Ο Σεφέρης δεν ήταν «προσεκτικός ομιλητής»!

Κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό, στις αρχές του 2014, το νέο λεξικό του Κέντρου Λεξικολογίας και του Γ. Μπαμπινιώτη, το «Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής», με τον υπότιτλο «Γλωσσικός σύμβουλος», ενώ στο εξώφυλλο δηλώνεται και η προγραμματική αρχή «Για να μιλούμε και να γράφουμε σωστά ελληνικά». Πρόκειται για ένα βοήθημα που παρουσιάζει, με λεξικογραφικό τρόπο, τα θέματα εκείνα στα οποία υπάρχουν αβεβαιότητες ή δυσκολίες στην ελληνική γλώσσα, όχι όμως δυσκολίες τέτοιες που θα είχε ένας αλλοδαπός που μαθαίνει ελληνικά αλλά θέματα στα οποία αισθάνεται αβεβαιότητα ο φυσικός ομιλητής της γλώσσας.

Τέτοια συγγράμματα, που δεν είναι ούτε ορθογραφικά λεξικά, ούτε πλήρεις γραμματικές, έχουμε αρκετά ήδη στη γλώσσα μας -μπορούμε να αναφέρουμε το «Είναι λάθος ή δεν είναι; Ιδού η απορία» της Άννας Ιορδανίδου, η οποία άλλωστε έχει επιμεληθεί και τον παλιότερο και πολύ εκτενέστερο «Οδηγό της νεοελληνικής γλώσσας» σε δύο τόμους, το κάπως παλιότερο «Το λέμε σωστά το γράφουμε σωστά» (Αναγνωστοπούλου και Μπουσούνη-Γκεσούρα), το «Κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου» (Οδηγός για τη σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας στην επικοινωνία), και άλλα. Όπως βλέπετε, σε όλους σχεδόν τους τίτλους υπάρχει η λέξη «σωστός» (ή το αντίθετό της).

Τέτοια βιβλία δεν είναι περιττά, κάθε άλλο. Πράγματι, στην εποχή μας, καθώς η νεοελληνική έχει πολλές ακαταστάλαχτες περιοχές, όπου ακόμα κονταροχτυπιέται το τυπικό της καθαρεύουσας με της δημοτικής χωρίς να έχει κανένα επικρατήσει, για πολλά θέματα ο ομιλητής έχει αβεβαιότητα, οπότε ένας γλωσσικός οδηγός έχει τη θέση του ακόμα και για φυσικούς ομιλητές, ιδίως βέβαια για τους επαγγελματίες του λόγου: «γραφιάδες», μεταφραστές, επιμελητές εκδόσεων, διορθωτές, για εκδοτικούς οίκους, περιοδικά, μακάρι και υπεύθυνους ιστοτόπων, αν και με την τσαπατσουλιά που χαρακτηρίζει ακόμη και επαγγελματικούς ιστοτόπους που ανήκουν σε μεγάλα μέσα ενημέρωσης φαίνεται ουτοπικό να μιλάμε για επιμέλεια κειμένων τη στιγμή που ούτε από τον Σπελ Τσέκερ δεν τα περνάνε.

Ο λεβέντης και η κατίνα (Για το Λεξικό Συνωνύμων – Αντωνύμων του Γ. Μπαμπινιώτη)

Όταν τις προάλλες είπα ότι μετά την υπουργοποίηση Μπαμπινιώτη βρίσκομαι σε αμήχανη θέση επειδή η όποια κριτική μου στο έργο του κινδυνεύει να εκληφθεί ως… αντιπολιτευτική χειρονομία, είχα κατά νου άρθρα σαν το σημερινό, που το είχα και μισοέτοιμο άλλωστε. Προβληματιζόμουν αν θα το παρουσιάσω, αλλά χτες που είχαμε μια μουσική σκυταλοδρομία στο ιστολόγιο, στην οποία υπήρχε και το τραγούδι «Η σεβνταλού», με ρώτησε μια φίλη στο φέισμπουκ «Ποιο είναι το συνώνυμο της σεβνταλούς;»

Κατά σύμπτωση, είχα πάνω στο γραφείο το καινούργιο Λεξικό Συνωνύμων -Αντωνύμων της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (στο εξής, ΛΣΑ) του Γ. Μπαμπινιώτη, οπότε το άνοιξα για να απαντήσω στη φίλη και με την ευκαιρία να δω πώς τα καταφέρνει το λεξικό σε ένα πρόβλημα «βγαλμένο από τη ζωή», που λέμε.

Το λεξικό λοιπόν λέει «σεβνταλής: (λαϊκ.) ερωτευμένος», αλλά όπως αμέσως μου αντέτεινε η φίλη μου ο σεβντάς δεν είναι ακριβώς το ίδιο με τον έρωτα, έχει μέσα τον καημό. Για το «σεβνταλής» μπορείς να πεις ερωτοχτυπημένος, μπορεί και ερωτιάρης, μπορεί και καψούρης, πάντως το «ερωτευμένος» σκέτο δεν είναι ακριβές. Αλλά ας προχωρήσουμε στην παρουσίαση, αφού αυτή η σύμπτωση με έπεισε να ολοκληρώσω το άρθρο μου.

Το ΛΣΑ δεν είναι φυσικά το μοναδικό λεξικό συνωνύμων που κυκλοφορεί. Από τα προπολεμικά χρόνια έχουμε τα Συνώνυμα και συγγενικά του Βλαστού, ενώ μεταπολεμικά υπήρχε το Λεξικό των συνωνύμων του Δαγκίτση. Καλά λόγια έχω ακούσει για τον Θησαυρό Συνωνύμων και Αντιθέτων της Νέας Ελληνικής της Άννας Ιορδανίδου (εκδ. Πατάκη) αλλά δεν το έχω δει κι έτσι δεν μπορώ να πω τίποτε. Όμως εγώ, στη μεταφραστική δουλειά μου, ίσαμε τώρα δεν χρησιμοποιούσα κανένα από τα παραπάνω, για τον απλό λόγο ότι τις ανάγκες μου τις κάλυπτε καλά το Αντιλεξικό του Θ. Βοσταντζόγλου (για τη μικρή ιστορία είναι θείος του Μποστ), το οποίο δεν είναι ακριβώς λεξικό συνωνύμων, είναι Θησαυρός σαν του Roget, εννοιολογικό λεξικό. Το Αντιλεξικό δεν έχει τα λήμματα σε αλφαβητική σειρά, όπως το ΛΣΑ, αλλά χωρίζει το λημματολόγιό του σε 1500 βασικές έννοιες, συχνά αντίθετες (π.χ. φιλαργυρία – γενναιοδωρία), και για κάθε έννοια αναφέρει όλες τις συναφείς λέξεις. Επειδή λοιπόν έχει σαν προϋπόθεση την «ταξινόμηση του κόσμου» είναι πολύ πιο επίπονο εγχείρημα αλλά προσφέρει πληροφορίες που ένα συμβατικό λεξικό συνωνύμων δεν μπορεί να προσφέρει, μεταξύ άλλων ότι δίνει όλα τα μέρη του λόγου καθώς και εκφράσεις. Εννοείται βέβαια ότι συμπληρώνεται με αλφαβητικό ευρετήριο λημμάτων στο τέλος! Ο κάθε μάστορας έχει και τα εργαλεία του, αλλά προσωπικά μπορώ να δουλέψω χωρίς λεξικό συνωνύμων όχι όμως χωρίς το Αντιλεξικό.