Αναζωπύρωση, λέξη που μας τρόμαξε

Όταν άρχισα χτες να γράφω το σημερινό, στην Αττική οι πυρκαγιές φαίνονταν να έχουν τεθεί υπό έλεγχο, αλλά η Εύβοια εξακολουθούσε να καίγεται, από την παραλία του Ευβοϊκού ίσαμε τις ακτές που βλέπουν στο Αιγαίο. Πρώτη φορά στα χρονικά με τέτοιο πλάτος η καταστροφή στο νησί. Τις προηγούμενες μέρες, οι τίτλοι στους ειδησεογραφικούς ιστοτόπους έκαναν να φαντάζει απειλητική μια λέξη που δεν μας είχε ως τώρ’ ακουστεί δυσοίωνη.

Αγωνία για τις αναζωπυρώσεις στην Αττική, ο ένας τίτλος. Η αναζωπύρωση στην περιοχή της Νεμούτας (στην Ηλεία είναι) οδήγησε σε μεγάλο μέτωπο, σεγοντάρει ο άλλος.

Να αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο, που δεν θα είναι και μεγάλο, σ’ αυτή τη λέξη.

Αναζωπύρωση, λέει το λεξικό, είναι το ξαναφούντωμα της φωτιάς, που προηγουμένως βρισκόταν σε ύφεση ή που είχε τεθεί υπό έλεγχο. Αυτή η απαίσια κυριολεκτική σημασία μάς ταλαιπωρεί τόσες μέρες -από τότε που η φωτιά της Βαρυμπόμπης, που είχε τεθεί υπό έλεγχο, ξαναφούντωσε και έκαψε πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις.

Αλλά η λέξη έχει και μεταφορικές σημασίες, που αυτές συνήθως ακούμε τον καλό τον καιρό, και που δεν έχουν αμιγώς αρνητική χροιά.

Αναζωπύρωση λοιπόν είναι και η εκ νέου ενίσχυση της έντασης ενός φαινομένου που είχε ατονήσει ή και που κινδύνευε να χαθεί. Μπορεί να μιλήσουμε για αναζωπύρωση του εθνικισμού, των πολιτικών παθών, των ταραχών ή του πληθωρισμού, αλλά εξίσου μπορεί να κάνουμε λόγο για αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος ή της ζήτησης. Χαρακτηριστικά, το ΜΗΛΝΕΓ δίνει σαν συνώνυμα της αναζωπύρωσης την αναμόχλευση, για τις πρώτες χρήσεις, αλλά την αναζωογόνηση για τις δεύτερες. Υπάρχει και η αναθέρμανση, που χρησιμοποιείται κυρίως με θετική χροιά.

Advertisement

Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 16 – Αλεξάνδρεια, ο φάρος της γνώσης

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη έκτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Έχουμε πια περάσει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που έχει εργοβιογραφικά σκιαγραφήματα διανοητών και τώρα οδεύουμε προς το τέλος του. (Θυμίζω πως δεν δημοσιεύω ολόκληρο το βιβλίο αλλά επιλεγμένα κεφάλαια).

Τα προηγούμενα έξι κεφάλαια του δευτέρου μέρους αυτού του βιβλίου ήταν αφιερωμένα στους έλληνες φιλοσόφους, από τους λαμπρούς Ίωνες και Ελεάτες, από τον Αναξαγόρα, τον Ηράκλειτο, τον Δημόκριτο και τον Σωκράτη, ώς τους διαδόχους του Πλάτωνα, του Αντισθένη και του Αριστοτέλη. Παρακολουθήσαμε πώς η φιλοσοφική σκέψη, στους τέσσερις αυτούς αιώνες βαθμιαία αποσπάστηκε όλο και πιο πολύ από τη ζωή, και πέρασε σε σφαίρες υπερβατικές, που ενδιέφεραν όλο και λιγότερους ανθρώπους.

Η ιωνική σαφήνεια και η αττική διαύγεια αντικαταστάθηκαν από έναν σκοτεινό και περίπλοκο μυστικισμό. Πολλές φιλοσοφικές σχολές, όπως οι Νεοπυθαγόρειοι και οι Στωικοί, παίρνουν με τον καιρό τη μορφή και το περιεχόμενο θρησκευτικών συλλόγων, με καθιερωμένες τελετουργίες, ακόμα και με ειδική χαρακτηριστική αμφίεση και εμφάνιση των μελών τους. Προετοιμάζεται η εποχή της πίστεως, που για χίλια και πάνω χρόνια θα αντικαταστήσει την εποχή του λόγου. Οι μόνοι που αντιστέκονται στην πορεία αυτήν είναι οι Επικούρειοι.

Πριν όμως φτάσουμε στην απόλυτη έκπτωση των φιλοσοφιών, όπως την περιγράφει καυστικά ο Λουκιανός στα θαυμάσια έργα του Βίων πράσις και Συμπόσιον ή Λαπίθαι, θα μεσολαβήσει ένα φωτεινό διάλειμμα δύο περίπου αιώνων, κατά το οποίο μεγαλουργεί, όχι πια η φιλοσοφία αλλά η επιστήμη, ενώ η λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση) θα γνωρίσει κι αυτή μια πρόσκαιρη άνθηση. Αυτό όμως δεν θα γίνει στην παρακμασμένη Αθήνα αλλά σε μια καινούργια πόλη, στην Αλεξάνδρεια.

Από όλες (73 κατά μία παράδοση) τις Αλεξάνδρειες που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου είναι χωρίς αμφιβολία η λαμπρότερη, η ενδοξότερη και η μακροβιότερη, αφού εξακολουθεί ώς τις μέρες μας να σφύζει από ζωή. Ο στρατηγός του Αλέξανδρου, ο Πτολεμαίος ο Λάγου, την έκανε πρωτεύουσα της ελληνιστικής Αιγύπτου, και έμεινε επί χίλια χρόνια το μεγαλύτερο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου.

Βιτριόλι που καίει ακόμα

Ένα κρυωματάκι, ελπίζω παροδικό, με εμπόδισε χτες να γράψω άρθρο, οπότε καταφεύγω στη δοκιμασμένη λύση των επαναλήψεων και ξαναδημοσιεύω ένα άρθρο του 2010, που το είχα γράψει αρχικά επειδή εκείνες τις μέρες μού είχε κολλήσει το τραγούδι «Το βιτριόλι» του Βασίλη Τσιτσάνη. Εδώ θα επαναλάβω το παλιό εκείνο άρθρο, με κάποιες δευτερεύουσες αλλαγές και προσθήκες.

Μια βασική αλλαγή είναι ότι το 2010 που έγραψα την πρώτη βερσιόν του άρθρου δεν είχα βρει γιουτουμπάκι με το τραγούδι κι έτσι ανέβασα εγώ σε κάποιον ιστότοπο ένα ηχητικό αρχείο. Τώρα, υπάρχουν άφθονα γιουτουμπάκια, οπότε βάζω ένα:

Tο τραγούδι κυκλοφόρησε σε δίσκο τον Μάιο του 1950. Είναι λοιπόν του Τσιτσάνη, σε στίχους του Νίκου Μπρίλη και του συνθέτη και τραγουδάει η Μαρίκα Νίνου, ο συνθέτης, ο Ν. Βούλγαρης και ο Θ. Γιαννόπουλος. Τα λόγια του τραγουδιού:

Κίνδυνος θάνατος, για πάρτε το χαμπάρι,
καινούργια μέτρα οι γυναίκες έχουν πάρει.
Κι όποιος στον έρωτα σωστά δεν περπατήσει.
ένα μπουκάλι βιτριόλι θ’ αντικρίσει.

Το εξευτέλισαν το αντρικό το φύλο
κι όπως τρωγόμαστε σαν γάτα με το σκύλο,
το θηλυκό σε μια στιγμή, στην παραζάλη,
σου αμολάει το βιτριόλι στο κεφάλι.

Είναι να χάνεις το μυαλό σου εδώ και πέρα,
μας έχουν πάρει οι πανούργες τον αέρα.
Γι’ αυτό την τσάντα όταν βλέπεις ανοιγμένη,
βγάλε συμπέρασμα, ζημιά σε περιμένει!