Κανονικά, το άρθρο αυτό, που είχε αρχικά δημοσιευτεί το 2012, θα έπρεπε να αναδημοσιευτεί χτες, που ήταν η επέτειος της Άλωσης της Πολης. Η αιτία για την αναδημοσίευση δεν είναι ότι έχουν περάσει έξι χρόνια και το παλιό άρθρο θα έχει ξεχαστεί, είναι περισσότερο ότι κάποια λινκ που είχαν δοθεί σε σχόλια του παλιού άρθρου δεν λειτουργούν πια. Αυτό το διαπίστωσα τυχαία χτες το πρωί, και ο φίλος Γρηγόρης, που τα είχε αρχικά ανεβάσει, προθυμοποιήθηκε να τα μεταφέρει αλλού και μάλιστα να προσθέσει και κάποιες άλλες πηγές -κι έτσι τις παραθέτω όλα μαζί στο τέλος του άρθρου. Και αποφάσισα να το δημοσιεύσω σήμερα το άρθρο κι ας είναι πάρωρο, παρά να περιμένω ένα χρόνο.
Χτες είχαμε Τρίτη 29 Μαΐου, επέτειο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης πριν από 565 χρόνια, αποφράδα ημέρα σύμφωνα με τα κλισέ, οπότε σήμερα θα λεξιλογήσουμε σύντομα με άξονα δυο λέξεις σχετικές με την ημέρα, που τις βλέπετε στον τίτλο.
Λέμε ότι η 29η Μαΐου 1453 είναι αποφράδα ημέρα (ή αποφράς ημέρα στην καθαρεύουσα), επειδή τη μέρα εκείνη έπεσε η Πόλη. Αποφράδα λέγεται η μέρα η καταραμένη, που συνδέεται με κάποιο τραγικό γεγονός που σημάδεψε την ιστορία ενός λαού ή τη ζωή ενός ανθρώπου, λέγεται και η μέρα η γρουσούζικη, η δυσοίωνη: η Τρίτη έτσι κι αλλιώς θεωρείται ημέρα αποφράδα, πολύ περισσότερο σήμερα που συμπίπτει με την επέτειο της άλωσης.
(Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η Τρίτη εγινε γρουσούζικη επειδή η 29.5.1453 ήταν Τρίτη, αλλά αυτό δεν ισχύει, ήταν γρουσούζικη από παλιότερα).
Η λέξη αποφράς είναι αρχαία, από το στερητικό από και το ρ. φράζω (μιλώ, απ’ όπου και φράση κτλ.), είναι δηλαδή η μέρα εκείνη για την οποία δεν κάνει να μιλάει κανείς· συχνά στα αρχαία τη βρίσκουμε σε πληθυντικό, αποφράδες ημέραι, οι μη καθαρές, οι απαγορευμένες. Και όπως το εξηγεί έμμετρα ο βυζαντινός λόγιος Ιωάννης Τζέτζης:
Ἡ ἀποφρὰς ἡ μισητὴ ἥνπερ μισεῖ τις φράσαι.
Ἦσαν καὶ ἀποφράδες δε τοῖς παλαιοῖς ἡμέραι,
ἐν αἷς τισὶ συνέβησαν θλίψεις καὶ περιστάσεις·
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 