Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια – 22 (μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου)

Εδώ και κάμποσους μήνες άρχισα να δημοσιεύω, ύστερα και από τη δική σας ενθάρρυνση, ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Οι δημοσιεύσεις γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη. Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή δεύτερη, η προηγούμενη βρίσκεται εδώ.

Η δράση ξεκίνησε επί δικτατορίας και συνεχίζεται στη μεταπολίτευση και στη δεκαετία του 1980. Ο Δήμος, ο κεντρικός ήρωας, είναι φιλόλογος. Ύστερα από μια μπερδεμένη σχέση με τη ζωγράφο Βασιλική ή Έζμπα που δεν ευοδώθηκε, μένει μόνος αφού και άλλες σχέσεις του δεν οδήγησαν σε κάτι μονιμότερο. Σήμερα μπαίνουμε στο δωδέκατο κεφάλαιο, που έχει τίτλο Συνταξιούχος. Βρισκόμαστε στα 1989.

12

ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ

Συνταξιοδοτήθηκε όταν έγινε εξήντα χρονών, έχοντας συμπληρώσει τριάντα πέντε χρόνια υπηρεσίας. Πήρε πλήρη και αρκετά καλή σύνταξη. Εκείνο όμως που τον χαροποίησε ιδιαίτερα ήταν πως οι μαθητές του, όχι μόνο αυτοί που ακόμα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο, αλλά και παλαιότερων τάξεων, που είχαν αποφοιτήσει από χρόνια, οργάνωσαν εκδήλωση για να τον τιμήσουν. Η μεγάλη έκπληξή του όμως ήταν σαν αντίκρισε ανάμεσα στους συγκεντρωμένους τον Αποστόλου, τον Γεωργόπουλο, τον Χατζηγεωργίου κι άλλους παλιούς μαθητές του από την Πιερία. Όπως φαίνεται οι της Παιανίας και οι του Λιτόχωρου είχαν έρθει σε επαφή και οι πρώτοι ειδοποίησαν τους δεύτερους.

Η χαρά του δευτέρωσε όταν, δυο μήνες μετά, οι τελευταίοι τον πληροφόρησαν με γράμμα τους, πως για τη συμπλήρωση 25 χρόνων από την αποφοίτησή τους οργάνωναν συγκέντρωση και συνεστίαση και τον καλούσαν ως τιμώμενο πρόσωπο, να παραστεί. Πήγε πράγματι με το αυτοκίνητό του, χωρίς να διστάσει που θα οδηγούσε μονάχος τόσα χιλιόμετρα. Έφτασε αργά, περασμένες δέκα και για πρώτη φορά αποφάσισε να μείνει σε ξενοδοχείο, μια που δε μπορούσε πια να πάει στης Ντίνας, ούτε ήθελε να φορτωθεί νυχτιάτικα στον Αντρέα και στην Αναστασία.

Όντας προληπτικός (παρότι άθεος), περίμενε να τριτώσει το καλό. Και αυτό δεν άργησε. Η ενοποίηση της Αριστεράς προχωρούσε με μεγάλα βήματα. Υπογράφηκε το κοινό πόρισμα από τον Φλωράκη και τον Κύρκο και μπήκαν τα θεμέλια για τη συγκρότηση ενιαίου πολιτικού φορέα ύστερα από είκοσι και πάνω χρόνια εχθρότητας και  αντιπαράθεσης. Μαζί με τον Αλέκο και την Κατερίνα και τους καινούργιους φίλους του της Νέας Σμύρνης, κανόνισαν να πάνε στην κοινή συγκέντρωση των κομμάτων της Αριστεράς στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Ακούγοντας τις ομιλίες του Φλωράκη και του Κύρκου και ένοιωσαν όλοι τους σα να ξαναγεννιόταν το παλιό εαμικό πνεύμα. Στη συγκέντρωση είχαν ανταμώσει ένα σωρό παλιοί φίλοι και συναγωνιστές, που χρόνια τώρα οι μεν στιγμάτιζαν τους δε “αναθεωρητές” ή “δογματικούς” κατά περίπτωση. Τώρα όλα αυτά δείχνανε πως τέλειωσαν. Οι αντιδράσεις του ακροατηρίου και τα συνθήματα που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια των ομιλιών, το έδειξαν.

Advertisement

Προπαγάνδα και ενημέρωση

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 15 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Σιδηροδρομικά μεζεδάκια

Μην ψάχνετε στην επικαιρότητα για να βρείτε την αιτία του σημερινού μας τίτλου. Δεν ξέρω να συνέβη κάτι συνταραχτικό ή έστω αξιοσημείωτο τις προηγούμενες μέρες που να αφορά τα τρένα. Ο σιδηρόδρομος του τίτλου δεν είναι σύγχρονος, αλλά αρχαίος. Πανάρχαιος.

Πόσο αρχαίος; Από τον καιρό των Νεάντερταλ -διότι η αρχαιολογική σκαπάνη, όπως λέει το κλισέ, έφερε στο φως ίχνη σιδηροδρόμου μέσα σε σπηλιά της εποχής των Νεάντερταλ.

Κι αν δεν με πιστεύετε, δείτε τι έγραψαν διάφοροι ιστότοποι, ακόμα και απ’ αυτούς που θεωρούνται έγκυροι.

Σε μια σπηλιά λοιπόν στο Γιβραλτάρ, με ίχνη κατοίκησης εδώ και 40.000 χρόνια, «οι ερευνητές βρήκαν κατάλοιπα λύγκα, ύαινας και γρύπα, καθώς και έναν μεγάλο σιδηρόδρομο».

Σιδηρόδρομο, και μάλιστα μεγάλο; Να θυμίσουμε ότι στο Γιβραλτάρ ήταν οι Ηράκλειες στήλες. Φαίνεται πως ο πρόγονός μας είχε μείνει για πολύ καιρό εκεί και, μεταλαμπαδεύοντας τα φώτα του προκατακλυσμιαίου ελληνικού πολιτισμού, είχε εγκαταστήσει και την πρώτη σιδηροδρομική γραμμή της ιστορίας!

Όλα από μας τα πήρανε, αυτό είναι γνωστό, αλλά ίσως δεν έγιναν ακριβώς έτσι τα πράγματα.

Στην πραγματικότητα, ο σιδηρόδρομος υπάρχει μονάχα στη φαντασία του συντάκτη που ανέλαβε τη μετάφραση του άρθρου. Διότι, αν ανατρέξουμε στο πρωτότυπο, ή μάλλον σε ένα αγγλόφωνο άρθρο που ίσως χρησίμευσε ως βάση, διαβάζουμε:

On its floor, they found the remains of a Griffon vulture, a hyena and a lynx, animals fully capable of climbing up into the chamber. But they also found the shell of a dog whelk—a type of sea snail, which the researchers note would not have been able to climb up into the chamber. This, they note, suggests something carried it up there.

Λύγκας υπάρχει, ύαινα υπάρχει, κάτι που θα μπορούσε να αποδοθεί γρύπας υπάρχει, αλλά πού είναι ο μεγάλος σιδηρόδρομος;

Όλα δείχνουν ότι το dog whelk μεταφράστηκε «σιδηρόδρομος»! Αλλά το whelk είναι εκείνο το θαλάσσιο σαλιγκάρι που έχει κωνικό κοχλιωτό κέλυφος, που νομίζω ότι λέγεται «βούκινο» σε ορισμένα μέρη. Το πώς από το dog whelk φτάσαμε στον σιδηρόδρομο φαίνεται εξωφρενικό, αλλά εγώ άλλη εξήγηση δεν βρίσκω. Αν βρείτε εσείς στο αγγλικό άρθρο κάτι άλλο που να μπορεί να έδωσε την απόδοση «σιδηροδρομος», πείτε μου.

Πάντως, τουλάχιστον η Ναυτεμπορική διόρθωσε το λάθος, διότι έγινε αρκετή πλάκα στο Φέισμπουκ και στο Τουίτερ, κι έτσι τώρα το επίμαχο άρθρο περιορίζεται αιδημόνως στο: Κατά μήκος της επιφάνειάς του, οι ερευνητές βρήκαν κατάλοιπα λύγκα, ύαινας και γρύπα.

Βέβαια, και ο γρύπας είναι λάθος. Διότι ο γρύπας είναι μυθικό ζώο, με σώμα λιονταριού και κεφάλι και φτερά αετού, οπότε είναι αδύνατο να βρέθηκαν υπολείμματα γρύπα!

Στα αγγλικά, Griffon vulture είναι ένα απολύτως υπαρκτό πτηνό, το όρνιο. Το ακούς, βρε όρνιο;

* Και πριν προχωρήσουμε στα επόμενα μεζεδάκια, να παραθέσω ένα στιχούργημα που το εμπνεύστηκε ο φίλος Γιάννος Ευπραξιάδης μας ο Ακίνδυνος προχτές στο Τουίτερ:

Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021)

Πέθανε χτες, πλήρης ημερών όπως το θέλει η έκφραση, ο μεγάλος Μίκης Θεοδωράκης, ο τελευταίος ίσως των μεγάλων της γενιάς του. Δεν ήταν μόνο σημαντικότατος συνθέτης, τόσο της σοβαρής μουσικής όσο και της λαϊκής-έντεχνης, είχε και πολιτική δράση σε όλη του τη ζωή -και ενώ συμπορεύτηκε τον περισσότερο καιρό με την αριστερά, ήταν ελεύθερο ηλεκτρόνιο που κατά καιρούς βρεθηκε και σε άλλους χώρους, έως και την ανάληψη υπουργικού θώκου στην κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1990.

O Θεοδωράκης σημάδεψε τη γενιά μου, αλλά και την προηγούμενη και την επόμενη. Για πολλά χρόνια ήταν ένας από τους γνωστότερους Έλληνες στο εξωτερικό, ίσως ο γνωστότερος. Την περίοδο της δικτατορίας, οι κασέτες του κυκλοφορούσαν παράνομα χέρι με χέρι και μας εμψυχωναν, ενώ οι γονείς μου στις εκδρομές μας με το αυτοκίνητο τραγουδούσαν μεγαλόφωνα τα απαγορευμένα του τραγούδια, νουθετώντας μας να μην διανοηθούμε να τα επαναλάβουμε μπροστά σε κόσμο.

Κκκκ],κκκ,kκ

Μην ανησυχείτε, δεν λιποθύμησα με το δάχτυλο κολλημένο στο πλήκτρο «κ», ούτε έπαθα κάτι ανάλογο με εκείνο που είχε πάθει ο Τραμπ, ό,τι κι αν ήταν, όταν έγραψε το διάσημο covfefe. Απλώς, βγάζω το άχτι μου.

Αλλά ας εξηγηθώ. Εδώ και πολύ καιρό, το πληκτρολόγιό μου είχε αρχίσει να πνέει τα λοίσθια. Πρώτα άρχισε να φαλτσάρει το πλήκτρο που βάζει τον τόνο -γι’ αυτό και πολλές λέξεις τις άφηνα άτονες, με αποτέλεσμα να εκνευρίζεται η μητέρα μου, που προσέχει όσα γράφω κάθε μέρα. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές ο τόνος έμπαινε. Ύστερα με αποχαιρέτησε και η δεξιά αγκύλη, ] -αλλά μικρό το κακό, αφού σπανιότατα χρησιμοποιείται. Μετά όμως τα πράγματα σοβάρεψαν διότι άρχισε να μην εμφανίζεται το γράμμα «κ» αλλά και το κόμμα «,».

Αν ήταν επιτραπέζιος υπολογιστής, θα αγόραζα καινούργιο πληκτρολόγιο -αλλά στο λάπτοπ δεν είναι τόσο απλό, πρέπει να παραγγείλεις και να το τοποθετήσει ο τεχνίτης. Παράγγειλα, αλλά χρειάστηκε να φύγω, και μετά αρρώστησα, οπότε έμεινα κανα μήνα με το ετοιμοθάνατο πληκτρολόγιο -και το κάππα ή το κόμμα το έβαζα με το πληκτρολόγιο οθόνης, πράγμα που έκανε την πληκτρολόγηση πολύ πιο επίπονη. Όταν έγραφα κείμενα στο Word, το κ το είχα στο κλίπμπορντ και το κόμμα το έβγαζα με μάκρο. Αλλά και πάλι, μπελάς ήταν.

Το κακό είναι ότι το κάππα είναι γράμμα αρκετά συχνό οπότε δεν μπορείς να το αποφύγεις. Μάλιστα, εμφανίζεται και στη συχνότερη ελληνική λέξη, που είναι βεβαίως το «και». Το χειρότερο, υπάρχει και στο όνομά μου, και μάλιστα τόσο στο όνομα όσο και στο επώνυμο! Στο λατινικό αλφάβητο θα ήταν ευκολότερο, αφού το k είναι σπάνιο και μπορεί στην ανάγκη να αντικατασταθεί από το c.

Ασυναίσθητα άρχισα να αλλάζω το κείμενο που θα έγραφα ώστε ν’ αποφύγω το δύστροπο κάππα και το μπελαλίδικο κόμμα. Έβαζα περισσότερες τελείες. Διάλεγα συνώνυμα χωρίς κάππα. Αλλά δεν μου άρεσε.

Η όλη κατάσταση θύμιζε τα λιπογράμματα, για τα οποία έχουμε γράψει παλιάαα στο ιστολόγιο (αργότερα στο βιβλίο μου «Η γλώσσα έχει κέφια»). Μια μέρα σκέφτηκα πώς θα ήταν η Πρέβεζα του Καρυωτάκη χωρίς κάππα κι έφτιαξα ένα τετράστιχο:

Θάνατος τ’ αγριοπούλια που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους πάνω από τις στράτες.
Θάνατος οι συμβίες π’ αγαπιούνται
ωσάν να ξεφλουδίζανε πατάτες.

Αλλά το άφησα διότι υπάρχουν ολόκληροι στίχοι χωρίς κάππα που μένανε αμετάβλητοι -ενώ ας πούμε αν θες να φτιάξεις λιπογραμματική Πρέβεζα με άλφα είναι σαφώς πιο δύσκολο. Επίσης, γύρισα και έβαλα το καινούργιο πληκτρολόγιο, οπότε η περιπέτεια με το κάππα έκλεισε αισίως.

Για να τιμήσω όμως το γράμμα που με ταλαιπώρησε χωρίς να φταίει, θα του αφιερώσω το σημερινό άρθρο. (Οπότε εξηγείται και ο τίτλος, στον οποίο έχω βάλει και το Κ αλλά και τα ] και , που επίσης είχαν πρόβλημα στο παλιό πληκτρολόγιο).

Στο ιστολόγιο έχουμε βάλει άρθρα για μερικά γράμματα του αλφαβήτου -για όλα τα φωνήεντα καθώς και για το Π. Οπότε, συνεχίζω με το κάππα.

Μια πρόταση για την ψήφο των Ελλήνων εξωτερικού

Έχει έρθει στην επικαιρότητα το ζήτημα της ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού, μετά τις επαφές του πρωθυπουργού  με τους πολιτικούς αρχηγούς.

H πρόταση της κυβέρνησης δεν έχει ακόμα δημοσιοποιηθεί. Μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις με βάση τις δηλώσεις του πρωθυπουργού και διαφόρων κυβερνητικών στελεχών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, προηγούμενη κυβέρνηση, έχει καταθέσει τον νόμο που ετοίμαζε ως κυβέρνηση. Προβλέπει ειδική κατηγορία «βουλευτών ελλήνων εξωτερικού», που θα είναι από 3 έως 12 τον αριθμό, αντικαθιστώντας ενμέρει τους σημερινούς βουλευτές επικρατείας. Ο ΣΥΡΙΖΑ επιμενει να μην υπολογίζεται η ψηφος των Ελλήνων εξωτερικού στο συνολικό αποτέλεσμα, δηλαδή να μην μετράει για το μπόνους που μπορεί να δοθεί στο πρώτο κόμμα.

Το ΚΙΝΑΛ είχε επίσης προβλέψει βουλευτές Ελλήνων εξωτερικού, αλλά στα άλλα σημεια συμφωνεί με την κυβέρνηση. Το ΚΚΕ έθεσε τρεις προϋποθέσεις: να υπάρχει σχέση του απόδημου με τη χώρα, δηλ να έχει ο απόδημος ΑΦΜ, να μπει ένα χρονικό όριο στην απουσία, πχ τα 30 χρόνια, και να προβλέπεται οχι επιστολική ψήφος αλλά αυτοπρόσωπη ψήφος στο προξενείο. Το ΜέΡα πλειοδοτεί στην εκπροσώπηση των ομογενών, αφού προβλέπει εφτά εκλογικές περιφέρειες ομογενών που θα εκλέγουν δεκάδες βουλευτές ανάλογα με τον αριθμό των εγγεγραμμένων (στο παράδειγμα που συνοδεύει την πρόταση νόμου του ΜέΡΑ γίνεται ενδεικτικά λόγος για 29 βουλευτές αποδήμων).

Η αναφορά στις θέσεις όλων των κομμάτων έχει νόημα διότι, παρόλο που το κυβερνών κόμμα έχει αυτοδύναμη πλειοψηφία, για το θέμα της ψήφου των Ελλήνων εξωτερικού το άρθρο 51 του Συντάγματος (που δεν είναι στα αναθεωρητέα) οριζει πλειοψηφία 2/3, δηλ. 200 βουλευτών. Για να μη χάνεστε στις μαθηματικές πράξεις, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ έχουν 101 βουλευτές μαζί, που σημαίνει ότι η οποια λύση πρέπει να πετυχαίνει τη συναίνεση και του ενός από τα δύο κόμματα της Αριστεράς.

Πρέπει επίσης να προσέξουμε ότι η συζήτηση γινεται ανεξαρτητα από τον εκλογικό νόμο. Ωστόσο, έχει μεγάλη σημασία ποιος θα είναι ο εκλογικός νόμος -η επιμονή του ΣΥΡΙΖΑ να μην υπολογίζεται η ψήφος των αποδήμων στο τελικό αποτέλεσμα έχει ακριβως το σκοπό να αποτρέψει το εξής καθόλου απίθανο ενδεχόμενο: στις εκλογές, το κόμμα Α προηγείται σαφώς στην Ελλάδα, αλλά το κόμμα Β, που συγκεντρώνει μεγάλα ποσοστά στους ομογενείς Αυστραλίας και ΗΠΑ, έρχεται πρώτο στο συνολικό αριθμό των ψήφων (εσωτερικού και εξωτερικού) και παίρνει το μπόνους των 50 βουλευτών. Ολοφάνερα, με ένα αναλογικό εκλογικό σύστημα χωρίς μπόνους στο πρώτο κόμμα (που πρέπει να είναι ελληνική πρωτοτυπία) δεν έχει μεγάλη σημασία αν οι ψήφοι εξωτερικού θα συνυπολογίζονται ή όχι.

Σκόρπια για τις εκλογές και την Ευρώπη

Σε έξι μέρες ψηφίζουμε και στο ιστολόγιο ελάχιστα έχουμε ασχοληθεί με αυτές τις (πολλαπλές) εκλογές. Στο σημερινό άρθρο θα γράψω μερικές σκόρπιες σκέψεις για τις ευρωπαϊκές εκλογές, όχι επειδή τις θεωρώ σημαντικότερες από τις δημοτικές και τις περιφερειακές εκλογές αλλά επειδή με ενδιαφέρουν περισσότερο -και επειδή είναι εκλογές σε πανελλήνια κλίμακα, ανεπηρέαστες από την προσωπικότητα του ενός ή του άλλου υποψηφίου στον τάδε δήμο και τη δείνα περιφέρεια.

Φέτος είναι η δεύτερη φορά που οι ευρωπαϊκές εκλογές διεξάγονται ταυτόχρονα με τις αυτοδιοικητικές. Το ίδιο είχε γίνει και το 2014, αλλά φέτος υπάρχει μια καθοριστική διαφορά.

Το 2014 οι ευρωεκλογές είχαν διεξαχθεί ταυτόχρονα με τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, ενώ φέτος διεξάγονται ταυτόχρονα με τον πρώτο γύρο. Το 2014, είχα επικρίνει την απόφαση για ταυτόχρονη διεξαγωγή των ευρωεκλογών με τον δεύτερο γύρο, διότι πίστευα ότι επηρεάζει αρνητικά τη συμμετοχή στις ευρωεκλογές. Πράγματι, για πολλούς ψηφοφόρους είναι δύσκολη και οικονομικά δυσβάστακτη η διπλή μετακίνηση, ιδίως αν δεν έχουν ιδιαίτερο κίνητρο (αν π.χ. έχει αποκλειστεί ο δήμαρχος/περιφερειάρχης της προτίμησής τους και δεν συμμετέχει στον δεύτερο γύρο). Εξάλλου είναι παρατηρημένο ότι τη δεύτερη Κυριακή των δημοτικών εκλογών η συμμετοχή πέφτει 10-15 ποσοστιαίες μονάδες.

Οπότε, βρισκω θετική την απόφαση να γίνουν οι ευρωεκλογές ταυτόχρονα με τον πρώτο γύρο -αν και έχει ένα σοβαρό μειονέκτημα: ενώ τη δεύτερη Κυριακή οι δημοτικές κτλ. εκλογές γίνονται χωρίς σταυρό, τώρα θα συμπέσουν την πρώτη Κυριακή εκλογές σε τρεις ή τέσσερις κάλπες, όλες με σταυρό. Και σταυρός σημαίνει μεγάλο φόρτο εργασίας για τον δικαστικό αντιπρόσωπο και την εφορευτική επιτροπή, φόρτος που δεν θα μοιραστεί αλλά θα πέσει μονόπαντα την πρώτη Κυριακή. Οπότε, η απόφαση του υπουργείου Εσωτερικών να χωρίσει τα εκλογικά τμήματα των πόλεων και κωμοπόλεων σε Α και Β (από δύο κάλπες στο καθένα) είναι σωστή αν και υπάρχει φόβος να έχουμε μπερδέματα την Κυριακή.

Μακρηγόρησα όμως με τα διαδικαστικά, που όμως έχουν και ουσία αφού επηρεάζουν τη συμμετοχή στις εκλογές. Συμμετοχή, η οποία βρίσκεται σε διαρκή πτωτική τροχιά σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Από το αρχικό 62% το 1979, η συμμετοχή έπεσε στο 59% το 1984, λίγο ακόμα το 1989 και στο 57% το 1994. Το 1999 έκανε μια μεγάλη βουτιά στο 49,5% -δηλαδή έγινε μικρότερη από την αποχή. Το 2004 νέα πτώση στο 45,5%, το 2009 στο 43% και το 2014 στο 42,5%.

Στην Ελλάδα η συμμετοχή ήταν πάντοτε πολύ μεγαλύτερη, αλλά να σημειωθεί ότι είχαμε υποχρεωτική ψήφο (ακόμα υποχρεωτική είναι, μάλιστα, αλλά εδώ και καιρό δεν υπάρχει καμιά συνέπεια για όσους δεν ψηφίσουν -αν κάνω λάθος ενημερώστε στα σχόλια). Έτσι, ενώ στις ευρωεκλογές του 1984 και 1989 η συμμετοχή ηταν κοντά στο 80% έπεσε στο 70% την επόμενη δεκαετία, στο 63% το 2004 και στο 53% το 2009, αλλά η πτωτική πορεία αντιστράφηκε στις ευρωεκλογές του 2014, όταν η συμμετοχή αυξήθηκε αρκετά, στο 59,3%.

Ποιήματα για τον Στάλιν

Την Τρίτη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν, του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που σύνδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, με τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με εγκλήματα, εκκαθαρίσεις της παλιάς φρουράς των μπολσεβίκων και παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας και με το φαινόμενο που ονομάστηκε προσωπολατρία και που δύσκολα συμβιβάζεται με το απελευθερωτικό όραμα του κομμουνισμού.

Ο Στάλιν πέθανε πριν απο 66 χρονια, αλλά το όνομά του ακούγεται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας, πολύ περισσότερο απ’ όσο ακουγόταν π.χ. στη δεκαετία του 1980. Αφενός ακούγεται πολύ επειδή το ΚΚΕ έχει ας πούμε αποκαταστήσει το όνομά του, έχει επανεκδώσει τα έργα του και τον τιμά μέσα από τα έντυπά του, σε αντίθεση με το ΚΚΕ της περιόδου Φλωράκη, κατά την οποια ο Ριζοσπάστης σπανιότατα εκανε λόγο για τον Στάλιν.

Κυρίως όμως ο Στάλιν και ο σταλινισμός ακούγεται σαν σκιάχτρο, από τους αντίπαλους της αριστεράς, που τον χρησιμοποιούν για να συκοφαντήσουν συλλήβδην την αριστερά για ανελεύθερη, αυταρχική και αιμοβόρα. Βέβαια, όταν όλοι οι καταπιεστές και οι απατεώνες της εποχής μας χρησιμοποιούν τον Στάλιν με τον τρόπο αυτό, κάθε τίμιος άνθρωπος αισθάνεται τον πειρασμό να συμπεράνει πως δεν θα ήταν και τόσο κακός ο σύντροφος με το μουστάκι.

Σήμερα όμως είναι Κυριακή, μέρα λογοτεχνίας. Οπότε, σκέφτομαι πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να δούμε μερικά ποιήματα που γράφτηκαν για τον Στάλιν.

Το έναυσμα μού το έδωσε ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, που έγραψε προχτές επιφυλλίδα, ακριβώς, με τίτλο «Πέθανε ή δεν πέθανε ο Στάλιν;» στην οποία αναφέρεται περιπαιχτικά στα ποιήματα που έγραψαν μεγάλοι ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, για τον θάνατο του Στάλιν. Οπότε, σκέφτηκα να δώσω στον κύριο Τάκη την ευκαιρία να ειρωνευτεί και άλλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου για τον θάνατο του Στάλιν είναι πασίγνωστο χωρίς κανείς να το έχει διαβάσει, κυκλοφορεί σε διάφορα σημεία του Διαδικτύου, αν και απ’ όσο ξέρω ο ποιητής δεν το συμπεριέλαβε σε κάποιο βιβλίο του. Υπάρχει, για παράδειγμα, εδώ, αλλά δεν ξέρω αν είναι ολόκληρο.

Λιγότερο γνωστό είναι το ποίημα που έγραψε με την ίδια ευκαιρία ο Τάσος Λειβαδίτης. Είναι λιγότερο γνωστό επειδή ο Λειβαδίτης μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν χρήσιμος στόχος. Ο Ρίτσος ήταν στόχος, που είχε ταχθεί με το ΚΚΕ, που, αντίστροφα απ’ό,τι τώρα, ήταν το πιο ενοχλητικό κόμμα της Αριστεράς.

Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 8 Μαρτίου 1953. Δεν το βρήκα ολόκληρο κάπόυ, οπότε το παραθέτω σε μορφή εικόνας:

100 χρόνια ΚΚΕ

Η 17η Νοεμβρίου είναι βέβαια η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973 και πολύ σωστά γιορτάζεται, κι ας λέει ό,τι θέλει ο σύνδεσμος ιδιοκτητών ιδιωτικών σχολείων, ωστόσo προχτές είχαμε και μιαν άλλη επέτειο, όχι υποδεέστερη σε σημασία από αυτήν που γιορτάσαμε.

Εννοώ τα 100 χρόνια του ΚΚΕ, που γιορτάστηκαν επίσης, ή μάλλον γιορτάζονται εδώ και πολλούς μήνες με σειρά λαμπρών εκδηλώσεων από το ΚΚΕ, που δίκαια καμαρώνει για την επέτειο -που το καθιστά, και με μεγάλη διαφορά, το μακροβιότερο ελληνικό κόμμα, αφού μπροστά του τα άλλα ελληνικά κόμματα είναι σχεδόν μειράκια, έχοντας γεννηθεί όλα μετά τη μεταπολίτευση -το 1974 το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ, ενώ για τον ΣΥΡΙΖΑ, που ιδρύθηκε το 2004 ως συνασπισμός και το 2013 ως ενιαίο κόμμα, θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι ανάγεται στο 1991 με τη συγκρότηση σε κόμμα του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, αλλά θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ότι αποτελεί μετεξέλιξη αποκλειστικά του ΚΚΕ εσ. (οπότε θα τον χρονολογούσαμε στο 1968).

Όμως πλατειάζω. Το ΚΚΕ είναι το μακροβιότερο ελληνικό κόμμα και γιόρτασε προχτές τα 100 του χρόνια, και καθώς είναι ένα κόμμα που έχει αφήσει τη σφραγίδα του στην ελληνική πολιτική ζωή αλλά και στην προσωπική ζωή εκατομμυρίων Ελλήνων, μαζι και τη δική μου, θέλησα να του αφιερώσω το σημερινό άρθρο.

Αν θέλουμε να είμαστε σχολαστικοί με τις λεπτομέρειες, στις 17.11.1918 δεν ιδρύθηκε το ΚΚΕ αλλά το ΣΕΚΕ, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (όχι «Ελλάδας»). Ακριβέστερα, από 17 έως 23 Νοεμβρίου 1918 έγινε στον Πειραιά, σε ένα κτίριο όπου μέχρι πρόσφατα στεγάζονταν τα γραφεία της ΠΕΜΕΝ, το Α’ Ελληνικόν Σοσιαλιστικόν Συνέδριον στο οποίο αντιπροσωπεύτηκαν περίπου 1000 οργανωμένοι σοσιαλιστές από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις Αθήνας, Πειραιά, Βόλου, Κέρκυρας, Καβάλας, τη Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης, από τα σοσιαλιστικά κέντρα Αθήνας, Λάρισας και Βόλου και από μορφωτικούς ομίλους Αθήνας, Πειραιά και Βόλου καθώς και από τις εφημερίδες Εργατικός Αγών, Σοσιαλισμός και Αβάντι. Το συνέδριο αποφάσισε την ίδρυση του ΣΕΚΕ, έστειλε ψήφισμα συμπαράστασης στη Σοβιετική Ρωσία και κατάγγειλε τη σχεδιαζόμενη επέμβαση της Αντάντ ενάντιά της. Αναλυτικά για την ίδρυση του ΚΚΕ μπορείτε να δείτε σε ένα παλιό άρθρο του Γιώργου Πετρόπουλου στον Ριζοσπάστη.

Το ΣΕΚΕ ήταν κόμμα σοσιαλιστικό-εργατικό, όχι κομμουνιστικό -άλλωστε τα κομμουνιστικά κόμματα τότε άρχιζαν να γεννιούνται. Κάποιοι από τους συνέδρους του 1918 ήταν βενιζελικοί. Τυπικά μάλιστα το ΣΕΚΕ γράφτηκε ως μέλος στη Β’ Διεθνή (τη Σοσιαλιστική) αλλά τον Μάιο του 1919 αποχώρησε και ζήτησε να γραφτεί στην Κομμουνιστική Διεθνή. Η απόφαση αυτή πάρθηκε ύστερα από σφοδρές εσωτερικές συγκρούσεις, και ειχε καθοριστική επίδραση στον χαρακτηρα του κόμματος, το οποίο από το 1921 και μετά προσθέτει στον τίτλο του, σε παρένθεση, τη λέξη «Κομμουνιστικό», με τη σύντμηση ΣΕΚΕ (Κ). Τελικά, το ΣΕΚΕ μετονομάστηκε επίσημα σε ΚΚΕ εξι χρόνια αργότερα, σε συνέδριο που έγινε τον Νοέμβριο του 1924.

Το ΣΕΚΕ πήρε πρώτη φορά μέρος σε εκλογές την 1.11.1920, στις εκλογές στις οποίες ηττήθηκε ο Βενιζέλος και που θεωρείται (κακώς, κατά τη γνώμη μου) ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Υπάρχει εδώ ένας μύθος, ότι το ΣΕΚΕ συνεργάστηκε με τη βασιλόφρονα παράταξη, αλλά κατά τη γνωμη μου δεν στηρίζεται σε ισχυρά στοιχεία. Περισσότερα, στο άρθρο μας εδώ. Το ΣΕΚΕ τότε δεν εξέλεξε βουλευτή (το σύστημα ηταν πλειοψηφικό, με σφαιρίδιο πλην Θράκης). Ωστόσο, το 1918 το ΣΕΚΕ «γεννήθηκε» έχοντας δύο βουλευτές, τους σοσιαλιστές Αλβέρτο Κουριέλ και Αριστοτέλη Σίδερη που είχαν εκλεγεί στις εκλογές του 1915 με τη Φεντερασιόν και που από το 1917 συμμετείχαν στη «νεκραναστημένη» Βουλή μετά την εκδίωξη του Κωνσταντίνου από τον θρόνο.

Συνδέουμε το ΚΚΕ με την εφημερίδα Ριζοσπάστης, που είναι το όργανό του εδώ και πολλές δεκαετίες, όμως ο Ριζοσπάστης είναι παλαιότερος του κόμματος και δεν συνδέθηκε μαζί του από την πρώτη στιγμή. Με τη μορφή που τον εννοούμε σήμερα, ο Ριζοσπάστης άρχισε να κυκλοφορεί στην Αθήνα στις 23 Ιουλίου 1917 ως πρωινή ημερήσια εφημερίδα που αυτοπροσδιοριζόταν ως «Εφημερίς δημοκρατικών αρχών». (Είχε προηγηθεί η έκδοση του Ριζοσπάστη στη Θεσσαλονίκη από τον Πετσόπουλο το 1916, ενώ με τον ίδιο τίτλο είχε κυκλοφορήσει δημοκρατική εφημερίδα του Φιλάρετου το 1908, οι λεπτομέρειες εδώ). Ο Πετσόπουλος και ο Ριζοσπάστης αντιμετώπισαν ευνοϊκά την ίδρυση του νέου κόμματος.

Χάρρυ Κλυνν, κατά κόσμον Βασίλης Τριανταφυλλίδης (1940-2018)

Η θλιβερή είδηση του θανάτου του αγαπημένου Χάρρυ Κλυνν μαθεύτηκε χτες το μεσημέρι -τον μνημονέψατε βέβαια στα σχόλιά σας στο άρθρο της ημέρας, απο τα οποία αντλώ κάποιο υλικό εδώ, αλλά το ιστολόγιο αισθάνεται ότι χρωστάει ένα καθώς πρέπει μνημόσυνο στον κωμικό που συντρόφεψε τόσες γενιές και που εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο το πνεύμα της δεκαετίας του 80, αφού η χρυσή εποχή του είναι από λίγο πριν έως λίγο μετά τη δεκαετία αυτή, από το 1978 έως το 1992 ας πούμε -αν και με την οριοθέτηση αυτή ίσως τον αδικώ.

Ο Βασίλης Τριανταφυλλίδης γεννήθηκε στην Καλαμαριά το 1940 από φτωχή οικογένεια. Από πολύ νέος έδειξε ταλέντο μίμου και σε ηλικία 10 ετών, όπως αποκάλυψε αργότερα σε μια συνέντευξη που αξίζει να τη δείτε (εδώ, στο 2.04) πήρε το ψευδώνυμό του, όταν μιμήθηκε στην αυλή του δημοτικού σχολείου τα ξιφομαχικά κατορθώματα του Έρολ Φλυν -για κάποιο λογο, στις επευφημίες των συμμαθητών του, το «Φλυν» παραλλάχτηκε σε «Κλυν». Χάρη στον Γιώργο Οικονομίδη, κατέβηκε στην Αθήνα για σπουδές σε δραματική σχολή ενώ παράλληλα εμφανιζόταν σε αναψυκτήρια και κοσμικά κέντρα. Εικοσάχρονος πρωταγωνίστησε στην κωμική ταινία μικρού μήκους «Σύγχυσις«, ήδη με το ψευδώνυμό του, όπου ήδη δείχνει ότι ξέρει να δημιουργεί έναν τύπο. Οι περισσότεροι θα τον θυμούνται σε χαρακτηριστικούς δεύτερους ρόλους στις ταινίες Γάμος αλά ελληνικά και 201 Καναρίνια, και οι δυο του 1964.

Τότε έφυγε για την Αμερική, όπου έζησε και δούλεψε μια δεκαετία. Όπως γράφει ο φίλος Φώντας Τρούσσας, «καλλιτεχνικά ανδρώθηκε στην Αμερική, στα underground μαγαζιά της Νέας Υόρκης, του Σικάγου και του Μόντρεαλ, πέφτοντας μέσα στην ακμή της πάντα πολιτικά ανορθόδοξης stand-up comedy (στο καθοριστικό διάστημα για τα πάντα-όλα, από τα late sixties μέχρι και τα early seventies).
Οι βασικές του επιρροές δεν ήταν οι δικοί μας κωμικοί του ’50 και του ’60 (φυσικά), αλλά ο Lenny Bruce (που πιθανώς να τον είδε και ζωντανό), ο George Carlin και κυρίως και πάνω απ’ όλους ο μαύρος κωμικός και πολιτικο-κοινωνικός ακτιβιστής Dick Gregory. Από τον Gregory πήρε ο Χάρρυ Κλυνν το δούναι και λαβείν του μονολόγου, την επικοινωνία με το κοινό δηλαδή, και τον τρόπο μέσω του οποίου θα επιτυγχανόταν η λεκτική κορύφωση, που θα πυροδοτούσε και τη γενικότερη έκρηξη (του ακροατηρίου)«.

Από την Αβασίλευτο στη Μοναρχία και τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου (άρθρο του Άγγ. Ελεφάντη)

Για την επέτειο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου δημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Άγγελου Ελεφάντη, που δημοσιεύτηκε αρχικά στο τεύχος 72 του περιοδικού Δεκαπενθήμερος Πολίτης, τον Αύγουστο του 1986, δηλ. στην επέτειο των 50 χρόνων από την κήρυξη της μεταξικής δικτατορίας. Δεν ξέρω αν έχει αναδημοσιευτεί στη συνέχεια σε κάποια συλλογή άρθρων του Ελεφάντη, ούτε συμφωνώ σε όλα τα σημεία με το άρθρο (π.χ. θαρρώ πως αδικεί ελαφρώς το ΚΚΕ) αλλά αφού έλεγξα ότι δεν υπάρχει στο Διαδίκτυο το μεταφέρω όπως δημοσιεύτηκε το 1986 στο περιοδικό. (Μονοτονίζω βέβαια -αναγκαστικά, αφού το άρθρο πέρασε από OCR).

Πήρα την ελευθερία να διακοσμήσω το άρθρο με ένα-δυο λεζάντες και γελοιογραφίες από τον Ριζοσπάστη του Ιουλίου-Αυγούστου 1936. Τα φύλλα αυτά δεν υπάρχουν στον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης και είναι σχετικά δυσεύρετα.

Από την Αβασίλευτο στη Μοναρχία και τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Οι επέτειοι, παρά τον τελε­τουργικό τους χαρακτήρα, κα­μιά φορά βοηθούν να σκεφτό­μαστε ξεχασμένες ή παραμελημένες Ιστορίες. Τούτες τις μέρες συμπληρώνονται 50 χρό­νια από το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου. Πενήντα χρό­νια οδυνηρά, όπου ήρθε το πά­νω κάτω. Και όμως για λίγα σημεία αυτής της ιστορικής διαδρομής έχουμε συνεννοηθεί. Συνήθως αρκούμαστε σε περιγραφές και αναθέματα. Κι όμως μια κάποια έρευνα για την πρόσφατη ιστορία άρχισε να γίνεται τα τελευταία χρόνια που προσπαθεί να αποφύγει τον περιγραφισμό και τα ανα­θέματα. Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι παρά μια μι­κρή συμβολή. Στόχος του να επισημάνει τα βασικά σημεία μιας διαδικασίας που έφθειρε την Αβασίλευτο, οδήγησε στη Μοναρχία και από κει στη στρατιωτικο-μοναρχική δικτατο­ρία της 4ης Αυγούστου.

Η φθορά του βενιζελισμού

Η παλινόρθωση κερδίζει έδαφος στο βαθμό που η βενιζελική παράταξη χάνει το κύρος και τη δύναμή της, στο βαθμό που αποδυναμώνεται εκλογικά και ηττάται στρατιωτικά στο Κίνημα του ’35. Πού οφείλεται αυτή η ήττα της θριαμβεύτριας στις έκλογές του 1928 βενιζελικής παρά­ταξης; Κυρίως σε δύο λόγους:

Ο πρώτος συνίσταται στη μαζική με­τατόπιση προσφύγων προς το Λαϊκό Κόμμα, γιατί δεν έστεργαν στην πολιτική εξυπηρέτησης του βιομηχανικού κεφα­λαίου, γιατί ήταν αβίωτη η ζωή της παράγκας που ζούσαν και η παραμυθία του Σωτήρα, ή του Μαύρου Καβαλάρη, έπαψε να αντισταθμίζει την αθλιότητα της ζωής τους. Αυτή η αναστάτωση και η ρευστοποίηση της βενιζελικής παράτα­ξης θα δώσει την ευχέρεια σε πολλά δυ­ναμικά στοιχεία του βενιζελισμού να μεταπηδήσουν στο αντίπαλο στρατόπεδο, ενώ ταυτόχρονα θα επιτρέψει στην αριστερά του να συγκροτηθεί με περισσότε­ρη σαφήνεια. Είναι ακριβώς η εποχή που αναδύεται το Αγροτικό Κόμμα του Σοφιανόπουλου στο οποίο έχουν ενταχθεΐ οι σοσιαλίζοντες αγροτιστές Γαβριηλίδης, Τανούλας, Βογιατζής, η εποχή που αυτονομείται σχετικά ο Παπαναστασίου, που αποκτούν ιδιαίτερο βάρος μερικές προ­σωπικότητες ριζοσπαστικές όπως ο Καφαντάρης η ο Γ. Παπανδρέου. Κυρίως όμως ο κίνδυνος της επελαύνουσας παλινόρθωσης δημιουργεί δυναμικούς πυρή­νες δημοκρατικών μέσα στο Στρατό, που όμως μετά την ήττα τους στο κίνημα του ’35 και την τελική προσέγγιση Βενιζέλου- Βασιλιά, μένουν ακάλυπτοι από πολιτική άποψη, γεγονός του οποίου η σημασία θα φανεί αργότερα, με τη μαζική προσχώρη­ση δημοκρατικών Αξιωματικών στις γραμ­μές του ΕΛΑΣ.

Τα έπη των Αριμασπών – 25 (Δημ. Σαραντάκος)

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη συνήθως, το μυθιστόρημα του αλησμόνητου πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Τα έπη των Αριμασπών» (2004). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή πέμπτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Την προηγούμενη φορά είχα προαναγγείλει ότι με τη σημερινή δημοσίευση θα ολοκληρωνόταν το μυθιστόρημα. Ωστόσο, τώρα βλέπω ότι το τελευταίο κεφάλαιο, ο επίλογος, που έχει τίτλο «Πέντε χρόνια μετά», είναι πολύ μεγάλο για να πάει μονοκοπανιά και κυρίως χωρίζεται λογικά σε δύο κομμάτια, αν και όχι εντελώς ισομεγέθη. Οπότε σήμερα βάζω το πρώτο μισό και τη μεθεπόμενη Τρίτη θα έχουμε το τέλος.

 

ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Οχτώ μήνες μετά το θάνατο του Βελή ολοκληρώθηκε το προαναγγελθέν Συμπλήρωμα και σύμφωνα με την ειλημμένη απόφαση της Βελήδαινας η εκδοτική επιχείρηση έκλεισε. Εδώ και τέσσερα χρόνια είμαι χωρίς δουλειά αλλά αυτό δε με ενοχλεί ποσώς. Έχω τη σύνταξή μου, δουλεύει ακόμα η Μαργαρίτα και τα λεφτά που έπαιρνα από την Εγκυκλοπαίδεια μας περίσσευαν. Άλλωστε τα έξοδα μας περιορίστηκαν καθώς στο μεταξύ τα παιδιά δημιούργησαν δικές τους οικογένειες και νοικοκυριά. Ούτε φοβάμαι πως θα βρεθώ σε κανένα κενό απασχόλησης. Οσονούπω γίνομαι παππούς (και μάλιστα εις διπλούν, από τη μεγάλη μου κόρη και από τη νύφη μου) και προβλέπω πως θα έχω μπόλικη απασχόληση με τα εγγονάκια.

Θα έπρεπε να νοιώθω γαλήνιος και ευχαριστημένος, μα στο βάθος δε νοιώθω έτσι ύστερα από όσα γίνανε τα τρία τελευταία χρόνια. Ακυρώθηκε η ενοποίηση της Αριστεράς, που τόσες ελπίδες μας γέννησε, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το πιο συγκλονιστικό είναι άλλο: από πρόπερσι έπαψε να υπάρχει η Σοβιετική Ένωση! Είναι κάτι το τόσο απίστευτο, που δε μπορεί να το χωρέσει το μυαλό του ανθρώπου. Στις ατέλειωτες συζητήσεις που είχα με τον Γιώργο τον Λαμπρόπουλο τελειώναμε πάντα με καυγά. Αυτός τόχε λύσει το πρόβλημα. Βρεθήκαν μερικοί προδότες, πράχτορες της ΣΙΑ και διαλύσανε το κόμμα και το κράτος!

“Καλά βρε Γιώργο. Εισχώρησαν πράχτορες στο κόμμα και βρέθηκαν και προδότες. Πόσοι θες να ήταν: Εκατό χιλιάδες; Ένα εκατομμύριο; Έστω. Τα τριάντα εκατομμύρια των κομματικών μελών και τα πενήντα εκατομμύρια οι κομσομόλοι τι κάνανε; Και τα τρακόσια εκατομμύρια σοβιετικοί άνθρωποι, πώς αφέθηκαν έτσι χωρίς αντίσταση να προδοθούν; Πώς γκρεμίζονται τα αγάλματα του Λένιν και δε βρίσκεται ένας να αντισταθεί; Ξέρεις τι κάναμε εμείς τον Οχτώβρη του ΄49, στην τρίτη επέτειο από την ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού; Είχε πέσει πια το Βίτσι και ο Γράμμος κι όλα φαίνονταν να είχαν τελειώσει. Κι όμως πήγαμε μια νύχτα με δικιά μας πρωτοβουλία, οι οργανώσεις δε λειτουργούσαν, και γράψαμε σε τοίχους στις Τζιτζιφιές: “Ζήτω ο Δημοκρατικός Στρατός. Ο αγώνας συνεχίζεται”. Εκεί γιατί δε γίνεται τίποτα; Δε σε εντυπωσιάζει η παντελής αδιαφορία που δείχνει ο λαός για τη διάλυση του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ;”

Από τη Ζυρίχη στη Γενεύη

Άρχισε χτες και ολοκληρώνεται σήμερα στη Γενεύη η πολυμερής διάσκεψη για το Κυπριακό. Η κατάλευκη μα πένθιμη Ελβετία, καθώς είναι παραδοσιακά ουδέτερη, αποτελεί προνομιακό τόπο διεξαγωγής ειρηνευτικών συνομιλιών και υπογραφής συμφωνιών και συνθηκών. Ειδικά μάλιστα για το Κυπριακό, ξέρουμε πως η Κυπριακή Δημοκρατία γεννήθηκε από τις συμφωνίες της Ζυρίχης (Ζυρίχης-Λονδίνου για την ακρίβεια) -και, αν πιστέψουμε τους απορριπτικούς, πρόκειται να καταλυθεί σε περίπτωση που υπάρξουν αποτελέσματα από τη διάσκεψη της Γενεύης.

Η κληρονομιά της Ζυρίχης άφησε βαριά σφραγίδα στην Κυπριακή Δημοκρατία, με την έννοια ότι το Σύνταγμα της χώρας περιείχε λαβυρινθώδεις διατάξεις που το έκαναν ελάχιστα λειτουργικό -και, στην πραγματικότητα, η ενιαία Κυπριακή Δημοκρατία ελάχιστα χρόνια έζησε αφού ήδη από το 1963 η προσπάθεια του Μακάριου να εξορθολογίσει το Σύνταγμα με τις προτάσεις των 13 σημείων στάθηκε ο καταλύτης για τις διακοινοτικές συγκρούσεις και τον χωρισμό Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων -οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν ή απομακρύνθηκαν από τη δημόσια διοίκηση και συγκεντρώθηκαν σε θύλακες, όπου έζησαν για περισσότερα από δέκα χρόνια κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Από τα τέλη του 1963, η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν αποκλειστικά ελληνοκυπριακή και οι Τουρκοκύπριοι ήταν ανύπαρκτοι. (Και νωρίτερα όμως υπήρχαν εμπλοκές -για παράδειγμα, ο Μακάριος αρνήθηκε να στελεχώσει τη δημόσια διοίκηση με το προβλεπόμενο ποσοστό τουρκοκυπρίων, επικαλούμενος την έλλειψη προσόντων).

Οπότε, το να λέμε ότι το Κυπριακό είναι αποκλειστικά ζήτημα εισβολής και κατοχής λέει τη μισή αλήθεια, αφού όχι μόνο η εισβολή του 1974, ο Αττίλας και η κατοχή του 37% του νησιού είναι άμεσα αποτελέσματα του χουντικού πραξικοπήματος, αλλά και η κατάσταση πριν από τον Ιούλιο του 1974 κάθε άλλο παρά ομαλή και κανονική ήταν. Το Κυπριακό ως πρόβλημα υπήρχε πριν από την τουρκική εισβολή και για να υπάρξει «Κύπρος ενιαία ανεξάρτητη», όπως έλεγε το παλιό σύνθημα, πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος ώστε οι δυο κοινότητες του νησιού να συνυπάρξουν σε ένα κράτος βιώσιμο και λειτουργικό. Φυσικά, η εισβολή και κατοχή έχει περιπλέξει πολύ περισσότερο τα πράγματα, όχι μόνο επειδή δημιούργησε χιλιάδες πρόσφυγες, αλλά, ίσως σοβαρότερο, επειδή είχε ως συνέπεια να εγκατασταθούν στο νησί χιλιάδες Τούρκοι έποικοι, οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να αποχωρήσουν όλοι (έχουν άλλωστε περάσει σαράντα χρόνια -αρκετοί έχουν γεννηθεί στην Κύπρο και έχουν γεννήσει και παιδιά).

Το 2004, το σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε από τη μεγάλη πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων. Το θέμα είχε τότε διχάσει και την ελληνική κοινωνία, και την αριστερά. Με γνώμονα ότι το κράτος που επρόκειτο να δημιουργηθεί δεν θα ήταν λειτουργικό, είχα τότε ταχθεί, αν και με πολλές επιφυλάξεις, κατά του σχεδίου εκείνου, φυσικά από τη βολική θέση του παρατηρητή. Δεν είμαι βέβαιος ότι είχα δίκιο και δεν είμαι βέβαιος ότι το Όχι ήταν κάτι θετικό (για ποιον; ρωτάει ο κυριούλης με το γενάκι).

Ένα αυτοσχέδιο τσεκουράκι

Το τσεκούρι είναι δάνεια λέξη, ήρθε στα ελληνικά από τη Δύση -αν και δεν της φαίνεται με πρώτη ματιά: αν θελήσουμε να ανασυστήσουμε την ετυμολογική διαδρομή, από το μεσαιωνικό τσεκούριον και το ελληνιστικό σεκούριον φτάνουμε στο λατινικό securis, που σήμαινε τον πέλεκυ. Αυτό το securis, παρά την ηχητική ομοιότητα, δεν έχει καμιά σχέση με την οικογένεια λέξεων του security. Προέρχεται από το ρήμα secare, που σημαίνει «κόβω, τέμνω», απ’ όπου προέκυψαν τα διάφορα section (τομέας) των αγγλικών και γαλλικών -και η σέχτα. Άλλο το γαλλικό secours και άλλο το τσεκούρι, και μόνο η μαντάμ Σουσού τα μπέρδευε, αφού ο Ψαθάς τη βάζει σε ένα επεισόδιο να κολυμπάει και να φοβάται πως θα πνιγεί και να φωνάζει «Ω τσεκούρ!» αφού θα ήταν πολύ μπασκλάς να κραυγάσει «Βοήθεια!»

Αλλά σήμερα δεν λεξιλογούμε -παρόλο που ξεκίνησα αντιγράφοντας τα ετυμολογικά του τσεκουριού από ένα παλαιότερο άρθρο. Δεν θα μιλήσω για το τσεκούρι αλλά για το τσεκουράκι. Το τσεκουράκι, θα έλεγε κανείς, είναι ένα μικρό τσεκούρι· αν μάλιστα είναι και αυτοσχέδιο, τότε πάει το μυαλό μας σε κανένα παιχνιδάκι, εντελώς ακίνδυνο, χωρίς καμιά σχέση με ένα πραγματικό τσεκούρι, σαν τις αυτοσχέδιες μπάλες που έφτιαχναν παλιά οι πιτσιρικάδες από πανιά και κουρέλια.

Το αυτοσχέδιο τσεκουράκι για το οποίο γίνεται λόγος είναι αυτό της φωτογραφίας, που τη βάζω σε μικρό μέγεθος διότι είναι πασίγνωστη, και είναι πασίγνωστη διότι ο νεαρός που φαίνεται στην άκρη δεξιά (πώς αλλιώς;) δεν είναι άλλος από τον Μαυρουδή (Μάκη) Βορίδη, έναν από τους στυλοβάτες της προηγούμενης κυβέρνησης Σαμαρά και από τους βαρόνους του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας.

Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το 1985, όταν ο νεαρός Βορίδης,  φοιτητής της Νομικής τότε, ήταν γραμματέας της νεολαίας της ΕΠΕΝ. Η ΕΠΕΝ (Εθνική Πολιτική Ένωσις) ήταν ακροδεξιό πολιτικό κόμμα που είχε ιδρυτή και «πνευματικό ηγέτη» τον έγκλειστο στις φυλακές Κορυδαλλού πρωτοδικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο: ιδρύθηκε το 1984 και πήρε μέρος στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους (πράγμα που προκάλεσε την οργή και την αποχώρηση του φυλακισμένου δικτάτορα) όπου μάλιστα πήρε ποσοστό 2,29% και εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή, τον Χρύσανθο Δημητριάδη. Η νεολαία της είχε έντονη παρουσία σε τραμπούκικες ενέργειες, σαν κι αυτές που δείχνει η φωτογραφία.

Λέω «σαν κι αυτές που δείχνει η φωτογραφία», διότι από τον Μάκη Βορίδη έχει γίνει μια προσπάθεια για «ρετουσάρισμα» των πραγματικών περιστατικών της. Σε συνέντευξη που έδωσε το 2010 στην Καθημερινή (χειριστής πλυντηρίου ο Στέφανος Κασιμάτης), όταν ακόμα ήταν στέλεχος του ακροδεξιού ΛΑΟΣ, ο Βορίδης ισχυρίστηκε πως η διάσημη φωτογραφία πάρθηκε όταν τα γραφεία της ΕΠΕΝ είχαν δεχτεί επίθεση από αναρχικούς, και ο ίδιος, γραμματέας τότε, είχε κατεβεί να σώσει τραυματισμένο σύντροφό του -έχοντας το τσεκούρι για αμυντικό όπλο.

Στην πραγματικότητα, ο Βορίδης συγχέει δύο διαφορετικά γεγονότα. Όπως πειστικά έχει αποδείξει ο Τάσος Κωστόπουλος, η επίμαχη φωτογραφία δεν είναι παρμένη τότε, τον Νοέμβριο του 1985, αλλά αρκετούς μήνες νωρίτερα. Το ξέρει καλά, επειδή την είχε τραβήξει ο ίδιος το βράδυ της Κυριακής 12 Μαΐου 1985, γύρω στις 10:45 μ.μ., όταν μια διαδήλωση μερικών εκατοντάδων αντιεξουσιαστών, καθώς περνούσε μπροστά στα γραφεία της ΕΠΕΝ και ήταν περικυκλωμένη από τα ΜΑΤ, δέχτηκε επίθεση από ΕΠΕΝίτες με επικεφαλής τον Βορίδη. Χαρακτηριστικά, οι ΕΠΕΝίτες φώναζαν συνθήματα όπως «Ο Μάλλιος ζει, αυτός μας οδηγεί» και «Πινοσέτ – Πινοσέτ».

Μπορεί, βέβαια, ο βουλευτής να μη θυμάται καλά, μπορεί όμως να βρήκε βολικό αυτό το μπέρδεμα των δύο γεγονότων, διότι, κακά τα ψέματα, το τσεκούρι είναι πάντοτε τσεκούρι, αλλά διαφέρει αν το κρατάς αμυνόμενος (όπως στην αφήγηση Βορίδη) ή επιτιθέμενος.

Αλλά γιατί τα θυμάμαι όλα αυτά σήμερα, τριάντα χρόνια και βάλε μετά το γεγονός; Στο τσεκούρι (ή μάλλον τσεκουράκι, και δη αυτοσχέδιο) του Βορίδη αναφέρθηκε προχτές ο τ. βουλευτής (του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά πλέον σε άλλα ποτάμια και λιμάνια) Πέτρος Τατσόπουλος, καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή της Ελένης Μενεγάκη.