Πανωλεθρία

Η πανωλεθρία είναι λέξη σύνθετη, από το παν + όλεθρος. Ο όλεθρος  γράφεται με όμικρον, αλλά εξαιτίας του νόμου της  «έκτασης εν συνθέσει» (ή νόμου του Βακερνάγκελ,  από  τον υπουργό που… από τον φιλόλογο που τον  διατύπωσε) το ο τρέπεται σε ω, όπως και στον όροφο που γίνεται στη σύνθεση ημιώροφος, το έλεος που γίνεται ανηλεής, ή το ακούω που γίνεται βαρήκοος.

Αλλά σήμερα, την  επαύριο των εκλογών, δεν  λεξιλογούμε. Πανωλεθρία ήταν  η  χτεσινή ετυμηγορία από τις κάλπες και δυστυχώς ήταν πανωλεθρία για το κόμμα που υποστήριζα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Η πανωλεθρία του ενός είναι  χαρά του άλλου ή των άλλων, και οι χτεσινές εκλογές ήταν  θρίαμβος της  Νέας Δημοκρατίας και του κ. Μητσοτάκη προσωπικά. Σκέφτηκα να βάλω τίτλο «πανωλεθρίαμβος» αλλά αυτό το εύρημα του Κωνστ. Τζούμα λέγεται  συνήθως για μια πανωλεθρία που την  παρουσιάζουμε για θρίαμβο, ενώ εδώ έχουμε πανωλεθρία που είναι πανωλεθρία και θρίαμβο που είναι θρίαμβος.

Στον ιστότοπο του υπουργείου,  στις 2 το  πρωί, τα σχεδόν πλήρη αποτελέσματα (που φέτος βγήκαν  με μεγάλη ταχύτητα, κάτι καλοδεχούμενο) είναι τα εξής:

Όταν στις 7 το βράδυ βγήκαν τα πρώτα έξιτ πολ, που ήδη έδιναν μεγάλη διαφορά, 38-27, το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά δεν ήταν το τελευταίο, ούτε το μεγαλύτερο. Πρόκειται για αποτελέσματα που κανείς δεν φανταζόταν, παρόλο που τις τελευταίες μέρες πλήθαιναν οι προβλέψεις ότι η διαφορά ανάμεσα στα δυο πρώτα κόμματα θα  είναι μεγάλη -όπου όμως το μεγάλη οριζόταν ως πάνω από 5 ή 6 μονάδες, όχι 20+!

Και οι δημοσκοπήσεις άλλωστε έδιναν διαφορά γύρω στις 6 μονάδες. Ελπίζαμε πολλοί ότι θα έπεφταν έξω. Έπεσαν θεαματικά έξω -αλλά όχι έτσι που το περιμέναμε.

Παρόλο που το κοινό του ιστολογίου ίσως να μην  είναι αντιπροσωπευτικό, στο προεκλογικό στοίχημα που διοργανώσαμε μόνο ένας από τους 776 συμμετέχοντες (ακριβέστερα: μόνο μία από τις 776 προβλέψεις) προσέγγισε ικανοποιητικά τα αποτελέσματα: ο φίλος με το παρανόμι manolas πρόβλεψε σκορ 41-18 και 5 κόμματα στη Βουλή. Μπράβο του και κερδίζει δίκαια τη σπαμακόπιτα. Αν θέλει, ας σχολιάσει να  μας πει περισσότερα για το σκεπτικό του.

Advertisement

Μεζεδάκια της μομφής

Θα καταλάβατε ότι τα ονομάζω έτσι επειδή, την ώρα που τα έγραφα χτες το μεσημέρι, διεξαγόταν στη Βουλή η συζήτηση για την πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης. Και θα έχετε δίκιο αν μου πείτε ότι ο κανονικός όρος είναι «πρόταση δυσπιστίας», θα σας αντιτείνω όμως ότι τίτλο «Μεζεδάκια δυσπιστίας» έχουμε ήδη χρησιμοποιήσει το 2018, όπως και «Δύσπιστα μεζεδάκια» πέρυσι -κι έτσι, τα είπα «μομφής».

Μπόρεσα να παρακολουθήσω κάποια σημεία από τη συζήτηση κι έτσι αλίευσα μερικά γλωσσικά αστοχήματα για να τα σερβίρω στη σημερινή πιατέλα.

Για παράδειγμα, ο πρωθυπουργός, απευθυνόμενος στον Αλέξη Τσίπρα είπε:

Αλλά δεν μας απαντήσατε, κ. Τσίπρα, και θέλω να σας ρωτήσω ευθέως, εάν στην επιστολή την οποία σας ενεχυρίασε ο Πρόεδρος της Αρχής αναφέρθηκαν τα ονόματα τα οποία δημοσιεύσατε σήμερα, ναι ή όχι; Υπήρχαν τα ονόματα ή δεν υπήρχαν;

Αλλά δεν τη βάζουμε ενέχυρο την επιστολή, τη δίνουμε στο χέρι, την εγχειρίζουμε. Άρα, που σας ενεχείρισε έπρεπε να πει. Πιο απλό βέβαια θα ήταν να πει: που σας έδωσε, που σας έδωσε ιδιοχειρως.

Επίσης, αν άκουσα καλά, ο Αλ. Τσίπρας είπε για τα «τρεισήμισι χρόνια» της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Αυτό θεωρείται λάθος, είναι μάλιστα από τα πρώτα πρώτα που βρίσκει κανείς στα λαθολόγια, διότι τα χρόνια είναι γένους ουδετέρου, οπότε αφού έχουμε «τρία» χρόνια πρέπει να πούμε «τριάμισι χρόνια» αλλά «τρεισήμισι μήνες» και «τρεισήμισι ώρες». Αλλά για το θέμα αυτό χρωστάμε άρθρο.

Επίσης, έτυχε να ακούσω τον βουλευτή της ΝΔ κ. Χαρακόπουλο να επαινεί τον δημόσιο τομέα «που καταγάγει καθημερινά νίκες». Αλλά ενώ θα πούμε «έχει καταγάγει» ή μπορούμε να πούμε «θα καταγάγει» ή «φιλοδοξεί να καταγάγει», στην οριστική του ενεστώτα το ρήμα είναι «κατάγει». Πρόσεξα επίσης ότι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ανέφερε μια λέξη που μας απασχόλησε πρόσφατα, την κουτσουκέλα, αλλά χρησιμοποίησε τον τύπο «κουτσικέλα».

Τέλος, πρόσεξα ότι ο Αλ. Τσίπρας χρησιμοποίησε τον κακόζηλο αγγλότροπο πληθυντικό, όταν είπε ότι ο πολίτης φοβάται να περάσει «έξω από τα σουπερμάρκετΣ». Το σωστό είναι «τα σουπερμάρκετ’, βέβαια.

Κι ένα μαργαριτάρι σχετικό με τη συζήτηση στη Βουλή, αλλά από εφημερίδα. Iδού ο πρωτοσέλιδος τίτλος του Ποντικιού:

Πρόκειται βέβαια, όπως το λένε κι οι ίδιοι στον υπότιτλο, για παράφραση του πασίγνωστου ρητού «Έστι δίκης οφθαλμός ός τα πάνθ’ ορά». Ωστόσο, οι μεταξωτές περισκελίδες θέλουν επιδέξιους χειριστές. Το «ους» (το αυτί) είναι ουδέτερο, άρα η αντωνυμία έπρεπε να είναι «ό», όχι «ός». Και το «ακούει» δεν δασύνεται όπως το «ορά», άρα «τα πάντ’ ακούει».

* Κι ένα πρωθυπουργικό μαργαριτάρι, σχετικό με τη συζήτηση στη Βουλή αλλά φιλοτεχνημένο την προηγούμενη μέρα, σε ομιλία στο Ηράκλειο. Αναφέροντας προηγούμενη δήλωση του Αλέξη Τσίπρα, ο Κ. Μητσοτάκης είπε: «Υπάρχουν δικαστάς εις τας Αθήνας» (στο 55.30 του βίντεο, εδώ).

Ο Τσίπρας όμως (είδα το βίντεο) είπε, φυσικά, «Υπάρχουν δικασταί εις τας Αθήνας». Επαναλάμβανε ρήση του Ελευθ. Βενιζέλου, ο οποίος παράφραζε την παροιμιώδη φράση «Υπάρχουν δικαστές στο Βερολίνο», που αποδίδεται σε έναν μυλωνά στο Πότσδαμ.

* Αστείο ορθογραφικό λάθος που είδα στα Υπογλώσσια, όπου κάποιος εμπορικός ιστότοπος προτείνει ταξινόμηση των προϊόντων που εκθέτει κατά διάφορους τρόπους, ανάμεσά τους και κατά «φθήνουσα» τιμή.

Φθίνουσα βεβαίως, δηλαδή ξεκινάει από τη μεγαλύτερη και κατεβαίνει προς τη μικρότερη, αλλά η έλξη από τις φθηνές τιμές φάνηκε ακαταμάχητη.

Αχ, πότε θα έρθει το φθηνόπωρο, που είπε κάποιος.

* Διαβάζω στον 984:

Το φημισμένο Αδριάνειο Υδραγωγείο, το οποίο είναι λειτουργικό επί 19 αιώνες, συνεχίζοντας να μεταφέρει νερό από την Πάρνηθα και την Πεντέλη στην Αθήνα, αναδεικνύει αλλά και το καταστεί παραγωγικό, ο δήμος Χαλανδρίου κατασκευάζοντας το πρώτο δίκτυο στη χώρα αποκλειστικά μη πόσιμου νερού. Μετά από 60 χρόνια εκτός λειτουργίας, το πολύτιμο νερό που κυλάει μέσα στο Αδριάνειο θα είναι προσβάσιμο στους κατοίκους του Χαλανδρίου για ποτιστικές και άλλες ανάγκες.

Συκοφαντικά μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι εξαιτίας της συζήτησης που έγινε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τον αγγλικό όρο sycophant, που τον χρησιμοποίησε τις προάλλες ο πρωθυπουργός στο Στρασβούργο λανθασμένα, επηρεασμένος από την ελληνική σημασία της λέξης: είπε They accuse me of being a liar, a sycophant, εννοώντας «με λένε συκοφάντη», ενώ η αγγλική λέξη έχει αλλάξει σημασία και σημαίνει «κόλακας, τσανακογλείφτης».

Το λάθος είναι συγγνωστό, ιδίως από Έλληνα που μιλάει αγγλικά και που επηρεάζεται από την συχνότατη χρήση της ελληνικής λέξης -έτσι μας παραπλανούν οι ψευτοφίλοι, στους οποίους άλλωστε αφιερώσαμε προχτές ειδικό άρθρο, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Εμπαθείς συκοφάντες απολογούνται. Ωστόσο, δύο πράγματα μού έκαναν εντύπωση: αφενός ότι υπάρχουν δυο-τρία ελληνικά λεξικά (αγγλοελληνικά ή ελληνοαγγλικά) που δίνουν στον όρο sycophant και τη σημασία «συκοφάντης», ενώ κανένα αγγλικό λεξικό δεν συμφωνεί μαζί τους, και αφετέρου ότι όχι λίγοι οπαδοί του πρωθυπουργού στο Τουίτερ αποδύθηκαν σε εργώδεις προσπάθειες για να τον δικαιολογήσουν, ότι τάχα η λέξη sycophant στα αγγλικά σημαίνει «συκοφάντης» στην καθομιλουμένη.

Αλλά στο σημερινό μας άρθρο θα έχουμε κι άλλα πρωθυπουργικά και γενικώς πολιτικά (όχι πολίτικα) μεζεδάκια, διότι μεσολάβησε η συζήτηση της Τετάρτης στη Βουλή, που μας έδωσε άφθονο υλικό.

* Αλλά ας ξεκινήσουμε με κάτι μη πολιτικό, ένα σουπεράκι από τον Σκάι, από τη συνέντευξη τύπου του ελληνοαυστραλού Νικ Κύργιος (ή Νικ Κύργιου;) ύστερα από το επεισοδιακό ματς με τον Στέφανο Τσιτσιπά στο Γουίμπλεντον.

«Δεν έκανα τίποτα ασεβή προς τον Στέφανο». Ε, δεύτερης γενιάς είναι το παιδί, μην είμαστε πολύ αυστηροί που τα μπερδεύει στα τριγενή και δικατάληκτα.

(Πλάκα κάνω βέβαια, στα αγγλικά μίλησε ο Κύργιος και η μετάφραση είναι του Σκάι).

* Γράφει στα Υπογλώσσια ο φίλος μας ο Ακίνδυνος κι επειδή τα γράφει ωραία τον αντιγράφω επί λέξει και ασύστολα:

Από το αγαπημένο μας ΑΠΕ

«Αυτό που έχουμε ήδη ακούσει σήμερα είναι μια σημαντική χορωδία ολόκληρου του κόσμου, όχι μόνο των ΗΠΑ, για να (…) σταματήσει η επίθεση», δήλωσε ο Αμερικανός αξιωματούχος απευθυνόμενος σε δημοσιογράφους

Ο Μπλίνκεν, που για μία ψήφο θα έκανε τη δήλωση στα ελληνικά, είπε:

what we’ve heard today already is a strong chorus from around the world – not just the United States, but around the world – about the need for this aggression to end

Οπωσδήποτε είναι μια σημαντική παρέκκλιση από τις προηγούμενες επιτυχίες του ΑΠΕ, ότι το chorus δεν μεταφράστηκε χορός.

Αλλά ίσως να ήταν καλύτερα να αποδοθεί σαν συναίνεση ή ομοφωνία.

Σημειώστε το κι αυτό στα ψευδόφιλα που λέγαμε προχτές.

* Φίλος από Ηράκλειο Κρήτης στέλνει πρόσκληση για μια εκδήλωση που έγινε χτες.

«Θύμισες της Μικρασίας» -φυσικά είναι «θύμησες», γιατί είναι η θύμηση (η ενθύμηση, αφού). Μπορεί βέβαια το λάθος να είναι του κορέκτορα, αφού το «θύμησες» μπορεί να μην το ξέρει, και να θεωρεί ότι είναι λάθος αντί για «(εσύ) θύμισες».

Αλλά όταν έχουμε να τυπώσουμε κάτι που θα πάει σε πολύ κόσμο, με προσοχή, τηρώντας τα μέτρα προστασίας, κοιτάμε και δεύτερη φορά τι βγάζει ο κορέκτορας. Και δεν τον αφήνουμε να βάλει δυο τόνους στο «Μικράσίας».

* Κι ένα κωμικό λάθος από την Άθενς Βόις. Σε βιβλιοκριτική γραμμένη με ύφος χιλίων καρδιναλίων (ή έστω προφεσόρων) διαβάζουμε:

Το εάν ο Ένγκελς, έπεσε στην παγίδα σκιτζήδων ανθρωπολόγων, (Lewis Morgan, Margaret Mead), οι οποίοι μισούσαν την κοινωνική οργάνωση και τους ισχυρούς θεσμούς ενός σύγχρονου κράτους, είναι δευτερεύον θέμα.

Το να αποκαλεί ο αρθρογράφος σκιτζήδες τον Λιούις Μόργκαν και τη Μάργκαρερ Μιντ είναι βεβαίως δικαίωμά του. Αλλά να παρουσιάζει τον Φρίντριχ Ένγκελς να έχει επηρεαστεί από τα γραφτά της Μιντ, η οποία γεννήθηκε το 1901, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του Ένγκελς, ε, αυτό παραπάει!

(Το γιατί οι απανταχού δεξιοί έχουν στη μπούκα την Μάργκαρετ Μιντ θα το δούμε άλλη φορά).

* Κι ένα φαρμακευτικό. Φίλος στέλνει την ετικέτα πρώτης ύλης από φαρμακευτικό σκεύασμα. Όπως βλέπετε, σε όλες τις γλώσσες (και είναι καμιά τριανταριά) γράφει το αντίστοιχο του ‘υγρή μαλτιτόλη’ (εκτός από τα βουλγάρικα) αλλά στα ελληνικά  γράφει ‘ελληνικά υγρό’. Μπορεί να ήταν και εντολή προς τον τυπογράφο να το γράψει με ελληνικά στοιχεία και όχι με λατινικά, τι να πω.

* Στη συζήτηση της Τετάρτης στη Βουλή, ο πρωθυπουργός έκανε μερικά φραστικά λάθη ή σαρδάμ που προσέχτηκαν. Μιλώντας για το ειδικό δικαστήριο, είπε στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης «στο ειδώλιο θα κάτσει το ηθικό σας πλεονέκτημα» -εδώ μπορείτε να δείτε το σχετικό βιντεάκι. Στα ειδώλια γενικά δεν καθόμαστε, είναι εύθραυστα αλλά και αιχμηρά. Σε εδώλια, πάλι, καλό είναι να μην μας καθίζουν.

Επίσης, είπε «Η Τουρκία ανέκρουσε πρίμα» (εδώ το βιντεάκι) ή ίσως «ανέκρουσε πρύμα», πάντως το σωστό είναι «ανέκρουσε πρύμνα».

Ακόμα, τη στιγμή που ανακοίνωνε ότι δεν θα κάνει εκλογές το φθινόπωρο (επιδοκιμάζω, έχω πολλές δουλειές τότε και δεν με βολεύει) είπε «Η ζωή θα επιβεβαιώσει τα λεγάμενά μου». Ίσως πρόκειται για στοιχείο της ιδιολέκτου του, όπως το πράματι, πάντως είναι απόκλιση.

Ακόμα, πρόσεξα ότι είπε «Η Ελλάδα άνηκε και ανήκει στη σωστή πλευρά της Ιστορίας». Επιδοκιμάζω τον λαϊκό τύπο «άνηκε». Όσο για τη σωστή πλευρά της ιστορίας, το κλισέ το λένε όλοι πια, να δούμε πότε θα το βαρεθούν.

* Λυπάμαι που δεν μπορώ να κρατήσω ισορροπίες. Εννοώ ότι από την ομιλία του Τσίπρα πρόσεξα μόνο το «η συντάκτης η κ. Μάνδρου…»

Προς τι τα μουστάκια; Η συντάκτρια, μια χαρά καθιερωμένος και λεξικογραφημένος είναι ο έμφυλος τύπος.

Όταν αυτό το ανέφερα στο Τουίτερ, μια σχολιάστρια, δικηγόρος στο επάγγελμα, μου γράφει «Εμένα πάντως δεν μου αρέσει να με λένε ‘δικηγορίνα’, προτιμώ δικηγόρος». Και βέβαια δεν τίθεται θέμα για τα επαγγελματικά θηλυκά σε -ος, αλλά δείχνει η αντίδραση αυτή ότι ορισμένοι έμφυλοι τύποι έχουν τη στάμπα της υποτίμησης.

* Για το πιτόγυρο, που είπε στη Βουλή ο Δημ. Κουτσούμπας, ίσως αξίζει άρθρο -αν δεν προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο Βορείων και Νοτίων.

* Στο νέο επεισόδιο της πισπιριγκιάδας, ο Άλφα μάς πληροφορεί ότι «η Μαλένα τινάχτηκε κι έβγαλε ένα βρόγχο».

Ρόγχο έβγαλε το κακόμοιρο, αλλά μην έχουμε περισσότερες απαιτήσεις από την κ. Τατιάνα.

* Φίλος στέλνει λινκ προς άρθρο της Καθημερινής, όπου παρουσιάζεται (υμνητικά) ένα πρωτοποριακό ιδιωτικό σχολείο. Εκεί διαβάζουμε ότι οι προγραμματιστές της Σίλικον Βάλεϊ και τα στελέχη της Γκουγκλ «δεν αναζητούν για την εκπαίδευση των παιδιών τους διαδραστικούς πίνακες και εργαλεία τελευταίας γενιάς, αλλά επιλέγουν ένα Waldorf σχολείο, στο οποίο η μάθηση γίνεται μέσα από τις παλιές και δοκιμασμένες μεθόδους: με μολύβι, χαρτί και μαυροπίνακα.»

Σχολιάζει ο φίλος μου:

Δες πώς εδραιώνεται, αγαπητέ μου Νίκο, αυτός ο αγγλισμός. Είμαι βέβαιος ότι προ 20ετίας ο δημοσιογράφος θα έγραφε σχολείο τύπου Waldorf, δεν θα χρησιμοποιούσε την ξένη λέξη ως επίθετο.

Και μάλλον έχει δίκιο.

* Μου στέλνει φίλος το εξής σουπεράκι:

Ανησυχούν οι σφοδροί άνεμοι, λοιπόν.

Παλιότερα θα γράφαμε «προκαλούν ανησυχία οι σφοδροί άνεμοι». Λέμε επίσης «Μας ανησυχούν οι σφοδροί άνεμοι». Ωστόσο, παλιότερα δεν γράφαμε «Ανησυχούν οι άνεμοι», διότι οι άνθρωποι ανησυχούν (όταν φυσάνε σφοδροί άνεμοι).

Ίσως πρόκειται για νέα τάση, διότι κι άλλες φορές έχω επισημάνει (και έχω αναφέρει εδώ) παρόμοια σχήματα, π.χ. «Ανατριχιάζει η εξομολόγηση του τάδε», αντί για «Προκαλεί ανατριχίλα….»

Εσείς πώς το κρίνετε; Συμφωνείτε με το «Ανησυχούν οι σφοδροί άνεμοι» ή σας ξενίζει;

* Κι ένα ακόμα του πρωθυπουργού, που μου το στέλνει φίλος αλλά δεν έχω τον καιρό να βρω το σχετικό ηχητικό και να επαληθεύσω αν σωστά άκουσε ο φίλος μου.

«Ίσως δεν αντελήφθην ο κύριος Ερντογάν τί εννοούσα…». Ναι, με τελικό»νι» στο αντελήφθη. Απόσπασμα από την (προχτεσινή) συνέντευξη Κυριάκου στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ.

* Φίλος στέλνει τη φωτογραφία από το Καλέντζι -όχι της Αχαΐας απ’ όπου έλκουν την καταγωγή οι Παπανδρέου, αλλά της Αττικής, του Μαραθώνα.

Όλα καλά, αλλά ο βυζαντινός στα αγγλικά δεν είναι Vyzantine παρά Byzantine.

* Μια μόδα που την πρόσεξα τώρα τελευταία στην αθλητική δημοσιογραφία, με παράδειγμα πρόσφατο άρθρο του Αντ. Καρπετόπουλου (το είδα εδώ):

Φέτος αντίθετα τα κλειδιά τα έχει ο τεχνικός διευθυντής Μπότο. Που άφησε τον Πασχαλάκη και τον Κρέσπο να φύγουν κόντρα στα θέλω του Ραζβάν

Ο Μπότο λοιπόν πήγε κόντρα στα «θέλω» του Ραζβάν Λουτσέσκου. Ο Καρπετόπουλος το συνηθίζει πολύ αυτό, αντί για να λέει «οι επιθυμίες» ή «οι απαιτήσεις» ή κάτι άλλο. Βλέπω όμως ότι και αρκετοί άλλοι αθλητικογράφοι το χρησιμοποιούν, είτε βάζοντας το «θέλω» σε εισαγωγικά είτε όχι, κι έτσι διαβάζω για «τα ‘θέλω’ του Γιοβάνοβιτς» ή ότι έγινε επαφή του Παναθηναϊκού με τον Σεπφ, «με τον διεθνή Αυστριακό μέσο και τους εκπροσώπους του να δείχνουν τη διάθεση να χαμηλώσουν τα «θέλω» τους για την ολοκλήρωση της μεταγραφής στο «τριφύλλι».» Παλιότερα θα λέγαμε «να χαμηλώσουν τις απαιτήσεις τους.

Βέβαια, δεν αποκλείω να είναι εντελώς καθιερωμένος εκφραστικός τρόπος εδώ και πολύ καιρό κι εγώ να τον παίρνω είδηση μόλις τώρα.

* Χτες είχαμε τη δολοφονία του Σίνζο Άμπε, πρώην πρωθυπουργού της Ιαπωνίας. Πριν ακόμα μαθευτεί ότι ο Άμπε τελικά υπέκυψε στα τραύματά του, φίλη μου έστειλε λινκ σε άρθρο που είχε τον τίτλο: Μάχη για τη ζωή του δίνει ο πρώην Ιάπωνας πρωθυπουργός.

Και σχολίασε η φίλη: Όταν τον πυροβόλησαν έπαψε να είναι Ιάπωνας;

Πράγματι, είναι ο Ιάπωνας πρώην πρωθυπουργός. Βέβαια και στα αγγλικά λένε the former Japanese prime minister.

* Αλλά για το ίδιο θέμα είχαμε τη λαθροχειρία του Αντένα. Στο ρεπορτάζ για τη δολοφονία του Άμπε, μας λέει ότι ο (καθ’ ομολογία) δολοφόνος είχε υπηρετήσει στις ειδικές δυνάμεις και μετά λέει ότι είχε πάθος με τον Τσε Γκεβάρα και δείχνει αυτό:

Aλλά ο εικονιζόμενος είναι ο Hideo Kojima, ένας από τους πιο διάσημους δημιουργούς ηλεκτρονικών παιχνιδιών και φυσικά εντελώς άσχετος με τη δολοφονία του Άμπε! Hidea λαθροχειρία… (ή hideous).

Όπως είπαμε στα σχόλια του προηγούμενου μεζεδοάρθρου μας, κι ένας ακροδεξιός πολιτικός στη Γαλλία διακίνησε τις ίδιες φωτογραφίες του Hideo Kojima τάχα ότι πρόκειται για τον (καθ’ ομολογία) δολοφόνο του Άμπε. Και βέβαια, στον σημερινό κόσμο όπου όλα μαθαίνονται, η λαθροχειρία του Γάλλου ακροδεξιού και του Αντένα μαθεύτηκε και στην Ιαπωνία, κι έτσι το καλό κανάλι (το κοκοκάναλο, λέγανε παλιά) κατάφερε να γίνει ρεζίλι διεθνώς. Φαίνεται μάλιστα ότι το ενδιαφέρον του καθ’ ομολογία δολοφόνου για τον Τσε Γκεβάρα είναι εύρημα των ακροδεξιών.

Σε κάθε περίπτωση γεννιέται το ερώτημα, από ποιο βόθρο ψαρεύει το ειδησεογραφικό του υλικό ο Αντένα…..

Εμπαθείς συκοφάντες απολογούνται

Η φράση του τίτλου θα μπορούσε να προέρχεται από δικαστηριακό ρεπορτάζ -κάποιοι μηνύθηκαν για συκοφαντική δυσφήμηση, η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο και τώρα η δίκη έφτασε στη φάση της απολογίας των κατηγορουμένων. Βέβαια, ο ρεπόρτερ θα ήταν προκατειλημμένος, αφού αφενός χαρακτηρίζει τους κατηγορούμενους και αφετέρου τους θεωρεί συκοφάντες ήδη πριν καταδικαστούν.

Αλλά βέβαια η φράση του τίτλου είναι φτιαχτή και οι τρεις της λέξεις επίτηδες διαλεγμένες, με μια κοινή ιδιότητα, που θα την έχετε ίσως μαντέψει. Και οι τρεις λέξεις έχουν μεταφερθεί στα αγγλικά, όπου όμως η σημασία τους έχει αλλάξει, είναι αρκετά ή τελείως διαφορετική από την νεοελληνική σημασία.

Φυσικά, την αφορμή την πήρα από την προχτεσινή εμφάνιση του πρωθυπουργού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Μια θλιβερή εμφάνιση, πρέπει να πω, αφενός διότι η ομιλία του ήταν διχαστική, και αναπόφευκτα προκάλεσε απαντήσεις από ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και αφετέρου διότι δεν μπόρεσε να δώσει πειστικές απαντήσεις στις κριτικές που ακούστηκαν από εκπροσώπους πολιτικών ομάδων. Αλλά εδώ δεν θα σταθώ στην ουσία παρά σε μια παρωνυχίδα της προχτεσινής παρουσίας. Θα μπορούσα να την περάσω και ως μεζεδάκι το Σάββατο αλλά ήθελα τη γενίκευση του θέματος.

Λοιπόν, απαντώντας σε ευρωβουλευτές που τον κατηγορούσαν για την κακή κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, ο κ. Μητσοτάκης έδειξε δυο πρωτοσέλιδα εφημερίδων, της Δημοκρατίας και της Αυγής, που του εκαναν κριτική. Και πάλι νιώθω τον πειρασμό να σχολιάσω επί της ουσίας: δηλαδή, θεωρείται ένδειξη ελευθεροτυπίας το ότι υπάρχουν εφημερίδες που μπορούν να κάνουν κριτική στον πρωθυπουργό; Μα, αυτό θα το έλεγε μόνο ο Ερντογάν ή ίσως και ο Όρμπαν! Αντιστέκομαι όμως (όχι εντελώς) στον πειρασμό και προχωράω.

Λοιπόν, περιγράφοντας τα πρωτοσέλιδα, ο πρωθυπουργός είπε στα αγγλικά: «they accuse me of being a liar, a sycophant». Μπορείτε να το δείτε στο βίντεο εδώ, στο 15.40, αλλά το λινκ θα είναι ενεργό μόνο μέχρι τις 12/7.

Αλλά στα αγγλικά sycophant δεν είναι ο συκοφάντης, είναι ο κόλακας, ο τσανακογλείφτης! Ο συκοφάντης είναι slanderer. Μπορούμε να το πούμε και calumniator ή defamer, αλλά πάντως όχι sycophant.

Το πρωθυπουργικό μαργαριτάρι το επισήμανα στο Τουίτερ, όπου έγινε αρκετή συζήτηση. Κάποιοι οπαδοί του πρωθυπουργού, όχι πολλοί ευτυχώς, προσπάθησαν να βγάλουν σωστή τη χρήση του όρου από τον πρωθυπουργό, και ένας από αυτούς μου έστειλε την οθονιά που βλέπετε, με τη συμβουλή: Ψάξε το καλύτερα, δες το έγκυρο Glosbe τι λέει.

Πράγματι η φράση I don’t want sycophants around me έχει αποδοθεί «Δεν θέλω συκοφάντες γύρω μου».

Βέβαια, το Glosbe απλώς συγκεντρώνει και κάνει αναζήτηση σε παράλληλα κείμενα που έχουν ήδη μεταφραστεί από ανθρώπους, χωρίς κανέναν έλεγχο ποιότητας. Και όπως βλέπετε από την αναφορά της πηγής, η συγκεκριμένη μετάφραση προέρχεται από το OpenSubtitles, έναν ιστότοπο που συγκεντρώνει υποτίτλους που έχουν μεταφραστεί από ερασιτέχνες -και βέβαια, ενώ είναι αξιέπαινο το μεράκι των ερασιτεχνών υποτιτλιστών,  κάθε άλλο παρά αλάνθαστες είναι αυτές οι μεταφράσεις, και οπωσδήποτε δεν μπορούμε να τις παίρνουμε ανεξέταστα ως βάση αναφοράς.

Η αγγλική λέξη sycophant, ελληνικής ετυμολογίας, έχει λοιπόν διαφορετική σημασία από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» από την οποία προέρχεται. Σημαίνει, είπαμε, τον χαμερπή κόλακα. Στα αγγλικά η σημασία αυτή υπάρχει από το 1575. Οι ισχυροί της εποχής περιστοιχίζονταν από διάφορα τσιράκια που έπαιζαν το ρόλο του συκοφάντη, δηλαδή διέδιδαν ψευδείς φήμες για πολιτικούς αντιπάλους, αλλά και του τσανακογλείφτη, του κόλακα, οπότε εξηγείται πώς άλλαξε η σημασία.

Την παραπάνω παράγραφο την έχω δημοσιεύσει κι άλλη φορά στο ιστολόγιο, διότι η περίπτωση του sycophant είναι από τις γνωστότερες περιπτώσεις ψευδόφιλης λέξης στα αγγλικά για τους Έλληνες. Εννοώ ότι, εμείς οι Έλληνες, όταν σε ένα αγγλικό κείμενο συναντάμε τη λέξη sycophant, αν δεν ξέρουμε τη σημασία της, λογικό είναι να υποθέσουμε ότι σημαίνει «συκοφάντης» -πώς το theatre σημαίνει θέατρο και το democracy «δημοκρατία»;

Σκέφτηκα λοιπόν, με αφορμή τον sycophant που πήρε στον λαιμό του τον πρωθυπουργό μας (παρότι περιστοιχίζεται από sycophants, θα τολμούσα να πω) να φτιάξουμε σήμερα έναν μικρό κατάλογο από αγγλικές λέξεις που έχουν πάρει διαφορετική σημασία στα αγγλικά, τη σημερινή παγκόσμια γλώσσα.

Και επειδή ακριβώς τα αγγλικά είναι η σημερινή παγκόσμια γλώσσα, η ύπαρξη αυτών των ψευδόφιλων όχι μόνο μπερδεύει τους αγγλομαθείς και βάζει τρικλοποδιές στους μεταφραστές και τους υποτιτλιστές, αλλά και, πολλές φορές, η αγγλική σημασία αντεπιδρά πάνω στην ελληνική, όπως θα δούμε.

Αυτό το φαινόμενο, που το λέμε «ψευδόφιλες λέξεις» στη γλωσσολογία, ο Θ.Τάσιος το είχε πει, θυμάμαι, «ετερογονία».

Λοιπόν, θα συγκεντρώσουμε εδώ μερικές αγγλικές λέξεις που ανάγονται σε ελληνική λέξη ή ρίζα και που σημαίνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που σημαίνει η αντίστοιχη ελληνική λέξη. Δεν θα είναι πλήρης αυτός ο πίνακας, αλλά βέβαια θα τον συμπληρώσετε στα σχόλιά σας.

Και ξεκινάμε από τις λέξεις του τίτλου.

1. sycophant από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «κόλακας»

2. empathy από την ελληνική λέξη «εμπάθεια» αλλά στα αγγλικά είναι κάτι καλό, που το λέμε ενσυναίσθηση στα ελληνικά. Ο όρος πλάστηκε στα αγγλικά στις αρχές του 20ού αιώνα πάνω στο μοντέλο του γερμανικού Einfühlung, το οποίο με τη σειρά του ήταν πλασμένο με βάση το ελληνικό εμπάθεια. Αλλά το αρχαίο ελληνικό εμπάθεια δεν είχε κακή σημασία, σήμαινε «ισχυρό συναίσθημα», ουδέτερο. Στην πορεία, στα ελληνικά το έντονο πάθος έγειρε σε αρνητική χροιά.

3. apologize από την ελληνική λέξη «απολογούμαι» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ζητώ συγγνώμη». Βέβαια, σαν ένα κατεξοχήν παράδειγμα της αντεπίδρασης που έλεγα παραπάνω, έχει αρχίσει και η ελληνική λέξη «απολογούμαι» να παίρνει τη σημασία «ζητώ συγγνώμη», αρχικά στην ελληνική της Κύπρου και στη συνέχεια και στην Ελλάδα.

Και συνεχίζουμε με άλλες λέξεις (που πολλές τις έχω πάρει από σχετικό τεράστιο θρεντ της Λεξιλογίας):

4. iconic από την ελληνική λέξη «εικονικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει εμβληματικός. Τώρα τελευταία, όλο και περισσότερο βλέπουμε να χρησιμοποιείται η λέξη «εικονικός» με την αγγλική σημασία. (Φανταστείτε να μας πουν οτι ο μισθός μας θα είναι εικονικός -τι μας συμφέρει να καταλάβουμε;)

5. topical, από την ελληνική λέξη «τοπικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επίκαιρος».

6. diatribe, από την ελληνική λέξη «διατριβή» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φραστική επίθεση, φιλιππικός»

7. graphic, από την ελληνική λέξη «γραφικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «παραστατικός, γλαφυρός / ρεαλιστικός, ωμός». Να πω εδώ ότι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που το graphic αντιστοιχεί στο «γραφικός» π.χ. graphic arts οι γραφικές τέχνες, αλλά στις περισσότερες χρήσεις έχουμε ψευδοφιλία.

8. asbestos, από την  ελληνική λέξη «άσβεστος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον αμίαντο.

9. adamant, από την ελληνική λέξη «αδάμας» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «αδιάλλακτος, ανένδοτος»

10. phenomenal, από την ελληνική λέξη «φαινόμενο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εξαιρετικά ασυνήθιστος, εκπληκτικός» και όχι «φαινομενικός». (Βέβαια, στη φιλοσοφική ορολογία το phenomenal αντιστοιχεί στο φαινομενικός).

11. agronomist, από την ελληνική λέξη «αγρονόμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «γεωπόνος».

12. physician, από την ελληνική λέξη «φυσικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ιατρός» (όχι χειρούργος ή χειρουργός)

13. apothecary, από την ελληνική λέξη «αποθήκη», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φαρμακοποιός» και όχι «αποθηκάριος».

14. esoteric, από την ελληνική λέξη «εσωτερικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δυσνόητος, για μυημένους, απόκρυφος». (Σε κάποιες χρήσεις το esoteric αποδίδεται εσωτερικός).

15. eulogy, από την ελληνική λέξη «ευλογία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εγκώμιο» και κυρίως «επικήδειος λόγος»

16. sympathy, από την ελληνική λέξη «συμπάθεια, αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως συμπόνια, συλλυπητήρια, κατανόηση, συμπαράσταση.

16A. sympathetic από την ελληνική λέξη «συμπαθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «συμπονετικός, καλοπροαίρετος, ευνοϊκά διακείμενος». Βέβαια, στην ιατρική ορολογία το sympathetic αντιστοιχεί στο «συμπαθητικός».

17. autopsy, απο την ελληνική λέξη «αυτοψία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «νεκροψία».

18. epitaph, από την ελληνική λέξη «επιτάφιο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επιτύμβια επιγραφή».

19. pathetic, από την ελληνική λέξη «παθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «οικτρός, αξιοθρήνητος, θλιβερός» ή «συγκινητικός».

20. austerity, από την ελληνική λέξη «αυστηρός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «λιτότητα» -βέβαια, σημαίνει επίσης την ηθική αυστηρότητα, τον ασκητισμό

21. doula, από την ελληνική λέξη «δούλα», αλλά στα αγγλικά σημαίνει την εθελόντρια μαία, τη βοηθό της μαίας.

22. pragmatic, από την ελληνική λέξη «πραγματικός», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «πραγματιστής» (για πρόσωπα) ή «ρεαλιστικός, πραγματιστικός» (για πράγματα)

23. digamous, από την ελληνική λέξη «δίγαμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον ξαναπαντρεμένο ή την ξαναπαντρεμένη, ενώ ο δίγαμος (που πάει φυλακή) είναι bigamous.

24. megaphone, από το ελληνικό «μεγάφωνο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον τηλεβόα, την ντουντούκα, ενώ το μεγάφωνο είναι loudspeaker.

25. sceptic/skeptic από το ελληνικό «σκεπτικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δύσπιστος» ή «σκεπτικιστής, αγνωστικιστής» -πάντως όχι «σκεπτικός».

26. critical από το ελληνικό «κριτικός» αλλά στα αγγλικά συνήθως σημαίνει «επικριτικός» ή «επικίνδυνος» ή «καίριος, ζωτικός» -αν και στη φιλοσοφία το critical αποδιδεται «κριτικός».

Όπως δείχνει και το τελευταίο παράδειγμα, αλλά και άλλα λήμματα του καταλόγου μας, σε αρκετές περιπτώσεις η αγγλική λέξη μπορεί να αποδοθεί με την αντίστοιχή της ελληνική σε ορισμένες χρήσεις, αλλά στις περισσότερες και πιο συνηθισμένες αυτό θα ήταν λάθος. Εδώ θα ήταν λάθος να πούμε ότι «βρίσκεται σε κριτική κατάσταση» (in a critical condition, κρίσιμη) ή «βρήκε κριτική βοήθεια» (critical help) αλλά το his book received critical acclaim είναι πράγματι «δέχτηκε ευνοϊκές κριτικές, τον έπαινο της κριτικής».

Ομολογώ πως για τον λόγο αυτό απέκλεισα άλλα ζευγάρια λέξεων από τον κατάλογο, επομένως μάλλον δεν διακρίνομαι από συνέπεια. Όπως θα δείτε αν διαβάσετε το θρεντ της Λεξιλογίας για μερικές λέξεις υπάρχουν σημειώματα που εξηγούν με παραδείγματα πότε η αγγλική λέξη αποδίδεται με την ομόρριζή της ελληνική και πότε όχι -αλλά κάτι τέτοιο θα ήθελε πολλή, πολλή δουλειά.

Περιμένω λοιπόν να συμπληρώσετε τον κατάλογο με τους συκοφάντες που απολογούνται!

 

Στη σωστή πλευρά της ιστορίας

Το κλισέ ακούγεται συνεχώς τις τελευταίες μέρες. Χτες, ας πούμε, στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκίνησε την εισήγησή του λέγοντας ότι «η Ελλάδα βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας», ενώ προχτές, μιλώντας στη Βουλή, στη συζήτηση για τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, τόνισε ότι «ήμασταν πάντα στη σωστή πλευρά της ιστορίας«.

Στον φιλοκυβερνητικό Τύπο βρίσκω δεκάδες άρθρα που επαναλαμβάνουν το κλισέ για τη «σωστή πλευρά» της ιστορίας.

Το κλισέ είναι όμως διεθνές. Πριν από 4 μέρες, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, στην ομιλία του στη Μπούντεσταγκ με την οποία εξάγγειλε το κολοσσιαίο εξοπλιστικό πρόγραμμα της χώρας του, τόνισε ότι «στεκόμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας«. Aκριβέστερα, ο Γερμανός καγκελάριος είπε ότι «εμείς, ως δημοκράτισσες και δημοκράτες, ως Ευρωπαίες και Ευρωπαίοι, στεκόμαστε στο πλευρό τους [των Ουκρανών], στεκόμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας» (Als Demokratinnen und Demokraten, als Europäerinnen und Europäer stehen wir an ihrer Seite – auf der richtigen Seite der Geschichte).

Αν όμως η φράση για τη σωστή πλευρά της ιστορίας χρησιμοποιείται κατά κόρον στον σημερινό πόλεμο, αυτό δεν σημαίνει ότι ακούστηκε τώρα πρώτη φορά. Ο πρωθυπουργός, ειδικά, την έχει χρησιμοποιήσει κι άλλες φορές στο παρελθόν -για παράδειγμα, σε συνέντευξή του πριν από ένα χρόνο σε ξένο περιοδικό, τόνισε ότι «Η ιστορία της Ελλάδας ήταν πάντα ιστορία θριάμβων τους οποίους ακολούθησαν καταστροφές. Αλλά η διαδρομή ήταν πάντα η σωστή. Ήμασταν πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας όταν κληθήκαμε να κάνουμε μεγάλες επιλογές».

Δεν είναι όμως μονοπώλιο του σημερινού πρωθυπουργού η φράση. Ο προκάτοχός του, ο Αλέξης Τσίπρας, μιλώντας στην 55η διάσκεψη για την ασφάλεια, στο Μόναχο το 2019, είπε, αναφερόμενος στη Συμφωνία των Πρεσπών, ότι «Είμαι πολύ υπερήφανος και είμαι πεπεισμένος ότι εγώ και ο Ζόραν Ζάεφ βρισκόμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας»

Από πότε εμφανίζεται η έκφραση; Για να είναι διεθνής, σημαίνει πως πρέπει να υπάρχει και στα αγγλικά. Και πράγματι ένα πολύ γνωστό πρόσφατο βιβλίο, του συντηρητικού Αμερικανού διανοούμενου Μπεν Σαπίρο έχει τίτλο The Right Side of History. Το βιβλίο του Σαπίρο, που είναι ύμνος προς τις «δυτικές αξίες» κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2019. Βέβαια, τη φράση δεν την επινόησε ο Σαπίρο, απλώς βοήθησε να γίνει περαιτέρω γνωστή. Όταν ο Τσίπρας χρησιμοποίησε τη φράση στο Μόναχο, το βιβλίο του Σαπίρο δεν είχε εκδοθεί, αλλά και μερικά χρόνια νωρίτερα είχε προηγηθεί άλλο βιβλίο, του Adrian Brooks, με τίτλο The Right Side of History: 100 Years of LGBTQ Activism. Έχω πάντως την εντύπωση ότι η σωστή πλευρά του κ. Μπρουκς δεν είναι ίδια με τη σωστή πλευρά του κ. Σαπίρο.

Συνεχιζοντας την έρευνα για τις απαρχές της φράσης, αν υπάρχει «σωστή» πλευρά θα υπάρχει και «λάθος» πλευρα. Και πράγματι, βρίσκω ότι το 2011 ο Μπάρακ Ομπάμα, σε συνάντηση με τον τότε πρόεδρο του Μεξικού, είχε επισημάνει ότι ο Καντάφι βρισκόταν «on the wrong side of history». Δεν αποκλείεται λοιπόν η «σωστή πλευρά της ιστορίας» να γεννήθηκε υποχωρητικά, από τη «λάθος πλευρά, αν βεβαια αυτή προϋπήρξε ως φράση.

Προσθήκη:  Όπως αναφέρει ο φίλος μας  ο Spiridione στο σχόλιο αρ. 4, η έκφραση on the right side of history ήταν αγαπημένη του Μπάρακ Ομπάμα αλλά και του Μπιλ Κλίντον πριν από αυτόν.

Αλλά έχει «πλευρές» η ιστορία; Θα μου πείτε, για να το λέει ο Μητσοτάκης και ο Ομπάμα (και ο Τσίπρας!) θα έχει. Αλλά και πάλι, εγω δεν το καταλαβαίνω. Δεν μπορώ να δω τις πλευρές της ιστορίας, ενώ βλέπω καλά τις πλευρές της μιας ή της άλλης αντιπαράθεσης.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, και πολύ θα χαρώ να με διορθώσετε, όποιος λέει «βρίσκομαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας» εννοεί «βρίσκομαι στην πλευρά εκείνη [της αντιπαράθεσης] που έχει δικαιωθεί ή που πρόκειται να δικαιωθεί από την ιστορία». Η φράση έχει κάπως περισσότερο νόημα όταν, αυτός που το υποστηριζει αυτό, τάσσεται υπέρ μιας άποψης που δεν έχει γίνει ακόμα ομόθυμα αποδεκτή, που συναντά ενστάσεις και αντίθεση -όπως, ας πούμε, τη χρησιμοποίησε ο Τσίπρας το 2019 όταν υποστήριξε ότι βρίσκεται από την πλευρά που θα δικαιωνόταν από την ιστορία (και κατά τη γνώμη μου έχει ήδη δικαιωθεί).

Διότι βέβαια η ιστορία επιδέχεται ερμηνείες. Η «σωστή» πλευρά, αν θέλετε «η πλευρά που δικαιώθηκε από την ιστορία» δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιοριστεί. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως ας πούμε στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, να συμφωνούμε σχεδόν όλοι ποια ήταν η σωστή πλευρά, αλλά τι θα λέγατε για τον Α’ Παγκόσμιο; Ποια ήταν τότε η σωστή πλευρά; Των νικητών; Των ηττημένων; Των ουδέτερων; Όσων αντιτάχθηκαν στον πόλεμο; Και ο Σαλβατόρ Αλιέντε με ποια πλευρά ήταν; Τη σωστή ή τη λαθεμένη;

Ή θα πούμε ότι η «σωστή πλευρά» είναι η πλευρά των νικητών; Αυτό θα ήταν χυδαία ερμηνεία, χώρια που θα σήμαινε οτι αν, ας πούμε, οι ρωσικές δυνάμεις έμπαιναν από την πρώτη μέρα στο Κίεβο θα έπρεπε να δεχτούμε ότι ο Πούτιν στεκόταν στη σωστή μεριά της ιστορίας.

Νομίζω λοιπόν ότι κάποιες φορές το κλισέ χαρίζει κύρος και «αντικειμενικότητα» σε μια άποψη που είναι υποκειμενική. Ταυτόχρονα, από τους δεξιούς διανοούμενους η φράση για τη σωστή πλευρά της ιστορίας χρησιμοποιείται για να αναχθούν οι δυτικές αξίες σε απόλυτες, που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

Παρόλο που, για πολλούς από αυτούς, η σωστή πλευρά της ιστορίας είναι, απλώς, αυτή που βρίσκεται πιο κοντά στην κουτάλα.

Πατέντες

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε, με διαφορετικό τίτλο, πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση έχω προσθέσει μερικά πράγματα.

Πατέντες

Τον τελευταίο καιρό έρχονται αναπάντεχες ειδήσεις από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, καθώς η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν ανακοινώνει μέτρα για την επανεκκίνηση της οικονομίας και για την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων, που έρχονται σε ευθεία αντίθεση όχι μόνο με τα πεπραγμένα της καταστροφικής περιόδου Τραμπ αλλά και με τα δόγματα που έχουν επικρατήσει στην Ευρώπη και γίνονται με παβλοφικό τρόπο δεκτά από πολλούς ηγέτες.

Η τελευταία όμως είδηση έκανε, δίκαια, ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση. Πράγματι, η κυβέρνηση των ΗΠΑ τάχθηκε υπέρ της προσωρινής άρσης της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων σε σχέση με τα εμβόλια για την Covid-19.

Δεν έγινε ξαφνικά ελευθεριακή η αμερικάνικη κυβέρνηση, αλλά όπως τόνισε η αρμόδια εκπρόσωπος για θέματα εμπορίου Κάθριν Τάι: «Πρόκειται για μια παγκόσμια υγειονομική κρίση και οι εξαιρετικές περιστάσεις της πανδημίας της Covid-19 απαιτούν έκτακτα μέτρα … Η κυβέρνηση πιστεύει ακράδαντα στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά προκειμένου να τερματιστεί η πανδημία, στηρίζει την άρση αυτής της περιφρούρησης για τα εμβόλια της Covid-19».

Όπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση έγινε δεκτή με ενόχληση από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που χαρακτήρισαν «απογοητευτική» την απόφαση, αλλά με ενθουσιασμό από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Η πρόταση της κυβέρνησης Μπάιντεν έγινε γνωστή στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ως «άρση των πατεντών». Ο φίλος μας ο Ρογήρος στο Φέισμπουκ μάλλον εύστοχα χαρακτήρισε τον όρο ως «γλωσσικό Κένταυρο»: από πάνω κοστούμι και γραβάτα, από τη μέση και κάτω σορτσάκι και αθλητικό υπόδημα (μοδάτο, πάντως). Είναι και αυτή η κάπως άβολη γενική πληθυντικού, που βέβαια με τη συχνή χρήση τρίβεται και γίνεται ολοένα και λιγότερο άβολη.

Το βέβαιο όμως είναι ότι οι πατέντες έγιναν η λέξη της επικαιρότητας. Οπότε, αφού εμείς εδώ λεξιλογούμε, σήμερα θα λεξιλογήσουμε, ακριβώς, για τις πατέντες.

Τα στεγανά και η δημοκρατία

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα (προς το παρόν δεν είναι πολλά). Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

 

Τα στεγανά και η δημοκρατία

Στη χτεσινή συζήτηση στη Βουλή, ο κ. πρωθυπουργός έκανε μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση -που δεν θυμάμαι να έχει ξαναγίνει είτε από τον ίδιο είτε από κάποιον προκάτοχό του. Συγκεκριμένα, είπε:

Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στους νέους μας ότι έτσι όπως λειτουργούν σήμερα τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοι των μεγάλων πλατφορμών που χρησιμοποιούν στην ουσία αναπαράγουν και επιβραβεύουν τις όποιες απόψεις μπορεί ήδη να έχουν. Δημιουργούν στεγανά, στεγανά έντασης, όχι στεγανά διαλόγου. Στεγανά τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα τα οποία ήδη έχουν. Από τη μία και από την άλλη πλευρά. Κι αυτό είναι κακό για τη δημοκρατία μας, είναι κακό για το επίπεδο του διαλόγου μας. Διότι εγκλωβίζονται με αυτό τον τρόπο οι νέοι στις απόψεις τους χωρίς ν’ αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, χωρίς ν’ αμφισβητούν αυτό το οποίο βλέπουν, αυτό το οποίο οποιοσδήποτε μπορεί να τους «σερβίρει».

Λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «δημιουργούν στεγανά», τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα του καθενός και αυτό «είναι κακό για τη δημοκρατία». Με τη μεταβατική ιδιότητα, ο κ. Μητσοτάκης κατηγόρησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι βλάπτουν τη δημοκρατία, τουλάχιστον «έτσι όπως λειτουργούν». Τέτοια γενικευμένη επίθεση στα σόσιαλ μίντια θυμίζει λίγο Ερντογάν και σε καμιά περίπτωση δεν ταιριάζει σε ηγέτη σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα ξεκινήσουμε λέγοντας μερικά πράγματα για αυτή τη λέξη, τα στεγανά, που ξαφνικά κέρδισε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας.

Όποιος βιάζεται σκοντάφτει

Το σημερινό άρθρο το είχα κατά νου να το γράψω εδώ και πολλές μέρες, αφού παίρνω την αφορμή από μια δήλωση που είχε κάνει πριν απο ένα μήνα σχεδόν ο πρωθυπουργός, αναφερόμενος στην παρατηρούμενη καθυστέρηση των εμβολιασμών. Μεσολάβησαν όμως διάφορα άλλα και το αμέλησα. Το ξαναπιάνω σήμερα, αφού στο μεν γλωσσικό σκέλος δεν έχει αλλάξει τίποτε, αλλά ούτε και στο σκέλος των εμβολιασμών έχει καλυφθεί η αρχική καθυστέρηση, το αντίθετο μάλιστα.

Βέβαια, δεν βαραινει την κυβέρνηση η καθυστέρηση -είναι φαινόμενο πανευρωπαϊκό ή, για να το πούμε ακριβέστερα, πανενωσιακό, αφού στην Ευρώπη είναι βεβαίως και το Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο όμως μπορεί πλέον να κάνει τα δικά του κουμάντα κι έτσι είναι η μοναδική χώρα από τους κάποτε 28 εταίρους που θα μπορέσει να πλησιάσει ή και να πετύχει τον στόχο που είχε αρχικά τεθεί, δηλαδή να έχει εμβολιαστεί το 70% του πληθυσμού έως τον Σεπτέμβριο. Αντίθετα, για τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ ο στόχος αυτός, αν τηρηθούν οι σημερινοί ρυθμοί εμβολιασμού, θα επιτευχθεί το 2023 ή το 2024. Και βέβαια, κατά πάσα πιθανότητα οι σημερινοί ρυθμοί θα επιταχυνθούν, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο, αλλά και πάλι όλα δείχνουν ότι μέσα στο 2021 δεν θα έχουμε πετύχει ικανοποιητικό επίπεδο εμβολιασμού, κάτι που σημαίνει μάλλον άλλη μια χαμένη χρονιά για τον τουρισμό και πολλές ακόμα δραστηριότητες. Κακά τα ψέματα, η όλη διαχείριση της πανδημίας από την ΕΕ ήταν απογοητευτική.

Αλλά ξεστράτισα. Έλεγα για μια φραση του πρωθυπουργού, που μου δίνει το έναυσμα για το σημερινό άρθρο. Πράγματι, πριν από ένα σχεδόν μήνα, ο κ. Μητσοτάκης είχε δηλώσει:

“Όπως, άλλωστε, λέει και ο σοφός ελληνικός λαός μας, όποιος βιάζεται σκοντάφτει. Δεν έχει νόημα να επιταχύνουμε περαιτέρω, όταν τα εμβόλια που έχουν αδειοδοτηθεί μέχρι σήμερα είναι μόλις δύο, οι διαθέσιμες δομές ακόμα σχετικά περιορισμένες και φυσικά η όλη επιχείρηση αποτελεί κάτι πρωτόγνωρο για τη χώρα μας και φυσικά για τον υπόλοιπο κόσμο. Επενδύουμε στην ασφάλεια και τη μεθοδικότητα και σε αυτό το πλαίσιο μετά την αρχική δοκιμαστική φάση -στην οποία είχαν ενταχθεί 9 νοσοκομεία- η πρώτη φάση των εμβολιασμών ξεκίνησε στις 4 Ιανουαρίου και λήγει στις 20 αυτού του μήνα.”

Η αναφορά στον «σοφό ελληνικό λαό μας» αξίζει κάποια ανάλυση -θα επανέλθω όμως σε αυτό αργότερα, έστω και διά πληρεξουσίου. Προς το παρόν, στέκομαι στην παροιμία, που είναι από τις πολύ γνωστές γνωμικές παροιμίες και μας συμβουλεύει να αποφεύγουμε τις βιαστικές ενέργειες.

Ο Ν. Πολίτης στον 3ο τόμο των Παροιμιών του (από τις οποίες, ως γνωστόν, έχουν εκδοθεί μονο 4 τόμοι, δηλ. περίπου το 1/5, προς δόξαν του ελληνικού κράτους) καταγράφει βέβαια την πασίγνωστη αυτή παροιμία και σημειώνει πολλά ανάλογα σε αλλες γλώσσες, μερικά πανομοιότυπα, όπως το γερμανικό Wer schnell ist mit Füssen, wird stolpern ή το ρουμάνικο. Δεν θα σκεφτούμε δανεισμό -σε τόσο στοιχειώδη πράγματα, οι ομοιότητες είναι αναμενόμενες. Άνθρωποι είναι κι οι Γερμανοί, και σκοντάφτουν κι αυτοί.

Ο Πολίτης καταγράφει επίσης ένα σωρό παραλλαγές, με διαφορετικό το δεύτερο ρήμα:

Μισθοεξαρτημένα μεζεδάκια

Ομολογώ ότι αυτή τη φορά δυσκολεύτηκα να αποφασίσω για τον τίτλο του σαββατιάτικου πολυσυλλεκτικού μας άρθρου, όχι όμως επειδή, όπως συχνά συμβαίνει, δεν έβρισκα κανέναν, αλλά επειδή δυσκολευόμουν να διαλέξω ανάμεσα σε περισσότερες από μία καλές υποψηφιότητες.

Ας πούμε, μια προφανής (καλή) λύση θα ήταν να βάλω τίτλο σχετικό με το λοκντάουν που άρχισε από σήμερα. Ας πούμε, λοκνταουνιασμένα μεζεδάκια, ή, μια και το λοκντάουν είναι το δεύτερο, επαναλοκνταουνιασμένα μεζεδάκια -και παρεμπιπτόντως ιδού που από αυτή την άποψη η λύση που προτάθηκε από τον κ. Μπαμπινιώτη για το λοκντάουν, το «απαγορευτικό», υστερεί -διότι, πώς θα τα πεις; Απαγορευτικά μεζεδάκια; Απαγορευμένα μεζεδάκια; Πάει αλλού το μυαλό.

Αλλά μετά σκέφτηκα πως το λοκντάουν θα το έχουμε μαζί μας καναδυό Σάββατα ακόμα (είπε ένας αισιόδοξος) οπότε έχουμε καιρό. Κι έτσι αποφάσισα να δώσω τίτλο από την προχτεσινή συνέντευξη Τύπου του πρωθυπουργού με τον Σωτήρη, στην οποία ακριβώς ανακοινώθηκε και το λοκντάουν.

Ο τίτλος που διάλεξα προέρχεται από μια ατυχή αποστροφή του πρωθυπουργού, ο οποίος είπε:

Γνωρίζω ότι υπάρχει ανασφάλεια, γνωρίζω ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι εξαρτημένοι από τον μισθό τους.

Εδώ υπάρχει ένα λεπτό γλωσσικό θέμα. Το να πεις «εξαρτώμαι από…» έχει χροιά ουδέτερη. Όμως το «είμαι εξαρτημένος» χρησιμοποιείται συνήθως για εθισμό, για νοσηρή εξάρτηση -από ουσίες ή από συνήθειες. Λέμε άλλωστε «τοξικοεξαρτημένος».

Οπότε, έγινε πολύς θόρυβος στα κοινωνικά μέσα με το «εξαρτημένοι από τον μισθό του». Κάποιος έγραψε ότι πάνω σε μισθωτό βρέθηκαν μικροποσότητες μισθού, που κατασχέθηκαν, ενώ άλλος δήλωσε ότι με τα νέα εργατικά νομοσχέδια θα απεξαρτηθούμε όλοι.

Βέβαια, ακόμα κι αν έλεγε «γνωρίζω ότι υπάρχουν άνθρωποι που εξαρτώνται / που ζουν από τον μισθό τους» ο πρωθυπουργός, και πάλι η δήλωση μοιάζει με τη σύγχρονη εκδοχή του ρητού που αποδίδεται στη Μαρία Αντουανέτα, για τους φτωχούς που διαμαρτύρονται για ψωμί: γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι;

Οπότε, η πρωθυπουργική δήλωση έδωσε τροφή σε μιμίδια, όπως:

Ερυθροί και κόκκινοι

Την αφορμή για το σημερινό σημείωμα την παίρνω από την πρόσφατη δήλωση του πρωθυπουργού στο Άουσβιτς, που το επισκέφτηκε με την ευκαιρία των 75 χρόνων από την απελευθέρωση του ναζιστικού αυτού στρατοπέδου. Είπε λοιπόν, ανάμεσα σ’ άλλα, ο Κ. Μητσοτάκης: 75 χρόνια μετά την απελευθέρωση από τον Ερυθρό Στρατό, αυτού του χώρου, θα πρέπει όλοι μας να δώσουμε αυτή την ιερή δέσμευση να μην ξεχάσουμε ποτέ αυτό το οποίο συνέβη εδώ.

Δεν θα διαφωνούσε κανείς στο περιεχόμενο της δήλωσης, αλλά παραξένεψε η αναφορά σε «Ερυθρό Στρατό», αντί του καθιερωμένου «Κόκκινος Στρατός». Τόσο πολύ παραξένεψε, που μπέρδεψε και τον εργαζόμενο της ΕΡΤ που έφτιαχνε τα σουπεράκια και τον οδήγησε στην κωμική γκάφα να γράψει για… Ερυθρό Σταυρό που απελευθέρωσε το Άουσβιτς.

(Στο Διαδίκτυο, όπου έγινε ένα μικρό πάρτι, κυκλοφόρησαν και μιμίδια με τη γνωστή φωτογραφία του φαντάρου να υψώνει στο Ράιχσταγκ όχι τη σημαία με το σφυροδρέπανο αλλά τη σημαία του Ερυθρού Σταυρού!)

Θα μου πείτε, είναι λάθος να πούμε για «Ερυθρό Στρατό»; Όχι, τυπικά λάθος δεν είναι, απλώς είναι ασυνήθιστο, παρόλο που ερυθρός και κόκκινος είναι το ίδιο πράγμα, με διαφορά ύφους και επιπέδου λογιότητας. Λέμε Ερυθρός Σταυρός και όχι Κόκκινος Σταυρός. Στην περίπτωση του Κόκκινου Στρατού βέβαια δεν υπάρχει επίσημη ελληνική ονομασία, αφού πρόκειται για μεταφρασμένο όρο, αλλά και πάλι το Κόκκινος Στρατός είναι το συχνότερο, όπως και για τη σέρβικη ομάδα έχει επικρατήσει να τη λέμε Ερυθρός Αστέρας και όχι Κόκκινος Αστέρας ή λέγαμε για Ερυθρές Ταξιαρχίες και όχι για Κόκκινες. Για να πάμε και σε απλά δίλεκτα και όχι ονομασίες, λέμε π.χ. κόκκινες γραμμές και όχι ερυθρές γραμμές, κόκκινα δάνεια και όχι ερυθρά δάνεια.

Νομίζω πως ο κ. Μητσοτάκης κατέφυγε στη λογιότερη μορφή για ευπρεπισμό και εξουδετέρωση της οξύτητας που κουβαλάει η λέξη «κόκκινος» -ένα είδος ευφημισμού· ξέρουμε άλλωστε πως η καθαρεύουσα προσφέρεται για ευφημισμό. Αλλά, είπαμε, δεν είναι λάθος.

Όχι μόνο δεν είναι λάθος, αλλά και ο όρος «Ερυθρός Στρατός» σποραδικά χρησιμοποιείται στην εποχή μας και καταγράφεται, ως δεύτερος όρος, στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας.

Κάποιοι βρήκαν ότι στο ταξιδιωτικό έργο του Καζαντζάκη «Ρουσία» γίνεται αναφορά σε Ερυθρό Στρατό, αλλά στη δεκαετία του 1920 ήταν πολύ συχνότερη αυτή η ονομασία -βλέπουμε εδώ το απόσπασμα του Ριζοσπάστη:

Βλέπετε, στη δεκαετία του 1920, ο Ριζοσπάστης γραφόταν σε απλή καθαρεύουσα [το ξέρω ότι χρωστάω άρθρο για το θέμα αυτό], οπότε έγραφε για «ερυθρό στρατό» όπως έγραφε και «ηδυνήθην να λάβω πληροφορίας». Δεν είναι κριτήριο αυτό για το σήμερα.

Αλλά, όπως είπα, και σήμερα χρησιμοποιείται σποραδικά η ονομασία «Ερυθρός Στρατός» και μάλιστα όχι μόνο από συντηρητικούς αλλά και από (ιδιόρρυθμους έστω) κομμουνιστές, ή τουλάχιστον έχει χρησιμοποιηθεί από τη Λιάνα Κανέλλη, η οποία σε αγόρευσή της στη Βουλή είπε για «Ερυθρό Στρατό και Ερυθρά Πλατεία» -ενώ την πασίγνωστη πλατεία της Μόσχας οι περισσότεροι τη λέμε Κόκκινη Πλατεία. Αλλά και ο ίδιος ο Ριζοσπάστης έχει, μετρημένες στα δάχτυλα πάντως, αναφορές σε «Ερυθρό Στρατό«.

Κι έτσι, ενώ δεν είναι λάθος η αναφορά σε «Ερυθρό Στρατό», δεν παύει να ξενίζει -τόσο ώστε να σχολιαστεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να μου δώσει αφορμή να γράψω σχεδόν 500 λέξεις.

Αλλά δεν θα τελειώσω εδώ. Αφού κάναμε την αρχή, ας κοκκινολογήσουμε ή ας ερυθρολογήσουμε. Παίρνω υλικό από ένα παλιότερο άρθρο, και προσθέτω κι άλλα.

Προεδρίνα λοιπόν;

Χτες είπα ότι δεν ακολουθούμε κατά πόδας την επικαιρότητα, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως την αγνοούμε και επιδεικτικά.

Οπότε, σήμερα θα συζητήσουμε για την διαφαινόμενη ως σίγουρη ανάδειξη της κ. Κατερίνας Σακελλαροπούλου στην Προεδρία της Δημοκρατίας, μάλλον από την πρώτη ψηφοφορία που θα γίνει σε 5-6 μέρες -αφού, εκτός από τη στήριξη του κυβερνώντος κόμματος θα έχει επίσης τη θετική ψήφο του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΙΝΑΛ τουλάχιστον.

Θα πω εγώ δυο λόγια και θα ακούσω με πολύ ενδιαφέρον και τα δικά σας σχόλια.

Καταρχάς, δεν μπορούμε να κρίνουμε την υποψηφιότητα της κ. Σακελλαροπούλου εν κενώ. Θα την κρίνουμε με βάση τις άλλες υποψηφιότητες που ακούγονταν και έχοντας κατά νου ότι μετά τη συνταγματική μεταρρύθμιση το κυβερνών κόμμα είχε τη δυνατότητα να ψηφίσει τον Πρόεδρο της επιλογής του χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα τη συναίνεση άλλων πολιτικών δυνάμεων.

Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, η κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου είναι, στα δικά μου μάτια, σαφώς προτιμότερη από υποψηφιότητες που αναφέρθηκαν και που θεωρήθηκαν και «κλειδωμένες» όπως του Λουκά Παπαδήμου (η επιτομή της άρνησης της δημοκρατίας) ή του Ευάγγελου Βενιζέλου (ο απεχθέστερος εν ζωή πολιτικός) ή του Αντώνη Σαμαρά.

Υποψηφιότητες σαν κι αυτές που ανέφερα θα συμβόλιζαν την απόλυτη δικαίωση της περιόδου 2010-2015 και θα ήταν μια χειρονομία περιφρόνησης προς την αξιωματική αντιπολίτευση -αντί όμως για τα ονόματα αυτά, ο πρωθυπουργός επέλεξε μια υποψηφιότητα εκτός ενεργού πολιτικής, από το δικαστικό σώμα, και μάλιστα μια δικάστρια που είχε τοποθετηθεί στην τωρινή της θέση από την προηγούμενη κυβέρνηση, από τον ΣΥΡΙΖΑ (χωρίς αυτό να σημαίνει πως η κ. Σακελλαροπούλου είναι… συριζαία: η προηγούμενη κυβέρνηση ακολούθησε τις συστάσεις του δικαστικού συμβουλίου ή όπως αλλιώς λέγεται το γνωμοδοτικό όργανο).

Μάλιστα, έχουμε το παράδοξο, ο Κ. Μητσοτάκης να θεωρεί φέτος την δικάστρια Κατερίνα Σακελλαροπούλου άξια για την Προεδρία της Δημοκρατίας, ενώ πέρυσι δεν την είχε θεωρήσει άξια για την Προεδρία του ΣτΕ αφού το κόμμα του δεν την ψήφισε στη Διάσκεψη των Προέδρων!

Άλλωστε την κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου την είχε αναφέρει, σε ανύποπτο χρόνο -τον Απρίλη του 2019- ως πολύ καλή επιλογή ο υπουργός Δικαιοσύνης της προηγούμενης κυβέρνησης Μ. Καλογήρου.

Ένα πικραμένο σκέρτσο

Ο τίτλος του άρθρου ίσως να μην σας κατατοπίζει για το περιεχόμενό του -αλλά μου αρέσει. Τον σκέφτηκα χτες, που άκουσα ότι στη νέα κυβέρνηση ο κ. Άκης Σκέρτσος αναλαμβάνει υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ με αρμοδιότητα τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου.

Δεν είχα συναντήσει ξανά το ασυνήθιστο αυτό επώνυμο, οπότε σκέφτηκα να το συνταιριάξω με ένα άλλο σημαδιακό επώνυμο της καινούργιας κυβέρνησης -κι έτσι προέκυψε το πικραμένο σκέρτσο, από το όνομα του αντιπροέδρου της κυβέρνησης, του κ. Παναγιώτη Πικραμμένου.

Βέβαια, ο κ. Πικραμμένος μας είναι γνωστός από παλιότερα, αφού είχε αναλάβει υπηρεσιακός πρωθυπουργός τον Μάιο του 2012 -και το ιστολόγιο έχει λεξιλογήσει για το επώνυμό του σε άρθρο της εποχής, από το οποίο αντιγράφω:

Και ξεκινάμε από την ορθογραφία: γιατί με δύο μι, τη στιγμή που η μετοχή «πικραμένος», από την οποία ολοφάνερα προέρχεται το επίθετο, γράφεται με ένα; Στην αρχή σκέφτηκα μήπως έχουμε μια περίπτωση «ορθογραφικού ξεκαρφώματος» όπως κάνουν μερικοί που έχουν παρεξηγήσιμο ή κακέμφατο επώνυμο, π.χ. ο παλιός ευρωβουλευτής Ζαββός ή ο παλιότερος Λέσβιος πολιτευτής Μαλλιάκας ή οι διάφοροι Τσεπαπαδάκοι (Ξε- είναι το αρχικό), όμως το Πικραμένος δεν είναι δα και τόσο κακό, αν και βέβαια κάλλιο να σε ζηλεύουνε παρά να σε λυπούνται. Ύστερα όμως θυμήθηκα ότι παλιά το έγραφαν «πικραμμένος» -αν δείτε καμιά παλιά έκδοση του εθνικού ύμνου ίσως υπάρχει το «εκεί μέσα εκατοικούσες πικραμμένη εντροπαλή». Οπότε ισχύει αυτό που έγραψε σε ένα χτεσινό σχόλιο ο φίλος Άγγελος, ότι τα επώνυμα διατηρούν παλιότερες ορθογραφίες, όπως π.χ. Παππάς (ενώ συνήθως γράφουμε «παπάς», καθώς και Παπαδόπουλος, Παπαγεωργίου κτλ.) ή Χατζηδάκις, ενώ επίσης είναι ευεπίφορα στον ορθογραφικό ευπρεπισμό, αν σκεφτούμε πως γράφουμε π.χ. Ραυτόπουλος ενώ κανείς δεν πηγαίνει στον *ραύτη, ή Καυταντζόγλου κι ας υπάρχουν τα καφτάνια. Οπότε, ο Πικραμμένος, όπως άλλωστε και ο Καμμένος, γράφονται με δύο μι επειδή παλιότερα οι μετοχές πικραμένος και καμένος γράφονταν και με δύο μι (η γραφή αυτή θεωριόταν πιο αρχοντική, ας πούμε).

Πάντως, δεν συμμερίζονται όλοι οι συνεπώνυμοι την ιδιότυπη ορθογραφία -ο εκδότης Γιάννης Πικραμένος, ας πούμε, γράφει με ένα μι το επώνυμό του.

Για την ετυμολογία και τα υπόλοιπα του κ. Πικραμ(μ)ένου σάς παραπέμπω στο παλαιότερο άρθρο. Να επισημάνω παρεμπιπτόντως ότι ο κ. Ζαββός, που τον είχα αναφέρει σε εκείνο το παλιό άρθρο, συμμετέχει επίσης στη νέα κυβέρνηση.

Όσο για τον κ. Σκέρτσο, άκουσα ότι είναι Θεσσαλονικιός, αλλά το επώνυμό του επιχωριάζει, όπως βρίσκω, στη Γκούρα Κορινθίας. Σπάνιο επώνυμο, είπαμε -ίσως να προέρχεται από παρατσούκλι. Σκέρτσο είναι το νάζι, ή, όπως λέει το ΛΚΝ, προσποιητός τρόπος συμπεριφοράς, ιδίως γυναίκας, για να φανεί χαριτωμένη και ελκυστική και για να προσελκύσει το ενδιαφέρον των άλλων. Αυτός που κάνει σκέρτσα λέγεται σκερτσόζος, λέξη δανεική από τα ιταλικά, όπως και το σκέρτσο άλλωστε -scherzo και scherzoso αντίστοιχα. Στα ιταλικά scherzo είναι το αστείο και η λέξη είναι, λέει το λεξικό, λογγοβαρδικό δάνειο -σχετικό είναι το γερμανικό scherzen που σημαίνει «αστειεύομαι».

Στη μουσική όμως ορολογία, σκέρτσο είναι ένα μουσικό κομμάτι, ζωηρό και εύθυμο, που συχνά αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης σύνθεσης -στις συμφωνίες, το σκέρτσο είναι συνήθως το τρίτο μέρος, μετά το αργό δεύτερο μέρος. Υπάρχουν και αυτόνομα κομμάτια με την ονομασία σκέρτσο, όπως αυτό εδώ το σκέρτσο του Σοπέν:

Ένα ισπανικό περιοδικό σοβαρής μουσικής έχει τον τίτλο Scherzo, αλλά τον ίδιο τίτλο, στα ελληνικά βέβαια, Σκέρτσο, τον είχε και ένα από τα πρώτα περιοδικά ποικίλης ύλης που κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1923. Ήταν εβδομαδιαίο και εκδιδόταν τουλάχιστον ως το 1925.

Είχα σκεφτεί κάποτε να παρουσιάσω στο ιστολόγιο το περιοδικό αυτό, αλλά μέχρι στιγμής δεν το έκανα. Ισως το κάνω κάποτε, σε μια σειρά άρθρων για παλιά περιοδικά. Ας πούμε όμως δυο λόγια, σύντομα.

Το Σκέρτσο είχε στην αρχή 8 σελίδες και αργοτερα πέρασε στις 16. Έβγαινε κάθε Πέμπτη με διευθυντές τους Α. Νικολόπουλο και Δ. Γενοβέλη, και το πρώτο του τεύχος κυκλοφόρησε στις 10.5.1923 (αριστερά το εξώφυλλο).

Είχε φιλολογική ύλη: ένα ξένο μεταφρασμένο διήγημα και κάποια ελληνικά ποιήματα πχ του Κώστα Χατζόπουλου, του Γρυπάρη, του Πορφύρα, όχι όμως πρώτες δημοσιεύσεις αλλά αναδημοσιεύσεις.

Είχε επίσης εύθυμες στήλες, που υπογράφονταν από «τύπους»: τον βλάμη, σε μάγκικο ύφος και λεξιλόγιο· τον εύζωνα, με βλάχικο λεξιλόγιο· τη νεόπλουτη, που προσπαθεί να μιλήσει καθαρεύουσα με μπόλικες γαλλικούρες, κάπως σαν πρόδρομος της μαντάμ Σουσούς, και με φοβερές ανορθογραφίες. Στο πρώτο κείμενο της σειράς, η προσφώνηση είναι: Σεβαζμηώτατον μύτερ μου, δεκαετίες πριν χρησιμοποιήσει ο Μποστ αυτό το ορθογραφικό λογοπαίγνιο, χωρίς βεβαια αυτό να σημαίνει πως ο Μποστ το πήρε από εκεί, δεν είναι δα και πολύ δύσκολο.

Αλλά μπορεί κάποτε να γνωρίσουμε από πιο κοντά αυτό το περιοδικό. Ας επιστρέψουμε στα σκέρτσα, και αφού ακούσαμε ένα σκέρτσο της κλασικής μουσικής, για λόγους ισορροπίας ας βάλουμε κι ένα Σκερτσοπεταχτό σμυρνέικο:

Θα μου πείτε, αυτό είχα να πω για τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης;

Ομολογουμένως θα μπορούσα να πω και άλλα, όμως προς το παρόν, χωρίς να έχει ορκιστεί η νέα Βουλή και χωρίς να έχουμε δει ικανό δείγμα γραφής είναι κάπως πρόωρο να σχολιάσω -θ’ ακούσω όμως τα δικά σας σχόλια.

Μπορώ μόνο να σχολιάσω τα ποσοτικά στοιχεία.

Καταρχάς, ενώ προεκλογικά ο Κ. Μητσοτάκης είχε δηλώσει σε τηλεοπτικό σταθμό πως το υπουργικό του συμβούλιο θα έχει «σφικτή και ευέλικτη δομή», τελικά το κυβερνητικό σχήμα που ανακοινώθηκε έχει 51 θέσεις, που οπωσδήποτε δεν ανταποκρίνεται σε αυτές τις προδιαγραφές.

Ωστόσο αυτό δεν είναι το βασικό που με ενοχλεί. Όχι επειδή και οι τελευταίες κυβερνήσεις του Αλέξη Τσίπρα είχαν επίσης ξεπεράσει τα 50 μέλη, αλλά διότι μπορώ να δεχτώ ότι στη σημερινή πολύπλοκη κοινωνία χρειάζονται οι πολλοί θώκοι (αν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες τα καταφέρνουν με πολύ λιγότερα μέλη στα υπουργικά τους συμβούλια).

Αυτό που με ενοχλεί αφόρητα στην κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη είναι ότι σε 51 θέσεις χώρεσαν μόνο 5 γυναίκες. Αυτό το θεωρώ βαρύτατη προσβολή του μισού εκλογικού σώματος.

Βέβαια, από έναν πρωθυπουργό που θεωρεί ότι οι δουλειές του νοικοκυριού παραδοσιακά πέφτουν στη γυναίκα, ίσως δεν έπρεπε να περιμένουμε καλύτερα. Ας πλύνουν και κανένα πιάτο, βρε αδερφέ.

Ο ίδιος, απαντώντας στη Zeinab Badawi, δημοσιογράφο του BBC, η οποια τον επέκρινε για την ανδροκρατούμενη σύνθεση της κυβέρνησής του (επαναλαμβάνω: 9% γυναίκες, 5 στις 51 θέσεις) ισχυρίστηκε ότι «δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες που να θέλουν να συμμετάσχουν στην πολιτική». Είπε ότι «βάλαμε ποσόστωση 40% στα ψηφοδέλτιά μας, που είναι ένα μεγάλο βήμα» (βέβαια, αυτό ήταν υποχρέωση από τον νόμο, όχι πρωτοβουλία του κόμματος) «αλλά δεν έχουμε 40% γυναίκες στη Βουλή» και ισχυρίστηκε ότι ενω απευθύνθηκε σε πολλές γυναίκες εκείνες φάνηκαν «πολύ πιο δισταχτικές από τους άνδρες».

Αυτά κατά τη γνώμη μου είναι προφάσεις εν αμαρτίαις, για να μην πω ότι είναι προσβλητικά για τις γυναίκες. Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι υπήρξαν πολλές γυναίκες, νυν ή πρώην βουλευτίνες  ή πρώην ευρωβουλεύτριες ή στελέχη υπουργείων με παλαιότερες κυβερνήσεις της ΝΔ (άρα, ήδη ενταγμένες στην πολιτική) ή γυναίκες από τον ακαδημαϊκό χώρο ή τον επιχειρηματικό χώρο, που να αρνήθηκαν πρόταση να αναλάβουν υπουργικά καθήκοντα. Εδώ ο κ. Μητσοτάκης μάλλον ψεύδεται.

Κι επειδή έχω επικρίνει και τις κυβερνήσεις Τσίπρα για χαμηλά ποσοστά γυναικών, δικαιούμαι να επικρίνω ακόμα περισσότερο το ντροπιαστικό 5/51 της κυβέρνησης Μητσοτάκη (Για σύγκριση, η πρώτη κυβέρνηση Τσιπρα είχε 6 γυναίκες σε 40 θέσεις συν την πρόεδρο της Βουλής. Στη συνέχεια, τα ποσοστά αυξήθηκαν αρκετά).

Κατά τη γνωμη μου, η ισόρροπη αντιπροσώπευση των φύλων στις υπουργικές θέσεις δεν θα έπρεπε να επαφίεται στην κρίση κάθε πρωθυπουργού. Επιβάλλεται να θεσπιστεί ποσόστωση, όπως γίνεται και στην κατάρτιση των ψηφοδελτίων: κανένα από τα δύο φύλα δεν θα μπορεί να έχει περισσότερο από τα 2/3 των θώκων. Οπότε, ή θα έχουμε περισσότερες γυναίκες στο υπουργικό συμβούλιο ή λιγότερα μέλη. Είτε έτσι είτε αλλιώς, πρόοδος θα είναι.

Και ίσως τότε το σκέρτσο να μην είναι πικραμένο.

ΥΓ

Στο σημερινό σημείωμα αναφέρομαι αποκλειστικά στην κυβέρνηση, επειδή είναι ευθύνη ενός ανθρώπου. Για την όχι ικανοποιητική αντιπροσώπευση γυναικών στη Βουλή θα ακολουθήσει, αργά ή γρήγορα, άλλο άρθρο. Ναι, θα τα λέμε όσο να βαρεθείτε και όσο να διορθωθεί η κατάσταση.

Μεζεδάκια του Λαζάρου

Σαββάτο του Λαζάρου σήμερα, οπότε είναι εύκολο να βρω τίτλο για τα μεζεδάκια τούτης της εβδομάδας -το περίεργο είναι πώς δεν έτυχε να χρησιμοποιήσω προηγουμένως τον τίτλο αυτόν, αν και πριν από τρία χρόνια είχαμε «Μεζεδάκια των Βαϊων». Να ευχηθώ χρόνια πολλά στον φίλο μου τον Λάζαρο, αν διαβάζει, και να σας θυμίσω ότι πριν από δυο-τρεις μήνες είχαμε δημοσιεύσει ένα χρονογράφημα του Γιώργου Κοτζιούλα για τα «λαζαρούδια«, ένα έθιμο σχετικό με τη σημερινή μέρα. Πάντως, και ανεξάρτητα από τον Λάζαρο, το σημερινό πιάτο θα είναι κάπως ελαφρύ -ας πούμε ότι ετοιμαζόμαστε για τη μεγαλοβδομαδιάτικη νηστεία. Απεργούσαν και οι δημοσιογράφοι και ξεμείναμε από πρώτη ύλη.

* Και ξεκινάμε με μια περίπτωση γλωσσικών μουστακιών. Στη γλώσσα των εφημερίδων μας, αλλά και της δημόσιας διοίκησης, κάθε λαϊκή λέξη αποφεύγεται, κι έτσι η βάρκα, η ξύλινη βάρκα που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες για να περάσουν στα ελληνικά νησιά, αναβαθμίστηκε σε λέμβο, λες κι αυτό την προφυλάσσει από το να βουλιάξει. Και βέβαια, πότε-πότε η λέμβος παθαίνει ό,τι έχουν πάθει κι άλλα θηλυκά σε -ος, δηλαδή γίνεται αρσενική ή ουδέτερη στο γένος, και όχι σε τίποτα τυχαίους ιστοτόπους αλλά σε κοτζαμάν Βήμα:

Στην περισυλλογή 41 προσφύγων, που επέβαιναν σε ξύλινο λέμβο, προχώρησε το βράδυ του Σαββάτου φορτηγό πλοίο, 95 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου…

Είναι άραγε το λέμβο ή ο λέμβος; Πάντως, πιο κάτω η λέμβος ξαναβρίσκει το φύλο της, αφού γίνεται λόγος για «ακυβέρνητη λέμβο». Πιο σουρεαλιστικά, στο in.gr διαβάζουμε για «ακυβέρνητη ξύλινο λέμβο.

* Μένουμε στο θηλυκό γένος και στα βάσανά του, και προχωράμε σε έναν βασικό τροφοδότη των άρθρων μας -εννοώ τον αγγελόμορφο Τάκη Θεοδωρόπουλο (από τότε που αποκάλεσε «πιθηκόμορφο» τον Ai WeiWei, είπα να τον αποκαλώ έτσι), ο οποίος σε πρόσφατη χυδαία επιφυλλίδα του ζήτησε συγνώμη που χρησιμοποίησε τον έμφυλο τύπο «βουλεύτρια», που του φαίνεται άκομψος. Ο ίδιος στον τίτλο του άρθρου χρησιμοποιεί τον τύπο «η αριστοκράτις», διότι ένας αριστοκράτης δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει πια τον τύπο «αριστοκράτισσα» από τη στιγμή που τον έχουν μιάνει διάφοροι λαϊκοί.

* Άκουσα και ένα κομμάτι από τη συζήτηση προ ημερησίας διατάξεως στη Βουλή αλλά δεν εντόπισα γλωσσικά μαργαριτάρια, εκτός από το «δεν επιδέχεται καμίας αμφισβήτησης» που το είπε δύο φορές ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Μάλλον δεν μας διαβάζει, διότι νομίζω πως το έχει ξαναπεί και το έχουμε ξανασχολιάσει: το «επιδέχομαι» συντάσσεται με αιτιατική. Αυτό που ίσως μπερδεύει τον Κούλη είναι το «είμαι ανεπίδεκτος», το οποίο βέβαια συντάσσεται με γενική.

Μεσογεναριάτικα μεζεδάκια

Καθώς βρισκόμαστε ακριβώς στη μέση του Γενάρη, ο τίτλος του σημερινού άρθρου είναι ευεξήγητος, παρόλο που τον έχω κι άλλη μια φορά χρησιμοποιήσει, αν και όχι ακριβώς τον ίδιο, πριν από τρία χρόνια (και, αν έχετε καιρό για χάσιμο, και δεν ξέρετε τι είναι το Μαντάτο Ριλό, διαβάστε κι εκείνο το παλιότερο άρθρο για να γνωρίσετε ή να θυμηθείτε ένα εξωφρενικό, θηριώδες μαργαριτάρι).

Θα μπορούσα να τα πω και «κούλικα μαργαριτάρια», αφού στις εκλογές που έγιναν την Κυριακή νίκησε ο Κυριακος Μητσοτάκης, κοινώς Κούλης. Κι έτσι, παρόλο που ο ποιητής μας τόχει πει ότι «οι κούληδες τρώνε σκυφτοί ρύζι με κάρι», στην προκειμένη περίπτωση τη χυλόπιτα την έφαγε σκυφτός ο Βαγγέλας.

* Μια μικρογλωσσική παρατήρηση από την παρθενική ομιλία που έκανε ο νέος πρόεδρος της ΝΔ στην κοινοβουλευτική του ομάδα. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκίνησε ευχαριστώντας, ανάμεσα σε άλλους, εκείνους που πήραν μέρος στις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ ενώ «δεν άνηκαν παραδοσιακά στο κόμμα μας».

Το σημειώνω με ενδιαφέρον, δεν το επικρίνω -βλέπω απλώς ότι ο λαϊκός τύπος χρησιμοποιείται και από την ελίτ του τόπου.

* Πρόσεξα επίσης ότι ο Κ. Μητσοτάκης κατηγόρησε τον Πάνο Σκουρλέτη ότι «δεν έχει κολλήσει ένσημα». Τελικά η φράση αυτή έχει γίνει κλισέ και ίσως πρέπει να μπει σε ένα πολιτικό κλισεδολόγιο που όλο λέω να συντάξω και ποτέ δεν το κάνω.

Κλισέ βέβαια δεν σημαίνει και πολλή αλήθεια. Ο Σκουρλέτης, ο οποίος να θυμίσω ότι μέχρι το 2012 ανήκε σε ένα κόμμα που βρισκόταν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, έχει δουλέψει δεκαετίες στον ιδιωτικό τομέα. Πάει πολύ να τον εγκαλεί κάποιος που, όπως αποκάλυψε τις προάλλες ο κουτσομπόλης Βασίλης Λεβέντης, διορίστηκε (από τον Σημίτη) φυτευτός ως διευθύνων σύμβουλος σε κρατικό οργανισμό, με μισθό πολλών χιλιάδων ευρώ, χάρη σε τηλεφώνημα του πατέρα του.

* Ναι, και ο Ανδρέας Παπανδρέου έτσι είχε διοριστεί το 1961 στο ΚΕΠΕ (αν και αυτός, τουλάχιστον, είχε πίσω του ευδόκιμη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία).

* Και σταματάω τα πολιτικά σχόλια και περνάω στα γλωσσικά και άλλα.

* Ή μάλλον για γέφυρα χρησιμοποιώ ένα αμιγώς γλωσσικό μαργαριτάρι σε είδηση για την εκλογή Κ. Μητσοτάκη: Τελικά, επιβεβαιώθηκε η πληροφορία περί συνάντησης πατήρ και υιού Μητσοτάκη. Πιο πάνω έλεγε «ο πατήρ» και προφανώς θεώρησε ότι οι ξένες λέξεις είναι άκλιτες, σαν το μενίρ ας πούμε.

* Κι άλλο ένα, πάλι από την ειδησεογραφία της εκλογής, αλλά πάλι γλωσσικό.