοδεύει το σημερινό μας άρθρο, που δείχνει τον Γιάννη όταν (δεν) τελείωνε το εξατάξιο γυμνάσιο.

Σκέφτηκα λοιπόν να δημοσιεύσω σήμερα το τελευταίο καθαυτό γλωσσικό άρθρο του Γιάννη στην ΕφΣυν, όχι επειδή ήταν το τελευταίο αλλά αφενός για να χαιρετίσω μια εξαιρετικά γόνιμη θητεία ενός μαχόμενου γραφιά (για μένα δεν είναι υποτιμητικός ο όρος, κι εγώ τον ίδιο διεκδικώ) και αφετέρου επειδή το θέμα με ενδιαφέρει και το έχουμε συζητήσει κάμποσες φορές στο ιστολόγιο.

Δεν το κάνω δηλαδή για να λουφάρω άρθρο -παρόλο που, σας προειδοποιώ πως μέσα στον Μάη λογαριάζω, αν όλα πάνε καλά, να κάνω κάποια ταξίδια και άρα δεν θα μπορέσω να ανταποκριθώ στην καθημερινή αρθροπαραγωγή χωρίς να καταφύγω σε λύσεις ανάγκης. Το άρθρο του Γ.Χ. βρίσκω πως έχει πολύ ενδιαφέρον και, επιπλέον, έχει σημασία να δούμε πώς αντιμετωπίσει ο μελετητής μια γλωσσική αλλαγή που βρίσκεται σε εξέλιξη και μάλιστα μιαν αλλαγή με την οποία ο ίδιος δεν συμφωνεί. Παίρνω το άρθρο όχι από την ΕφΣυν, αλλά από το ιστολόγιο του Γιάννη, διότι στο ιστολόγιο έχει κάνει μερικές προσθήκες.

Ο λόγος για το φαινόμενο που ο Χάρης έχει παιγνιωδώς ονομάσει, σε παλιότερο άρθρο του, «αποσυνιζοποίηση» (προσοχή, νι, όχι ρο!). Εννοεί, όπως θα τα πει καλύτερα από μένα, την τάση ορισμένων ομιλητών, ιδίως της τηλεόρασης, να προφέρουν χωρίς συνίζηση λέξεις που κανονικά θέλουν συνίζηση, όπως τα βαρίδια του τίτλου. Τα οποία, επειδή είναι «το βαρίδι» (όπως και το άλλο ομοιοκατάληκτο που η μαμά μου δεν μ’ αφήνει να γράψω», στον πληθυντικό προφέρεται κανονικά τρισύλλαβο «βαρίδγια» -αλλά που κάποιοι το προφέρουν τετρασύλλαβο, «βαρίδϊα», όπως προφέρουν «το σωματίδιο – τα σωματίδια».

Δευτεραπριλιάτικα μεζεδάκια πάλι

Πάλι, διότι τόσα χρόνια που λειτουργεί το ιστολόγιο έχει βέβαια ξανασυμβεί (το 2016) να πέσει Σάββατο η δευτεραπριλιά και να γραφτούν μεζεδάκια τη μέρα εκείνη. Θα μπορούσα να τα πω «κορονοδευτεραπριλιάτικα μεζεδάκια» για να θυμίσω ότι η πανδημία δεν έχει περάσει όσο κι αν χαλαρώνουν, πανευρωπαϊκά αλλά και στη χώρα μας, οι περιορισμοί. Μάλιστα, τις τελευταίες μέρες στη χώρα μας οι αριθμοί των διασωληνωμένων και των εισαγωγών στα νοσοκομεία, που βρισκονταν σε συνεχή πτωτική τάση επί πολλές εβδομάδες, έχουν αρχίσει να σταθεροποιούνται και να ανεβαίνουν, κι αυτό μόνο ευοίωνο δεν είναι.

Κατά τα άλλα, την πρωταπριλιά είθισται να λέμε ψέματα. «Το κορδόνι σου λύθηκε» λέγαμε παλιά στο σχολείο -μου το είπε και στο μέιλ ένας φίλος το πρωί, με μικρότερη αποτελεσματικότητα. Πρόσεξα μερικά πρωταπριλιάτικα ψέματα που, όπως είναι ίσως αναμενόμενο, αφορούσαν τις επιπτώσεις του ουκρανικού πολέμου και ειδικότερα την απόφαση της Ρωσίας να ζητήσει να πληρώνεται σε ρούβλια για τις παραδόσεις φυσικού αερίου. Το πιο πετυχημένο ήταν το ψέμα του tvxs, που γνώρισε πολλές αναδημοσιεύσεις σε ιστοτόπους και αμέτρητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εδώ βλέπετε μια αναδημοσίευση της αναδημοσίευσης:

Πάρα πολλοί πίστεψαν ότι ο Άδωνης θα μπορούσε να είχε πει τη φράση του τίτλου -και δεν τους αδικώ. Βέβαια, η συνέχεια της επιχειρηματολογίας θα έπρεπε, σε συνδυασμό με την ημέρα, να βάλει ψύλλους στ’ αυτιά. (Το άρθρο είχε και συνέχεια: Ο αντιπρόεδρος της ΝΔ απάντησε και στο επιχείρημα ότι το ρούβλι ήταν το παραδοσιακό νόμισμα της Ρωσίας, πριν την οκτωβριανή επανάσταση του 1917. «Ο Τσάρος έκανε λάθη και έτσι πήραν την εξουσία οι μπολσεβίκοι», είπε ο κ. Γεωργιάδης.).

Καθώς οι περισσότερες αναδημοσιεύσεις θεωρούσαν το πρωταπριλιάτικο αληθινό, το ίδιο και πολλά σχόλια στα σόσιαλ, το tvxs έσπευσε ήδη από το μεσημέρι ή απόγευμα της χτεσινής μέρας να διευκρινίσει ότι Τα ρούβλια του Α. Γεωργιάδη ήταν πρωταπριλιάτικα.

Και ρωτάω: ένα πρωταπριλιάτικο που πολλοί το πιστεύουν για αληθινό είναι απόλυτα πετυχημένο ή μήπως αποτυχημένο πρωταπριλιάτικο; Ή και τα δύο, ανάλογα τη θεώρηση; (Το καλό πρωταπριλιάτικο ψέμα, έλεγε κάποιος, πρέπει στην αρχή να σε πείθει αλλά στο τέλος να το καταλαβαινεις. Εγώ πάλι θεωρώ πως το ψέμα του tvxs ήταν πετυχημένο).

Στο ίδιο πνεύμα και το αστείο της ΕφΣυν, με την Ιερά σύνοδο να μετατρέπει σε ρούβλια ένα μέρος του αποθεματικού της για να αγοράσει φυσικό αέριο για τις εκκλησίες.

Αλλά αφού το ιστολόγιο ασχολείται με τη λογοτεχνία και με τα βιβλία, ας βάλουμε και μια πρωταπριλιάτικη ανακοίνωση των εκδόσεων Διόπτρα που θίγουν πολύ εύστοχα τη δύσκολη οικονομική κατάσταση στην αγορά του βιβλίου:

O εκδοτικός οίκος ανακοινώνει διάφορα μέτρα εξοικονόμησης που υποτίθεται ότι θα εφαρμόσει, ας πούμε ότι στα αστυνομικά μυθιστορήματα θα αποκαλύπτεται ο δολοφόνος από το οπισθόφυλλο.

Να θυμίσω ότι σε αυτό προηγείται η παλιά ελληνική κωμωδία, καθώς σε μια ταινία που δεν θυμάμαι τον τίτλο της ο Σταυρίδης υποδυόταν τρεις ρόλους, ανάμεσά τους και μία γηραιά συγγραφέα, που το αστυνομικό της μυθιστόρημα είχε αποτύχει εμπορικά διότι είχε τίτλο «Δολοφόνος ήταν ο γιατρός».

Όμως η πρόταση του εκδοτικού βελτιώνει την ιδέα του παλιού σεναριογράφου, αφού ο δολοφόνος θα αποκαλύπτεται στο οπισθόφυλλο -έτσι διατηρείται ένα μίνιμουμ σασπένς.

Στον ίσκιο των ομπρελών, επί των ξαπλωστρών (άρθρο του Γιάννη Χάρη)

Το σημερινό άρθρο δεν θα είναι δικό μου, θα αναδημοσιεύσω ένα πρόσφατο άρθρο του φίλου Γιάννη Χάρη από την Εφημερίδα των Συντακτών, το οποίο εξετάζει μερικές δυσκολοχώνευτες γενικές πληθυντικού και κάνει και ορισμένες άλλες εύστοχες παρατηρήσεις για την εξέλιξη της γλώσσας.

Η αναδημοσίευση δεν γίνεται για να γλιτώσω για μια μέρα το γράψιμο του άρθρου. Το θέμα μας ενδιαφέρει πολύ και μας έχει απασχολήσει κι άλλες φορές στο ιστολόγιο και οι απόψεις του Χάρη δεν διαφέρουν από τις δικές μου Στο τέλος, πάντως, θα πω και μερικά δικά μου.

Προς το παρόν, ο λόγος στον Γιάννη Χάρη -η εικόνα προέρχεται επίσης από την ΕφΣυν:

Στον ίσκιο των ομπρελών, επί των ξαπλωστρών

Υπέροχος Μποστ; Οχι. Τρέχοντα νεοελληνικά. Και λέω νεοελληνικά, και όχι γενικώς ελληνικά, όχι σε αντιδιαστολή με τα αρχαία ελληνικά ή άλλα, μεσαιωνικά φερειπείν, αλλά επειδή είναι ακριβώς νεοελληνικά. Τελευταίας εσοδείας.

Εδώ πλημμύρισε όλη η χώρα, κι εγώ μιλάω για άραγμα στον ίσκιο ομπρελών, επί των ξαπλωστρών; Ε, όσο να μεγαλώσουν τα αειθαλή πλατάνια του Άρχοντα Φαντασμένου, οπότε και θα ζούμε την απόλυτη νιρβάνα, κάτω απ’ τα βαθύσκιωτα πλατάνια της Πανεπιστημίου, ας περιοριστούμε στις ομπρέλες και τις ξαπλώστρες που μόλις αφήσαμε, πριν από έναν μόλις μήνα.

Και τώρα αναρωτιέμαι σαν πόσο να ξένισαν ώς εδώ οι γενικές «των ομπρελών» και «των ξαπλωστρών». Το «ομπρελών» πάντως το δέχεται ο διορθωτής του υπολογιστή, άρα, ας πούμε, δόκιμο, σωστό, ενώ το «ξαπλωστρών» το κοκκινίζει, άρα αδόκιμο, λάθος. Οντως, κοιτάζω στο γκουγκλ, 1.300.000 «των ομπρελών», 26.500 «των ξαπλωστρών».

Απολιγνιτοποίηση, μια καινούργια λέξη

Όχι και πολύ καινούργια βέβαια, αφού η απολιγνιτοποίηση αποτελεί δεδηλωμένη επιλογή της σημερινής κυβέρνησης ήδη από τους πρώτους μήνες που ανέλαβε την εξουσία πριν από δύο χρόνια. Τότε, εννοώ το 2019, ασφαλώς ήταν νεολογισμός, και μάλιστα, για να παινέψουμε και λίγο τα γένια μας, σε ένα μεζεδοάρθρο του Σεπτεμβρίου 2019 είχα γράψει:

Για λέξη της χρονιάς δεν ξέρω αν θα προκριθεί, πάντως νεολογισμός είναι. Εννοώ την «απολιγνιτοποίηση» που εξαγγέλθηκε από την κυβέρνηση, δηλαδή την κατάργηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη έως το 2028.

Μπορεί να συζητησουμε στο μέλλον και επί της ουσίας τη σημαντική αυτή απόφαση, αλλά προς το παρόν καταγράφω τον νεολογισμό.

(Για την ιστορία, στην ψηφοφορία για τη Λέξη του 2019 η απολιγνιτοποίηση κατατάχτηκε στην 28η θέση ανάμεσα σε 42 υποψήφιες).

Λίγες μέρες αργότερα, ο Νίκος Λίγγρης στη Λεξιλογία κατέγραψε τον νεολογισμό και σημείωσε: Για την ακρίβεια, είναι λέξη του Σεπτέμβρη του 2019 (με ελάχιστα ευρήματα από Αύγουστο) και αφορά τη μείωση και τελικώς τον τερματισμό της εξάρτησης της χώρας από τον λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Και συνέχισε: Έχουμε λέξη στα αγγλικά; Ή θα πρέπει να πούμε περιφραστικά: ending dependence on lignite ή ending lignite dependence; Η αγγλική λέξη delignification σημαίνει «removal of lignin from woody tissue (as by natural enzymatic or industrial chemical processes)». Λέξεις delignitification ή delignitization δεν υπάρχουν.

Στη συζήτηση εκείνη προτάθηκε, προκειμένου για τον αγγλικό όρο, το ευρύτερο decarbonization, που βέβαια αφορά την απαλλαγή από κάθε είδος άνθρακα, όχι ειδικά από τον λιγνίτη.

Η λέξη λιγνίτης είναι δάνειο από το γαλλικό lignite, που έχει πλαστεί με βάση το λατινικό lignum = ξύλο, επειδή αυτό το είδος άνθρακα, που είναι κατώτερης θερμικής αξίας, προέρχεται από εξανθράκωση φυτικών οργανισμών. Λέμε ότι έχουμε οπτικό δάνειο, διότι η γαλλική λέξη προφέρεται (περίπου) λινίτ.

Από την ίδια ρίζα με τον λιγνίτη έχουμε και τη λιγνίνη, ένα οργανικό πολυμερές που ξεχωρίζει το ξύλο από τις αλλες κυτταρικές ουσίες. Ο όρος delignification, που τον αναφέραμε παραπάνω, αφορά ακριβώς την απομάκρυνση της λιγνίνης από τον ξυλώδη ιστό.

Διαματάρης, η πρώτη παραίτηση

Από χτες, η κυβέρνηση αριθμεί ένα μέλος λιγότερο, αφού ο υφυπουργός Εξωτερικών Αντώνης Διαματάρης, αρμόδιος για τον απόδημο ελληνισμό, υπέβαλε στον πρωθυπουργό την παραίτησή του, η οποία έγινε δεκτή. Πρόκειται για την παρθενική παραίτηση υπουργού της κυβέρνησης Μητσοτάκη, πριν συμπληρωθούν πέντε μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του και αξίζει να σχολιαστεί από αρκετές απόψεις.

Παραιτήθηκε για να ολοκληρώσει τις σπουδές του

Εδώ και μερικές μέρες ο κ. Διαματάρης βρισκόταν στο μάτι (ναι, στο μάτι) του κυκλώνα, καθώς την Κυριακή 1/12 ομογενειακή ηλεκτρονική εφημερίδα τον κατηγόρησε ότι ψευδώς αναφέρει στο επίσημο βιογραφικό του σημείωμα ότι έχει μάστερ (ΜΒΑ) από το πανεπιστήμιο Κολούμπια (οι άριστοι το προφέρουν Κολάμπια). Η ηλεφημερίδα είχε αποταθεί στο πανεπιστήμιο και είχε πάρει την πληροφορία ότι ο κ. Διαματάρης είχε απλώς εγγραφεί σε κάποιο πρόγραμμά του και ότι δεν έχει αποκτήσει κανέναν τίτλο σπουδών από αυτό.

Αυτό το enrollment only έγινε σλόγκαν την Κυριακή το βράδυ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Την επόμενη μέρα, 2/12, ο κ. Διαματάρης έδωσε την ελάχιστα πειστική εξήγηση ότι είχε μεν παρακολουθήσει το μεταπτυχιακό πρόγραμμα, αλλά για οικονομικούς λόγους δεν είχε μπορέσει να αποκτήσει τον τίτλο σπουδών και ότι η διατύπωση αυτή κακώς είχε παρερμηνευτεί.

Ελάχιστα πειστική η απάντηση διότι όσοι έχουν σπουδάσει στις ΗΠΑ ξέρουν ότι τα δίδακτρα πληρώνοντα από πριν και όχι στο τέλος του κύκλου σπουδών αλλά και κυρίως επειδή σε πολλές συνεντεύξεις του (παράδειγμα) ο κ. υφυπουργός είχε δηλώσει απερίφραστα πως είχε αποκτήσει ΜΒΑ από το Κολούμπια.

Σχολιάζοντας το θεμα τη Δευτέρα το βράδυ στο Φέισμπουκ είχα γράψει: Συμπέρασμα; Ο κ. υφυπουργός είπε ψέματα. Ο πρωθυπουργός οφείλει να τον αποπέμψει, παρόλο που είναι συγγενείς (ο κ. Διαματάρης είναι σύζυγος της αγαπημένης ανιψιάς της κ. Μαρίκας Μητσοτάκη).

Η αξιωματική αντιπολίτευση ανέδειξε το θέμα και ο Αλέξης Τσίπρας λάνσαρε τον όρο «φέικ αριστεία» και ζήτησε την απομάκρυνση του κ. υφυπουργού. Ωστόσο, παρά τις διαμαρτυρίες της αντιπολίτευσης και τις φωνές από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Πέτσας την επομένη μέρα, την Τρίτη 3/12, δήλωσε απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ότι μετά τις εξηγήσεις του κ. υφυπουργού περί παρερμηνείας το θέμα θεωρείται ότι έχει λήξει.

Το θέμα ειχε λήξει για την κυβέρνηση, είχε λήξει για όλα τα τηλεοπτικά κανάλια, που ουδέποτε το πρόβαλαν με έμφαση, είχε λήξει και για τις περισσότερες εφημερίδες -κι όμως, δεν έληξε εξαιτίας της επιμονής κάποιων αντιπολιτευόμενων μέσων ενημέρωσης και των διαμαρτυριών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Μακεδονία-Σκόπια

Τις προάλλες η εφημερίδα Ντοκουμέντο έφερε στη δημοσιότητα ένα ντοκουμέντο του 2005, μια επιστολή του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους νεότερο, σχετικά με το θέμα του ονόματος της γειτονικής χώρας, της χώρας που σήμερα ονομάζεται Βόρεια Μακεδονία.

Το κείμενο της επιστολής αυτής, σε μετάφραση της εφημερίδας, έχει ως εξής:

Μεζεδάκια της εμπιστοσύνης

Της ψήφου εμπιστοσύνης, βεβαίως, στην ψηφοφορία που έγινε μεσοβδόμαδα. Από εκεί τιτλοφορείται το σημερινό σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο. Είχε πολλές ενδιαφέρουσες σκηνές η διήμερη συζητηση στη Βουλή και την παρακολούθησα ιντερνετικά -αν και σε ορισμένες περιπτώσεις οπως στις δευτερολογίες των πολιτικών αρχηγών η μετάδοση κάθε τόσο κοβόταν ίσως επειδή την παρακολουθούσαν πολλοί.

(Παρένθεση: Πρέπει να είναι αρκετοί πια όσοι παρακολουθούν τηλεοπτικές εκπομπές ή ακούν ραδιόφωνο ζωντανά μεν αλλά ιντερνετικά. Μετριούνται αυτοί με κάποιον τρόπο; )

Από τη συζήτηση στη Βουλή σταχυολόγησα ορισμένα γλωσσικά, που τα παραθέτω εδώ ανάκατα -επειδή τα σημείωνα όπως τα άκουγα, δεν μπορώ να παραθέσω ολόκληρες παραγράφους αλλά μόνο τις επίμαχες φράσεις.

* Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας σε κάποιο σημείο της πρώτης ομιλίας του χρησιμοποίησε τον τύπο «καταχράζονται». Κανονικά θα λέγαμε «καταχρώνται», αλλά όλο και περισσότερο χρησιμοποιείται ο νέος ενεστώτας «καταχράζομαι» που έχει φτιαχτεί αναδρομικά από τον αόριστο (καταχράστηκα) όπως το πιάνω φτιάχτηκε από το πιέζω-επίεσα-επίασα.

Τον τύπο τον δέχομαι ευνοϊκά, όχι επειδή τον είπε ο Τσίπρας (που θα έλεγε κάποιος ανόητος), αλλά επειδή τον είχα δεχτεί ευνοϊκά σε συζήτηση στη Λεξιλογία πριν από πεντέξι χρόνια, όπου είχα γράψει: Και το πιάνω έτσι φτιάχτηκε και πάμπολλα άλλα ρήματα, μπορεί σε πεντέξι δεκαετίες να έχει φτιαχτεί και «καταχράζομαι» και μόνο κάτι παλιόγεροι (όπως θάχουμε γίνει τότε) να θυμούνται το «καταχρώμαι». Ειδικά είναι βολικό το «καταχράζομαι» στον παρατατικό, διότι βέβαια ποιος θα πει «καταχράτο»;

Μάλιστα, αργότερα βρήκα ότι στον Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου, του Μ. Καραγάτση (1944), κεφάλαιο ΙΕ’ υπάρχει η φράση:

Τον Καστρόπυργο τον κυβερνούσε τώρα ο Πανάγος’ μα ήταν σεμνός και δεν καταχραζόταν τη δύναμή του.

Οπότε, θεωρώ πλέον ότι το καταχράζομαι δεν έχει ανάγκη άλλα διαπιστευτήρια.

* Παρόμοια περίπτωση, σε ομιλία του βουλευτή του ΚΚΕ Γιάννη Δελή, που είναι και δάσκαλος άρα κάτι παραπάνω ξέρει:

Τραμπ και Μέρκελ που παρελάζουν…

Το παρελάζω από τον αόριστο «παρέλασα». Ομαλότερο από το «παρελαύνω» αν και χάνει λίγο σε επισημότητα.

* Αντίθετα, δεν μου άρεσε που ο Δημήτρης Κουτσούμπας (στην πρώτη ομιλία του) έπεσε θύμα του τρόμου της διπλής άρνησης. Εγώ ήξερα ότι οι κομμουνιστές είναι ατρόμητοι. Κι όμως, είπε:

εξοπλισμοί που καμία σχέση έχουν με την άμυνα της χώρας…

Αυτά είναι αγγλικά, δεν είναι ελληνικά. Στα ελληνικά: καμία σχέση δεν έχουν με την άμυνα της χώρας ή, έστω, ουδεμία σχέση έχουν…

* Ο Ιω. Αμανατίδης του ΣΥΡΙΖΑ δεν έκανε φραστικό λάθος αλλά δυο φορές στην ομιλία του είπε «ο Ελευθέριος Βενιζέλος» εννοώντας τον Ευάγγελο. Από τα Χανιά ακούστηκε ένα βαθύ βουητό, σαν να στριφογυρίζει κάτι.

* Ο Μάκης Μπαλαούρας είπε «σε ατραπούς δύσκολους». Τα μουστάκια μπαίνουν εύκολα στα δευτερόκλιτα θηλυκά -μερικές φορές μονιμοποιούνται (και νομιμοποιούνται), όπως στους ψήφους -που ακούστηκαν κάμποσες φορές στην προχτεσινή συζήτηση.

* Ο Βασίλης Λεβέντης είπε «να περιθάλπτει», συχνό λαθάκι.

* Ο Θανάσης Παφίλης κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι «τον έχετε ανάγει» -δεν σημείωσα ποιον και τι. Όμως δεν μπορεί να σταθεί αυτός ο τύπος, είναι σαν να λέμε «τον έχετε δίνει». Ή θα πούμε βαρβαρόφωνα «έχετε αναγάγει» ή, αναλογικά, όπως έλεγαν οι παλαιοί και όπως λένε οι Κύπριοι «έχετε ανάξει».

Μπορεί να υπήρχαν και άλλα αξιοσημείωτα, αλλά εγώ αυτά σημείωσα.

* Κι ένα γουστόζικο ορθογραφικό λάθος σε σχόλιο της συζήτησης στη Βουλή, από τον δημοσιογράφο Νίκο Υποφάντη: έχει υποθεί από το βήμα…

Το αστείο είναι βέβαια στην ομοιότητα με το επώνυμο του δράστη. Εκτός αν, για να διατηρήσουμε την ισορροπία, γράψουμε ότι ο Νίκος Ειπωφάντης έγραψε ότι έχει υποθεί από το βήμα.

Τα κάλαντα (διήγημα του Στρατή Τσίρκα)

Πριν  από 100-120 χρόνια το χριστουγεννιάτικο και το πρωτοχρονιάτικο διήγημα, όπως και το πασχαλινό, ήταν θεσμός των εφημερίδων μας, που καμάρωναν να κυκλοφορούν έχοντας στο πρωτοσέλιδό τους ένα καινούργιο διήγημα με την υπογραφή του Παπαδιαμάντη, του Μωραϊτίδη, του Νιρβάνα, του Ξενόπουλου ή του Βουτυρά. Ο θεσμός διατηρήθηκε έστω και σε φθίνουσα μορφή τα μεταπολεμικά χρόνια αλλά σταδιακά ατόνησε, ενώ ταυτόχρονα οι σελίδες των εφημερίδων μίκρυναν, αναγκάζοντας το διήγημα να κρυφτεί από την πρώτη στις μέσα σελίδες.

Στον αιώνα μας υπήρξαν προσπάθειες  αναβίωσης του εθίμου, έστω και σποραδικές. Στο χτεσινό φύλλο της Εφημερίδας των Συντακτών, που κυκλοφορεί για όλο το Σαββατοκύριακο, δημοσιεύεται ένα καινούργιο πρωτοχρονιάτικο διήγημα της Μάρως Δούκα -ή ίσως μεταδιήγημα αφού είναι ένα διήγημα για ένα διήγημα. Ταυτόχρονα, η εφημερίδα κυκλοφορεί με προσφορά (προαιρετική) ένα βιβλίο με τον τίτλο Γιορτινές ιστορίες, που περιέχει χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα διηγήματα.

Αν και τυπωμένη σε φτηνό χαρτί, η έκδοση δεν είναι ευτελής. Όχι μόνο η επιλογή είναι καλή, αν και με παλιότερους μόνο συγγραφείς, αλλά και η επιμέλεια, από τον φίλο Δημήτρη Ποσάντζη, είναι πολύ καλή: για παράδειγμα, υπάρχουν βιβλιογραφικά στοιχεία για τις πρώτες δημοσιεύσεις των διηγημάτων. Πιθανόν η έκδοση να στηρίζεται σε παλιότερο βιβλίο των εκδόσεων Καστανιώτη.

Από αυτό το τομίδιο, διαλέγω να παρουσιάσω σήμερα το διήγημα του Στρατή Τσίρκα «Τα κάλαντα». Όπως βλέπω, πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κήρυξ του Καΐρου στις 31 Δεκεμβρίου 1938, με το ψευδώνυμο Π. Καράλης. Βέβαια, και το «Στρατής Τσίρκας» ψευδώνυμο είναι αφού ο λογοτέχνης γεννήθηκε το 1911 ως Γιάννης Χατζηαντρέας. Στις νεανικές του προσπάθειες υπέγραφε είτε με το πραγματικό του όνομα είτε με σειρά από ψευδώνυμα, ενώ το ψευδώνυμο Στρατής Τσίρκας το χρησιμοποίησε πρώτη φορά το 1937 και λίγο αργότερα το υιοθέτησε αποκλειστικά για όλα του τα έργα.

Τον πινακα του Λύτρα τον έβαλα επειδή μου αρέσει πολύ και επειδή έχει και ταμπούρλο. Διότι το μεγάλο το ζήτημα ηταν το ταμπούρλο.

Τα κάλαντα (Στρατής Τσίρκας, 1938)

Το μεγάλο το ζήτημα, καταλαβαίνεις, ήταν το ταμπούρλο. Aν είχες ταμπούρλο, η δουλειά ήταν τελειωμένη. Σύντροφο έβρισκες αμέσως και το φανάρι δεν κόστιζε παραπάνω από ‘να γρόσι.

Eκείνη τη χρονιά ο πατέρας έκανε ένα μεγάλο έξοδο. Tο μεσημέρι της παραμονής της Πρωτοχρονιάς μου έφερε ένα ταμπούρλο! Mικρούτσικο, βέβαια, και τενεκεδένιο.

«Έτσι δεν θα το σπάσεις εύκολα», μου είπε.

Mα εγώ κατάλαβα πως ήταν από οικονομία. Tα πέτσινα ταμπούρλα, κείνα τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, κόστιζαν έναν κόσμο λεφτά.

Πήγα και βρήκα αμέσως το φίλο μου το Mιχάλη. Ήταν το παλικάρι της γειτονιάς κι ο καλύτερος σύντροφος για τα κάλαντα. Συχνά τύχαινε να μας ριχτούν τ’ αραπάκια στις γειτονιές και να μας σκίσουν το φανάρι ή να σπάσουν το ταμπούρλο. O Mιχάλης ήταν πολύτιμος.

«Tο ταμπούρλο το έχουμε!» του φώναξα. «Bγαίνουμε απόψε;»

O Mιχάλης δέχτηκε αμέσως. Eίπε, όμως, πως έπρεπε να πάρουμε μαζί μας και τον αδερφό του, τον Δημήτρη. Ήταν καλλίφωνος, λέει, και θα βοηθούσε πολύ στη δουλειά. H αλήθεια είναι πως ο Δημήτρης τραγουδούσε σαν άγγελος. Σου ‘φτανε να τον ακούσεις να ψάλλει μια φορά το «Tη Yπερμάχω» ή να διαβάζει τον «Aπόστολο» για να προτιμήσεις αμέσως τον Άγιο Kωνσταντίνο, όπου εκείνος έψαλλε, από τον Aϊ Nικόλα. Mα η πρόταση του Mιχάλη είχε κάποια υστεροβουλία: τα λεφτά που θα κερδίζαμε θα μοιράζονταν στα τρία. Eκείνοι θα έπαιρναν τα πιο πολλά κι εγώ, μ΄ όλο το ταμπούρλο μου, τα πιο λίγα.

Οι δικηγορίνες δεν γεννάνε [ένα άρθρο του Βασίλη Παπαστεργίου]

Το σημερινό άρθρο είναι γραμμένο από τον φίλο νομικό Βασίλη Παπαστεργίου, μάχιμο δικηγόρο και υποψήφιο πρόεδρο του ΔΣΑ παλιότερα. Το δημοσίευσε στον τοίχο του στο Φέισμπουκ προχτές. Μου άρεσε επειδή εξετάζει ζητήματα που ενδιαφέρουν το ιστολόγιο και είναι πολύ καλογραμμένο και του ζήτησα την άδεια να το αναδημοσιεύσω -κάτι που αυξάνει τον χρόνο ζωής της δημοσίευσης, αφού οι δημοσιεύσεις σε προσωπικές σελίδες στο Φέισμπουκ γρήγορα σκεπάζονται από τις επόμενες και επιπλέον δεν είναι γκουγκλανιχνεύσιμες. Προσθέτω μόνο ένα δικό μου εύρημα από εφημερίδα του 1923. Ο τίτλος είναι δικός μου, η αρχική δημοσίευση ήταν άτιτλη.

“Το παιδί ανέβασε πυρετό και πρέπει να το πάρω από το σχολείο” μου είπε η συνάδελφος που καθόταν δίπλα μου στο έδρανο των συνηγόρων προχθές. Βγήκε από την αίθουσα και άρχισε τα τηλέφωνα. Να φύγει δεν μπορούσε, σε λίγο έπρεπε να δικάσει. Για ώρα τηλεφωνούσε προσπαθώντας να βρει μια λύση για αυτό το απρόοπτο πρόβλημα που είχε προκύψει. Συμπτωματικά είχα κι εγώ το ίδιο θέμα. Ο μικρός είχε κάνει εμετό στο σχολείο. Αλλά εγώ δεν είχα πρόβλημα, πήγε να τον πάρει η καλή μου.

Γιορτάζουμε κατά καιρούς την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια μέρα δικηγόρου, την μέρα του δικηγόρου σε κίνδυνο τιμώντας – και δικαίως – τους συναδέλφους που ασκούν το επάγγελμα υπό συνθήκες κινδύνου για την ζωή τους. Ωστόσο ποιος θα μιλήσει μια τους μικρές καθημερινές ηρωίδες, τις γυναίκες δικηγόρους και ιδίως τις μητέρες-δικηγόρους;

Μια πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών με τίτλο “Γυναίκες στα νομικά επαγγέλματα την εποχή της κρίσης. Ανάμεσα στην εργασία και την οικογένεια” καταγράφει αυτό που όσοι περνάμε την ζωή μας “στην κλεψύδρα και στα Εφετεία” το γνωρίζουμε καλά. Ότι η άσκηση της δικηγορίας από μια γυναίκα έχει μεγάλο προσωπικό τίμημα.

Τα φαινόμενα υποτιμητικής συμπεριφοράς από τους δικαστές δεν έχουν καθόλου εκλείψει. Ιδίως απέναντι στις κυοφορούσες συναδέλφους, συχνά καταγράφονται περιστατικά ακραίας έλλειψης κατανόησης και σκληρότητας.

Κυρίως όμως, η γυναίκα συνάδελφος παραμένει ουσιαστικά απροστάτευτη απέναντι στην προοπτική της εγκυμοσύνης και της μητρότητας. Ελάχιστη κάλυψη θα έχει για τις εξετάσεις και την γέννα, κανένα ταμείο δεν θα καλύψει την απώλεια εισοδήματος που θα έχει τους μήνες της αναγκαστικής αποχής της από την δουλειά. Με αποτέλεσμα οι συνάδελφοι να επανέρχονται στο επάγγελμα (χωρίς καμία υπερβολή) με το μωρό στο στήθος.

Η Εφημερίδα των Συντακτών σε πρόσφατο δημοσίευμα που υπογράφει η Ιωάννα Σωτήρχου παρουσιάζει την σχετική έρευνα.

Αντιγράφω: “… (οι γυναίκες δικηγόροι) αποκτούν και λιγότερα παιδιά. Στο σύνολο όλων των νομικών επαγγελμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία της ίδιας απογραφής περισσότερες από τις μισές νομικούς (52%) του συνόλου δεν έχουν αποκτήσει παιδιά, η μία στις τέσσερις έχει δύο παιδιά (25,3%), το 18,5% έχει ένα παιδί και μόλις το 4,3% έχει αποκτήσει 3-4 παιδιά.

Συνολικά, στις 100 γυναίκες νομικούς αναλογούν 83 παιδιά, όταν στον γενικό πληθυσμό σε 100 γυναίκες αναλογούν 162 παιδιά. Συγκεκριμένα, τα λιγότερα παιδιά αναλογούν στις δικηγόρους (73 παιδιά/100 δικηγόρους), σε 100 δικαστίνες αναλογούν 109 παιδιά, και 147 παιδιά αναλογούν σε 100 γυναίκες των λοιπών νομικών επαγγελμάτων.”

Προημιτελικά μεζεδάκια

Θα τα ονομάσουμε ετσι αφού χτες και σημερα γίνονται τα ματς των προημιτελικών του Μουντιάλ. Το λεξικο λέει ότι η λέξη «ημιτελικός» είναι μεταφραστικό δάνειο από το γαλλ. démi-final (ή από το γερμανικό Halbfinale, λέω εγώ) αλλά ο προ-ημιτελικος είναι εγχώριος σχηματισμός και δεν έχει, απ’ όσο ξέρω, αντίστοιχο σε άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα, όπου ο αντίστοιχος όρος σημαίνει, κατά λέξη, «τεταρτοτελικός» (quarter final, Viertelfinale, cuartos de final, κτλ.)

* Και ξεκιναμε με μια μουντιαλική ακλισιά από άρθρο του in.gr για το προηγούμενο γύρο των νοκάουτ συναντήσεων: Λίγο… περισσότερο από την ομάδα του Μεξικό αξίζει ο Νεϊμάρ.

Το έχουμε βέβαια ξαναγραψει: τα ξένα τοπωνύμια που έρχονται συμμορφωμένα με το τυπικό της ελληνικής, κατά γενικό κανόνα κλίνονται, ιδίως όταν είναι ονοματα χωρών ή μεγαλουπόλεων. Αυτός είναι ο γενικος κανόνας, που έχει και εξαιρέσεις -για παραδειγμα, το Μονακό ή το Όσλο συνηθίζονται άκλιτα.

Κατά μείζονα λογο πρέπει να κλινονται τα ξένα τοπωνύμια που εχουν υποστεί κάποια προσαρμογή και εξελληνισμό στη γλώσσα μας, οπως Πεκίνο ή Λονδίνο. Και το Μεξικό θα μπορούσε κανείς σε αυτή την κατηγορία να το εντάξει, αφού οι ντόπιοι το λένε Μέχικο.

Οπότε, σε κάθε περίπτωση δεν βλέπω γιατί να μη λέμε και γράφουμε «του Μεξικού». Να σημειωθεί ότι στο κυρίως άρθρο το Μεξικό κλίνεται («του Μεξικού») οπότε την ακλισιά τη χρεώνεται μονάχα ο υλατζής του ιστότοπου.

* Ενθαρρυντικό βεβαίως που μια εφημερίδα θυμήθηκε τον Αργύρη Εφταλιώτη, όπως έκανε η ΕφΣυν πρόσφατα, αλλά ο φίλος που το στέλνει διαφωνεί με τη γεωγραφική ακρίβεια της φράσης:

Γίνεται γνωστός ως πεζογράφος και ποιητής με το ψευδώνυμο Αργύρης Εφταλιώτης, από την καταπράσινη παραλία Ευθαλού δίπλα στον Μόλυβο (ευ+θάλλω), απ’ όπου ατενίζει τη Λήμνο και τα κορίτσια της:

Μου λέει (και ο χάρτης τον επιβεβαιώνει):

Η Εφταλού, βέβαια, δεν βλέπει Λήμνο αλλά το μπουγάζι και την Τουρκία. Απλά πρέπει να ξέρουμε και πού είναι.

Εμένα με ενοχλεί και ο ευπρεπισμός της Εφταλούς σε Ευθαλού, που δεν ξέρω καν αν έχει ετυμολογική ή άλλη βάση. Δεν λέω ότι είναι εύρημα του αρθρογράφου, χρησιμοποιείται και από άλλους (όχι και πολύ πάντως). Αλλά το να λες ότι ο Εφταλιώτης πήρε το ψευδώνυμό του από την Ευθαλού είναι κωμικό -κι αν το άκουγε ο μακαρίτης, που ήταν πούρος δημοτικιστής, θα το θεωρούσε μεγάλη προσβολή.

* Κι άλλη μια ακλισιά, κυπριακή: Σεμινάριο κατασκευής σαπούνι με ελαιόλαδο. Εδώ δεν έχουμε ξένη λέξη (εντάξει, η απώτατη αρχή ξένη είναι αλλά αυτό δεν φαίνεται), δεν έχουμε υποκοριστικό, κι όμως κάποιοι ίσως δυσκολεύονται στο «κατασκευής σαπουνιού» (εγώ θα έγραφα ‘παρασκευής σαπουνιού’ μάλλον). Λέτε να είχαν δίκιο εκείνοι οι παλιοί που επέμεναν ότι στη νέα ελληνική η γενική πτώση ατροφεί;

* Και μια και πιάσαμε την Κύπρο, σε φιλικό τοίχο στο Φέισμπουκ είδα αυτό το σουπεράκι από τον κυπριακό Αντένα, που επικρίνει την διάθεση πιστώσεων για τον πολιτισμό, ή, όπως χλευαστικά το γράφει, «για χωροδίες και θεατράκια».

Ίσως αν είχε παρακολουθήσει μερικές συναυλίες με χορωδίες, να ήξερε πώς γράφεται η λέξη.

* Όχι ότι η παρακολούθηση χορωδιών εξασφαλίζει την καλλιέργεια ή τη νηφαλιότητα. Αυτό δα αποδείχτηκε περίτρανα από το πρωτοφανές περιστατικό που διαδραματίστηκε την περασμένη Κυριακή στη χορωδιακή συνάντηση «Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου» που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, όταν κάποιοι έφτυσαν τον μαέστρο επειδή δεν έπαιζε συνθέσεις Ελλήνων αλλά Μπαχ.

Αφορά το ή αφορά στο;

Το σημερινό άρθρο αφορά ένα γλωσσικό ερώτημα που διατυπώνεται συχνά τα τελευταία χρόνια, και στο οποίο, περιέργως, δεν έχουμε αφιερώσει άρθρο στο ιστολόγιο. Αντί όμως να γράψω εγώ τη γνώμη μου για το δίλημμα του τίτλου, θα αναδημοσιεύσω ένα πρόσφατο άρθρο του φίλου μου του Γιάννη Χάρη, το οποίο δημοσιεύτηκε αρχικά πριν από δυο βδομάδες στη σαββατιάτικη στήλη του στην Εφημερίδα των Συντακτών -και στη συνέχεια θα γράψω και μερικά δικά μου σχόλια για το θέμα.

Έγραψε λοιπον ο Γιάννης Χάρης:

Φιλίπ ντε Σαμπαίν (1602-1674), «Ο Μωυσής με τις Δέκα Εντολές» (η εικόνα είναι παρμένη από το ιστολόγιο του Γ. Χάρη)

«Ένα φιλί τεράστιο στην Πόλυ μου, μπράβο Πόλυ!, από τις ελάχιστες ραδιοφωνικές παραγωγούς που ξέρουν ότι το ρήμα “αφορά” συντάσσεται με το “εις το”: “αφορά εις το”, και όχι “αφορά το” –σε λάτρεψα!» έβγαλε την κορόνα του τις προάλλες στο ραδιόφωνο ο πληθωρικός συνθέτης, παρουσιάζοντας σαν θέσφατο ιερό και άρα απαραβίαστο τη σύνταξη του ρ. αφορά με πρόθεση. Οπότε εξυπακούεται πως όσοι χρησιμοποιούν τη σύνταξη με σκέτη αιτιατική διαπράττουν λάθος μέγα, είναι –αν μπορώ να εικάσω τους ηπιότερους χαρακτηρισμούς του συνθέτη– αστοιχείωτοι, αδαείς.

Ας ανατρέξουμε όμως στη Νεοελληνική Γραμματική του Αγαπητού Τσοπανάκη (β΄ έκδ. 1994, σ. 596), γραμματική που έχει μάλιστα χαρακτηριστεί συντηρητική:

«Η σύνταξη του αφορά σε κάτι, σε κάποιον εμφανίζεται στα αρχαία ελληνικά ύστερα από την σύνταξη με αιτιατική […] και αυτή είναι η σύνταξη [=η σύνταξη χωρίς την πρόθεση] που διέσωσε η προφορική παράδοση της γλώσσας μας, όπως φαίνεται από την πρόταξη του αντικειμένου: αυτό το πρόβλημα δεν με, σε, τον αφορά· αυτόν αφορά, και όχι εμένα· την κυβέρνηση αφορά και όχι τους κατοίκους (κανένας δεν είπε ούτε έγραψε ποτέ, σε μένα κτλ. αφορά, που το πιπιλίζουν τα τηλεοπτικά μέσα)».

Στην αρχή δηλαδή, όταν το αφορώ σήμαινε: βλέπω, διακρίνω κάτι από μακριά, συντασσόταν με απλή αιτιατική (Ηρόδοτος, οι βάρβαροι […] απώρων [=αφεώρων] το ιερόν· Δημοσθένης, και την πατρίδ’ εντεύθεν […] αφορώ· Αριστοφάνης, ίνα τηλεφανείς σκοπιάς αφορώμεθα…). Όταν αργότερα σημαίνει: στρέφω τους οφθαλμούς σε κάτι, όταν ταυτίζεται με τα συνώνυμα: αποβλέπω, αποσκοπώ κτλ., παίρνει από αυτά ακριβώς την πρόθεση εις/σε: αφορώντες εις τον της πίστεως αρχηγόν […] Ιησούν, όπως διαβάζουμε στην Προς Εβραίους. Όσο όμως παύουμε να στρέφουμε τους οφθαλμούς κττ., όσο το αφορά σημαίνει πια κυρίως: αναφέρεται…, ενδιαφέρει…, περιορίζεται έως εξαφανίζεται η εμπρόθετη σύνταξη –ώς πρόσφατα ακόμα.

Ντιπ αστοιχείωτοι δηλαδή φαίνεται πως υπήρξαμε κάτι αιώνες τώρα, σίγουρα τους τελευταίους, αν θεωρήσουμε ότι μάλλον πιστά αποτυπώνουν τη γλωσσική πραγματικότητα τα νεότερα λεξικά, το Μείζον Τεγόπουλου-Φυτράκη, του Κριαρά και του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, που καταγράφουν ακριβώς τη γενικευμένη απρόθετη σύνταξη του αφορά, σε όλες του τις σημασιολογικές διακρίσεις.

Γελοιογραφίες και αντισημιτισμός

Πριν απο δυο περίπου εβδομάδες, τις μέρες της αιματηρής καταστολής της κινητοποίησης στη Γάζα, ο σκιτσογράφος Μιχάλης Κουντούρης δημοσίευσε στην Εφημερίδα των Συντακτών δύο σκίτσα τα οποία προκάλεσαν την αντίδραση της πρεσβεύτριας του Ισραήλ αλλά και έναν ενδιαφέροντα εσωτερικό διάλογο ανάμεσα σε συντελεστές της εφημερίδας.

Καθώς η Εφημερίδα των Συντακτών είναι συνεταιριστικό εγχείρημα, χωρίς εργοδότη που να υπαγορεύει τη γραμμή της εφημερίδας ή να επεμβαίνει σε κρίσιμες στιγμές, όλη η αντιπαράθεση έγινε δημόσια, από τις στήλες της εφημερίδας κάτι που από μόνο του ειναι και αξιέπαινο και πολύ ενδιαφέρον.

Το σημερινό μου, αμήχανο όπως θα εξηγήσω, άρθρο κάνει ανασκόπηση αυτής της αντιπαράθεσης.

Το πρώτο σκίτσο του Μιχ. Κουντούρη, στις 10 Απριλίου:

Ένας εξαθλιωμένος κρατούμενος πίσω από τα συρματοπλέγματα στρατοπέδου, με διακριτικό στο πέτο (όχι κίτρινο αστέρι αλλά) μια ταινία στο σχήμα της λωρίδας της Γάζας.

Την επόμενη μέρα, 11 Απριλίου, η δεύτερη γελοιογραφία:

Ένας πάνοπλος στρατιώτης με χέρια ματοβαμμένα προσκυνάει στο Τείχος των Δακρύων, ιερό χώρο του εβραϊσμού -που είναι γεμάτος από ματοβαμμενες παλάμες. Όχι δικές του, όπως το διαβάζω εγώ, αλλά άλλων που έχουν βάψει τα χέρια τους στο αίμα -στρατιώτες ή πολίτες, αυτό αφήνεται στον αναγνώστη.