Λεξιλογικά του Φιντέλ και της Κούβας

Το κείμενο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στο ένθετο Υποτυπώσεις της κυριακάτικης Αυγής, στη μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. Στην εδώ αναδημοσίευση πρόσθεσα μια παράγραφο, εικόνες και λινκ.

Περίπου την ώρα που δημοσιεύονται αυτές οι γραμμές, η κουβανέζικη γη υποδέχεται στα σπλάχνα της το ξακουστό παιδί της καθώς ο λαός της Κούβας κηδεύει τον Φιντέλ Κάστρο, τον ηγέτη της επανάστασής του, ενώ η Ελλάδα σώζει ως ένα βαθμό την τιμή της Ευρώπης, αφού μόνο ο Έλληνας πρωθυπουργός τόλμησε να παρευρεθεί στην τελετή –οπότε, λογικό είναι και το σημερινό άρθρο της στήλης να αποτίσει τον δικό του φόρο τιμής, λεξιλογώντας για τον Φιντέλ Κάστρο και την Κούβα.

Ας ξεκινήσουμε από το όνομα, το Φιντέλ. Fidel στα ισπανικά είναι ο πιστός, που ανάγεται στα λατινικά, fidelis, ίδια ρίζα ας πούμε με το fidelity της αναπαραγωγής του ήχου και το χάι φάι· και θα έλεγε κανείς πως ταίριαζε το όνομα στην προσωπικότητα του Κουβανού ηγέτη, ή πως ο γιος του γαιοκτήμονα, από τη στιγμή που διάλεξε να ταχθεί με το μέρος των αδύνατων (αν ήμουν εγγονός γαιοκτήμονα δεν θα είχα τέτοια δυνατότητα, έγραψε σ’ ένα αυτοβιογραφικό του κείμενο) εναρμονίστηκε με το όνομά του, πιστός αν και δεν έπαψε να προβληματίζεται, όπως δείχνουν ακόμα και τα τελευταία γραφτά του.

Ο Φιντέλ Κάστρο, άλλωστε, είναι από τους πολύ λίγους ανθρώπους στην σύγχρονη ιστορία που, χωρίς να είναι γαλαζοαίματος, κατάφερε ν’ αποκαλείται σε όλον τον πλανήτη με το μικρό του όνομα –Φιντέλ- όπως, κι ακόμα περισσότερο, ο συμπολεμιστής του ο Τσε με το παρατσούκλι του. Φιντέλ όμως ή Φιδέλ; Στα ισπανικά Φιδέλ προφέρεται, κι αφού έχουμε αυτόν τον φθόγγο θα μπορούσαμε να τον λέμε κι εμείς έτσι, αλλά από την άλλη ο τύπος Φιντέλ έχει καθιερωθεί διεθνώς και τις καθιερωμένες αποδόσεις τις πειράζουμε πιο δύσκολα· βέβαια, κι αυτές κάποτε αλλάζουν κι έτσι άλλωστε έγινε Γκεβάρα ο Τσε, ενώ στην Αυγή της δεκαετίας του 1960 γραφόταν Γκουεβάρα.

Ολαντικά μεζεδάκια

Όχι Ολλανδικά, από την Ολλανδία, αλλά Ολαντικά, από τον Φρανσουά Ολάντ (François Hollande), τον απερχόμενο πρόεδρο της Γαλλίας, που ανακοίνωσε χτες την απόφασή του να μην διεκδικήσει την επανεκλογή του στις προεδρικές εκλογές του Μαΐου, καθώς έβλεπε τη δημοτικότητά του να έχει κατρακυλήσει και τις δημοσκοπήσεις να του δίνουν μονοψήφια ποσοστά. Βέβαια και του Ολάντ το όνομα από την Ολλανδία προέρχεται –

Το διάγγελμα με το οποίο ο Ολάντ ανακοίνωσε την απόφασή του είχε γούστο, διότι ο απερχόμενος πρόεδρος επί 5-6 λεπτά έκανε έναν μάλλον θετικό απολογισμό της θητείας του, κι έτσι οι περισσότεροι που τον άκουγαν πίστεψαν πως στο τέλος θα ανακοίνωνε την υποψηφιότητά του -αλλά τελικά τους αιφνιδίασε.

Τα μεζεδάκια πάντως θα μπορούσα να τα ονοματίσω και «ολαντοϊταλικά» αφού αυριο γίνεται στην Ιταλία ένα σημαντικό δημοψήφισμα για την αλλαγή της συνταγματικής δομής της χώρας -ένα δημοψήφισμα που αναμένεται να βγάλει αποτέλεσμα Όχι, και ίσως σημάνει την παραίτηση της κυβέρνησης Ρέντσι. Να κρατάμε πάντως μικρό καλάθι γιατί τώρα τελευταία οι εκλογικές προβλέψεις δεν επιβεβαιώνονται.

Eννοείται ότι τα μεζεδάκια καθαυτά δεν έχουν καμιά σχέση με την ολαντική αποχώρηση ή το ιταλικό δημοψήφισμα.

* Και ξεκινάμε με μια νέα λέξη που την έφτιαξε τις προάλλες, θέλοντας προφανώς να εμπλουτίσει τη γλώσσα μας, ο Γιώργος Αυτιάς. Νουθετώντας τον βουλευτή Κ. Ζαχαριάδη του ΣΥΡΙΖΑ, ο τιτάνας της δημοσιογραφίας απεφάνθη ότι «Ο προπετισμός στην αρχαία Ελλάδα τιμωρούνταν με αυστηρότατη ποινή» (στο 17.45 περίπου  του αποσπάσματος).

Δεν ξέρω τι είναι ο προπετισμός και αν τον τιμωρούσαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, όμως ο κύριος Αυτιάς είναι πολύ τυχερός που στη σύγχρονη Ελλάδα η ημιμάθεια όχι μόνο δεν τιμωρείται αλλά θεωρείται και προσόν.

* Προπετισμός λοιπόν δεν υπάρχει, αλλά τι λέτε για την προτεραιοποίηση -ή μάλλον για το ρήμα «προτεραιοποιώ»; Με ρώτησε φίλος στο FB, επειδή το ρήμα αυτό το χρησιμοποίησε ο Αλέξης Τσίπρας τις προάλλες στην ομιλία του στη Θεσσαλονίκη, λέγοντας ότι «θα μας δίνεται η δυνατότητα σε καθημερινή βάση να προτεραιοποιούμε τις δραστηριότητες που απαιτούνται για την επίλυση των προβλημάτων».

Ο Μποστ σκιτσάρει τον Φιντέλ Κάστρο το 1960

Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο μαθεύτηκε το πρωί του περασμένου Σαββάτου, όταν είχε ήδη ανέβει το άρθρο εκείνης της ημέρας, ενώ τις επόμενες μέρες είχα ταξίδι κι έτσι δεν μπόρεσα να γράψω κάτι για να τιμήσω τον μεγάλο Κουβανό επαναστάτη που σημάδεψε τον κόσμο και τις γενιές μας. Ωστόσο, με τα σχόλιά σας κυρίως εκείνη τη μέρα δεν έμεινε αμνημόνευτος ο Φιντέλ στο ιστολόγιο. Επειδή όμως καλό είναι να τιμηθεί και με ειδικό άρθρο ο Φιντέλ Κάστρο, κι επειδή τα περισσότερα έχουν ειπωθεί, διάλεξα να παρουσιάσω σήμερα ένα σκίτσο του Μποστ για τον Κάστρο και τη θυελλώδη επίσκεψή του στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 1960, που μου το θύμισε ένας φίλος στο Φέισμπουκ.

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε στη Μακεδονία στις 21 Σεπτεμβρίου 1960 και παρουσιάζει, σκιτσογραφική αδεία θα λέγαμε, τον Φιντέλ Κάστρο να ξαπλώνει σε ένα παγκάκι, σ’ ένα πάρκο του Μανχάταν, για να κοιμηθεί.

Στην Καραϊβική με τον Μποστ

Καιρό έχουμε να βάλουμε Μποστ, οπότε το σημερινό άρθρο θα είναι αφιερωμένο σε αυτή τη μεγάλη αγάπη μου. Το σκίτσο που θα σας παρουσιάσω σήμερα το είχα ξεχωρίσει να το δημοσιεύσω στα τέλη Οκτωβρίου, επειδή τότε συμπληρώνονταν τα πενήντα χρόνια από το σημαντικό διεθνές γεγονός που ενέπνευσε τη γελοιογραφία, αλλά με το ένα και με το άλλο το ξέχασα και το ξαναθυμήθηκα πρόσφατα. Οπότε, πρέπει ή να περιμένω άλλα 50 χρόνια για να το παρουσιάσω στην εκατοστή επέτειο ή να το δημοσιεύσω τώρα, ελπίζοντας ότι μεταξύ φίλων ο ενάμισης μήνας δεν θα χαλάσει τη στρογγυλάδα των πενήντα χρόνων. Και διάλεξα το δεύτερο, επειδή φοβήθηκα μήπως, αν το αναβάλω για το 2062 το ξεχάσω και πάλι.

Το γεγονός που συγκλόνισε τον κόσμο πριν από πενήντα χρόνια (και ενάμιση μήνα), και που έδωσε στον Μποστ την έμπνευση για το σκίτσο που θα δούμε, ήταν η κουβανική κρίση ή η κρίση των πυραύλων του 1962. Σε αντίδραση στην πρόθεση των σοβιετικών να εγκαταστήσουν πυραύλους στην Κούβα (ως αντίδραση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων στην Τουρκία), ο πρόεδρος Κένεντι των ΗΠΑ προχώρησε στις 22 Οκτωβρίου σε ναυτικό αποκλεισμό του νησιού και ανάγγειλε ότι θα πραγματοποιούσε νηοψίες σε όλα τα πλοία που προσέγγιζαν την Κούβα. Ο Νικήτας Χρουστσόφ, γραμματέας του ΚΚ της ΕΣΣΔ απάντησε ότι αυτό ήταν παραβίαση του διεθνούς δικαίου που φέρνει την ανθρωπότητα στο χείλος της θερμοπυρηνικής σύρραξης. Ωστόσο, ύστερα από μερικά τεταμένα εικοστετράωρα βρέθηκε συμβιβαστική λύση, με τη βοήθεια του Ου Θαντ, του ΓΓ του ΟΗΕ. Οι σοβιετικοί απέσυραν τους πυραύλους τους από την Κούβα και οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν ότι δεν θα έκαναν ποτέ εισβολή στην Κούβα. Υπήρχε ωστόσο κι ένας μυστικός όρος στη συμφωνία, που δεν ανακοινώθηκε: οι Αμερικανοί απέσυραν τους πυραύλους τους από την Τουρκία. Ο συμβιβασμός αυτός χαιρετίστηκε σε όλο τον κόσμο σαν νίκη της ειρήνης. Μια περαιτέρω χειρονομία καλής θέλησης ήταν η εγκατάσταση του «κόκκινου τηλεφώνου» για απευθείας επικοινωνία ανάμεσα σε Ουάσινγκτον και Κρεμλίνο.

Το σκίτσο του Μποστ δημοσιεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου 1962 στην Ελευθερία, δηλαδή τη μέρα που ανακοινώθηκε η συμφωνία των δυο υπερδυνάμεων, αλλά φυσικά αναφέρεται στα προηγούμενα γεγονότα: