Για μια χρονολογία αδειανή (του Αλέξη Πολίτη)

Πριν απο λίγο καιρό έστειλα σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό ένα σύντομο άρθρο για μια διόρθωση ενός λάθους στη βιογραφία του Κ. Βάρναλη και με την ευκαιρία αυτή είχα ανταλλαγή ηλεμηνυμάτων με τον καθηγητή Αλέξη Πολίτη, στην οποία η συζήτηση έφτασε στην αβεβαιότητα που υπάρχει ή υπήρχε για το έτος γέννησης του Βάρναλη (1883 ή 1884) και τότε ο κ. Πολίτης μού έστειλε ένα άρθρο του για το ίδιο θέμα, την αβεβαιότητα στη χρονολογία γέννησης.

Κατά σατανική σύμπτωση, το άρθρο αυτό το είχα διαβάσει από το βιβλίο στο οποίο δημοσιεύτηκε, και μου είχε αρέσει πολύ η παράθεση των μαρτυριών-στιγμιοτύπων, οπότε ζήτησα από τον κ. Πολίτη την άδεια να το αναδημοσιεύσω.

Σήμερα όλοι ξέρουμε την ηλικία μας, και την ημερομηνία της γέννησής μας, αλλά αυτό είναι γνώρισμα του εικοστού αιώνα. Παλιότερα δεν ήταν έτσι, οι άνθρωποι δεν ήξεραν ποια είναι ακριβώς η ηλικία τους -και δεν νοιάζονταν και τόσο γι’ αυτό, αφού δεν χρειαζόταν να δηλώνουν κάθε τρεις και λίγο την ημερομηνία της γέννησής τους. (Όπως θα δείτε στις μαρτυρίες του άρθρου, ο Διονύσιος Σολωμός δεν ήξερε πότε γεννήθηκε και χρειάστηκε να ρωτήσει τη μητέρα του). Ακόμα και στις νεότερες εποχές βέβαια, μπορεί κάποιος να κρύβει την ηλικία του για τον ένα ή τον άλλο λόγο, συνήθως να εμφανίζεται νεότερος. Ο αγαπημένος μου ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης, γεννημένος το 1888, αρεσκόταν να δίνει σαν χρονολογία γέννησής του το 1893 -άλλωστε το είχε αναγνωρίσει αργότερα- με αποτέλεσμα σε κάποιες πηγές της δεκαετίας του 1920 π.χ. στην Ανθολογία των Νέων (του Τέλλου Άγρα, 1923) να υπάρχει η λαθεμένη χρονολογία, ή ακόμα και σε σύγχρονες πηγές.

Επίσης, σε πολλά μέρη, κυρίως της Μακεδονίας, όπου τα ληξιαρχικά έγγραφα χάθηκαν στις περιπέτειες της Κατοχής και του Εμφυλίου, όταν μετά τον πόλεμο έγινε η έκδοση νέων ταυτοτήτων, όπως μου λένε, κάποιες γυναίκες διάλεξαν να δηλώσουν νεότερες -και το μετάνιωσαν όταν στη δεκαετία του 1980 δόθηκε σύνταξη του ΟΓΑ στις αγρότισσες. Αντίστροφα, λέγεται ότι πολλοί υπεραιωνόβιοι του Καυκάσου δεν είναι γνήσιοι: οι ντόπιοι συνήθιζαν να δηλώνουν αρκετές δεκαετίες γηραιότεροι απ’ό,τι ήταν, για να γλιτώνουν από τις τσαρικές επιστρατεύσεις.

Αλλά πολλά είπα, δίνω τον λόγο στον Αλέξη Πολίτη. Το άρθρο του, που το δημοσιεύω όπως μου το έστειλε, τηρώντας και την προτίμησή του στο ενωτικό των εγκλιτικών (π.χ. «ο πατέρας-μου»), όπως ήταν δηλαδή στο «μονοτονικό της Θεσσαλονίκης» που τελικά δεν υιοθετήθηκε. Το λέω αυτό για να προσέξετε, ας πούμε, ότι στο τέλος της τρίτης παραγράφου, το «η μνήμη μας παίζει συχνά άσχημα παιχνίδια», το «μας» δεν είναι εγκλιτικό, αλλιώς θα είχε παύλα.

Το άρθρο χωρίζεται σε τρία μέρη: το πρώτο κομμάτι είναι ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 25.12.1982, τότε που είχε βρεθεί στο αρχείο Βάρναλη το βαφτιστικό χαρτί του, που τον έφερνε να γεννιέται το 1884 και όχι το 1883 όπως πιθανολογούσε ο ίδιος ο ποιητής’ το δεύτερο είναι σχολιασμός του άρθρου αυτού, και το τρίτο, που μου αρέσει πολύ, περιλαμβάνει οχτώ μαρτυρίες για αβέβαιες χρονολογίες γεννήσεως.

 

ΓΙΑ ΜΙΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΔΕΙΑΝΗ

Ο άγνωστος Βάρναλης, του Ηρακλή Κακαβάνη

Τις Κυριακές συνήθως βάζουμε λογοτεχνικά θέματα και σήμερα θα σας παρουσιάσω ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα σχετικά με τον μεγάλο μας ποιητή Κώστα Βάρναλη, με τον οποίο έχει κι άλλες φορές ασχοληθεί το ιστολόγιο. Πρόκειται για το βιβλίο «Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του», του Ηρακλή Κακαβάνη, δημοσιογράφου, που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις «Εντός».

Δεν θα είμαι αμερόληπτος, αφενός επειδή το βιβλίο το έχω διαβάσει (αν θυμηθούμε το αστείο με τον κριτικό εφημερίδας που έγραψε κριτική χωρίς να έχει διαβάσει το βιβλίο, εντελώς αμερόληπτα όπως είπε μετά) και αφετέρου επειδή ο Ηρακλής είναι φίλος μου. Πάντως, πρόκειται για ένα πολύ χρήσιμο βιβλίο, που καλύπτει πολλά κενά της βαρναλικής βιβλιογραφίας και που (ελπίζω τουλάχιστον ότι) θα βοηθήσει όσους θελήσουν να ασχοληθούν στο μέλλον με το έργο του Βάρναλη.

Ο τίτλος είναι ίσως λιγάκι εντυπωσιοθηρικός, αλλά έχει μεγάλη δόση αλήθειας, αφού τα στοιχεία και τα κείμενα που παραθέτει ο Κακαβάνης δεν είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό. Κάποια από αυτά υπάρχουν σε εξαντλημένα περιοδικά, άλλα σε δυσεύρετες εφημερίδες και άλλα βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας, καθώς είναι παρμένα από το αρχείο Βάρναλη.

Ο Κακαβάνης έχει την καλή ιδέα να ξεκινήσει το βιβλίο του με ένα αυτοβιογραφικό κείμενο του Βάρναλη και μετά με μια εξιστόρηση της ζωής και του έργου του χρόνο με το χρόνο, που τη διακόπτει πού και πού για να παραθέσει ποιήματα ή αυτοβιογραφικά αποσπάσματα. Ακολουθεί η ενότητα «Όταν ήμουν άρρωστος» (ποιήματα που γράφτηκαν στο νοσοκομείο), μια μεγάλη ενότητα για τον δημοτικιστή Βάρναλη και τις διώξεις του, όπου με ενδιέφεραν πολύ τα Μαρασλειακά, διότι την ίδια εποχή διάβαζα και το σχετικό βιβλίο της Ρεπούση που σχεδόν αποσιωπά το ρόλο του Βάρναλη επειδή δεν ταιριάζει στο σχήμα που θέλει να προβάλει -αλλά για το θέμα αυτό θέλω να γράψω ειδικό άρθρο. Άλλα κεφάλαια του βιβλίου αφορούν φιλολογικούς διαξιφισμούς του Βάρναλη, π.χ. με τον Ξενόπουλο, τον Παλαμά ή τον Δελμούζο, την κατάθεσή του στη δίκη Λουντέμη και, τέλος, τα ξαναδουλεμένα και τα άγνωστα ποιήματα από το αρχείο του ποιητή.