Την αφορμή για το σημερινό σημείωμα την παίρνω από την πρόσφατη δήλωση του πρωθυπουργού στο Άουσβιτς, που το επισκέφτηκε με την ευκαιρία των 75 χρόνων από την απελευθέρωση του ναζιστικού αυτού στρατοπέδου. Είπε λοιπόν, ανάμεσα σ’ άλλα, ο Κ. Μητσοτάκης: 75 χρόνια μετά την απελευθέρωση από τον Ερυθρό Στρατό, αυτού του χώρου, θα πρέπει όλοι μας να δώσουμε αυτή την ιερή δέσμευση να μην ξεχάσουμε ποτέ αυτό το οποίο συνέβη εδώ.
Δεν θα διαφωνούσε κανείς στο περιεχόμενο της δήλωσης, αλλά παραξένεψε η αναφορά σε «Ερυθρό Στρατό», αντί του καθιερωμένου «Κόκκινος Στρατός». Τόσο πολύ παραξένεψε, που μπέρδεψε και τον εργαζόμενο της ΕΡΤ που έφτιαχνε τα σουπεράκια και τον οδήγησε στην κωμική γκάφα να γράψει για… Ερυθρό Σταυρό που απελευθέρωσε το Άουσβιτς.
(Στο Διαδίκτυο, όπου έγινε ένα μικρό πάρτι, κυκλοφόρησαν και μιμίδια με τη γνωστή φωτογραφία του φαντάρου να υψώνει στο Ράιχσταγκ όχι τη σημαία με το σφυροδρέπανο αλλά τη σημαία του Ερυθρού Σταυρού!)
Θα μου πείτε, είναι λάθος να πούμε για «Ερυθρό Στρατό»; Όχι, τυπικά λάθος δεν είναι, απλώς είναι ασυνήθιστο, παρόλο που ερυθρός και κόκκινος είναι το ίδιο πράγμα, με διαφορά ύφους και επιπέδου λογιότητας. Λέμε Ερυθρός Σταυρός και όχι Κόκκινος Σταυρός. Στην περίπτωση του Κόκκινου Στρατού βέβαια δεν υπάρχει επίσημη ελληνική ονομασία, αφού πρόκειται για μεταφρασμένο όρο, αλλά και πάλι το Κόκκινος Στρατός είναι το συχνότερο, όπως και για τη σέρβικη ομάδα έχει επικρατήσει να τη λέμε Ερυθρός Αστέρας και όχι Κόκκινος Αστέρας ή λέγαμε για Ερυθρές Ταξιαρχίες και όχι για Κόκκινες. Για να πάμε και σε απλά δίλεκτα και όχι ονομασίες, λέμε π.χ. κόκκινες γραμμές και όχι ερυθρές γραμμές, κόκκινα δάνεια και όχι ερυθρά δάνεια.
Νομίζω πως ο κ. Μητσοτάκης κατέφυγε στη λογιότερη μορφή για ευπρεπισμό και εξουδετέρωση της οξύτητας που κουβαλάει η λέξη «κόκκινος» -ένα είδος ευφημισμού· ξέρουμε άλλωστε πως η καθαρεύουσα προσφέρεται για ευφημισμό. Αλλά, είπαμε, δεν είναι λάθος.
Όχι μόνο δεν είναι λάθος, αλλά και ο όρος «Ερυθρός Στρατός» σποραδικά χρησιμοποιείται στην εποχή μας και καταγράφεται, ως δεύτερος όρος, στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας.
Κάποιοι βρήκαν ότι στο ταξιδιωτικό έργο του Καζαντζάκη «Ρουσία» γίνεται αναφορά σε Ερυθρό Στρατό, αλλά στη δεκαετία του 1920 ήταν πολύ συχνότερη αυτή η ονομασία -βλέπουμε εδώ το απόσπασμα του Ριζοσπάστη:
Βλέπετε, στη δεκαετία του 1920, ο Ριζοσπάστης γραφόταν σε απλή καθαρεύουσα [το ξέρω ότι χρωστάω άρθρο για το θέμα αυτό], οπότε έγραφε για «ερυθρό στρατό» όπως έγραφε και «ηδυνήθην να λάβω πληροφορίας». Δεν είναι κριτήριο αυτό για το σήμερα.
Αλλά, όπως είπα, και σήμερα χρησιμοποιείται σποραδικά η ονομασία «Ερυθρός Στρατός» και μάλιστα όχι μόνο από συντηρητικούς αλλά και από (ιδιόρρυθμους έστω) κομμουνιστές, ή τουλάχιστον έχει χρησιμοποιηθεί από τη Λιάνα Κανέλλη, η οποία σε αγόρευσή της στη Βουλή είπε για «Ερυθρό Στρατό και Ερυθρά Πλατεία» -ενώ την πασίγνωστη πλατεία της Μόσχας οι περισσότεροι τη λέμε Κόκκινη Πλατεία. Αλλά και ο ίδιος ο Ριζοσπάστης έχει, μετρημένες στα δάχτυλα πάντως, αναφορές σε «Ερυθρό Στρατό«.
Κι έτσι, ενώ δεν είναι λάθος η αναφορά σε «Ερυθρό Στρατό», δεν παύει να ξενίζει -τόσο ώστε να σχολιαστεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να μου δώσει αφορμή να γράψω σχεδόν 500 λέξεις.
Αλλά δεν θα τελειώσω εδώ. Αφού κάναμε την αρχή, ας κοκκινολογήσουμε ή ας ερυθρολογήσουμε. Παίρνω υλικό από ένα παλιότερο άρθρο, και προσθέτω κι άλλα.