Ν. Λαπαθιώτη «Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες»

Κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες, από τις εκδόσεις “Ερατώ” και σε δική μου φιλολογική επιμέλεια, η συλλογή διηγημάτων του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη “Τα δεκατρία ντόμινα και άλλες ιστορίες”. Το βιβλίο περιέχει 38 διηγήματα του Λαπαθιώτη, δημοσιευμένα από το 1930 και μετά, δηλαδή διηγήματα της ωριμότητας. Είναι ο τρίτος και (εκτός απροόπτου) τελευταίος τόμος με διηγήματα του Λαπαθιώτη. Θυμίζω ότι το 2012 είχα εκδώσει, πάλι από την Ερατώ, τον πρώτο τόμο των διηγημάτων του Λαπαθιώτη, «Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες«, με 30 νεανικά διηγήματα γραμμένα μεταξύ του 1908 και του 1923, ενώ το 2013 ακολούθησε ο δεύτερος τόμος «Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες«, με 31 διηγήματα γραμμένα μεταξύ 1924 και 1929.

Τα περιεχόμενα του τρίτου τόμου και άλλα στοιχεία της έκδοσης μπορείτε να τα δείτε, από την παρουσίαση στο ηλεβιβλιοπωλείο της Πολιτείας, εδώ. Έτσι, συγκεντρώνονται συνολικά 99 διηγήματα του Λαπαθιώτη σε τρεις τόμους (ο πλήρης κατάλογος υπάρχει επίσης στο βιβλίο).

Πρέπει να πω ότι για μεγάλο διάστημα ήμουν αναποφάσιστος αν τα 38 ευρισκόμενα διηγήματα του Λαπαθιώτη, που απέμεναν μετά την έκδοση των δύο πρώτων τόμων, θα εκδίδονταν σε έναν ή σε δύο τόμους. Η λύση των δύο τόμων θα είχε το πλεονέκτημα ότι, αν τυχόν στο μεταξύ τους διάστημα έρχονταν στην επιφάνεια κι άλλα αθησαύριστα διηγήματα, θα μπορούσαν και αυτά να συμπεριληφθούν σε έναν τέταρτο τόμο. Ωστόσο, δεν υπήρχε κάποιο λογικό και βολικό σημείο τομής στο προς έκδοση υλικό, κι έτσι τελικά, σε συνεννόηση και με τον εκδότη, προτιμήθηκε να εκδοθεί ένας τόμος, έστω και κάπως ευμεγέθης (πιάνει 466 σελίδες!) αντί για δύο ισχνούς. Άμποτε να βρεθούν κι άλλα διηγήματα του Λαπαθιώτη που λανθάνουν, να προστεθεί τέταρτος τόμος.

(Θα ρωτήσετε ίσως: Υπάρχει πιθανότητα να βρεθούν και άλλα διηγήματα του Λαπαθιώτη; Αυτό είναι μάλλον βέβαιο. Καταρχάς, οι δικές μου έρευνες δεν ήταν δυνατόν να καλύψουν τα πάντα· ανάμεσα στ’ άλλα, δεν μπόρεσα να ερευνήσω στην ολότητά τους δύο πηγές που ήδη έχουν φανερωθεί γόνιμες, το περιοδικό Οικογένεια στα χρόνια 1931-33 και το κατοχικό Μπουκέτο (πουθενά δεν βρήκα πλήρη τα σώματά τους, μόνο ελλιπή). Επίσης, δεν αποκλείεται διηγήματα του Λαπαθιώτη να λανθάνουν σε άλλα έντυπα, ακόμα και σε εφημερίδες. Και τέλος, αν κάποτε ανοίξει ή αξιοποιηθεί το μυθικό αρχείο Λαπαθιώτη που βρίσκεται στην κατοχή των αδελφών Παπανδρέου, μπορούμε να περιμένουμε ότι θα έρθουν στο φως και άγνωστα διηγήματα).

Το βέβαιο είναι ότι, εβδομηνταένα χρόνια μετά την αυτοκτονία του, στις 8 Ιανουαρίου 1944 στο πατρικό του σπίτι, στη γωνία των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτου, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης όχι μόνο δεν έχει λησμονηθεί, αλλά απροσδόκητα βρίσκεται όλο και περισσότερο στην επικαιρότητα. Λιγότερο απροσδόκητο είναι το ότι οι νεότερες εργασίες για τον Λαπαθιώτη αφορούν κυρίως το πεζό του έργο, το οποίο είχε μείνει στη σκιά του ποιητικού και μέχρι πρόσφατα παρέμενε ανέκδοτο.

Ν. Λαπαθιώτη «Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες»

Κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες, από τις εκδόσεις “Ερατώ” και σε δική μου φιλολογική επιμέλεια, η συλλογή διηγημάτων του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη “Ο μυστηριώδης φίλος και άλλες ιστορίες”. Το βιβλίο περιέχει 29 διηγήματα του Λαπαθιώτη, δημοσιευμένα από το 1924 έως το 1929, δηλαδή όταν ο γεννημένος το 1888 ποιητής ήταν μεταξύ 35 και 40 χρονών -πρόκειται δηλαδή για διηγήματα της ωριμότητας. Πρόθεσή μου είναι, καιρού επιτρέποντος, να συνεχίσω με το υπόλοιπο διηγηματογραφικό του έργο, δηλαδή να εκδοθεί και ένας τρίτος τόμος με διηγήματα, μπορεί και δύο. Το 2012 είχα εκδώσει, πάλι από την Ερατώ, τον πρώτο τόμο των διηγημάτων του Λαπαθιώτη, «Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες«, με νεανικά διηγήματα γραμμένα μεταξύ του 1908 και του 1923.

Ο δεύτερος αυτός τόμος περιέχει, σε επίμετρο, δυο μικρά νεανικά πεζογραφήματα του Λαπαθιώτη, που αν είχαν εντοπιστεί νωρίτερα θα είχαν μπει στον πρώτο τόμο. Βλέπετε, δεν έχει καταρτιστεί εργογραφία του Λαπαθιώτη, κι έτσι τα κείμενά του βρίσκονται διασκορπισμένα σε περιοδικά και εφημερίδες. Έτσι, συνολικά το βιβλίο έχει 31 διηγήματα. Τα περιεχόμενα του βιβλίου και άλλα στοιχεία της έκδοσης, από την παρουσίαση στο ηλεβιβλιοπωλείο της Πολιτείας, εδώ.

Σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά την αυτοκτονία του, στις 8 Ιανουαρίου 1944 στο πατρικό του σπίτι, στη γωνία των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτου, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης όχι μόνο δεν έχει λησμονηθεί, αλλά απροσδόκητα βρίσκεται όλο και περισσότερο στην επικαιρότητα. Λιγότερο απροσδόκητο είναι το ότι οι νεότερες εργασίες για τον Λαπαθιώτη αφορούν κυρίως το πεζό του έργο, το οποίο είχε μείνει στη σκιά του ποιητικού και εξακολουθεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, να παραμένει ανέκδοτο. Για παράδειγμα, στην «Έκτη συνάντηση εργασίας μεταπτυχιακών φοιτητών του τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ», τον Μάιο του 2011, έγιναν δύο ανακοινώσεις για το πεζό έργο του Λαπαθιώτη.

Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης βέβαια είναι κυρίως γνωστός ως ποιητής, και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει, αλλά άφησε μεγάλο σε έκταση και ποικίλο σε μορφή πεζογραφικό έργο. Από αυτό έχουν εκδοθεί η αυτοβιογραφία του (“Η ζωή μου” σε επιμέλεια Γ. Παπακώστα από τον Κέδρο) και δυο νουβέλες (“Το τάμα της Ανθούλας” σε επιμέλεια Γ. Παπακώστα από τις εκδ. Λιβάνη και “Κάπου περνούσε μια φωνή” από τις εκδ. Ερατώ σε δική μου επιμέλεια), καθώς και η συλλογή διηγημάτων «Μαραμένα μάτια». Εκτός από τα διηγήματα έχει γράψει επίσης πεζά ποιήματα, στοχασμούς και χρονογραφήματα, καθώς και μη λογοτεχνικά κείμενα, κυρίως κριτικές και αισθητικές επιφυλλίδες.

Εδώδιμα μεζεδάκια

Ο τίτλος μπορεί να σας φανεί πλεονασμός, αφού τα μεζεδάκια εξορισμού πρέπει να είναι εδώδιμα, φαγώσιμα δηλαδή, αλλιώς δεν έχουν λόγο ύπαρξης -αλλά ο τίτλος δόθηκε για να τιμήσει ένα θηριώδες μαργαριτάρι, που μόλις χτες διέπραξε ένας επιφανής πολιτικός, ο πρώην υπουργός Οικονομικών Αλ. Παπαδόπουλος, ο οποίος σε άρθρο του, όπως διαβάζω στο in.gr, μιλάει για «κύματα εισαγόμενης και εδωδίμως καλλιεργούμενης εσχάτως αισιοδοξίας». Το λάθος θα το χρεώσουμε στον τ. υπουργό, αφού υπάρχει και στην προσωπική του ιστοσελίδα. Και βέβαια, «εγχωρίως» ήθελε να γράψει ο κ. Παπαδόπουλος, αλλά παρασύρθηκε από το «εδώ» της λ. εδώδιμος και νόμισε, ελπίζω φευγαλέα, ότι «εδώδιμος» σημαίνει «αυτός που είναι από εδώ».

Κακά τα ψέματα, η λέξη «εδώδιμος» δεν έχει ετυμολογική διαφάνεια, δεν φαίνεται από πού προέρχεται, αν και υπάρχει μια λέξη συγγενική της που τη χρησιμοποιούμε, τα εδέσματα. Ίσως να υπάρχει κι ένας άλλος λόγος που μπλέκονται τα εδώδιμα με τα εγχώρια: οι πινακίδες των παλιών μπακάλικων έγραφαν συχνά «Εδώδιμα – Αποικιακά», κι αφού τα αποικιακά είδη έρχονται από μακρινά μέρη, εύλογο είναι να υποθέσουμε πως τα «εδώδιμα» είναι… από εδώ. Οπότε, θα συγχωρούσαμε το λάθος στον κ. Γιώργο Καρατζαφέρη, που επίσης το διέπραξε, διότι στο κάτω-κάτω της γραφής είναι ασπούδαχτος ο άνθρωπος, με λίγη ή πολλή καλή θέληση το συγχωρούμε και στον κ. Πέτρο Τατούλη, που ίσως επηρεάστηκε επειδή ο κ. Καρατζαφέρης τον είχε στηρίξει στις εκλογές -αλλά σε κοτζάμ Αλέκο Παπαδόπουλο, στυλοβάτη του εκσυγχρονισμού απ’ όπου κι αν προέρχεται;

Θα μου πείτε, ένα λάθος δεν σημαίνει τίποτε, και θα συμφωνήσω. Αλλά τότε ας μη λέμε ούτε για τις κάλτσες του Γ. Παπανδρέου, και κυρίως ας τα βλέπει αυτά εκείνος ο ανεκδιήγητος καθηγητής του Παντείου με το περίεργο όνομα που δεν ντρέπεται κάθε τόσο να ξεμπροστιάζει τις ελλιπείς γλωσσικές γνώσεις των μαθητών του (στην πραγματικότητα, εκθέτει και την δική του κακή διδασκαλία), διότι αν κάνει τόσο χοντρό λάθος κοτζαμάν πρωτοκλασάτος υπουργός, όχι της πρώτης νιότης (άρα: που διδάχτηκε πολυτονικό και αρχαία από το νηπιαγωγείο), που γράφει κείμενο στην προσωπική του ιστοσελίδα (δηλ. δεν πρόκειται για προφορικό λόγο), τότε έχουμε τάχα ηθικό δικαίωμα να κατηγορήσουμε τον φοιτητή που παρερμηνεύει την αρχαϊκούρα του καθηγητή του;

Από την άλλη, μπορεί η «εδώδιμη αισιοδοξία» του κ. Παπαδόπουλου να μην είναι λάθος. Θα σκέφτηκε ο άνθρωπος, αφού δεν μας έχει μείνει τίποτε άλλο να φάμε, ας χορτάσουμε τουλάχιστον με αισιοδοξία, που την παράγει και σε μεγάλες ποσότητες η βιομηχανία ζεστού αέρα της Συγγρού.

Ν. Λαπαθιώτη, «Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες»

Κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες, από τις εκδόσεις «Ερατώ» και σε δική μου φιλολογική επιμέλεια, η συλλογή διηγημάτων του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη «Τα μαραμένα μάτια και άλλες ιστορίες». Το βιβλίο περιέχει 30 διηγήματα του Λαπαθιώτη, γραμμένα από το 1908 έως το 1923, δηλαδή όταν ο γεννημένος το 1888 ποιητής ήταν μεταξύ 20 και 35 χρονών -πρόκειται δηλαδή για νεανικά διηγήματα. Πρόθεσή μου είναι, καιρού επιτρέποντος, να συνεχίσω με το υπόλοιπο διηγηματογραφικό του έργο, δηλαδή να εκδοθούν άλλοι δύο ή τρεις τόμοι με διηγήματα.

Σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά την αυτοκτονία του, στις 8 Ιανουαρίου 1944 στο πατρικό του σπίτι, στη γωνία των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτου, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης όχι μόνο δεν έχει λησμονηθεί, αλλά απροσδόκητα βρίσκεται όλο και περισσότερο στην επικαιρότητα. Λιγότερο απροσδόκητο είναι το ότι οι νεότερες εργασίες για τον Λαπαθιώτη αφορούν κυρίως το πεζό του έργο, το οποίο είχε μείνει στη σκιά του ποιητικού και εξακολουθεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, να παραμένει ανέκδοτο. Για παράδειγμα, στην «Έκτη συνάντηση εργασίας μεταπτυχιακών φοιτητών του τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ», τον Μάιο του 2011, έγιναν δύο ανακοινώσεις για το πεζό έργο του Λαπαθιώτη.

Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης βέβαια είναι κυρίως γνωστός ως ποιητής, αλλά άφησε μεγάλο σε έκταση και ποικίλο σε μορφή πεζογραφικό έργο. Από αυτό έχουν εκδοθεί η αυτοβιογραφία του («Η ζωή μου» σε επιμέλεια Γ. Παπακώστα από τον Κέδρο) και δυο νουβέλες («Το τάμα της Ανθούλας» στις εκδ. Λιβάνη και «Κάπου περνούσε μια φωνή» από τις εκδ. Ερατώ σε δική μου επιμέλεια). Εκτός από τα διηγήματα έχει γράψει επίσης πεζά ποιήματα, στοχασμούς και χρονογραφήματα, καθώς και μη λογοτεχνικό έργο, κυρίως κριτικές και αισθητικές επιφυλλίδες.

Η φενάκη της «διατήρησης της αρχικής ορθογραφίας»

Με ένα ενδιαφέρον φιλολογικό ζήτημα θα ασχοληθώ σήμερα, αν και φοβάμαι ότι οι περισσότεροι θα το βρείτε εντελώς –ίσως και προκλητικά– ανεπίκαιρο στους χαλεπούς καιρούς που περνάμε –όμως το έχω υποσχεθεί να το συζητήσω, και άλλωστε με απασχολεί κι εμένα.

Το πρόβλημα είναι το εξής: έστω ότι επανεκδίδουμε σήμερα ένα κείμενο που είχε εκδοθεί πριν από αρκετές δεκαετίες. Τι κάνουμε; Διατηρούμε την ορθογραφία της αρχικής δημοσίευσης, τη μετατρέπουμε στη σημερινή ή ακολουθούμε μια μέση οδό; Βέβαια, όσοι από εμάς επανεκδίδουν σε μονοτονικό, έχουν ήδη κάνει μια βασική μετατροπή (που υποχρεώνει σε άλλες, δευτερεύουσες μετατροπές, διότι π.χ. το πολυτονικό νἄχει πρέπει να μετατραπεί, είτε σε να ’χει είτε σε κάτι άλλο)· ωστόσο, είναι λάθος να νομίζουμε ότι αν κάποιος διατηρήσει το πολυτονικό αυτομάτως διατηρεί και την ορθογραφία των αρχικών δημοσιεύσεων.

Πρόσφατα έκανα τη φιλολογική επιμέλεια δύο βιβλίων, το Φονικό μοιραίο βόλι με τα πεζά του Θ. Λασκαρίδη, και τη νουβέλα Κάπου περνούσε μια φωνή του Ν. Λαπαθιώτη. Και στις δυο περιπτώσεις επέλεξα να μη διατηρήσω την ορθογραφία των αρχικών δημοσιεύσεων, αλλά να την εκσυγχρονίσω: όχι μόνο μετέτρεψα σε μονοτονικό, αλλά εφάρμοσα παντού τη σημερινή σχολική ορθογραφία. Στην περίπτωση της νουβέλας του Λαπαθιώτη, οι αλλαγές ήταν ελάχιστες: η υποτακτική που ήταν σε –η έγινε σε –ει (να κάνη -> να κάνει), το κ’ έγινε κι, και (μοναδική λαπαθιωτική ιδιοτροπία) το τέτιος έγινε τέτοιος. Στην περίπτωση του Λασκαρίδη, οι αλλαγές ήταν πολλές· αν διατηρούσα την αρχική ορθογραφία θα έπρεπε όχι μόνο να χρησιμοποιήσω γραφές που ξενίζουν σήμερα (φείδι, είνε, κτλ.) αλλά και να κρατήσω διαφορετικές γραφές για την ίδια λέξη, διότι οι αρχικές δημοσιεύσεις δεν ομονοούσαν πάντοτε μεταξύ τους.

Κάπου περνούσε μια φωνή (νουβέλα του Ν. Λαπαθιώτη)

Η νουβέλα του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη «Κάπου περνούσε μια φωνή», με υπότιτλο «Σελίδες μιας Αθήνας περασμένης», που είχε δημοσιευτεί σε συνέχειες στο περιοδικό Νέα Εστία το 1940, κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Ερατώ», σε δική μου φιλολογική επιμέλεια. Αν παρακολουθείτε το ιστολόγιο, θα ξέρετε ότι από καιρό ασχολούμαι με τη ζωή και το έργο του Ν. Λαπαθιώτη, αλλά αυτό είναι το πρώτο λαπαθιωτικό βιβλίο «μου».

Ο Λαπαθιώτης δημοσίευσε τη «Φωνή» το 1940, αλλά η υπόθεση εκτυλίσσεται το 1915. Πρωταγωνιστούν νεανικές παρέες, εργατόπαιδα του Παγκρατιού και άλλων συνοικιών της Αθήνας, κορίτσια του μοδιστράδικου, ένας αδικαίωτος έρωτας και μια υποδόρια ομοφυλοφιλική έλξη.

Τη νουβέλα την είχα παρουσιάσει στον παλιό μου ιστότοπο (τώρα πια δεν είναι διαθέσιμη, αλλά υπάρχει στον ιστότοπο του ΕΚΕΒΙ). Για την έκδοση σε βιβλίο έχω προσθέσει εκτενή επιλεγόμενα, περίπου 60 σελίδων, όπου προσπαθώ να συνδέσω τη «Φωνή» με το υπόλοιπο έργο του Λαπαθιώτη, καθώς και αναλυτικό χρονολόγιο του ποιητή, με πολλά στοιχεία που δεν έχουν ως τώρα δημοσιοποιηθεί.