Η Σελάνα της Σαπφώς -και του Βάρναλη

Την περασμένη Κυριακή δημοσίευσα ένα χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη που περιλαμβάνεται στον τόμο Ερωτικά, ο οποίος πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αρχείο στο τέλος της χρονιάς.

Σήμερα θα δημοσιεύσω άλλο ένα από τον ίδιο τόμο, όχι για να κάνω διαφήμιση πριν της ώρας της (αφού το βιβλίο δεν έχει βγει ακόμα) ούτε διότι βαριέμαι να ετοιμάσω κάτι άλλο, μα επειδή είναι επίκαιρο. Βλέπετε, σήμερα έχουμε πανσέληνο, και μάλιστα όχι όποια κι όποια μα τη χιλιοπαινεμένη αυγουστιάτικη πανσέληνο. Κι έτσι θα διαβάσουμε σήμερα ένα χρονογράφημα εμπνευσμένο ακριβώς από το αυγουστιάτικο φεγγάρι, ίσως και από μιαν άλλη αυγουστιάτικη πανσέληνο, πριν από 71 χρόνια.

Οπότε, συνεχίζουμε σεληνιακά, αφού και χτες είχαμε «μεζεδάκια με πανσέληνο», σήμερα θα διαβάσουμε ένα χρονογράφημα για το φεγγάρι, ενώ, εκτός απροόπτου, αύριο θα δούμε τα λεξιλογικά της σελήνης και του φεγγαριού.

Στο χρονογράφημα, ο Βάρναλης αναφέρεται στο πασίγνωστο απόσπασμα της Σαπφώς «Δέδυκε μεν α σελάννα…», που το παραθέτει ίσως από μνήμης γι’ αυτό και με κάμποσες (αλλά ελάσσονες) διαφορές από τη μορφή που βρίσκω στα ηλεκιτάπια μου -σχολιάζω στο τελος.

Το χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 31 Αυγούστου 1950 στην εφημερίδα Προοδευτικός Φιλελεύθερος, με την οποία συνεργαζόταν ο Βάρναλης. Η εφημερίδα αυτή υποστήριζε το κεντροαριστερό κόμμα ΕΠΕΚ του Νικ. Πλαστήρα, ο οποίος είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του Μαρτίου αλλά ειχε μόλις παραιτηθεί (στις 21.8.1950) αφού το Κόμμα Φιλελευθερων (του Σοφοκλή Βενιζέλου) απέσυρε την υποστήριξή του. Ο Πλαστήρας είχε ως πολιτική τα «μέτρα επιεικείας» (προς τους ηττημένους του Εμφυλίου) και ο Βάρναλης κάνει έναν σχετικό υπαινιγμό στην αρχή του χρονογραφήματος. Υπαρχει επίσης υπαινιγμός στον πόλεμο της Κορέας (η νέα κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, επρόκειτο να στείλει Έλληνες στρατιώτες στον πόλεμο της Κορέας) όπως και στην περίφημη «Απαγωγή της Τασούλας» που είχε γίνει μέσα στον Αύγουστο και είχε συγκλονίσει την Κρήτη -κάποτε θα ασχοληθούμε και με αυτό το θέμα.

Το χρονογράφημα του Βάρναλη:

Η «Σελάνα» της Σαπφώς

Δεν υπάρχουν μονάχα Πόλεμοι κι Επιείκεια κι Απαγωγές νύχτα μέρα κάτου στη μαύρη Γης. Υπάρχει και φεγγάρι τη νύχτα στο γαλάζιο ουρανό. Και τι φεγγάρι! Φεγγάρι αυγουστιάτικο! Φέγγαρος! Δεν ανεβαίνουν εξαιτίας του οι τιμές των τροφίμων και δεν εντείνονται τα μέτρα επιείκειας. Ούτε το γράφουν οι εφημερίδες. Κι όμως υπάρχει ο αυγουστιάτικος φέγγαρος. Κι όποιος έχει καιρό το είδε! Κι όποιος το είδε ξέχασε πως είναι θηρίο (ο ιδών δηλαδή!) Κι όποιος το είδε δεν κοιμήθηκε.

Advertisement

Και πάλι για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τη βαρβαρότητα

Με το σημερινό άρθρο δίνεται απάντηση σε ένα ερώτημα που μας είχε απασχολήσει πριν από πεντέμισι χρόνια και είχε τότε μείνει αναπάντητο. Για να σας προλάβω, την απάντηση δεν την έδωσα εγώ, ούτε άλλος φίλος του ιστολογίου -το ερώτημα ήταν ένας γρίφος της διεθνούς ιστορίας του σοσιαλιστικού κινήματος και η απάντηση δόθηκε από τον Ian Angus, υπεύθυνο ενός οικοσοσιαλιστικού περιοδικού, και χάρη στη μαγευτική μεσολαβητική ικανότητα του Διαδικτύου, αντί η ανακάλυψη αυτή να μείνει καταχωνιασμένη στις στήλες ενός εντύπου στην άλλη άκρη του κόσμου, μέσα σε λίγες μέρες υπέπεσε στην αντίληψη του φίλου Νίκου Λ., ο οποίος θυμήθηκε την παλιά συζήτηση που είχαμε εδώ και με ενημέρωσε αρμοδίως.

Αλλά ακόμα δεν είπα ποιο είναι το ερώτημα στο οποίο δόθηκε απάντηση.

Πρόκειται για το πολύ γνωστό απόφθεγμα για το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» στο οποίο βρίσκονται οι σύγχρονες κοινωνίες. Στα νεότερα χρόνια έτσι ονομαζόταν (στα γαλλικά: Socialisme ou barbarie) μια γαλλική τροτσκιστική (ίσως ο όρος δεν είναι ακριβής) ομάδα με επικεφαλής τον Κορνήλιο Καστοριάδη, που έβγαζε κι ένα περιοδικό με τον ίδιο τίτλο, αλλά η φράση προέρχεται από ένα παλιότερο κείμενο της Ρόζας Λούξεμπουργκ, η οποία αποδίδει τη φράση στον Φρίντριχ Ένγκελς: «η αστική κοινωνία βρίσκεται μπροστά σ’ ένα δίλημμα: είτε μετάβαση στο σοσιαλισμό, είτε πισωγύρισμα στη βαρβαρότητα».

Το αρχικό μας άρθρο είχε δημοσιευτεί πριν από μερικούς αιώνες ή πεντέμισι χρόνια (περίπου το ίδιο είναι), τον μακρινό Μάιο του 2009, με κυβέρνηση ΝΔ και Κ. Καραμανλή και αξιωματική αντιπολίτευση ΠΑΣΟΚ και Γ.Α.Παπανδρέου. Τότε λοιπόν, στην προεκλογική εκστρατεία για τις ευρωεκλογές του 2009, ο Γ.Α.Παπανδρέου είχε αναφέρει σε μια ομιλία του το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», ο δε Κ. Καραμανλής αντέδρασε θυμωμένα νομίζοντας ότι ο αντίπαλός του αποκαλούσε «βαρβάρους» τους οπαδούς της ΝΔ. Έτσι, η φράση της Ρόζας Λούξεμπουργκ κέρδισε πάνω από 15 λεπτά μιντιακής δημοσιότητας.

Το πρόβλημα είναι ότι στο κείμενό της η Ρόζα Λούξεμπουργκ αποδίδει ρητά την πατρότητα της φράσης στον Ένγκελς, όμως στα έργα του Ένγκελς δεν έχει βρεθεί καμιά τέτοια φράση. Συγκεκριμένα, λέει η Λούξεμπουργκ: «Ο Φρίντριχ Ένγκελς είπε κάποτε: η αστική κοινωνία βρίσκεται μπροστά σ’ ένα δίλημμα: είτε μετάβαση στο σοσιαλισμό, είτε πισωγύρισμα στη βαρβαρότητα» (Στο πρωτότυπο: Friedrich Engels sagte einmal: die bürgerliche Gesellschaft steht vor einem Dilemma: entweder Übergang zum Sozialismus oder Rückfall in die Barbarei).