Ποιος ήταν ο Κ. Βάφης;

Θα επαναλάβω σήμερα ένα παλιό, παμπάλαιο φιλολογικό άρθρο, που αρχικά το είχαμε δημοσιεύσει πριν από εντεκάμισι χρόνια. Ο λόγος της επανάληψης δεν είναι ότι βαριέμαι να γράψω ή ότι θα ταξιδέψω και δεν προλαβαίνω· είναι ότι το αρχικό άρθρο είχε ένα βασικότατο λάθος, ένα λάθος που διαιωνίζεται, οπότε έκρινα πως δεν αρκούσε να διορθώσω απλώς το παλιό εκείνο άρθρο αλλά έπρεπε να γράψω καινούργιο -με την ευκαιρία, θα πω και δυο λόγια παραπάνω για το θέμα των διορθώσεων. 

Για να επανέλθω στο ερώτημα του τίτλου, ο Κ. Βάφης θυμίζει βέβαια τον Καβάφη. Είναι συνηθισμένο, όταν κάποιοι παρωδούν έργο ενός γνωστού ποιητή, να το υπογράφουν με ένα ψευδώνυμο που παρωδεί το όνομα του ποιητή. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης παρώδησε τον Καββαδία υπογράφοντας ως Καββαθίας, ενώ ο Μίμης Σουλιώτης έβγαλε βιβλίο με καβαφικές παρωδίες («Ποιήματα εν παρόδω»), όπου υπόγραφε ως Κ.Φ.Φαβάκης. Και ο Κ. Βάφης εδώ ανήκει -και από εδώ παραθέτω, τροποποιημένο βέβαια, το παλιό άρθρο.

Ο Καβάφης είναι ο ποιητής μας που τα ποιήματά του έχουν παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον -και με μεγάλη διαφορά. (Δεύτερος πρέπει να έρχεται ο Καββαδίας, σε παρωδίες του οποίου έχουμε αφιερώσει άρθρο). Ο όρος «παρωδία» εδώ είναι αναγκαστικά πολύ ευρύς -ίσως θα έπρεπε να τον κρατήσουμε μόνο για τις περιπτώσεις όπου αυτό γίνεται με αποκλειστικό σκοπό τη σάτιρα, συχνά και του ίδιου του ποιητή, ενώ τις άλλες περιπτώσεις, όπου το ποίημα γράφεται  «με τον τρόπο» του ποιητή, και που μπορεί να αποτελούν ακόμη και φόρο τιμής, να τις πούμε «μιμήσεις». Μια άλλη διάκριση είναι ανάμεσα στις παραφράσεις, δηλαδή τις παρωδίες που ακολουθούν πιστά ένα συγκεκριμένο ποίημα, αλλάζοντας φυσικά κάποιες λέξεις, όπως εδώ ο Γιώργος Κοροπούλης και ο Αλλού Φαν Μαρξ στους Ιδανικούς αυτόχειρες, και σε εκείνες που απλώς εμπνέονται από το ύφος του ποιητή.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Καβάφη. Έλεγα ότι έχει παρωδηθεί περισσότερο από κάθε άλλον. Το 1997 ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος συγκέντρωσε σε βιβλίο 170 παρωδίες καβαφικών ποιημάτων, τις περισσότερες από επώνυμους λογίους, ενώ ο καθηγητης Ξ. Κοκόλης έχει εκδώσει δικό του βιβλίο με τριάντα καβαφικές παρωδίες (του τύπου της παράφρασης). Οι πρώτες χρονολογικά καβαφικές παρωδίες που συγκέντρωσε ο Δασκαλόπουλος είναι εχθρικές προς τον ποιητή. Ίσως η καλύτερη ή γνωστότερη από αυτές να είναι η ακόλουθη του Φώτου Πολίτη (1923):

Η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας
απήλθε χθες εις το αβησσυνιακόν επίνειον.
Τούτο ενθυμού. Εις το αβησσυνιακόν επίνειον
απήλθεν η αβρά κυρία μετά της οποίας
εγεύθης καλαμάρια και σηπίας.

Φυσικά σατιρίζεται το ποίημα «Εις το επίνειον» του Καβάφη, που ξεκινάει:

Νέος, είκοσι οκτώ ετών, με πλοίον τήνιον
έφθασε εις τούτο το συριακόν επίνειον
ο Έμης, με την πρόθεσι να μάθει μυροπώλης.

Το ποίημα αυτό με τις πολυσύλλαβες  ομοιοκαταληξίες είχε σκανδαλίσει τους αντικαβαφικούς -το παρώδησε και ο Σπυρομελάς, αλλά η δική του παρωδία είναι χειρότερη και εκτενέστερη και βαριέμαι να την αντιγράψω. Έχει την αξία ότι περιέχει τη λέξη «πιπίνιον», άρα μαθαίνουμε ότι το έλεγαν από τότε.

Αλλά ας πάμε στον Κεραυνό.  Η παρωδία αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημ. Πολιτεία στις 7/1/1925 και την υπογράφει ο «Κ. Βάφης». Στόχος της είναι να σατιρίσει όχι τον Καβάφη, αλλά τον Γεώργιο Κονδύλη, τον στρατιωτικό που είχε γίνει πολιτικός. Δεν παρωδείται συγκεκριμένο καβαφικό ποίημα, αλλά γίνεται μίμηση του ύφους του Καβάφη -και βέβαια, εδώ κι εκεί υπάρχουν ατόφιοι καβαφικοί στίχοι.

Advertisement

Πριν από 50 χρόνια: Γεώργιος Παπανδρέου και Ηλίας Ηλιού μέσα από το πενάκι του Μποστ

Ο Μποστ αρέσει στο ιστολόγιο και, ελπίζω, σε αρκετούς αναγνώστες και φίλους. Εδώ και λίγο καιρό ανεβάζω, πότε-πότε, σκίτσα του Μποστ που σχολιάζουν σημαντικά γεγονότα που συνέβηκαν πριν από 50 χρόνια. Το προηγούμενο σκίτσο αυτής της σειράς, που σχολίαζε τον θάνατο του βασιλιά Παύλου το είχαμε δημοσιεύσει εδώ πριν από ένα μήνα περίπου, οπότε καιρός είναι να προχωρήσουμε στην επόμενη συνέχεια σε αυτό το μάθημα πρόσφατης ιστορίας.

Βρισκόμαστε στις αρχές Απριλίου 1964. Το πολιτικό γεγονός των ημερών ήταν η παρουσίαση των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης Παπανδρέου στη Βουλή, που είχε μόλις ολοκληρωθεί. Μια και η κυβέρνηση διέθετε άνετη πλειοψηφία, δεν δυσκολεύτηκε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης. Η αξιωματική αντιπολίτευση, η ΕΡΕ, αποχώρησε λίγο πριν από την ψηφοφορία «με ασήμαντον πρόσχημα», όπως έγραψε ο φιλοκυβερνητικός τύπος της εποχής -επειδή ο Λουκής Ακρίτας, αγορεύοντας στη Βουλή, δεν δέχτηκε διακοπή από τον αρχηγό της ΕΡΕ, τον Π. Κανελλόπουλο. Μαζί με την ΕΡΕ αποχώρησαν και οι σύμμαχοί της, το μικρό Κόμμα των Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη.

Η αριστερή ΕΔΑ όχι μόνο δεν αποχώρησε, αλλά ούτε καν καταψήφισε τις προγραμματικές δηλώσεις, επιλέγοντας να ψηφίσει λευκό, πάντοτε στη γραμμή της κριτικής στήριξης που ακολουθούσε απέναντι στην κυβέρνηση Παπανδρέου. (Να θυμίσουμε άλλωστε ότι στις εκλογές της 16.2.64 η ΕΔΑ δεν παρουσίασε υποψήφιους σε αρκετές ‘άγονες’ περιφέρειες, δηλ. εκεί που δεν είχε ελπίδα να εκλέξει βουλευτή, διευρύνοντας έτσι την εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου). Αυτή την ιδιότυπη στάση απέναντι στη νέα κυβέρνηση απηχεί και το σκίτσο του Μποστ, που έχει βυζαντινό ύφος για λόγους που θα γίνουν αμέσως κατανοητοί:

Να τους ταράξουμε στη νομιμότητα

Υπάρχει στην κοινή γνώμη κάποια παρανόηση σχετικά με τη στάση που κρατούν απέναντι στη νομιμότητα οι πάσης φύσεως αριστεροί: κομμουνιστές, σοσιαλιστές και άλλοι. Στον πολύν κόσμο επικρατεί η αντίληψη ότι οι αριστεροί a priori ταυτίζονται με την παρανομία, ενώ δεν είναι καθόλου έτσι. Στην πραγματικότητα, από τότε που εμφανίστηκε η Αριστερά στην πολιτική σκηνή, οι εκάστοτε κρατούντες τής επέβαλαν την παρανομία, δεν τη διάλεγε η ίδια.
Χωρίς να παραγνωρίζω τον σαφή ταξικό χαρακτήρα των νόμων και της δικαιοσύνης, νομίζω πως ουσιαστικά οι νόμοι αποτελούν κάποιαν ελάχιστη εγγύηση για τους κοινωνικά αδύνατους, ενώ σε πάμπολλες περιπτώσεις ενοχλούν τους ισχυρούς, που αδίστακτα τους παραβιάζουν.
Για να ανατρέξουμε στις πηγές, θυμίζω πως ο Ηράκλειτος δίδασκε ότι «ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται το Νόμο, όπως υπερασπίζονται οι κάτοικοι μιας πόλης τα τείχη της», ενώ ένας από τους Επτά Σοφούς, ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος, συνιστούσε ΝΟΜΟΙΣ ΠΕΙΘΟΥ, δηλαδή να υπακούμε στους νόμους. Βεβαίως ο Σόλων, μεγαλοφυής νομοθέτης ο ίδιος, δεν είχε αυταπάτες. Όταν ο φίλος του, ο Σκύθης Ανάχαρσης, του επισήμανε πως «ο Νόμος μοιάζει με τον ιστό της αράχνης· συγκρατεί τα μικρά και αδύνατα, αλλά τα μεγάλα και ισχυρά τον διαπερνούν», συμφώνησε μαζί του.