Οι σπεσιαλιτέ του σπετσιέρη

Πριν από ένα μήνα και κάτι είχαμε βάλει ένα άρθρο για τα χάπια, που έτυχε να το κοιτάξω ξανά χτες, διότι ήθελα να το στείλω σε έναν φίλο στο Φέισμπουκ που με ρώτησε κάτι σχετικό. Και καθώς κοίταζα τα σχόλια του άρθρου εκείνου, είδα ότι είχαμε αναφερθεί στον σπετσέρη, που είναι παλιά ονομασία του φαρμακοποιού, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα άρθρο για ολόκληρη αυτή την οικογένεια λέξεων -ποια οικογένεια; Θα δείτε.

Ο σπετσιέρης ή σπετσέρης είναι μια από τις 366 λέξεις που έχω στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται. Πράγματι χάνεται, διότι τα λεξικά δεν την έχουν και επιβιώνει μόνο ως επίθετο -βρίσκω μάλιστα πως οι δυο τύποι, Σπετσέρης και Σπετσιέρης, επιχωριάζουν στον Αστακό και στο Αργοστόλι. Υπήρχε κι ο παλιός ποδοσφαιριστής Τάκης Σπετσέρης, στυλοβάτης της Προοδευτικής πριν από καμιά πενηνταριά χρόνια.

Σπετσέρης είναι ο φαρμακοποιός, και σπετσαρία ή σπετσερία το φαρμακείο. Δάνειο από τα ενετικά (spezier). Η  υποκατάσταση του σπετσέρη από τον φαρμακοποιό θεωρείται ένα από τα επιτεύγματα των λογίων της καθαρεύουσας μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ωστόσο η παλιά λέξη έχει αφήσει ίχνη.

Πέρα από τις αναφορές στη λογοτεχνία, έχουμε το γνωστό αδέσποτο ρεμπέτικο Καλέ μάνα δεν μπορώ, όπου η άρρωστη κόρη ζητάει «το γιατρό και το σπετσέρη με τα φάρμακα στο χέρι». Το έχει περάσει σε δίσκο ο Μάρκος Βαμβακάρης στο όνομά του, αλλά ολοφάνερα είναι αδέσποτο και κατά πάσα πιθανότητα βασίζεται σε δημοτικό άσμα.

Αυτό το μοτίβο με τον γιατρό και τον σπετσιέρη σαν δίδυμο είναι αρκετά κοινό. Σε ένα άλλο ρεμπέτικο, στο Βασανάκι του Χατζηχρήστου, το βρίσκουμε κάπως τροποποιημένο: «Το γιατρό και τον σπετσέρη δεν ζητώ, μανάκι μου· πάρε με στην αγκαλιά σου, βασανάκι μου».

Αλλά και σε ένα παλιό χρονογράφημα βρίσκω σε ταβέρνα να συμβουλεύουν κάποιον να κατεβάσει ένα κατοσταράκι και να μην έχει ανάγκη ούτε γιατρό ούτε σπετσέρη.

Advertisement

Λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από τον Ιω. Καρτάνο (Μια συνεργασία του Spiridione)

Στο τέλος του πρόσφατου άρθρου «λεξιλογικής περιήγησης» με λέξεις από τον Κάλαμο, το νησί του Ιονίου, είχα απαριθμήσει τα ανάλογα άρθρα του ιστολογίου και είχα προσθέσει ότι μας λείπουν άρθρα από την Κέρκυρα, τη Χίο, τη Μακεδονία ή τη Θράκη και άλλες περιοχές, ελπίζοντας ότι έτσι θα παρακινούσα κάποιον αναγνώστη να μας στείλει άρθρο για τη ντοπιολαλιά της ιδιαίτερης πατρίδας του. 

Ο φιλος μας ο Spiridione έσπευσε να ανταποκριθεί στο έμμεσο κάλεσμα, και μάλιστα με πρωτότυπο τρόπο. Μας στέλνει μια εκτενή εργασία στην οποία αποδελτιώνει λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από το έργο του Ιωαννίκιου Καρτάνου. Ο Καρτάνος ήταν μοναχός του 16ου αιώνα, ο οποίος περί το 1530 μετέφρασε αποσπάσματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης στη δημώδη γλώσσα της εποχής, προσφέροντάς μας ένα πολύτιμο δείγμα του δημώδους εκκλησιαστικού λόγου της εποχής του. Χρωστάω άρθρο για τον Καρτάνο, αλλά μια γεύση μπορείτε να πάρετε εδώ.

Όπως λέει και ο ίδιος στην εισαγωγή του, διάλεξε 70 λέξεις από το Γλωσσάριο του έργου του Καρτάνου οι οποίες όμως υπάρχουν αυτούσιες ή σε παραπλήσια μορφή στο (σύγχρονο) κερκυραϊκό γλωσσάρι του Χυτήρη -κι έτσι αφενός γεφυρώνει τον 16ο αιώνα με τον 20ό, αφετέρου δε δεν εμποδίζει άλλους Κερκυραίους να παρουσιάσουν στο μέλλον κάποιο άρθρο με άλλες κερκυραϊκές λέξεις, νεότερες ας πούμε.

Αλλά δεν χρειάζεται να γράψω εγώ περισσότερα, δίνω τον λόγο στον Σπύρο. Ελάχιστα δικά μου σχόλια, κυρίως ετυμολογικά, είναι σε [αγκύλες].

Λέξεις του κερκυραϊκού ιδιώματος από τον Ιω. Καρτάνο

Στον παρακάτω κατάλογο υπάρχουν ορισμένες λέξεις, 70 επιλεγμένες λέξεις για την ακρίβεια, από το γλωσσάρι της Παλαιάς τε και Νέας Διαθήκης του Ιωαννίκιου Καρτάνου (εκδ. ΚΕΓ, 2000, επιμέλεια Ελένη Κακουλίδη – Πάνου, γλωσσικό επίμετρο Ελένη Καραντζόλα), οι οποίες υπάρχουν, με την ίδια ή παραπλήσια μορφή ή σημασία, και στο Κερκυραϊκό Γλωσσάρι του Γεράσιμου Χυτήρη (1987). Ο Καρτάνος έγραψε το έργο του αυτό, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1536, στη ζωντανή δημώδη γλώσσα της εποχής του, με πολλά στοιχεία απ’ το μητρικό του κερκυραϊκό ιδίωμα. Στον κατάλογο, από πάνω είναι τα λήμματα απ’ το γλωσσάρι του Καρτάνου, με κάποια παραθέματα που έχω προσθέσει, και από κάτω του Χυτήρη, χωρίς τις ετυμολογήσεις του (που δεν είναι και πάντα εύστοχες).

1. αγκωνή, η: γωνιά, «είχε τες πόρτες χάλκινες εις πάσα αγκωνή της χώρας» (Καρ).

‒ αγκωνή, η: γωνία, και αγκωνιάζω σπρώχνω κάποιον στη γωνία με εχθρικές διαθέσεις και τον ακινητώ «τον αγκώνιασε και του ‘δωκε τση χρονιάς του» (Χυτ.).

2. αλατρεύω: καλλιεργώ «δεν είχεν βρέξει τότες εις την γην και άνθρωπος δεν ήτονε ότι να την αλατρέψει» (Καρ.).

‒ αλατρεύω: αροτριώ (Χυτ.).

3. αμαχεύομαι: φιλονικώ, γίνομαι εχθρός «διατί να αμαχευομέστεν εγώ και εσύ και οι βοσκοί μας, οπού είμεσθεν αδελφοί;», και αμάχη, η έχθρα, μίσος (Καρ.).

‒ αμαχεύομαι: εχθρεύομαι, «αδρέφια π’ αμαχεύονται, γονιό δε λογαριάζουν» (παροιμ.), και αμαχεμός, ο έχθρα, ψυχρότητα, διακοπή σχέσεων «τι σου ‘καμα, τι σου ’πραξα, αμαχεμό να μου ‘χεις» (δημ. στίχος), και αμάχη, η φρ. «βάνω σ’ αμάχη» (Χυτ.).

4. αμπλάθρι, το: έμπλαστρο «ώσπερ κάνουν οι καλοί και οι έμπειροι ιατροί εις τες λαβωματίες των ανθρώπων, όπου βάνουν τ’ αμπλάθρι και τα ιατρικά φάρμακα» (Καρ.).

‒ μπλάθρης, ο: έμπλαστρο και μπλαθρώνω τοποθετώ έμπλαστρο σε κάποιον, περιαλοίφω «τον εμπλάθρωσε με σκ…». (Χυτ.).

5. αμπώνω: σπρώχνω, πιέζω «και ηβλέποντας ο Σαούλ ότι οι εχθροί εσίμωναν να τον πιάσουν, … και το ξίφος το βάνει εις την κοιλίαν του και αμπώνει το και απέρασέ τον έως την ράχην» (Καρ.).

‒ αμπώνω: απωθώ, συνωθώ, και αμπωσιά, η σπρωξιά «τον εβγάλανε τσι αμπωσιές» (Χυτ.).

6. αναισχυντώ, ανασχυντώ: προσβάλλω, ντροπιάζω, επιτιμώ, επιπλήττω «έπειτα (ο Βολουσιανός) γυρίζει προς τους Εβραίους και ανασχυντά και υβρίζει τους» (Καρ.).

‒ ανασκυντάω: επιπλήττω, εξελέγχω, και ανασκύντια, η επίπληξη. (Χυτ.).

7. αναπίασμα, το: ζύμη, προζύμι «και υπήραν ο λαός το αναπίασμα οπού είχαν πριν να το ζυμώσουν να το κάμουν ψωμί, μόνον ζυμάρι ήτονε» (Καρ.).

‒ αναπιαίνω: ρίχνω το προζύμι στο αλεύρι, ζυμώνω και σκεπάζω τη σκάφη, περιμένοντας να φουσκώσει, και αναπίασμα, το η ενέργεια, αλλά και η φύραση (Χυτ.).

8. αναχαράζω: μηρυκάζω, μασώ «και ήξευρεν και τούτο, ότι τα ψάρια δεν αναχαράζουν, μόνον ο σπάρος λέγουν ότι αναχαράζει» (Καρ.).

‒ αναχαράζω: μηρυκάζω (Χυτ.).

9. απανωθίο: επιρ. πάνω από, αποπάνω «έπειτα απετάγει απανωθίο την φωλίαν του» (Καρ.).

‒ αποπανουθιό: επιρ. άνωθεν, από το επάνω μέρος, Και αντίστοιχα αποκατουθειό. (Χυτ.).

Ο αντίκτυπος του νου, του Παπαδιαμάντη, και το πογκρόμ της Κέρκυρας το 1891

Είχα σκοπό να ετοιμάσω κάτι για σήμερα, αλλά δεν προλάβαινα. Κι έτσι καταφεύγω σε μιαν επαναληψη παλιότερου άρθρου, που δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο πριν από 13 χρόνια παρά κάτι μέρες. Νομίζω πως αξίζει την αναδημοσίευση.

Το διήγημα «Ο αντίκτυπος του νου» θεωρείται το τελευταίο διήγημα που έγραψε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το μισό διήγημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Χαραυγή» της Μυτιλήνης (που ακόμα βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία) στις 15 Δεκεμβρίου 1910. Ο Παπαδιαμάντης αρρώστησε και πέθανε στις 3 Ιανουαρίου 1911 χωρίς να έχει στείλει στο περιοδικό το άλλο μισό. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Κ. Φαλτάιτς επισκέφθηκε τη Σκιάθο, βρήκε τις αδελφές του Παπαδιαμάντη και μαζί με άλλα χαρτιά που του έδωσαν ήταν και το χειρόγραφο με τη συνέχεια του διηγήματος, που όμως μένει ανολοκλήρωτο, λείπει το τέλος. Το διήγημα έτσι συμπληρωμένο ολοκληρωμένο δημοσιεύτηκε το 1929 στο Ημερολόγιο του Μπουκέτου. Δεν θα παραθέσω ολόκληρο το διήγημα, που έτσι κι αλλιώς έχει περίπλοκη ιστορία, διότι φαίνεται ότι ο Παπαδιαμάντης έκανε τροποποιήσεις στο χειρόγραφό του μετά την αποστολή του πρώτου μέρους στη Χαραυγή. Μπορείτε όμως να το διαβάσετε στον ιστότοπο της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών. Εδώ θα παραθέσω εκτενή αποσπάσματα.

 Στο διήγημά του «Ο αντίκτυπος του νου», ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης παρουσιάζει μια παρέα φτωχογλεντζέδων που κάνουν «σπονδάς εις τον Βάκχον» «εις του Καρμάνη το μπακάλικον». Οι πιο αχώριστοι της παρέας είναι τρεις, ο σιτσιλιάνος Αντώνιος Αλμπέργος από την Κατάνια, ο Σαββατίνος Λευί ή Σάλβος, εβραίος από την Κέρκυρα, και ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, «ένας από τους δικούς μας» και ολοφάνερο άλτερ έγκο του Παπαδιαμάντη. «Τρεις άνθρωποι, τρεις φυλαί, τρία θρησκεύματα, ως κοινόν γνώρισμα είχον μεγάλην κλίσιν εις τα γιουβέτσια, τα οποία παρήγγελλον εις τον γειτονικόν φούρνον, με μακαρόνια πολύ χονδρά, ραβδωτά, τα οποία τινές ονομάζουσι, δεν ηξεύρω διατί, σέλινα». Στην παρέα προστίθεται κι ένας γέρος ιταλοκερκυραίος, ο μπαρμπα-Νιόνιος ο Πούπης, ο οποίος σιγά-σιγά πιάνει μεγάλες φιλίες με τον Σάλβο τον εβραίο.

Μαζύ έτρωγαν, μαζύ έπιναν, μέ τον Σάλβον. Ποτέ δεν τα είχαν τόσον καλά… Αίφνης ένα πρωί, κατά Μάρτιον μήνα, ενώ επλησίαζε το Πάσχα, έρχεται από την Κέρκυραν είδησις, και την ανέγραφον όλ’ αι εφημερίδες, ότι οι εκεί Εβραίοι ήρπασαν μικράν κορασίδα χριστιανήν, και τήν έσφαξαν· της έπιαν το αίμα!…

Άμα ήκουσεν ο μπάρμπα Πούπης την εΐδησιν, ότι εις την πατρίδα του (όπου είχε τριάντα χρόνους να πατήση) συνέβη αυτό το πράγμα, έγεινεν αμέσως πυρ και μανία εναντίον των Εβραίων. Ω! να είχεν ένα Εβραίον νά τον πνίξη!…

Κατά συγκυρίαν, εκείνην την στιγμήν, εισήρχετο εις το καπηλείον ο Σάλβος… Ιδού είς Εβραίος! Και Εβραίος μάλιστα εκ Κερκύρας, εκεί­θεν όπου οι ομόθρησκοί του έπραξαν το ανοσιούργημα…

Ο μπαρμπα-Πούπης εγείρεται, σφίγγει τας πυγμάς απειλητικώς, πάλ­λει ταύτας άνω και κάτω κυκλοτερώς, ως προς πυγμαχίαν, και εφορμά κατά του Σάλβου.

— Μωρέ σκυλί!

Και μπούπ! η μία πυγμή κατέπεσεν εις τον ώμον του Εβραίου. Ο Σάλβος δεν επρόλαβε να είπει: «Τι έχεις; τι έπαθες;» μόνον είπεν ώχ! και ωπισθοχώρησεν. Η δευτέρα πυγμή του Πούπη θα εύρισκε παρ’ ολίγον το στέρνον, αλλά κατέπεσεν εις το κενόν. Ο Καρμάνης, ο κάπηλος, ο Λύσανδρος Παπαδιονύσης, όστις έτυχε να είν’ εκεί, και δύο άλλοι, πα­ρενέβησαν, και απεμάκρυναν τον Σάλβον, έξω του καπηλείου. Ο μπάρμπα Πούπης ήθελε να τον κυνηγήση εις τον δρόμον, αλλά μετά κόπου τον εκράτησαν. 

Υπογλώσσια σφηνάκια Νο 5

Υπογλώσσια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε για την καρδιά, για να μην πάθουμε καρδιακή προσβολή (επειδή μας διαβάζει κι η μαμά μου διευκρινίζω πως ο πληθυντικός είναι της περιγραφής, όχι πραγματικός). Ακόμα, ένα κλισέ σε κάποιους αντρικούς ή αθλητικούς ιστότοπους, όταν βγάζουν καμιά με μπικίνι, είναι «ετοιμάστε τα υπογλώσσια».

Υπογλώσσια όμως είναι και μια ομάδα γλωσσικών ενδιαφερόντων στο Φέισμπουκ, που φτιάχτηκε στα τέλη του 2017 και στην οποία συμμετέχω.

Σφηνάκια είναι βέβαια οι μικρές δόσεις ποτού, όμως έτσι έχω αποκαλέσει και τα σύντομα άρθρα. Με τη διαφορά ότι σπανίως βάζω σύντομα άρθρα, οπότε δεν θα το θυμάστε. Στα Υπογλώσσια ομως γράφω πότε-πότε σύντομα σημειώματα, που δεν βολεύει πάντοτε να τα εντάξω σε κάποιο άρθρο.

Κι έτσι, το σημερινό άρθρο είναι μια συλλογή από μικρά κείμενά μου από τα Υπογλώσσια, με γλωσσικό δηλαδή ενδιαφέρον, που δεν (θυμάμαι να) τα έχω δημοσιεύσει εδώ στο ιστολόγιο. Κάποια άλλα σχόλια που κάνω εκεί, τα μεταφέρω στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτά εδώ δεν θυμάμαι να τα έχω μεταφέρει σε μεζεδοάρθρα μας, οπότε δεν θα τα έχετε δει, εκτός αν συμμετέχετε και στα Υπογλώσσια. Τα σφηνάκια μοιάζουν αρκετά με τα μεζεδάκια, αλλά διαφέρουν κιόλας σε κάποια σημεία.

Με αυτόν τον τυποποιημένο πρόλογο έχω ήδη δημοσιεύσει τέσσερα άρθρα στο ιστολόγιο, ένα τον Φλεβάρη του 2019, άλλο ένα τον Οκτώβριο του 2019, το τρίτο τον Μάιο του 2020 και το τέταρτο τον Σεπτέμβριο του 2020. Τελειώνοντας εκείνο το παλιό άρθρο είχα υποσχεθεί (ή απειλήσει) ότι Σε τρία τέρμινα, που θα έχω μαζέψει κι αλλα, θα σερβίρω άλλον έναν γύρο! Σημερα λοιπόν δημοσιεύω το πέμπτο άρθρο της σειράς αυτής. ‘Εχω επικαιροποιήσει κάποια στοιχεία και κάνω και προσθήκες σε αγκύλες ή όχι.

Θα μου πείτε, πέρασαν δυο χρόνια από την προηγούμενη δημοσίευση. Δίκιο έχετε, το είχα αμελήσει. Οπότε, υπόσχομαι το έκτο άρθρο με σφηνάκια να μην αργήσει τόσο.

* Λανσάρω στα ελληνικά

Σε πρόσφατη ανάρτηση, ο διαχειριστοκράτωρ μας [ο Θανάσης Αναγνωστόπουλος] ζήτησε ιδέες για να αποδοθεί «στα ελληνικά ελληνικά» η φράση «λανσάρω ένα προϊόν» δηλ. ζήτησε έναν μονολεκτικό αυτόχθονα όρο για το ρήμα «λανσάρω» και πρότεινε το «καθελκύω» που δεν έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από την ομηγυρη.

Αλλά ούτε κάποια άλλη πρόταση φάνηκε πειστική παρά το ότι διατυπώθηκαν πολλές προτάσεις. Όμως το «λανσάρω» δεν είναι μόνο «προωθω», δεν είναι μόνο «κυκλοφορώ». Είναι κάτι που συνδυάζει και τις δύο έννοιες (και όχι μόνο), πράγμα που μας δείχνει ξεκάθαρα ότι το συγκεκριμένο δάνειο πλούτισε την ελληνική γλώσσα.

Και τα περισσότερα δάνεια έτσι λειτουργούν, είναι πηγη πλούτου για τη γλώσσα που τα δέχεται. Γι’ αυτό άλλωστε και η γλώσσα με το πλουσιότερο λεξιλόγιο, η αγγλική, ποτέ δεν έπαψε να δανείζεται αφειδώς, τόσο από το ελληνικό, όσο και από το λατινικό, το γαλλικό ή το γερμανικό ταμείο. Το καλό αρνί βυζαίνει δυο μανάδες, λέει η παροιμία, κι έτσι ο Άγγλος μπορεί να πει και ethnic και national.

Eμείς πάλι, εννοώ τη νέα ελληνική, έχουμε χάσει τη δυνατότητα για λόγιο δανεισμό από το λατινικό ταμείο. Παλιότερες γλωσσικές ποικιλίες της ελληνικής την είχαν αυτή τη δυνατότητα -και ο Πορφυρογέννητος έγραφε π.χ. «τοὺς ἄρχοντας τοῦ τάγματος τῶν ἐξσκουβίτων, οἷον τοποτηρητὰς, σκρίβωνας, τὸν χαρτουλάριον, δρακοναρίους, σκευοφόρους, σιγνοφόρους, σενάτορας, πρωτομανδάτορας καὶ μανδάτορας». Όμως σήμερα, σχεδόν μόνο λαϊκός δανεισμός υπάρχει, στη λόγια γλώσσα έχουμε πιο πολύ μεταφραστικά δάνεια. Και ακόμα κι όταν δανειστούμε μια λόγια λέξη, δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε σύνθετα και παράγωγά της. Οι βυζαντινοί δεν είχαν πρόβλημα να πλάσουν το θαυμάσιο υβρίδιο «σιγνοφόρος» (λατινογενές το πρώτο συνθετικό, σίγνον η σημαία), έπλαθαν τη λέξη και πήγαιναν να διοικήσουν την αυτοκρατορία τους.

* Γιαούρτι ελληνικού τύπου ονόματι Οίκος, με ελληνικά γράμματα, πεζά για να φαίνεται η διαφορά, και με μια σιρκονφλεξοειδή περισπωμένη να χαρούν λίγο οι παρ’ ημίν πολυτονιάται.

[Θα άξιζε ακόμα και άρθρο για τα ελληνοφανή γιαούρτια που κυκλοφορούν στην Εσπερία. Η Νεστλέ έχει το Yaos, με την ελληνική κατάληξη -os και με κυκλαδικές εκκλησίες πάνω στη συσκευασία]

* Τι είναι ο ήμελλος;

Ο Στέφανος Ήμελλος είναι ακαδημαϊκός (=μέλος της Ακαδημίας Αθηνών) με έργο κυρίως λαογραφικό. Ο ηθοποιός Δημήτρης Ήμελλος ίσως είναι συγγενής του, πιθανώς γιος του. Το σπάνιο επώνυμο Ήμελλος εντοπίζεται στη Νάξο.

Τα επώνυμα τα ορθογραφούμε με μεγάλο βαθμό ελευθερίας διότι «μας ανήκουν». Έτσι κάποιος μπορεί να επιλέξει να γράφεται Ζαββός για να ξεχωρίσει από τον ζαβό και κάποιος να κρατήσει τη γραφή Καμμένος ακόμα κι αν ξέρει ότι η σχολική ορθογραφία τη μετοχή τη γράφει «καμένος». Το επώνυμο Πικραμμένος ίσως γράφτηκε έτσι για να διαφοροποιηθεί από τη μετοχή, και φυσικά δεν θα το θεωρήσουμε ανορθόγραφο, ενώ θα θεωρήσουμε ανορθόγραφη τη μετοχή, αν κάποιος γράψει «η καρδιά μου είναι πικραμμένη».

Ένας μέτοικος στη Γαλλία

Σαν σήμερα πριν απο εννιά χρόνια, στις 23 Μαΐου 2013, έφυγε από τη ζωή, στα 79 του χρόνια ο τραγουδοποιός Ζορζ Μουστακί, ο μέτοικος.

Γεννημένος το 1934 στην Αλεξάνδρεια, από οικογένεια Κερκυραίων ρωμανιωτών Εβραίων που μιλούσαν ιταλικά και αραβικά, λεγόταν Τζουζέπε Μουστάκι ή Γιουσέφ Μουστάκι στο ληξιαρχείο ή Ζοζέφ Μουστακί στο γαλλικό σχολείο που πήγε στην Αλεξάνδρεια.

Στα 17 του χρόνια έρχεται στο Παρίσι, όπου το Ζο(ζέφ) Μουστακί πολλοί το εκλαμβάνουν ως Ζορζ, και τελικά το υιοθετεί και ο ίδιος για να τιμήσει τον μέντορά του, τον Ζορζ Μπρασένς.

Πέρα από δικά του τραγούδια, έγραψε και για άλλους, άλλοτε μουσική και άλλοτε στίχους, άλλοτε και τα δύο -ανάμεσά τους το Milord για την Εντίθ Πιαφ. Όμως το γνωστότερο τραγούδι του, αυτοαναφορικό, του 1969, είναι η μπαλάντα Le Métèque, Ο μέτοικος.

Όπως λένε οι δικοί του στίχοι στο πρωτότυπο:

Avec ma gueule de métèque, de juif errant, de pâtre grec et mes cheveux aux quatre vents
Avec mes yeux tout délavés qui me donnent l’air de rêver, (moi qui ne rêve plus souvent)

Mε τη φάτσα του μέτοικου, του περιπλανώμενου Ιουδαίου, του Έλληνα βοσκού, και τα μαλλιά μου στους τέσσερις ανέμους
Με τα μάτια μου τα ξεπλυμένα, που μου δίνουν ύφος ονειροπόλου (παρόλο που δεν ονειρεύομαι πια συχνά)…

Φυσικά, όταν μεταφέρθηκε στα ελληνικά από τον Δημήτρη Χριστοδούλου, το 1971 (το είπε πρώτος ο Νταλάρας αν θυμάμαι καλά) οι στίχοι άλλαξαν τελείως, για να μπορούν να ταιριάξουν με τη μουσική -είναι μεγάλο βάσανο να μεταγλωττίζεις από γλώσσα με πολύ μικρότερες λέξεις και με δεσμευμένο τονισμό. Ωστόσο, μπορεί να πει κανείς ότι περιγράφουν τον δημιουργό τους:

Σαν σύννεφο απ’ τον καιρό
Μονάχο μες τον ουρανό
Πήρα παιδί τους δρόμους
Περπάτησα όλη τη γη
Μ’ ένα τραγούδι στην καρδιά
Και τη βροχή στους ώμους

Ιδιωτικά μνημεία, δημόσια ψευδοϊστορία (ανταπόκριση από Κέρκυρα)

Το σημερινό άρθρο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο συνέχεια μιας προηγούμενης ανταπόκρισης από την Κέρκυρα, που είχε δημοσιευτεί εδώ πριν από εφτά περίπου μήνες, σε σχέση με την ανέγερση ενός ογκώδους οβελίσκου στο λιμάνι της Κέρκυρας στη μνήμη των Κερκυραίων που απέκρουσαν την οθωμανική επιδρομή το 1716. H ανέγερση θα γινόταν με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, που είναι το προσωπικό ίδρυμα του επιχειρηματία Σπύρου Φλαμπουριάρη.

Τελικά, τον Μάιο δεν έγινε η ανέγερση του οβελίσκου, αφού οι αντιδράσεις στο αντιαισθητικό αυτό μνημείο ήταν πολλές, μεταξύ άλλων και από το τοπικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής. Όμως σύμφωνα με τοπικά δημοσιεύματα ο κίνδυνος της ανέγερσης επανέρχεται.

Δημοσιεύουμε λοιπόν μιαν ακόμα ανταπόκριση απο Κέρκυρα, που έχει κυκλοφορήσει με ηλεταχυδρομείο και έχει δημοσιευτεί και τουλάχιστον σε ένα τοπικό μέσο. Την υπογράφει και πάλι ο Ματέλλος Ματελότος (πρέπει να είναι ψευδώνυμο). Η αξία του άρθρου αυτού βρίσκεται στο ότι επεκτείνεται σε ένα ακόμα περιστατικό της ιστορίας του νησιού, που έχει τιμηθεί με μνημεία -την «απελευθέρωση» της Κέρκυρας το 1799, από τον ναύαρχο Ουσακόφ. Αλλά ποιος κατείχε την Κέρκυρα τότε; Μήπως οι επάρατοι Οθωμανοί; Όχι, το 1799 η Κέρκυρα βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Γάλλων, των δημοκρατικών επαναστατών Γάλλων. Και την κυρίεψε όχι απλώς ο Ουσακόφ, αλλά η ρωσοτουρκική συμμαχία -το νησί, με άλλα λόγια, υποτάχτηκε στους Οθωμανούς (και τους Ρώσους). Αυτό το γεγονός σήμερα τιμάται με μνημεια στην Κέρκυρα, φυσικά με αποσιώπηση του ρόλου των Οθωμανών.

Όμως να μην τα λέω εγώ. Δινω τον λόγο στον Μ. Ματελότο, που διάλεξε και την εικόνα που κοσμεί το άρθρο.

Η συντριβή των Οθωμανών στο Πετροβαραντίν, 5 Αυγούστου 1716 (Georg Philipp Rugendas)

Ιδιωτικά μνημεία, δημόσια ψευδοϊστορία

Μεζεδάκια με πρόστιμο

Τι πρόστιμο; Πρόστιμο 100 ευρώ βεβαίως, σε όποιον δεν τα διαβάζει. Και δεν αρκεί η απλή δήλωση «τα διάβασα», θα γίνονται και ερωτήσεις. Αστειεύομαι βέβαια, αλλά δεν μπορούσε ο τίτλος στο πολυσυλλεκτικό άρθρο τούτης της εβδομάδας να μην αναφέρεται στο πρόστιμο των 100 ευρώ που τόσο απασχόλησε τη δημόσια συζήτηση τις προηγούμενες μέρες.

Σήμερα βέβαια δεν συζητάμε επί της ουσίας αλλά εξετάζουμε, με ανάλαφρο ύφος, τα γλωσσικά κυρίως στραβά κι ανάποδα (ενίοτε και ενδιαφέροντα απλώς) της εβδομάδας που πέρασε. Πάντως, άκουσα ότι, αμέσως μόλις ανακοινώθηκε ότι οι ανεμβολίαστοι άνω των 60 ετών θα πληρώνουν πρόστιμο, χιλιάδες πολίτες έσπευσαν να κλείσουν ραντεβού για εμβόλιο.

Το θέμα προβλήθηκε, και σωστά, στα μέσα ενημέρωσης. Μονο που παρατηρήθηκε μια ιδιότυπη πλειοδοσία στον αριθμό των ραντεβού που κλείστηκαν μέσα σε 24 ώρες, ο οποίος, κατά θαυματουργό τρόπο έβαινε διαρκώς αυξανόμενος όπως βλέπετε από το κολάζ τίτλων στα αριστερά.

Φαντάστηκα την εξής στιχομυθία:
— Διπλασιάστηκαν τα ραντεβού εμβολιασμού από 60χρονους+
— Μόνο; Τριπλασιάστηκαν!
— Τετραπλασιάστηκαν να λέτε.
— Εμένα ν’ ακούτε. Πενταπλασιάστηκαν.
— Επταπλασιάστηκαν, ρε ψεύτες.
— Τι λέτε ρε μαδούροι; Δεκαπλασιάστηκαν!
— Υπερδεκαπλασιάστηκαν, τελεία και παύλα.

* Και προχωράμε στα μεζεδάκια της εβδομάδας. Ξέρετε ποιος είναι ο Τζορτζ Καμπόσος;

Ομολογώ ότι εγώ δεν τον ήξερα, όμως είναι Ελληνοαυστραλός πυγμάχος, με καταγωγή από τη Σπάρτη, ο οποίος τις προάλλες αναδειχτηκε παγκόσμιος πρωταθλητής «στην κατηγορία των ελαφρέων βαρών» όπως έγραψε μεγάλος ιστότοπος.

Μην το παίρνετε στα ελαφρέα, είναι μεγάλο κατόρθωμα.

* Συνεχίζω με μια ανταπόκριση απο Κέρκυρα.

Μια πάστα, μα ποια πάστα;

Ποια πάστα, αλήθεια;

Σοκολατίνα; Μήπως πάστα αμυγδάλου; Σεράνο; Ποντικάκι ίσως, όπως στη φωτογραφία;

Τρώτε πάστες; Ή μήπως τρώτε πάστα;

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε. Ούτε συνταγές ζαχαροπλαστικής θα αναφέρω, ούτε θα συζητήσω τις προτιμήσεις μου στα γλυκίσματα, αν και στα σχόλιά σας, όπως πάντα, είστε ελεύθεροι να στρέψετε τη συζήτηση όπου βαστάει η καρδιά σας.

Κι έτσι, ενώ θα ήταν καλό να ξεκινήσουμε τη βδομάδα με ένα γλυκάκι, το άρθρο δεν θα εστιαστεί στα είδη πάστας που υπάρχουν αλλά στη λέξη πάστα, με τις τουλάχιστον τρεις σημασίες που έχει -ή μάλλον τέσσερις.

Γιατί βεβαίως, όταν λέμε «έφαγα μια πάστα» το μυαλό μας πάει στο ζαχαροπλαστείο, αλλά η λέξη έχει κι άλλες σημασίες, φαγώσιμες αλλά όχι γλυκές, ή και όχι φαγώσιμες ή και μεταφορικές.

Έχουμε καταρχάς την πάστα του ζαχαροπλαστείου, με την οποία ξεκινήσαμε, το ατομικό γλύκισμα μικρού σχετικά μεγέθους (αν και τώρα έχουν βγει και… υποατομικά, τα παστάκια). Αυτή είναι μάλλον η πρώτη σημασία που μάθαμε οι περισσότεροι.

Όμως πάστα είναι επίσης γενική ονομασία για τα ζυμαρικά -και με τη διάδοση που έχουν πάρει τις τελευταίες δεκαετίες οι έθνικ κουζίνες αλλά και εξαιτίας της ανάγκης για διαφοροποίηση, πλάι στις πιτσαρίες έχουν εμφανιστεί και παστερίες, που η ραχοκοκαλιά του μενού τους είναι τα μακαρόνια (κάποια μαγαζιά, αλλά πολύ λιγότερα, αποκαλούνται «μακαρονάδικα»). Έτσι, όλο και περισσότερο, χρησιμοποιούμε τη λέξη «πάστα» και με τη σημασία των ζυμαρικών, πολύ περισσότερο που έτσι τη βλέπουμε να χρησιμοποιείται και στα παγκοσμίως κυρίαρχα αγγλικά (τα οποία εν προκειμένω δεν έχουν κόμπλεξ να δανειστούν λέξεις από άλλες γλώσσες, και μάλιστα ασυμμόρφωτες όπως εδώ).

Δεύτερη πάστα λοιπόν, αν και, υποθέτω ότι σύγχυση δεν υπάρχει, διότι όταν αναφερόμαστε στο γλύκισμα θα πούμε «έφαγα μια πάστα», «πήγαμε να αγοράσουμε πάστες«, ενώ για τα ζυμαρικά θα πούμε «μου αρέσει η πάστα» μάλλον και όχι «οι πάστες», αν δηλαδή χρησιμοποιήσουμε τη λέξη -σε μένα δεν έχει τύχει, λέω «μακαρόνια» ή «ζυμαρικά», αλλά εγώ είμαι πια γέρος.

Μεζεδάκια είκοσι χρόνια μετά

Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, βέβαια, μια από τις λιγοστές σημαδιακές ημερομηνίες στη διάρκεια της ζωής μας. Και είναι βέβαια μεγάλη ειρωνεία της ιστορίας πως η εικοστή επέτειος από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους θα συμπέσει με την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, οι οποίοι βέβαια βρέθηκαν σε αυτή τη θέση αν όχι με τις ευλογίες πάντως με την ανοχή των ΗΠΑ.

Αν η φετινή 11η Σεπτεμβρίου έπεφτε καθημερινή, ίσως να αφιερωναμε ένα άρθρο -και ίσως όχι τόσο πολύ με αναλύσεις όσο με αφηγήσεις του καθενός μας, τι έκανε εκείνη τη μέρα που όλος ο πλανήτης είδε σε ζωντανή μετάδοση (απομεσήμερο ήταν στα μέρη μας) το Μπόινγκ να πέφτει πάνω στον δεύτερο πύργο.

Αλλά σήμερα είναι Σάββατο και το πρόγραμμα επιβάλλει να δημοσιεύσουμε μεζεδάκια, παναπεί ανάλαφρο γλωσσικό σχολιασμό. Οπότε, το επετειακό μας άρθρο αναβάλλεται για τα 25 ή τα 30 χρόνια της επετείου (αν δεν πέφτει Σαββατοκύριακο τότε).

Και ξεκινάμε ανάλαφρα, με έναν διάλογο από το Φέισμπουκ.

Αγνοώ πώς ξεκίνησε η συζήτηση και τι ήταν εκείνο που έκανε τον ένα συνομιλητή να ανατρέξει στον θάνατο του Σωκράτη.

— Ντροπή σου Έλληνα. Εσύ θα έδινες πρώτος το κύμινο (ή έστω κίμηνο) στο Σωκράτη.

Φαίνεται ότι ο Σωκράτης πέθανε από την υπερβολική κατανάλωση κύμινου -ίσως το βάζανε στα σουτζουκάκια της εποχής, ίσως πάλι να το πίνανε σε αφέψημα ή σε ηδύποτο όπως είναι το κιούμελ.

Αυτή η δεύτερη εκδοχή φαίνεται ελκυστική, διότι εξηγεί και την προέλευση μιας παροιμιακής φράσης της νέας ελληνικής. Δεν αποκλείεται, δηλαδή, οι αρχαίοι να λέγανε «ώσπου να πιεις κύμινο», και μέσα στους αιώνες η φράση να μεταλλάχθηκε σε «ώσπου να πεις κύμινο».

(Για να μην τα δω αυτά αναδημοσιευμένα πουθενά, σπεύδω να δηλώσω ότι τα γράφω στα αστεία).

* Συνεχίζω με μια παρωνυχίδα από ρεπορτάζ για το φονικό που συνέβη στη Φλόριντα.

Ο δράστης, ο 33χρονος Μπράιαν Ρίλεϊ, επίσης τραυμάτισε ένα 11χρονο κορίτσι, στο περιστατικό που έγινε στο Λέικλαντ, κοντά στην Τάμπα. Το κορίτσι είχε επτά τραύματα από σφαίρες και υποβλήθηκε σε επέμβαση. 

Οπως το διαβάζω εγώ, το κορίτσι είχε ήδη επτά τραύματα από σφαίρες, πριν το τραυματίσει ο Ρίλεϊ. Επειδή το ρήμα «έχω» δεν επιτρέπει διάκριση αορίστου και παρατατικού, που εδώ χρειάζεται, θα έβαζα «το κορίτσι υπέστη επτά τραύματα».

Σημειώνω επίσης το απρόσεχτο «πάσχει από μετατραυματική διαταραχή μετατραυματικού στρες» -το πρώτο από τα δύο περισσεύει θαρρώ.

Από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι

Το σημερινό άρθρο είναι, ας πούμε, τουριστικό, αφού αναφέρεται σε τόπους που επισκεπτόμαστε συχνά το καλοκαίρι στις διακοπές. Επίσης, είναι άρθρο «δοκιμαστικό», με την έννοια ότι παρουσιάζω δυο ή τρία σημεία για τα οποία δεν είμαι βέβαιος, ελπίζοντας ότι θα διευκρινιστούν και θα αποσαφηνιστούν με τα σχόλιά σας.

Πώς θα πάμε από τη Σαγιάδα στο Ποντικονήσι; Αλλά και από ποια Σαγιάδα;

Διότι βέβαια εγώ μέχρι σήμερα μόνο μία Σαγιάδα ήξερα: το χωριό του νομού Θεσπρωτίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στα αλβανικά σύνορα, απέναντι λοιπόν από την Κέρκυρα. Πρέπει να έχει ωραίες παραλίες εκεί, τουλάχιστον το χρώμα των νερών με είχε εντυπωσιάσει όταν είχα περάσει πρόπερσι επιστρέφοντας από μια εκδρομή στο Βουθρωτό (μέρος που σας συνιστώ να πάτε).

Καθώς αυτή η Σαγιάδα βρίσκεται πολύ κοντά στην Κέρκυρα, κατά καιρούς έχει προταθεί η ατμοπλοϊκή σύνδεσή τους, αλλά δεν ξέρω αν έχει ποτέ υλοποιηθεί.

Όμως, φίλος Κερκυραίος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί, και το επισκέπτεται και τώρα πολύ συχνά, με ενημέρωσε έκπληκτος χτες-προχτές ότι σύμφωνα με το Google Maps, τους παντεπόπτες χάρτες του Γκουγκλ, υπάρχει και μια δεύτερη Σαγιάδα, αφού έτσι ονομάζεται, στον χάρτη αυτόν, μια συνοικία της Κέρκυρας, πλάι στο Μαντούκι. Για του λόγου το αληθές:

Ο φίλος μου ορκίζεται ότι ποτέ του δεν έχει ακούσει Σαγιάδα ως όνομα γειτονιάς της Κέρκυρας, αν και φυσικά ήξερε το αντικρινό ψαροχώρι της Θεσπρωτίας. Απορούσε ο φίλος μου λοιπόν πώς μπηκε αυτό το όνομα εκεί και, μεταξύ σοβαρού και αστείου αναρωτήθηκε αν υπάρχει πιθανότητα αυτό το ανύπαρκτο (κατά τη γνώμη του) όνομα να καθιερωθεί στο μέλλον, αφού θα το βλέπουν τόσες χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και μόνιμοι κάτοικοι.

Εγώ έχω εμπιστοσύνη στον φίλο μου, αλλά βέβαια κανείς δεν είναι παντογνώστης. Οπότε, το πρώτο σημείο που θα ήθελα να ξεκαθαριστεί στα σχόλιά σας είναι αν κάποιος άλλος Κερκυραίος (έχουμε δα κάμποσους) του ιστολογίου ξέρει κερκυραϊκή γειτονιά με το όνομα Σαγιάδα. Δεν το θεωρώ πιθανό, αλλά ας το κοιτάξουμε.

Κάν’το όπως ο Λασκαρίδης

Αίσθηση έκανε πριν από καμιά δεκαριά μέρες ένα βίντεο από ένα ντοκιμαντέρ, στο οποίο ο εφοπλιστής Πάνος Λασκαρίδης, σε συζήτηση με δημοσιογράφους είπε, ανάμεσα σε άλλα, μιλώντας στα αγγλικά, “People who are in shipping don’t need the Greek government, don’t need the ministry, don’t need the IMO, don’t need the prime minister. They can shit on the prime minister. They have no need of the prime minister. Why? Because shipping has nothing to do with Greece. There is nothing that a shipowner will gain from Greece. No cargoes to Greece. No contracts from Greece, nothing in Greece. Only his office is here. 80% has foreign flags. They don’t care about the Greek flag.”

Η συζήτηση επικεντρώθηκε στην αθυροστομία, «τον έχουν χεσμένο τον πρωθυπουργό», όπως αποδόθηκε στα περισσότερα μέσα ενημέρωσης, ενώ ίσως θα έπρεπε να σταθεί περισσότερο στις κυνικές δηλώσεις που ακολούθησαν την αθυροστομία. Βέβαια, υπήρχε και αντίστιξη, καθώς οι χεστήριες επισημάνσεις του κ. Λασκαρίδη προβλήθηκαν αμέσως μετά τις γελοία μεγαλόστομες δηλώσεις του υπουργού Ναυτιλίας κ. Πλακιωτάκη ο οποίος, κορδωμένος, αυτοπαρουσιάστηκε ως ο σπουδαιότερος υπουργός Ναυτιλίας στον κόσμο -και τότε οι δημοσιογράφοι τού έδειξαν το χέσιμο που έριξε ο Λασκαρίδης και το αυτάρεσκο χαμόγελο πάγωσε στα χείλη του.

Τα κυβερνητικά παπαγαλάκια στα σόσιαλ, αντι να επισημάνουν το προφανές, ότι δηλαδή η εφοπλιστική χυδαιότητα δεν είχε στόχο ειδικά τον σημερινό πρωθυπουργό αλλά έχει διαχρονική εμβέλεια, επιχείρησαν να θολώσουν τα νερά, ότι τάχα η συνέντευξη είχε παρθεί στις αρχές του 2019 -αλλά αυτό εύκολα διαψεύστηκε απο τους δημοσιογράφους που πηραν τη συνέντευξη και που διευκρίνισαν ότι η στιχομυθία είχε διαδραματιστεί επί πρωθυπουργίας Κυριάκου Μητσοτάκη. Όμως, όπως είπα, το εφοπλιστικό χέσιμο δεν αφορά ειδικά τον σημερινό ΠΘ.

Το σημερινό άρθρο σκεφτόμουν να το γράψω κάποιαν από αυτές τις μέρες και χτες είχαμε μια εξέλιξη που με έκανε να αποφασίσω: ο χεσιματίας εφοπλιστής, ο κ. Πάνος Λασκαρίδης, με επιστολή του παραιτήθηκε όχι μόνο από το συμβούλιο της Ένωσης Εφοπλιστών αλλά και από την ίδια την Ένωση. Ουσιαστικά, η επιστολή παραίτησης είναι ένα ακόμα χέσιμο προς τους θεσμούς, διότι ο κ. Λασκαρίδης δεν παραιτείται επειδή πρόσβαλε τους θεσμούς της πολιτείας, την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό, αλλά διότι κάποιοι συνάδελφοί του -με ηγετικές θέσεις στην Ένωση- επιδόθηκαν σε «δολοφονία χαρακτήρα» εναντίον του και σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών με αφορμή την αθυρόστομη δήλωσή του.

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε, οπότε στο σημερινό άρθρο θα πάρω αφορμή από την εφοπλιστική τοποθέτηση για να λεξιλογήσω ακριβώς πάνω στο ρήμα «χέζω». Περισσότερα για την ουσία του θέματος δεν θα πω -βεβαίως στα σχόλιά σας εσείς μπορείτε να πείτε ό,τι θέλετε- αντίθετα θα ευχαριστήσω τον κ. Λασκαρίδη που μου δίνει το έναυσμα. Βλέπετε, επειδή μας διαβάζει και η μαμά μου, το ιστολόγιο δεν έχει καλές επιδόσεις στα λεξιλογικά των αθυροστομιών και των ου φωνητών, οπότε κάθε σχετική αφορμή είναι καλοδεχούμενη.

Λοιπόν, το λασκαρίδειο ρήμα είναι αρχαίο. Όχι ομηρικό, αλλά με ατράνταχτα κλασικά διαπιστευτήρια, αφού το βρίσκουμε πολλές φορές στον Αριστοφάνη και σε άλλους κωμικούς της ίδιας εποχής. Οι ετυμολόγοι το ανάγουν σε ινδοευρωπαϊκή ρίζα *ghed- από την οποία και το αλβανικό dhjes.

Καθώς είναι αρχαίο, το ρήμα «χέζω» αναγκαστικά περιλαμβανόταν στα λεξικά ρημάτων της αρχαίας, και θυμάμαι έναν συμμαθητή μου, μάλλον στην πρώτη γυμνασίου ή στη δευτέρα, να ανακράζει με αγαλλίαση «κέχοδα!», όπως είναι ο παρακείμενος -αν και μόνο σε σύνθετα ρήματα εμφανίζεται, π.χ. εγκέχοδα στους Βατράχους. Ο (πρώτος) αόριστος, πάλι, αποδείχνει ολοφάνερα τη συνέχεια της γλώσσας και της φυλής, αφού είναι «έχεσα». Τότε ήμασταν μικροί κι έτσι δεν μάθαμε τα εφετικά ρήματα, που κι αυτά στον Αριστοφάνη τα βρίσκουμε, «χεσείω» και «χεζητιώ», παναπεί «θέλω να χέσω»

Η αιχμή του οβελίσκου ή Κολόνες και φλάμπουρα (μια ανταπόκριση από την Κέρκυρα)

Την Παρασκευή 21 Μαΐου, με την παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας, θα γίνουν στην Κέρκυρα τα αποκαλυπτήρια ενός ογκώδους οβελίσκου, στη μνήμη των Κερκυραίων που απέκρουσαν την οθωμανική επιδρομή το 1716.

Το μνημείο είναι προσφορά του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, που είναι το προσωπικό ίδρυμα του επιχειρηματία Σπύρου Φλαμπουριάρη, κατοίκου Λονδίνου, ο οποίος προβάλλεται ως «κόμης Φλαμπουριάρης» παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα της Ελλάδας δεν αναγνωρίζει τίτλους ευγενείας (αλλά και ότι, από το λίγο που το ερεύνησα, η αξίωσή του στον τίτλο έστω και κατά το εραλδικό δίκαιο μάλλον θολή φαίνεται).

Και τι πειράζει; θα πείτε. Η Κέρκυρα ήδη διαθέτει μνημειακόν οβελίσκο, «την κολόνα του Ντούγκλα» προς τιμήν ενός Βρετανού αρμοστή, γιατί να μην αποκτήσει άλλον έναν για τουριστικούς αν μη τι άλλο λόγους (γι’ αυτό άλλωστε και μία από τις τέσσερις γλώσσες που θα εμφανίζονται στον οβελίσκο θα είναι τα ρωσικά, παρά το γεγονός ότι οι Ρώσοι καμιά σχέση δεν έχουν με το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός).

Πειράζει, αφενός διότι το κράτος πολύ εύκολα συγκατατέθηκε στο καπρίτσιο ενός πλούσιου. Μάλιστα, στον ίδιο χώρο πριν από ένα-δυο χρόνια οι αρμόδιες υπηρεσίες εμπόδισαν την κατασκευή σιντριβανιού, επειδή «εμποδιζόταν η θέα προς το Νέο Φρούριο», ενώ τώρα επιτρέπουν ένα ογκώδες μνημείο ύψους 8 μέτρων! Πειράζει, επειδή το μνημείο είναι αισθητικά απαράδεκτο. Και επίσης πειράζει επειδή ο χορηγός, ο «κόντες» Φλαμπουριάρης, με ανιστόρητες δηλώσεις του, έχει προσδώσει στο γεγονός χαρακτήρα που σαφώς δεν έχει, παραποιώντας την ιστορία.

Όμως εγώ δεν θα πω περισσότερα. Θα αναδημοσιεύσω ένα πολύ καλογραμμένο κείμενο που εμφανίστηκε σε κερκυραϊκά μέσα. Το υπογράφει ο Μ. Ματελότος, που ίσως να είναι και ψευδώνυμο. Δική του και η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο.

Η αιχμή του οβελίσκου

ή

Κολόνες και φλάμπουρα

Ο (αιγυπτιακός) «οβελίσκος του Θεοδοσίου» μπροστά στο Μπλε Τζαμί (Κωνσταντινούπολη).

Διαβάσαμε, με κάποια ταραχή, για τον οβελίσκο (με ύψος οκτώ μέτρα και βάρος 15 τόνους) που είναι να στηθεί στο λιμάνι της Κέρκυρας για να τιμηθούν, λέει, οι Κερκυραίοι, αλλά μπορεί και οι Επτανήσιοι και οι λοιποί Ευρωπαίοι, που αγωνίστηκαν εναντίον των Οθωμανών το 1716, και ο οποίος είναι ευγενής προσφορά του κ. Φλαμπουριάρη και του προσωπικού του ιδρύματος. Και η μεν αισθητική πλευρά του πράγματος είναι, ας πούμε, υποκειμενική υπόθεση, οβελίσκους και πυραμίδες και άλλα παρόμοια έχτιζαν από παλιά οι θνητοί για να κερδίσουν κάποιου είδους αθανασία κι ίσως να ’ρθε η στιγμή για ν’ αποχτήσουμε, μαζί με την ιστορική και γέρικη «κολόνα του Ντούγλα», και μια πρωτόφαντη «κολόνα του Φλαμπουριάρη». Στο κάτω-κάτω, σε μια εποχή που τσιμεντώνουν την Ακρόπολη, εμείς θα φάμε μόνο 15 τόνους όρθιο μάρμαρο.

Κορονορεβεγιόν

Πλησίασαν τα Χριστούγεννα, αλλά δεν είναι και εύκολο να νιώσεις εορταστική ευωχία φέτος, με τη σκιά της κορόνας και του εγκλεισμού να πέφτει βαριά και να σκιάζει τα πάντα, στις πόλεις που ερημώνουν το βράδυ. Και το ιστολόγιο δεν έχει ακόμα μπει σε εορταστικό κλίμα.

Από σήμερα όμως αλλάζουμε, περνάμε σε χριστουγεννιάτικο ύφος. Και επειδή εδώ λεξιλογούμε, θα λεξιλογήσουμε με μια λέξη χριστουγεννιάτικη, που περιέργως δεν την έχουμε εξετάσει τόσον καιρό που γιορτάζουμε Χριστούγεννα στο ιστολόγιο -όχι να το παινευτώ, αλλά τα φετινά είναι τα δωδέκατα ιστολογικά μας Χριστούγεννα.

Δεν θέλει και ρώτημα ποια είναι αυτή η λέξη, την έβαλα στον τίτλο έστω και μασκαρεμένη. Είναι το ρεβεγιόν. Ρεβεγιόν λέμε το δείπνο και τη γιορτή που γίνεται το βράδυ της παραμονής των Xριστουγέννων και το βράδυ της παραμονής της πρωτοχρονιάς, είτε σε σπίτι είτε σε κέντρο διασκέδασης, ξενοδοχείο ή άλλο ανάλογο χώρο, και που διαρκεί έως τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης μέρας.

Από τη μορφή της, η λέξη δείχνει πως είναι δάνειο -παρόλο που λίγη καλή θέληση θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως το τελικό νι της οφείλεται σε καθαρευουσιάνικη τάση ή σε κυπρέικη προφορά (σαν το ζαμπόν και το μπέικον του ανεκδότου). Δάνειο είναι, και μάλιστα από το γαλλικό réveillon, από το ρήμα réveiller (ξυπνάω κάποιον, στα γαλλικά réveil είναι το ξυπνητήρι). Η γαλλική λέξη ανάγεται στο λατινικό ρήμα vigilare, αγρυπνώ, που έχει περάσει επίσης στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Πώς εξηγείται η σημασία της γαλλικής λέξης; Αρχικα, το réveillon ήταν το (συχνά ελαφρό) δείπνο που παίρνει κανείς σε πολύ προχωρημένη ώρα, τη νύχτα, κάποτε μετά τα μεσάνυχτα -αυτό που αργότερα καθιερώθηκε να λέγεται σουπέ, souper, ας πούμε μετά το θέατρο ή την όπερα. Οπότε, ονομάστηκε έτσι επειδή, την ώρα που οι περισσότεροι κοιμούνται, οι συνδαιτυμόνες έμεναν ξύπνιοι, επειδή η συντροφιά και το κρασί τούς κρατούσε άγρυπνους.

Στη συνέχεια η λέξη εξειδικεύτηκε για το γιορταστικό δείπνο της παραμονής των Χριστουγέννων, και μετά για το αντίστοιχο της παραμονής της πρωτοχρονιάς.

Φράπες, γκρέιπ φρουτ και τα υπόλοιπα εσπεριδοειδή, ξανά

Ταξίδευα χτες οπότε δεν προλάβαινα να γράψω φρέσκο άρθρο. Στις περιπτώσεις αυτές συχνά καταφεύγω στη δοκιμασμένη λύση της επανάληψης κι αυτό θα κάνω και σήμερα.

Το άρθρο που θα διαβάσετε είχε πρωτοδημοσιευτεί πριν απο έξι χρόνια, πάλι Νοέμβρη μήνα, αφού τον Νοέμβριο τα εσπεριδοειδή βρίσκονται στην εποχή τους -εννοώ πρώτη δημοσίευση στο ιστολόγιο, αφού αρχικά το είχα συμπεριλάβει στο βιβλίο μου Οπωροφόρες λέξεις, του 2013.

Σε προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου (και αντίστοιχα άρθρα του ιστολογίου) παρουσιάστηκαν τα πορτοκάλια, τα λεμόνια και οι φτωχοί συγγενείς τους, νεράντζια και κίτρα· σε άλλο άρθρο είπαμε και για το μανταρίνι. Όμως υπάρχουν και άλλα εσπεριδοειδή, που θα μας απασχολήσουν λιγότερο, μια και δεν κατέχουν κεντρική θέση στη ζωή μας ή στην κουλτούρα μας.

Και ξεκινάμε από το γκρέιπ-φρουτ, το οποίο, παρόλο που τις τελευταίες δεκαετίες έχει μπει ορμητικά στη ζωή μας, ούτε ντόπιο όνομα δεν αξιώθηκε να αποκτήσει – είναι το πιο διαδεδομένο στην Ελλάδα φρούτο που έχει διατηρήσει ασυμμόρφωτο και άκλιτο το ξένο του όνομα (οι ανανάδες και οι μπανάνες κλίνονται, βλέπετε, ενώ το μάνγκο είναι πολύ λιγότερο διαδεδομένο). Λοιπόν, στα ελληνικά είναι δάνειο από το αγγλικό grape-fruit, που το είπαν έτσι επειδή οι καρποί του φυτρώνουν σε τσαμπιά στις άκρες των κλαδιών.

Φράπα, αγγλιστί pomelo

Αν δεν βρίσκετε πολύ εύστοχη την αγγλική ονομασία, δεν είστε ο μόνος· μάλιστα διαβάζω ότι έχουν γίνει επανειλημμένες προσπάθειες να καθιερωθεί άλλο όνομα, αλλά απέτυχαν, γιατί έχει πια ριζώσει. Αλλά, όπως θα δούμε πιο κάτω, και η επίσημη βοτανική ονομασία αναφέρεται στο τσαμπί.

Στις Αντίλλες, που είναι η πατρίδα του, και συγκεκριμένα στα νησιά Μπαρμπάντος, το είπαν αρχικά «απαγορευμένο καρπό», πράγμα που αντανακλάται και στο βοτανικό του όνομα, Citrus paradisi. Ωστόσο, το γκρέιπ-φρουτ προέκυψε από διασταύρωση ανάμεσα στο πορτοκάλι και στη φράπα, που είναι καρπός ιθαγενής της Νοτιοανατολικής Ασίας. Κάπως τα μπλέξαμε τα πράγματα, οπότε ας τα πάρουμε με τη σειρά, όσο κι αν είναι μπερδεμένα.