Ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων και η ελευθερία του λόγου

Κατά πάσα πιθανότητα θα το μάθατε ήδη.

Ο μητροπολίτης Αμβρόσιος Καλαβρύτων καταδικάστηκε χτες από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αιγίου σε φυλάκιση 7 μηνών με τριετή αναστολή και σε πρόστιμο 10.000 ευρώ για ομοφοβικές τοποθετήσεις που είχε κάνει στο προσωπικό του ιστολόγιο, μεταξύ των οποίων και το απόσπασμα: «Ε, λοιπόν αυτούς τους ξεφτιλισμένους, φτύστε τους! Αποδοκιμάστε τους! Είναι εκτρώματα της φύσεως! Ψυχικά και πνευματικά πάσχουν! Είναι άτομα με διανοητική διαταραχή! Δυστυχώς αυτοί είναι τρισχειρότεροι και πολύ πιο επικίνδυνοι από κάποιους που ζουν στα τρελοκομεία!»

Πρωτόδικα είχε αθωωθεί, επειδή το δικαστήριο είχε κρίνει ότι οι πιο πάνω χαρακτηρισμοί αφορούσαν τους πολιτικούς και όχι τους ομοφυλόφιλους, όμως στην αθωωτική απόφαση είχαν ασκήσει έφεση ο εισαγγελέας Εφετών Πατρών και η εισαγγελέας Πλημμελειοδικών Αιγίου.

Η καταδίκη έγινε για «δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους» και για «κατάχρηση εκκλησιαστικού αξιώματος», δηλαδή, αν κατάλαβα καλά, αφενός με τον αντιρατσιστικό νόμο και αφετέρου με το άρθρο 196 του ΠΚ το οποίο ορίζει: «Θρησκευτικός λειτουργός ο οποίος κατά την ενάσκηση των έργων του ή δημόσια και με την ιδιότητά του προκαλεί ή διεγείρει τους πολίτες σε εχθροπάθεια κατά της πολιτειακής εξουσίας ή άλλων πολιτών τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών».

Η εισαγγελέας της δίκης είχε προτείνει την αθώωση του ιεράρχη, αν και δέχτηκε ότι το επίδικο κείμενο στρέφεται κατά των ομοφυλόφιλων και όχι μόνο κατά πολιτικών, όπως είχε πρωτόδικα αποφανθεί το δικαστήριο. Σημείωσε ωστόσο ότι αμφιβάλλει αν ο λόγος του κατηγορουμένου μπορεί να προκαλέσει εχθροπάθεια, δηλαδή αισθήματα μίσους και εχθρότητας ικανά να οδηγήσουν σε πράξεις μίσους. «Οι συγκεκριμένες ενέργειες και προτροπές είναι απόλυτα καταδικαστέες ακόμα και σε ιδιωτικό λόγο, πολύ περισσότερο όταν αυτός που τον εκφέρει κατέχει δημόσιο αξίωμα. Ο μητροπολίτης μπορεί να είναι λαοπρόβλητος και να χαίρει σεβασμού, πόσοι όπως ενστερνίζονται ή παρασύρονται από τα λόγια του; Μόνο άνθρωποι που ήδη τα πιστεύουν αυτά. Η κοινωνία μας έχει κάνει βήματα μπροστά», πρόσθεσε.

Είναι μια απόφαση ιστορική, αφού πρώτη φορά στα χρονικά του ελληνικού κράτους καταδικάζεται από πολιτικό δικαστήριο ένας ανώτατος ιεράρχης. Σύμφωνα με την εκτίμηση του Ν. Αλιβιζάτου, η απόφαση δημιουργεί προηγούμενο.

Θυμίζω ότι ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων έχει απασχολήσει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια την κοινή γνώμη, και στο ιστολόγιο έχουμε αφιερώσει αρκετά άρθρα στα όσα λέει και κάνει. Θα αναφέρω το ισλαμοφοβικό ψέμα που διέδιδε για δήθεν ομαδικούς γάμους μελών της Χαμάς με οχτάχρονα κορίτσια, ένα παλιότερο ομοφοβικό του παραλήρημα, ή και πιο πρόσφατα ένα εμπρηστικό άρθρο του που ανάγκασε ακόμα και τον Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμο να τον επιτιμήσει δημόσια: Φτάνει πια Άγιε Καλαβρύτων!

Σαπφώ (διήγημα του Κωστή Ανετάκη)

Πέρυσι είχαμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο το διήγημα «Ο Ευριπίδης της ταφής» του θεσσαλονικιού Κωστή Ανετάκη. Πριν από λίγες μέρες, ο Ανετάκης μου έστειλε ένα καινούργιο διήγημά του που, όπως μου είπε, είναι εμπνευσμένο από την πρόσφατη τραγική δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου.

Σαπφώ

Η Σαπφώ, ο Θεός ν’ αναπαύει την ψυχούλα της, αυτή μ’ έκανε άνθρωπο. Η μάνα μου, ο κόσμος μου ολάκερος. Μοναχή μ’ ανέστησε με χίλια βάσανα· έκοβε τη μπουκιά της να με ταΐσει, φόραγε κείνη κουρέλια για να με στέλνει ευπρεπισμένο στο σκολειό, μη με προγκάνε τα καλόπαιδα. Παραδουλεύτρα σε σπίτια, μερονυχτίς, τα ’φερνε βόλτα τσίμα τσίμα.

Μα αγάπη είχε περίσσια για όλους και δεν την τσιγκουνευόταν. Σκόρπαγε διπλοπάλαμα φροντίδα, τρυφεράδα, συμπόνια, κι είχε ένα γέλιο να χαρίσει στον καθένα· μέχρι και στ’ αδέσποτα της γειτονιάς, που τρέχανε ξοπίσω της κοπάδι, σαν οσμίζονταν τη γερτή κατάκοπη φιγούρα της να στρίβει τη γωνιά. Και τη μερίδα του λέοντος, απ’ την τόση χάρη, τη φύλαγε για ελόγου μου. Τίποτα δε μου ’λειψε, κι ας μην είχα δεύτερο παντελόνι κι ας φορούσα τρία νούμερα μεγαλύτερο παπούτσι, μέχρι να μεγαλώσει το ποδάρι μου, να το γιομίσει.

Ποτέ της δεν με κακοκάρδισε, δε με μάλωσε, δε μου τις έβρεξε. Πάντα με το καλό, με τον γλυκό το λόγο, με το παραμύθι και το παράδειγμα μ’ ανάτρεφε. Μονάχα μια φορά έγινε μαζί μου αυστηρή. Γιατί υπάρχουνε μαθήματα που μόνο με τον σκληρό τρόπο μπορείς να τα πάρεις.

Νοικοκυραίοι και νοικοκύρηδες

Η θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου έφερε ξανά στη δημόσια συζήτηση τον όρο «νοικοκυραίοι».

Σταχυολογώ τίτλους πρόσφατων δημοσιευμάτων: Οι «νοικοκυραίοι» και το τέρας, στην ΕφΣυν, Ο Ζακ ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος που τον δολοφόνησαν οι «νοικοκυραίοι» της Μαρίας Λούκα στην Popaganda, Οι άριστοι «νοικοκυραίοι» και οι απειλές για την κοινωνία τους στο altsantiri, Φονιάδες των λαών νοικοκυραίοι στον Provocateur (το σύνθημα προϋπήρχε) με τη λέξη αυτή, που τη βρίσκω επίσης και σε πόλλά άλλα άρθρα, καθώς και σε αμέτρητες δημοσιεύσεις στο Φέισμπουκ.

Σπεύδω να διευκρινίσω πως δεν συμφωνώ κατ΄ανάγκη με το περιεχόμενο των άρθρων (δεν τα έχω άλλωστε διαβάσει όλα), ούτε δέχομαι υποχρεωτικά ότι τον Ζακ τον δολοφόνησαν νοικοκυραίοι εντός ή εκτός εισαγωγικών -δύο-τρία άτομα άλλωστε είδαμε να τον κλωτσούν με δύναμη στο κεφάλι, όχι κάποιο πλήθος.

Αλλά προς το παρόν εδώ λεξιλογούμε. Και θα λεξιλογήσουμε για τη λέξη «νοικοκυραίοι» και τη διαφορά της, αν υπάρχει, από τους νοικοκύρηδες.

Ν’ αρχίσουμε από την αρχή. Ο νοικοκύρης είναι λέξη που εμφανίστηκε στα μεσαιωνικά χρόνια. Ανάγεται στο οικοκύριος > οικοκύρης. Και από τον οικοκύρη, ακριβώς με τη συνεκφορά «τον οικοκύρη» που οδήγησε σε επανανάλυση: «τον οικοκύρη» –> «το νοικοκύρη» πλάστηκε η νέα ονομαστική νοικοκύρης. Αυτή η επανανάλυση έχει επίσης δώσει τύπους όπως μπαλάσκα (την παλάσκα), γκαμήλα (την καμήλα), κτλ. αλλά ο νοικοκύρης είναι το μοναδικό παράδειγμα της κοινής νεοελληνικής όπου από την επανανάλυση προστίθεται αρχικό νι σε λέξη από φωνήεν. Λέω «της κοινής» διότι σε διαλέκτους ή στην αργκό έχουμε κι άλλα παραδείγματα, π.χ. ο νώμος (τον ώμο).

Ο νοικοκύρης σχηματίζει τον πληθυντικό «οι νοικοκύρηδες» και, σε πιο ανεπίσημο ύφος, «οι νοικοκυραίοι». Αυτός ο πληθυντικός σε -αίοι έχει ενδιαφέρον.

Το παραγωγικό τέρμα -αίοι έχει την αφετηρία του σε αρχαία επίθετα πχ αγοραίος, κορυφαίος, τελευταίος, που παράγονταν από ουσιαστικά σε -α (ή σε α μακρό που είχε τραπεί σε η στην αττική και ιωνική διάλεκτο) με το επίθημα -ιος. Εμφανίστηκε κατ’ αρχάς ως πατριδωνυμικό: Αθηναίοι, Ρωμαίοι. Φυσικά, εδώ ο ενικός είναι Αθηναίος, Ρωμαίος.

Από τα μεσαιωνικά χρόνια αρχίζει να εμφανίζεται το επίθημα -αίοι στον πληθυντικό λέξεων που δεν έχουν ενικό σε -αίος, πχ καβαλαραίοι, Σαρακηναίοι, κι έτσι αυτονομήθηκε.

Σήμερα, εμφανίζεται καταρχάς ως επίθημα σε πληθυντικούς οικογενειακών ονομάτων, και μάλιστα πολλές φορές με τη σημασία όλων των μελών μιας ευρύτερης οικογένειας, για το σόι δηλαδη, π.χ. οι Κολοκοτρωναίοι. Λέγεται βέβαια και για μια πυρηνική οικογένεια, πχ μας έκαναν επίσκεψη οι Παπαδοπουλαίοι. Από εκεί και τα πάμπολλα τοπωνύμια σε -αίικα (ή -έικα αν προτιμάτε).

Επίσης, το -αίοι εμφανίστηκε ως επίθημα για τον σχηματισμό παράλληλων τύπων του πληθυντικού αρσενικών ουσιαστικών, συνήθως σε -ης, που δηλώνουν επάγγελμα ή ιδιότητα: μουσαφιραίοι (παράλλ. τ. του μουσαφίρηδες), τσαγκαραίοι, φουρναραίοι, νοικοκυραίοι, καπεταναίοι. Κάποτε ο τύπος αυτός είναι σαφώς μειωτικός (π.χ. σκουπιδιαραίοι), κάποτε όχι. Οι νοικοκυραίοι ως πρόσφατα δεν είχαν μειωτική χροιά. Πάντως, οι τύποι σε -αίοι είναι λαϊκότεροι, οικειότεροι. Προσθέστε αν θέλετε στον κατάλογο και άλλους τύπους πληθυντικού σε -αίοι (που να μην έχουν ενικό σε -αίος, δηλ. όχι οι νεολαίοι).

Να προσεχτεί ότι ο πληθυντικός αυτός δεν έδινε -τουλάχιστον ως τώρα- νέο ενικό, δηλαδή λέμε μεν οι μουσαφιραίοι αλλά όχι ο μουσαφιραίος. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε τη λέξη «οι νοματαίοι», χωρίς ενικό, όπου ο παράλληλος τύπος υπερτερεί σαφώς έναντι του «κανονικού» τύπου «οι νομάτοι» (Η λέξη έχει ενδιαφέρουσα ετυμολογία: τα ονόματα -> οι ονομάτοι -> οι νομάτοι -αξίζει αρθράκι).

Ο νόμος του Λιντς στην οδό Γλάδστωνος

Σύμφωνα με το Μεγάλο Ηλεκτρονικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (ΜΗΛΝΕΓ) των εκδόσεων Πατάκη, λιντσάρισμα είναι η κακοποίηση ή και η θανάτωση κάποιου, που είναι ή θεωρείται ένοχος, υπεύθυνος για κάτι, από πλήθος εξαγριωμένων ανθρώπων.

Τη λέξη τη δανειστήκαμε, φυσικά, από τα αγγλικά ή, ακριβέστερα, από τα αμερικάνικα. Η ετυμολογία της αγγλικής λέξης δεν είναι απόλυτα καθαρή, αν και το ρήμα to lynch (λιντσάρω) γεννήθηκε μάλλον τον καιρό της Αμερικανικής Επανάστασης, από τη φράση Lynch law (ο νόμος του Λιντς) και έχει την προέλευσή του σε κάποιον Λιντς, ίσως τον Charles Lynch, ο οποίος χρησιμοποίησε συνοπτικές εξωδικαστικές διαδικασίες για να καταστείλει την εξέγερση οπαδών του βρετανικού στέμματος.

Αργότερα ο όρος χρησιμοποιήθηκε ιδίως για τη θανάτωση Αφροαμερικανών από πλήθη λευκών, ενδεχομένως επειδή τα θύματα είχαν κάνει κάποιο αδίκημα (ή «αδίκημα»: τον 14χρονο Έμετ Τιλ τον σκότωσαν στη δεκαετία του 1950 επειδή χαμογέλασε σε μια λευκή κοπέλα). Το αρχετυπικό λιντσάρισμα γινόταν με κρέμασμα, συνήθως δημόσιο, αν και φυσικά χρησιμοποιήθηκαν και άλλες μέθοδοι θανάτωσης.

Στη γλώσσα μας η λέξη εισήχθη από τον 19ο αιώνα. Ο Στέφανος Κουμανούδης στη Συναγωγή του καταγράφει κάποιες προσπάθειες ημιεξελληνισμού: Λύντσειος τιμωρία, λυντσισμός, λυντσισθέντες, λυντσοδικία, λυντσοτομηθέντες -στην τελευταία περίπτωση τον νεολογισμό τον έπλασε συντάκτης της Ακρόπολης σε είδηση για το λιντσάρισμα 11 Ιταλών μεταναστών στη «Νέα Αυρηλία» της Αμερικής, που είναι η Νέα Ορλεάνη θαρρώ. Ωστόσο, τελικά επικράτησαν οι τύποι λυντσάρω και λυντσάρισμα, που μετά τη μεταρρύθμιση του 1976 γράφονται απλά: λιντσάρω, λιντσάρισμα.

Ο όρος λιντσάρισμα χρησιμοποιήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου προχτές, στην οδό Γλάδστωνος, κοντά στην Ομόνοια. Οι πρώτες ειδήσεις έκαναν λόγο για εισβολή ληστή με μαχαίρι σε κοσμηματοπωλείο, χωρίς να αναφέρουν πολλές λεπτομέρειες σχετικά με το πώς τραυματίστηκε θανάσιμα ο «επίδοξος ληστής» (η ταυτότητα του νεκρού δεν ήταν γνωστή τις πρώτες ώρες) και άφηναν να εννοηθεί ότι είτε ο καταστηματάρχης τον σκότωσε «σε άμυνα» είτε ότι το πλήθος, πολλοί περαστικοί μαζί, ξυλοκόπησαν τον νεαρό. Από εκεί και οι αναφορές σε λιντσάρισμα.