Μια βραδιά στο Αγιόξυλο

Κι άλλη φορά έχουμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο σκίτσα του Κουραφέλκυθρου, κατά κόσμον Αντώνη Βαβαγιάννη -αν θυμάστε, πέρσι τον Δεκέμβριο. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ γλωσσικό αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Εκείνο το προηγούμενο άρθρο, εμπνευσμένο από στριπάκι του Κουραφέλκυθρου, είχε θέμα τα ουσιαστικά που δεν έχουν ενικό (π.χ. συμπράγκαλα). Και το σημερινό στριπάκι που θα σχολιάσουμε έχει γλωσσικό ενδιαφέρον, αλλά εστιάζει σε ιδιωματικές εκφράσεις.

Και πάλι, πρωταγωνιστούν οι δυο άσπονδες φίλες (συγκάτοικες ίσως) του προηγούμενου σκίτσου, εδώ όμως τις βρίσκουμε να τσιμπάνε κάτι σε μεζεδοπωλείο που λέγεται Αγιόξυλο-, σε μια πλατεία στην Αθήνα -όχι της Georgia, διευκρινίζει σε παρένθεση ο τίτλος. Και βέβαια, τουλάχιστον στα μέρη μας, όταν αναφερόμαστε στην Αθήνα ποτέ δεν διευκρινίζουμε ότι εννοούμε την πρωτεύουσα της Ελλάδας αντί της πόλης της Τζόρτζιας, αλλά εδώ η διευκρίνιση δεν είναι άστοχη. Οι δυο πρωταγωνίστριες χρησιμοποιούν στη συνομιλία τους (που, νομοτελειακά θα’λεγε κανείς, εξελίσσεται σε καβγά) αμερικάνικες εκφράσεις. Να δούμε αν θα τις βρείτε όλες:

Advertisement

Ο κουρνάζος δεν κουρνιάζει

Στοιχηματίζω πως τη λέξη του τίτλου πολλοί την ξέρουν αλλά ελάχιστοι τη χρησιμοποιούν ενεργητικά. Την ξέρουν, επειδή ακούγεται σε δυο πασίγνωστα τραγούδια, αλλά αυτό δεν αρκεί για να τη χρησιμοποιούν ενεργητικά (αν κάνω λάθος, διορθώστε με).

(Κατά σύμπτωση χτες ο Κουραφέλκυθρος ξεκίνησε στη σελίδα του στο Φέισμπουκ μια συζήτηση με λέξεις που τις ξέρουμε μόνο από τραγούδια ή από τίτλους βιβλίων, χωρίς ενεργητική χρήση. Θα δω μήπως τα πορίσματα της συζήτησης δίνουν υλικό για άρθρο).

Άλλωστε κανένα από τα μεγάλα γενικά λεξικά μας, αν δεν σφάλλω, δεν την λημματογραφεί -και δεν νομίζω ότι πρέπει να το θεωρήσουμε παράλειψη των λεξικών. Είναι λέξη που έχει παλιώσει, που ίσως θα είχε τη θέση της σε ένα λεξικό του μεσοπολέμου ή σε ένα λεξικό της αργκό -και πράγματι τη βρίσκουμε π.χ. στο Λεξικό της Λαϊκής του Δαγκίτση ή στο Λεξικό της Πιάτσας του Καπετανάκη. Τη βρίσκουμε και στο slang.gr.

Κουρνάζος είναι ο έξυπνος, ο ανοιχτομάτης, ο παμπόνηρος· από το τουρκικό kurnaz, που σημαίνει τον πονηρό· νομίζω πως υπάρχει μια μετατόπιση του νοήματος, αφού στα ελληνικά η λέξη έχει πιο θετική απόχρωση. Όπως λέει ο Καπετανάκης: Κουρνάζος είναι ο παμπόνηρος· ο έξυπνος επί καλώ· ο μπερμπάντης (άλλη μια λέξη για την οποία θα μπορούσαμε να γράψουμε άρθρο.

Στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται (2011) είχα χαρακτηρίσει τη λέξη κουρνάζος «ζωντανή και πασίγνωστη» -ίσως έπρεπε να μετριάσω κατά ένα κλικ την εκτίμησή μου αυτή, και στα δύο σκέλη. Αλλά αυτό θα μου το πείτε κι εσείς.

Όπως είπα πιο πριν, ο κουρνάζος περιλαμβάνεται σε δυο πολύ γνωστά τραγούδια. Πρώτο χρονολογικά είναι ο , «Αραμπατζής» του Μάρκου Βαμβακάρη, τραγούδι προπολεμικό, του 1934, που μου αρέσει πολύ.

Πάντα σε συλλογίζουμαι, ντερβίση αμαξά μου
είσαι κουρνάζος, μάγκα μου, σ’ έβαλα στην καρδιά μου.

Κι έπειτα, έχουμε το γνωστότερο και πολύ μεταγενέστερο Βαπόρι απ’ την Περσία του Τσιτσάνη, με τη ρητορική ερώτηση «Βρε κουρνάζε μου τελώνη, τη ζημιά ποιος την πληρώνει;».

Μεζεδάκια χωρίς πιστοποιητικό

Τι πιστοποιητικό; Μα βέβαια πιστοποιητικό εμβολιασμού, αφού καταργείται από αύριο η υποχρέωση επίδειξης πιστοποιητικού για την είσοδο σε μια σειρά καταστήματα ή και για την είσοδο στη χώρα, αφού θέλουμε να έχει τελειώσει η πανδημία, όπως θέλει και η υπόλοιπη Ευρώπη άλλωστε -μάλιστα, εδώ στη Λοθαριγγία ούτε η μάσκα είναι υποχρεωτική σε εσωτερικούς χώρους, μια υποχρέωση που ακόμα ισχύει στην Ελλάδα (αν και, πρέπει να πω, στο σουπερμάρκετ αρκετοί τη φοράνε).

Ακόμα, κάπως έτυχε και η σημερινή μας πιατέλα δεν είναι και τόσο γεμάτη. Λειψή η μερίδα μας σήμερα -ο αστυνόμος της Πρέβεζας θα την είχε ήδη τυλίξει στην εφημερίδα του να πάει να τη ζυγίσει. Ούτε εσείς στείλατε πολλά, ούτε εγώ ψάρεψα μπόλικα. Ας είναι, θα πορευτούμε με ό,τι έχουμε.

* Και ξεκινάμε με κάτι το συνηθισμένο -αμέτρητες φορές έχουμε δει να χρησιμοποιείται ο αρσενικός τύπος της μετοχής παθητικού αορίστου αντί για τον θηλυκό, όταν είναι στη γενική πτώση -των πληγέντων περιοχών και των εγκριθέντων δαπανών.

Ιδού κι ένα πρόσφατο δείγμα: «των αποκτηθέντων τεχνολογικών και ψηφιακών δυνατοτήτων», σε πρόσφατη επιφυλλίδα στο Βήμα, που μάλιστα την υπογράφει ο διευθυντής της εφημερίδας ο Αντώνης Καρακούσης. Ο οποίος βέβαια έχει καλή παρέα, μια και το «λάθος» αυτό το έχουν κάνει αναρίθμητοι φυσικοί ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, πολλοί από αυτούς επιφανείς λόγιοι -είναι η «αυτόματος εξέγερσις του ωτίου», που έλεγε ο Ροΐδης, που μας εμποδίζει να γράψουμε το «σωστό», δηλ. «των αποκτηθεισών τεχνολογικών δυνατοτήτων».

Αλλά αυτά τα έλεγε ο Ροΐδης μια φορά κι έναν καιρό, το 1893, όταν ήταν υποχρεωτικό να χρησιμοποιηθεί αυτή η σύνταξη. Σήμερα, το «αποκτηθεισών δυνατοτήτων» παραμένει εξίσου αχώνευτο αλλά μπορούμε θαυμάσια να γράψουμε του μπαμπά μας τη γλώσσα, «των δυνατοτήτων που έχουν αποκτηθεί», ας πούμε.

* Συχνά στα μεζεδοάρθρα μας σχολιάζουμε αμφίσημους τίτλους άρθρων.

Ο σημερινός δεν είναι ακριβώς αμφίσημος, μάλλον δίνει λαβή για διαφορετική ανάγνωση και για ένα πολύ αστείο σχόλιο -αν και η μαμά μου, που μας διαβάζει, θα με μαλώσει.

Όταν ήταν παιδί ο Έλον Μασκ, δεν τον έπαιζε κανείς

είναι ο τίτλος του άρθρου, για τον Νοτιοαφρικανό δισεκατομμυριούχο που αν ήταν Ρώσος θα τον έλεγαν ολιγάρχη και που συζητιέται συνεχώς από τότε που αγόρασε το Τουίτερ (μπορεί να το συζητήσουμε το θέμα αυτό σε ειδικό άρθρο, αλλά αν κάνετε και τώρα σχόλιο δεν θα σας κρατήσω μούτρα).

Οπότε, ο σχολιαστής διαφωνεί: Όλοι τον παίζαμε, ακόμα και όταν ήταν παιδί ο Έλον Μασκ.

(Ναι, χρωστάμε άρθρο και για αυτά τα προκλιτικά, αν λέγονται έτσι, του τύπου «το παίζω», «τα παίζω», «τον παίζω» κτλ.)

* Και μια ακλισιά από αθλητικό ιστότοπο.

Δεν χωράει συζήτηση για διαιτησία. Κάποια φάση πέραν του ακυρωθέν γκολ του Μπανγκουρά (για να γινόταν το 1-2) δεν υπάρχει για να αναλυθεί. Ήταν τέτοια και η μορφή του αγώνα.

Μια βραδιά στο Άνω Λιόσι

Σε περυσινό άρθρο είχαμε κάνει λόγο για τα Κουραφέλκυθρα, που θα τα ξέρετε έτσι κι αλλιώς αν συχνάζετε στο Φέισμπουκ. Αν πάλι δεν τα ξέρετε, νομίζω ότι χάνετε.

Βέβαια, τα Κουραφέλκυθρα «δεν είναι καν λέξη» όπως λέει ο δημιουργός τους, ο κομίστας Αντώνης Βαβαγιάννης ή Κουραφέλκυθρος. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ γλωσσικό αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Πέρυσι είχαμε σχολιάσει εδώ στο ιστολόγιο ένα βιντεάκι του Κουραφέλκυθρου, γύρω από τη λέξη «μεθυσμενάκι». Τότε είχα γράψει: «Πριν από λίγο καιρό, μου είχε αρέσει πολύ ένα στριπ των Κουραφέλκυθρων που είχε γλωσσικό ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν να το παρουσιάσω εδώ αλλά το αμέλησα». Κατά σύμπτωση, ο Βαβαγιάννης αναδημοσίευσε πρόσφατα στη σελίδα του εκείνο το παλιό στριπ, οπότε το θυμήθηκα και το παρουσιάζω εδώ.

Στο στριπάκι αυτό, ο Κουραφέλκυθρος παρουσιάζει δυο συγκάτοικες (σικ, ρε) που μαλώνουν και παίζει με τις λέξεις που έχουν μόνο πληθυντικό, όπως Χριστούγεννα, ανάμεσά τους και πολλά τοπωνύμια, όπως τα Άνω Λιόσια του τίτλου του άρθρου μας. Οι δυο κοπέλες χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις στον ενικό, πράγμα που προφανώς έχει κωμικό αποτέλεσμα -εγώ τουλάχιστον γελάω πολύ όποτε το διαβάζω (Στην ίδια σειρά υπάρχει κι άλλο ένα στριπάκι με τις ίδιες συγκάτοικες να χρησιμοποιούν λέξεις από ζευγάρια, όπως τσάτρα-πάτρα, αλλά αυτό θα το δούμε άλλη φορά).

Ιδού το στριπάκι και στη συνέχεια θα κάνω την ψυχή του πάρτι, δηλαδή θα πω μερικά βαρετά πράγματα για αυτές τις λέξεις που δεν έχουν ενικό.

Ποιος είναι μπούμερ;

Είδαμε χτες πώς ο αρθρογράφος Πάσχος Μανδραβέλης, θέλοντας να αστειευτεί με μια διαφήμιση που είδε στον ιστότοπο της Αυγής, κατάφερε να γίνει ρεζίλι στο Τουίτερ επειδή έδειξε την άγνοιά του για το πώς λειτουργεί αυτό το είδος διαδικτυακών διαφημίσεων.

Ανάμεσα στους πολλούς χαρακτηρισμούς που εκτόξευσαν διάφοροι χρήστες κατά του Π. Μανδραβέλη, ο συχνότερος ήταν «μπούμερ», π.χ. «Eίσαι ο ορισμός του μπούμερ» ή «Επιμένει ο μπούμερ. Κατέβασε το AdBlock και σταμάτα να ξεφτιλίζεσαι» ή «Μάθε κι εσύ και ο άλλος ο μπούμερ πώς δουλεύουν τα Google Ads που μου θες να φέρεις και επενδύσεις» (αυτό απευθυνόταν στον υπουργό Άνευ Ανάπτυξης κ. Άδωνη Γεωργιάδη, ο οποίος επιδοκίμασε το τουίτ-γκάφα του Π.Μ. χαρακτηρίζοντάς το «κορυφαίο» και χωρίς να εννοεί «κορυφαία γκάφα»).

Σκεφτόμουν από πριν να αφιερώσω άρθρο στη λέξη αυτή, οπότε τώρα που βρήκα αφορμή περνάω στην πράξη. Μπούμερ λοιπόν είναι μειωτικός χαρακτηρισμός από νεότερο χρήστη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προς πιο ηλικιωμένο. Η φράση φυσικά έχει περάσει και στην πραγματική ζωή. Έχω ακούσει παράπονα πολλών ηλεφίλων που έχουν παιδιά στην εφηβεία ή την πρώτη μετεφηβεία, ότι τα παιδιά τους συνηθίζουν να κλείνουν τους διαξιφισμούς μαζί τους με τη φράση «Οκέι, μπούμερ» (για την οποία θα πούμε πιο κάτω) ή να τους αποκαλούν «μπούμερ».

Μπούμερ είναι ο αγγλοσαξονιστί boomer, baby-boomer που θα τον έλεγε ο κ. Μπαμπινιώτης. Εν αρχή λοιπόν ην το baby boom, η εκρηκτική αυξηση των γεννήσεων στον δυτικό κόσμο μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, που, όσον αφορά τις ΗΠΑ, μπορείτε να τη δείτε σε αυτό το διάγραμμα.

Σε ανύποπτο χρόνο, όταν είχε χρειαστεί να αποδώσω το baby boom το είχα πει «πληθυσμιακή έκρηξη» και το baby boomer «γενιά της πληθυσμιακής έκρηξης». Βέβαια τέτοιες αποδόσεις ταιριάζουν σε πιο επίσημα κείμενα -στον δημοσιογραφικό λόγο πολύ συχνά βλέπουμε τον ξένο όρο αμετάφραστο («μπέιμπι μπούμερ») ή και αμετάγραπτο (baby boomer).

Ποιοι είναι οι μπέιμπι μπούμερ; Έχω δει να χαρακτηρίζονται έτσι οι γεννημένοι από το 1946 έως το 1950, αλλά αυτός ο ορισμός είναι υπερβολικά στενός. Η διεθνής συναίνεση πλαταίνει πολύ περισσότερο τον όρο, αφού δέχεται ότι μπέιμπι μπούμερ είναι οι γεννημένοι από το 1946 έως το 1964 (η ελληνική Βικιπαίδεια περιέργως δέχεται το 1946-1962). Βέβαια, μετά το 1960 οι γεννήσεις, αν δείτε το παραπάνω διάγραμμα, είχαν πέσει αισθητά, αλλά οι περισσότεροι μελετητές δέχονται το διάστημα 1946-64 για την οριοθέτηση της γενιάς.

Στην Ελλάδα, έχουμε τον όρο «Γενιά του Πολυτεχνείου» ο οποίος περίπου ταυτίζεται με τους μπέιμπι μπούμερ. Ο Σαββόπουλος έχει τραγουδήσει «εμείς, του 60 οι εκδρομείς», παρόλο που, αν το δούμε αυστηρά, ο ίδιος οριακά δεν είναι μπέιμπι μπούμερ αφού γεννήθηκε το 1944. Ο Πάσχος Μανδραβέλης, γεννημένος το 1963, οριακά είναι, τουλάχιστον σύμφωνα με τον διεθνή ορισμό. Κι εγώ είμαι, και δεν ντρέπομαι γι’ αυτό.

Πώς φτάσαμε από τους μπέιμπι μπούμερ στους μπούμερ; Αφενός και βεβαίως με συντόμευση του όρου, αλλά για τη δημοτικότητα του όρου «μπούμερ» καθοριστικό ρόλο έπαιξε η παγκοσμίως διάσημη φράση Ok, boomer, που υπήρχε μεν από πιο παλιά, αλλά έγινε ακαριαία γνωστή στα πέρατα του κόσμου όταν χρησιμοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2019 σε ένα βίντεο στο Τικ Τοκ.

Θα το μεταφράζαμε «Εντάξει, μπάρμπα», και υπονοεί ότι ο μπούμερ δεν μπορεί να καταλάβει επειδη ανήκει σε μια άλλη, παλιότερη γενιά. Ειδικότερα, χρησιμοποιείται για να υπονοήσει ότι ο μπούμερ είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως σε σχέση με τις προόδους της τεχνολογίας ή ότι είναι τεχνοφοβικός, ότι είναι συντηρητικός, ότι έχει παρωχημένες αντιλήψεις ή ακόμα ότι έζησε σε μια περίοδο πολύ πιο εύκολη. Μια άποψη ή πράξη που θεωρείται τυπική για έναν μπούμερ λέγεται «μπουμεριά».

Πάντως, η φράση δεν έχει αποκλειστικό στόχο τους μπέιμπι μπούμερς, τους γεννηθέντες την περίοδο 1946-1964. Στη Βουλή της Νέας Ζηλανδίας τη χρησιμοποίησε μια βουλεύτρια γεννημένη το 1994 προς έναν βουλευτή γεννημένο το 1968. Και έχω δει να χρησιμοποιείται και προς νεότερους, όπως είπα πιο πάνω. Άλλωστε, θα θυμάστε πως όταν πηγαίναμε στο γυμνάσιο-λύκειο οι καθηγητές μας μάς φαίνονταν πολύ γέροι ενώ πολλοί ήταν απλώς σαραντάρηδες ή και νεότεροι.

Μεθυσμενάκι, μια ανακεφαλαίωση

Το σημερινό μας άρθρο κάνει ανακεφαλαίωση μιας συζήτησης που είχαμε κάνει πέρσι μέσα στο κατακαλόκαιρο (δεκαεξαύγουστο, να φανταστείτε) για ένα θέμα που ήρθε ξανά στην επιφάνεια από ένα βιντεάκι του Κουραφέλκυθρου.

Ίσως όμως δεν ξέρετε τον Κουραφέλκυθρο ή τα Κουραφέλκυθρα -και δεν σας αδικώ, διότι «δεν είναι καν λέξη» όπως λέει ο δημιουργός της, ο κομίστας Αντώνης Βαβαγιάννης ή Κουραφέλκυθρος. Τα κόμικς που δημοσιεύει στη σειρά Κουραφέλκυθρα ξεχωρίζουν για το σουρεαλιστικό χιούμορ και τα έξυπνα λογοπαίγνια που δείχνουν οξύ αισθητήριο. Μπορείτε να τα βρείτε στην ειδική σελίδα του Φέισμπουκ.

Πριν από λίγο καιρό, μου είχε αρέσει πολύ ένα στριπ των Κουραφέλκυθρων που είχε γλωσσικό ενδιαφέρον. Σκεφτόμουν να το παρουσιάσω εδώ αλλά το αμέλησα -δεν είναι όμως επίκαιρο οπότε επιφυλάσσομαι. Προχτές όμως, ο Αντώνης Βαβαγιάννης ανέβασε όχι κόμικς αλλά ένα βίντεο που πάλι έχει γλωσσικό ενδιαφέρον, αφού υποστηρίζει ότι «Η λέξη μεθυσμενάκι δεν υπάρχει».

Το βίντεο μπορείτε να το δείτε στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, αλλά και στο YouTube.

Καταπιάνεται λοιπόν ο Κουραφέλκυθρος με τη λέξη «μεθυσμενάκι», παρουσιάζοντας τα πορίσματα ενδελεχών ερευνών που κατατείνουν στο συμπέρασμα της Επιτροπής Αποκατάστασης της Αλήθειας πως «Δεν υπάρχει λέξη μεθυσμενάκι».

Στο βίντεο βλέπουμε τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου από τη Τζαμάικα, από τον αξέχαστο δίσκο Θαλασσογραφίες σε μουσική Μάνου Λοΐζου, έναν δίσκο που κλείνει φέτος μισόν αιώνα ζωής και τα τραγούδια του ακούγονται πάντοτε.

Το ρεφρέν της Τζαμάικας το έχουμε σίγουρα τραγουδήσει:

Κι αρμενίζαμε στα πέλαγα αγάπη μου παλιά
Κι ύστερα το βραδάκι μεθυσμενάκι στα καπηλειά
Σ’ έπινα κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά γουλιά

Ας το ακούσουμε: