Εσείς αντεπεξέρχεστε;

Δεν σας ρωτάω αν τα βγάζετε πέρα οικονομικά, αν μπορείτε να ανταποκριθείτε σε όσα ζητούν από σας στη δουλειά, στην  οικογένεια και όπου αλλού έχετε  υποχρεώσεις. Θα ήταν αδιακρισία μια τέτοια ερώτηση, έτσι δημόσια. Αλλά οι ταχτικοί φίλοι του ιστολογίου θα πρόσεξαν ίσως ότι τα άρθρα μας που διατυπώνουν ερώτηση με το «εσείς…» συχνά διερευνούν ποιον από δύο τύπους προτιμούν να χρησιμοποιούν οι σχολιαστές μας.

Διότι βέβαια, θα έχετε προσέξει ότι το ρήμα «αντεπεξέρχομαι» πολλοί το γράφουν «αντΑπεξέρχομαι»,  ενώ πολλοί αυτοδιορθώνονται, δηλαδή  ενώ τούς φαίνεται φυσικότερος ο τύπος με «ανταπ-«, ωστόσο, για να μην τους πουν αγράμματους, το αλλάζουν σε «αντεπ-«. Όπως είχαμε πει σε ένα  παλιόοοο μας άρθρο (εδώ και 12 χρόνια και βάλε), από το οποίο θα πάρω υλικό και σήμερα, το «ανταπεξέρχομαι» είναι πολύ διαδεδομένο «λάθος» και βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των «γλωσσικών ατοπημάτων» που αρέσκονται να στηλιτεύουν οι λαθοθήρες, παρέα π.χ. με το από ανέκαθεν ή τον Οκτώμβριο. Για να δούμε μια τέτοια άποψη, παραθέτω επιστολή που είχε στείλει πριν από μερικά χρόνια στην  Καθημερινή ο κ. Αναστάσιος Στέφος, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων:

Σε καθημερινή σχεδόν βάση, στον γραπτό και τον προφορικό λόγο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, ακούγεται συχνά η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι» (δεν ανταπεξέρχομαι στις ανάγκες μου) αντί του ορθού «αντεπεξέρχομαι» = ανταποκρίνομαι, αντιμετωπίζω με επιτυχία (λόγ. επιτίθεμαι κατά του εχθρού, Θουκυδ. IV, 131): π.χ. αντεπεξέρχεται ικανοποιητικά στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις / δεν αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου, στις υποχρεώσεις μου κ.λπ.

Το ρήμα, σύμφωνα με τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη και του Χριστόφ. Χαραλαμπάκη, παράγεται από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ, δίκην προρρηματικών τύπων. Επομένως, η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι», προϊόν νεότερης ετυμολογικής ανομοίωσης, είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται.

Πράγματι, το «αντεπεξέρχομαι» είναι ένα από τα λίγα αρχαία σύνθετα ρήματα με τρεις προθέσεις (αντί, επί και εκ + έρχομαι· με τεσσερις δεν φαντάζομαι να υπάρχει κανένα, αν και στα νέα ελληνικά έχουμε τουλάχιστον το «επ-ανα-προσ-δι-ορίζω»). Στα αρχαία πιο συχνό ήταν το δίδυμο αδερφάκι του, το σύνθετο με το ρήμα είμι (που ήταν ο άλλος τύπος του έρχομαι): αντεπέξειμι.

Όπως λέει και ο επιστολογράφος της Καθημερινής, αρχικά το επεξέρχομαι» και το «αντεπεξέρχομαι» ήταν ρήματα του πολέμου: επεξέρχομαι σήμαινε «βγαίνω για να επιτεθώ, κάνω έφοδο» (και μετά επεκτάθηκε η χρήση του στην ορολογία των δικαστηρίων, ως «διώκω δικαστικά, καταγγέλλω κάποιον»), ενώ το αντεπεξέρχομαι «βγαίνω για να αποκρούσω εχθρό που επιτίθεται», «βγαίνω για να αντεπιτεθώ, αντεπιτίθεμαι». Έτσι το βρίσκουμε στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα. Για παράδειγμα, στον Θουκυδίδη (7.37): οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, που μεταφράζεται «αντεπιτίθεντο» στη μετάφραση του Πάπυρου (που θέλει κι άλλη μετάφραση για να διαβαστεί) ή «πήγαν να αποκρούσουν» στη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη.

Advertisement

Ποιες είναι οι καλές δεξιότητες;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε την Παρασκευή στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 17 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ωστόσο, οι ισχυρομνήμονες αναγνώστες θα αναγνωρίσουν κάποια τμήματα του άρθρου, αφού είναι παρμένα από παλιότερο, προ τριετίας, άρθρο του ιστολογίου σχετικά με τα λεξιλογικά της δεξιάς. Το εντελώς καινούργιο υλικό είναι το σχετικό με τις δεξιότητες.

Ποιες είναι οι καλές δεξιότητες;

Στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, ο πρωθυπουργός υποστήριξε ότι στη χώρα μας η μακροχρόνια ανεργία συνυπάρχει με κενές θέσεις εργασίας και ότι υπάρχουν «αρκετές δουλειές που θα μπορούσαν να καλυφθούν αν οι υποψήφιοι διέθεταν βασικές δεξιότητες».

Θα λεξιλογήσουμε λοιπόν γι’ αυτή τη λέξη, που ήδη κέρδισε το παροιμιωδες δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας στα σόσιαλ.

Λεξιλογώντας για το φεγγάρι και την πανσέληνο

Χτες είχαμε πανσέληνο και δημοσιεύσαμε ένα χρονογράφημα του Βάρναλη στο ιστολόγιο, αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε σήμερα θα αποκαταστήσουμε την ισορροπία και θα δούμε τα λεξιλογικά της πανσελήνου, της σελήνης και του φεγγαριού.

Είναι βέβαια τεράστιο το θέμα, ακόμα κι αν περιοριστούμε στα αυστηρώς λεξιλογικά, οπότε δεν θα προσπαθήσω καν να το καλύψω -τι τα έχουμε τα σχόλιά σας;

Και να ξεκινήσουμε από τη λέξη που πρωταγωνιστούσε χτες, την πανσέληνο. Είναι λέξη της κλασικής αρχαιότητας, με την ολοφάνερη προέλευση από παν + σελήνη. Η πανσέληνος, ως λέξη, έχει φυσικά μεγάλη παρουσία στην αρχαία γραμματεία, ενώ υπάρχει μία και μοναδική εμφάνιση του τύπου «πασσέληνος» -μία αλλά σημαδιακή, αφού εμφανίζεται στο έβδομο βιβλίο του Θουκυδίδη, στη σικελική εκστρατεία, όταν οι Αθηναίοι ανέβαλαν την αναχώρησή τους επειδή έτυχε έκλειψη σελήνης, τέλη Αυγούστου και τότε, ενώ ήταν πανσέληνος (που είναι υποχρεωτικό η έκλειψη να συμβεί σε πανσέληνο, όπως μας είπε προχτές ο Άγγελος): καὶ μελλόντων αὐτῶν, ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀποπλεῖν ἡ σελήνη ἐκλείπει· ἐτύγχανε γὰρ πασσέληνος οὖσα. Ο Νικίας τότε επηρεαστηκε απο τους μάντεις και έδωσε διαταγή να αναβάλουν για 27 μέρες την αναχώρηση -και ήρθε η τελική καταστροφή.

Η σελήνη λοιπόν, που υπάρχει στην πανσέληνο, ή σελάνα όπως είναι ο δωρικός τύπος και σελάννα ο αιολικός τύπος, είναι λέξη αρχαία, ήδη ομηρική. Μάλιστα, στο Σ της Ιλιάδας εμφανίζεται και η πανσέληνος, αλλά όχι ως λέξη: ἠέλιόν τ᾽ ἀκάμαντα σελήνην τε πλήθουσαν (Σ484 – τον ήλιο τον ακούραστο, τ’ ολόγιομο φεγγάρι, στη μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή).

Στον Όμηρο, αλλά και αλλού, εμφανίζεται και άλλη μια λέξη για τον δορυφόρο της Γης: η μήνη, που συνδέεται με τον μήνα και με το σεληνιακό ημερολόγιο που είχαν πολλοί λαοί. Σταδιακά εκτοπίστηκε από τη σελήνη. Η αντικατάσταση αυτή, λέει το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, είναι συχνή στις λεγόμενες λέξεις-ταμπού, και σχετίζεται με τη σύνδεση της σελήνης με υπερφυσικά φαινόμενα.

Πώς θεραπεύεται η εγκληματοφοβία;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση έχω προσθέσει μια μεγάλη παρένθεση, σε αγκύλες, σχετικά με τη σημασία της λέξης «έγκλημα» στην αρχαιότητα. Και βέβαια, το έναυσμα για να γράψω το άρθρο το οφείλω σε ένα προχτεσινό σχόλιο του φίλου μας του Spiridione.

Πως θεραπεύεται η εγκληματοφοβία;

Ο νεολογισμός της εβδομάδας, που αξιώθηκε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας που του αναλογεί, οφείλεται στον υπουργό Προστασίας του ένστολου Πολίτη, τον κ. Χρυσοχοΐδη, ο οποίος, από το βήμα της Βουλής θέλησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις από τις αλλεπάλληλες μαφιόζικες εκτελέσεις υποστηρίζοντας ότι «αύξηση της εγκληματικότητας δεν υπάρχει» αλλά ότι «η βαρβαρότητα στα Γλυκά Νερά και ο κύκλος αίματος των μπράβων» προκάλεσαν «εγκληματοφοβία·  ότι υπάρχει σύγχυση μεταξύ εγκληματοφοβίας και εγκληματικότητας, και ότι η εγκληματοφοβία αυξάνεται αλλά όχι η εγκληματικότητα».

Λοιμωξιολόγος, η ειδικότητα της χρονιάς

Μπορεί ο κορονοϊός (με τις ορθογραφικές και μορφολογικές παραλλαγές του) να είναι απο τώρα το απόλυτο φαβορί για τη Λέξη του 2020, αλλά μέσα στην πανδημία διακρίνονται και άλλες λέξεις που θα διεκδικήσουν μια καλή θέση στον διαγωνισμό -η ίδια η λέξη πανδημία, η καραντίνα, τα «υποκείμενα νοσήματα» και, το σημερινό μας θέμα, ο λοιμωξιολόγος, που πήρα το θάρρος να τον ανακηρυξω ηδη από τώρα σε ειδικότητα της χρονιάς.

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού κάθε μέρα σπεύδουμε να ακούσουμε, με ευλαβική προσοχή, τις ανακοινώσεις του λοιμωξιολόγου κ. Σωτήρη Τσιόδρα, του εθνικού συντονιστή για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Για τον ίδιο τον κ. Τσιόδρα και το έργο του δεν θα γράψω σε αυτό το άρθρο, κυρίως επειδή πιστεύω πως πρέπει να τον αφήσουμε να κάνει τη δουλειά του, που και πολλή και εξαιρετικά κρίσιμη είναι, χωρίς περιττούς περισπασμούς. Πολύ άσχημα έκαναν αρκετοί φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν τον άξιο επιστήμονα στην μικροπολιτική διαμάχη («γίνε Τσιόδρας και όχι Καρανίκας», έγραψε ένας ανάξιος δημοσιογράφος, λες και έβαλε κανείς σε αντιπαράθεση τα δυο πρόσωπα). Και καλώς ορίστηκε και άλλος πλάι του, ο Υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων κ. Χαρδαλιάς, για να περιοριστεί ο κ. Τσιόδρας στα επιστημονικά και όχι στα διαχειριστικά.

Λοιμωξιολόγος λοιπόν ο κ. Τσιόδρας, μια ειδικότητα που, στοιχηματίζω, οι περισσότεροι δεν την είχαν ακούσει πέρυσι. Από ιατρική δεν ξέρω, και ελπίζω οι γιατροί του ιστολογίου να μας διαφωτίσουν, αλλά νομίζω ότι η λοιμωξιολογία δεν είναι από τις πρωτογενείς ειδικότητες που μπορεί να πάρει κάποιος γιατρός -δεν τη βρίσκω, ας πούμε, σε αυτόν εδώ τον πίνακα. Ίσως αποτελεί δευτερογενή ειδικότητα, δηλ. πρώτα γίνεται κανείς πχ παθολόγος και μετά ειδικεύεται εκ νέου στη λοιμωξιολογία -αλλά αυτό θα μας το πείτε εσείς στα σχόλια, γιατροί μου.

Και επειδή από ιατρική δεν πολυσκαμπάζω, λέω να λεξιλογήσω.

Ο λοιμωξιολόγος μελετάει τις λοιμώξεις. Η λοίμωξη είναι λέξη μεταγενέστερη, των λογίων. Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «λοιμώττω» και βέβαια τον πανάρχαιο «λοιμό».

Λεξιλογικά της εκκλησίας

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα, το ένθετο της κυριακάτικης Αυγής. Το αναδημοσιεύω εδώ χωρίς αλλαγές.

(Στις εφημερίδες υπάρχει περιορισμός στην έκταση των άρθρων -στην προκειμένη περίπτωση, το όριο είναι οι 800 λέξεις, ενώ ειδικά αυτό το θέμα είναι τεράστιο και θα μπορούσαν άνετα να γραφτούν τα τετραπλάσια.

Καθώς έγραφα το άρθρο, όχι για πρώτη φορά, σκεφτόμουν ότι πρέπει να αφήσω έξω κάποια πράγματα, αλλά ότι στη δημοσίευση στο ιστολόγιο θα τα πρόσθετα. Όμως, τώρα που ξαναβλέπω το άρθρο διστάζω να κάνω προσθήκες για να μη χαλάσει η ισορροπία του κειμένου. Επαφίεμαι λοιπόν στα σχόλιά σας).

Λεξιλογικά της εκκλησίας

Η συγκυρία έπαιξε άσκημο παιχνίδι στη στήλη, αφού όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο του προηγούμενου μήνα κυριαρχούσε στην επικαιρότητα η συμφωνία με την εκκλησία, που όμως τώρα έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ωστόσο, επειδή το θέμα θα επανέλθει και επειδή η λέξη έχει μεγάλο λεξιλογικό ενδιαφέρον, αποφάσισα σήμερα να λεξιλογήσουμε ακριβώς για την εκκλησία.

Η εκκλησία έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη χριστιανική θρησκεία, όμως η λέξη εμφανίστηκε νωρίτερα, είναι της κλασικής, προχριστιανικής αρχαιότητας. Σημαίνει τη συνέλευση των πολιτών, σε αντιδιαστολή με τον πιο γενικό “σύλλογο”, κι έτσι πχ διαβάζουμε στον Θουκυδίδη πως ο Περικλής ἐκκλησίαν τε οὐκ ἐποίει αὐτῶν οὐδὲ ξύλλογον οὐδένα, τοῦ μὴ ὀργῇ τι μᾶλλον ἢ γνώμῃ ξυνελθόντας ἐξαμαρτεῖν, απέφευγε να συγκαλέσει συνέλευση των πολιτών ούτε άλλου είδους συνάθροιση για να μην πάρουν λάθος αποφάσεις από την οργή που ένιωθαν βλέποντας τους Πελοποννήσιους να καταστρέφουν την αττική ύπαιθρο.

Παραδοσιακά μεζεδάκια

Αν αναρωτιέστε για ποιο λόγο ονομάστηκε έτσι το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, θα σας παρακαλέσω να κάνετε λίγο υπομονή. Ο τίτλος δόθηκε από ένα μεζεδάκι της πιατέλας, που όμως είναι τόσο εντυπωσιακό που δεν κάνει να το σερβίρουμε πρώτο. Στα γεύματα ξεκινάνε με τα ορεκτικά και μετά περνάνε στο κυρίως πιάτο.

dav

Ξεκινάμε λοιπόν με μια ακλισιά, αν και ακλισιά πολυτελείας.

Ο φίλος που στέλνει τη φωτογραφία αριστερά, γράφει:

Το μεζεδάκι το ψάρεψα ενώ χάζευα ένα από κείνα τα ιλλουστρασιόν περιοδικά που οι αγγλόφωνοι τα λένε coffee table books, είναι γεμάτα φωτογραφίες και χρησιμεύουν ακριβώς για να περνάς την ώρα στα ιατρεία, κομμωτήρια και ξενοδοχεία.

Το συγκεκριμένο περιοδικό έχει εικόνες σπηλαίων τραβηγμένες από σπηλαιοδύτες, και η περιγραφή στη φωτό αφορά το Σπήλαιο των Λιμνών, κοντά στα Καλάβρυτα. Αναφέρεται λοιπόν ο Μελάμπους, μυθικός μάντης και θεραπευτής· και, ίσως εξαιτίας κάποιας κατάρας του Διός, είναι καταδικασμένος να μείνει άκλιτος: ο Μελάμπους, του Μελάμπους, τον Μελάμπους. Όπως λέμε Στραντιβάριους, Κοιλόπονους, Βραζεικαιχύνετους

Κι επειδή σε ξέρω και θ’ αρχίσεις την πρόγκα για την τρισχιλιετή που είναι μία και ενιαία, εγώ τουλάχιστον κατάλαβα ότι το όνομα σημαίνει «μαυροπόδαρος». Να πούμε «τον Μελάμπου», ακόμα και «τον Μελάμπο» αντί «τον Μελάμποδα», ας το δεχτώ· αλλά σε καμιά περίπτωση «τον Μελάμπους».

Λες να φταίει που η αγγλική Βίκη τον αναφέρει ως «Melampus», κι η ελληνική δεν τον έχει καν;

Εγώ λέω απλώς ότι αν μιλούσαμε του μπαμπά μας τη γλώσσα, τον μυθικό μάντη θα τον λέγαμε Μελάμποδα: ο Μελάμποδας του Μελάμποδα, όπως λέμε ο πολύποδας. Από τη στιγμή που το αφήσαμε αρχαιόπρεπο, καλά να πάθουμε. Και βέβαια, ένα πολυτελές περιοδικό που πουλάει μούρη και τρισχιλιετιλίκι πρέπει να τον κλίνει σωστά.

*Προσθέτω πάντως ότι η ελληνική Βικιπαίδεια έχει λήμμα Μελάμποδας.

* Γράφει στην ΕφΣυν άρθρο γνώμης ο δικηγόρος κ. Κυριακαράκος και ξεκινάει ως εξής:

Η ελληνική γλώσσα δεν είναι απλώς και μόνο μία εκ των αρχαιοτέρων γλωσσών της υφηλίου, έχει δε υιοθετήσει το φοινικικό αλφάβητο. Είναι ιστορικά γλώσσα «μαθηματική», επαγωγικής λογικής, γνήσια εννοιολογική και εκ των πραγμάτων στοχευμένη. Με την ισόρροπη αναλογία συμφώνων και φωνηέντων που διαθέτει προάγει την οξυγόνωση του εγκεφάλου του χρήστη δημιουργώντας τοιουτοτρόπως νέες πνευματικές διομολογήσεις για τον τελευταίο (εγκέφαλο εννοώντας).

Βλέπετε δηλαδή ότι μπορεί κανείς να είναι LL.M. νομοδιεθνολόγος κι όμως να πλασάρει αγλωσσολόγητες μπαρούφες για μαθηματική γλώσσα (έστω και εντός εισαγωγικών), για εννοιολογικη γλώσσα (εκτός εισαγωγικών) και για οξυγόνωση του εγκεφάλου.

Μόνο που ο κ. Κυριακαράκος κάνει την οξυγόνωση με τα φωνήεντα, ενώ ο άλλος που είχαμε δει, ο εκπαιδευτικός από τη Λάρισα, την πετύχαινε με το γράμμα Ν που δοgnεί τον εγκέφαλο.

Χρόνια πολλά στον Νικο(κύρη)!

Ή αλλιώς, Νίκος κερνάει και Νίκος πίνει. Tόσα χρόνια το ιστολόγιο έχει δημοσιεύσει ευχετήρια άρθρα για αρκετά ονόματα, αντρικά και γυναικεία, αλλά, όπως τα παιδιά του ράφτη είναι παροιμιωδώς τα πιο κουρελιάρικα της γειτονιάς έτσι και ο Νικοκύρης δεν έτυχε ως τώρα ν’ αφιερώσει άρθρο στο δικό του τ’ όνομα. Κάλλιο αργά παρά ποτέ, επανορθώνω σήμερα.

Σύμφωνα με την έρευνα για τα ελληνικά ονόματα, που έχει κάνει ο Χάρης Φουνταλής, στην ιεραρχία των αντρικών ονομάτων ο Νίκος βρίσκεται σταθερά στην πέμπτη θέση, πίσω από τους «τέσσερις μεγάλους» (πρώτο τον Γιώργο και μετά την τριάδα Δημήτρη-Κώστα-Γιάννη) και πολύ μπροστά από τους υπόλοιπους (Χρήστο, Παναγιώτη, Βασίλη και λοιπές ονομαστικές δυνάμεις).

Με τη γυναικεία εκδοχή του ονόματος τα πράγματα μπλέκουν. Η Νίκη είναι στην 37η θέση, αλλά είναι τάχα όλες οι ανευρέσεις αυθεντικές ή υποκρύπτουν κάποιαν Ανδρονίκη; Υπάρχει όμως και η Νικολέτα που είναι στην 55η θέση, ενώ πολύ πιο πίσω έρχονται η Νικολίνα και η Νικόλ. Πάντως η γυναικεία εκδοχή του ονόματος είναι αισθητά σπανιότερη απο την ανδρική, που όπως είπαμε βρίσκεται στην πέμπτη θέση.

Βρίσκεται στην πέμπτη θέση πανελλαδικά αλλά στα Δωδεκάνησα και στην Κρήτη έχει σαφώς μεγαλύτερη συχνότητα και πρέπει να βρίσκεται πολύ κοντά στην πρώτη θέση (το λέω εμπειρικά, δεν ξέρω αν έχει δημοσιευτεί σχετική μελέτη). Ο λόγος για την αυξημένη δημοτικότητα του ονόματος στα νησιά είναι φυσικά ότι ο Άγιος Νικόλαος είναι θαλασσινός άγιος, ο προστάτης των ναυτικών και διάδοχος του Ποσειδώνα.

Να πούμε όμως ότι το όνομα Νικόλαος, παρόλο που έγινε δημοφιλές χάρη στον άγιο των ναυτικών, είναι προχριστιανικό, αρχαίο ελληνικό. Νίκη του λαού, άλλωστε, η ετυμολογία του είναι διάφανη. Ο αρχαιότερος Νικόλαος που έχει καταγραφτεί στην αρχαία γραμματεία είναι ένας Σπαρτιάτης, μέλος της αντιπροσωπείας που πήγε στα Σούσα επί πελοποννησιακού πολέμου για να ζητήσει ελληνοπρεπώς τη βοήθεια του Μεγάλου Βασιλέα κατά των Αθηναίων -απο τη Σπάρτη πήγαν οι Ανήριστος, Νικόλαος και Πρατόδαμος. Ο επόμενος ήταν ο Νικόλαος ο Δαμασκηνός, περιπατητικός φιλόσοφος του 1ου αι. μ.Χ. που έγραψε πολλά από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα.

Από πότε υπάρχουν μαλάκες;

Απανέκαθεν, θα πείτε, ή έστω «ανέκαθεν» ή από τότε που βγήκαν οι λάσπες, αλλά η ερώτηση του τίτλου είναι καθαρά γλωσσική, ενδιαφέρεται παναπεί για τη λέξη και όχι για το σημαινόμενό της. Αλλά ούτε και τη λέξη καθαυτή θα εξαντλήσουμε, κι ας είναι (λένε κάποιοι) η γνωστότερη στο εξωτερικό ελληνική λέξη ή η συχνότερη ελληνική προσφώνηση.

Το άρθρο γράφεται κυρίως για να φιλοξενήσει δυο λεξιλογικά ευρήματα που μου έστειλε ο φίλος μας ο Spiridione, που τα κρατούσα στο ηλεσυρτάρι ελπίζοντας να βρω καιρό να εξετάσω σφαιρικά κι ολόπλευρα το ζήτημα, αλλά επειδή κάτι τέτοιο είναι αμφίβολο αν θα το μπορέσω στο κοντινό μέλλον λέω να τα παρουσιάσω τώρα, κι ας μην καλύπτουν πλήρως το θέμα -που έτσι κι αλλιώς δεν καλύπτεται εύκολα. Οπότε, προσθέτω κι εγώ τα ετυμολογικά μου κι έγινε το αρθράκι.

Αλλά να δούμε πρώτα την ετυμολογία της λέξης. Ο μαλάκας προέρχεται από το μεσαιωνικό «η μαλάκα» = η μαλάκυνση.

Η αρχή βρίσκεται στο αρχαίο επίθετο «μαλακός», που δεν σήμαινε μόνο τα μαλακά αντικείμενα, ή τον μειλίχιο άνθρωπο, αλλά και  τον δειλό, τον ηθικά αδύναμο, τον θηλυπρεπή, τον παθητικό ομοφυλόφιλο.  Η μαλακία είναι λέξη διάσημη από τον Επιτάφιο του Περικλή, όπως τον παραδίδει ο Θουκυδίδης, και τη διάσημη φράση «φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας», στην οποία, προς δόξαν της αδιατάραχτης συνέχειας της ελληνικής γλώσσας, ούτε η ευτέλεια σημαίνει τη σημερινήν ευτέλεια, ούτε η μαλακία τη σημερινή μαλακία. Δίνω τη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη: Αγαπούμε δηλαδή και δουλεύομε την ομορφιά χωρίς να τη συγχέομε με την πολυτέλεια, και κυνηγούμε τη γνώση και τη σοφία χωρίς για τούτο να χάνομε τον αντρισμό μας·

Πώς βέλαζε το αρχαιοελληνικό πρόβατο; (Γιάννης Χάρης)

Αναδημοσιεύω σήμερα ένα πρόσφατο άρθρο του φίλου Γιάννη Χάρη, που το δημοσίευσε το Σάββατο στην Εφημερίδα των Συντακτών και μετά το αναδημοσίευσε στο ιστολόγιό του, επειδή αφορά ένα θέμα που το συζητάμε ταχτικά στο ιστολόγιο αλλά για το οποίο δεν έχω γράψει ως τώρα ειδικό άρθρο -και δεν έχω γράψει επειδή δεν αισθάνομαι ότι κατέχω καλά το θέμα: την προφορά των αρχαίων ελληνικών.

Θα μπορούσα να περιμένω ως την επόμενη εβδομάδα, όπου ο Γιάννης θα δημοσιεύσει τη συνέχεια του άρθρου του, αλλά νομίζω ότι και έτσι αναπτύσσει πειστικά τα επιχειρήματά του. Επιπλέον, στο τέλος του άρθρου λέω και δυο δικά μου λόγια και προσθέτω κι ένα πολύ ενδιαφέρον λινκ.

Πώς βέλαζε το αρχαιοελληνικό πρόβατο;

Ὁ δ’ ἠλίθιος ὥσπερ πρόβατον βῆ βῆ λέγων βαδίζει! γράφει σε μια κωμωδία του ο Κρατίνος τον 5ο αιώνα π.Χ. Ώστε βη βη κάναν τα αρχαία πρόβατά μας; Και πού η αδιατάραχτη συνέχεια κτλ.;

Μην ταραζόμαστε. Μπέε μπέε κάναν κι εκείνα, σαν τα νεοελληνικά πρόβατά μας, αφού το β προφερόταν μπ, και το η σαν μακρό ε, δηλαδή εε.

Έτσι και η αρχαία αγελάδα, που τους παλιούς τους χρόνους μυκάται, κάνει δηλαδή μυ, και η αρχαία κατσίκα, που μηκάται, κάνει δηλαδή μη, δεν έκαναν ίδια και οι δυο τους [mi], αλλά μου η μία, και μέε η άλλη, σαν τις σημερινές, αφού το υ προφερόταν ου, και το η, όπως είπαμε ήδη, εε.

Ο Κ. Ζουράρις έρχεται από μακριά

Μια και την πρόταση για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη συζητήσαμε στα σχόλια του χτεσινού άρθρου, και επειδή, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, ο Προκόπης Παυλόπουλος θα εκλεγεί ήδη από την πρώτη ψηφοφορία Πρόεδρος (δεύτερη φορά που συντομεύονται πολύ οι προθεσμίες, μετά τον ταχύτατο σχηματισμό κυβέρνησης), λέω σήμερα να βάλω ένα άρθρο για ένα ζήτημα επικαιρανεπίκαιρο, δηλαδή που ναι μεν συνέβη πριν από λίγες σχετικά μέρες, αλλά που έχει ήδη περάσει στο παρασκήνιο, αφού πρώτα, πρέπει να πω, σχολιάστηκε ευρύτατα στα κοινωνικά μέσα αλλά μόνο παρεμπιπτόντως στο εδώ ιστολόγιο: εννοώ την ομιλία του βουλευτή Θεσσαλονίκης Κώστα Ζουράρι στις προγραμματικές δηλώσεις.

Είναι και λάθος δικό μου, διότι τότε που ήταν επίκαιρο το θέμα δεν προλάβαινα να το σχολιάσω ή είχα κάτι άλλο έτοιμο -παρόλο που πολλοί μού ζήτησαν να σχολιάσω αυτή την ομιλία. Τέλος πάντων, κάλλιο αργά παρά ποτέ, και αφού εδώ λεξιλογούμε ας υπάρχει κι ένα άρθρο για την ιδιαίτερη αυτή ομιλία κι ας μην είναι και τόσο επίκαιρο.

Πράγματι, από τις δεκάδες ομιλίες βουλευτών που ακούστηκαν εκείνο το κοινοβουλευτικό τριήμερο, η σύντομη ομιλία του Κώστα Ζουράρι ήταν η μόνη που συζητήθηκε, αναπαράχθηκε ευρύτατα στα κοινωνικά μέσα, έγινε ιότροπο βιντεάκι (βλ. πιο κάτω). Ο λόγος ήταν το ιδιότυπο λεξιλόγιό της και οι πολλές αναφορές της σε κείμενα της αρχαίας και νέας ελληνικής γραμματείας, αλλά και το μπρίο του αγορητή. Βοήθησε βέβαια και η συντομία της -όπως σχολίασα τότε, με κάποια κακεντρέχεια το ομολογώ, είναι κουραστικό να μιλάς πολλή ώρα σε ξένη γλώσσα και γι’ αυτό η ομιλία του Κ. Ζουράρι κράτησε ελάχιστα περισσότερο από 4 λεπτά. Φαντάζομαι ότι αν είχε τη διπλάσια διάρκεια θα είχε κουράσει -αν όχι τον αγορητή, πάντως σίγουρα τους ακροατές.

Αλλά ιδού το σχετικό βιντεάκι:

Πώς αντΑπεξέρχεται ο λαός ποιητής;

Στην χτεσινή Καθημερινή, στη στήλη της αλληλογραφίας των αναγνωστών, δημοσιεύτηκε μια επιστολή με γλωσσικό ενδιαφέρον –ο επιστολογράφος, που είναι κατά κάποιο τρόπο και συνάδελφός μου, καθότι χημικός μηχανικός στο επάγγελμα (σε μιαν άλλη ζωή είχα πάρει πτυχίο χημικού μηχανικού) επικρίνει δυο γλωσσικά λάθη. Ολόκληρη την επιστολή μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ, εγώ θα σταθώ στο πρώτο από τα δύο λάθη (ή «λάθη»).

Αφορμή για την παρούσα ήταν άρθρο στην πρώτη σελίδα της «Κ» της Κυριακής 9/1/11 με υπότιτλο «Η χώρα αδυνατεί να ανταπεξέλθει στον όγκο των λαθρομεταναστών»…

Κάποτε στα Ελληνικά υπήρχε ένα πανέμορφο ρήμα που σήμαινε τα βγάζω πέρα.
Δέστε τι σοφά το είχε σμιλέψει το γλωσσικό ένστικτο του λαού – ποιητή.