Ο κόσμος σε 64 τετράγωνα

Ο αριθμός 64 μπορεί να παραπέμπει σε πολλά πράγματα αλλά τα 64 τετράγωνα αμέσως φέρνουν στο μυαλό ένα κυρίως πράγμα, το σκάκι, τουλάχιστον σε όσους ξέρουν αυτό το παιχνίδι, μια από τις πιο μεγάλες επινοήσεις του ανθρώπινου πνεύματος.

Καθώς σε μιαν άλλη ζωή έπαιζα σκάκι, και στα νιάτα μου είχα φτάσει σε καλούτσικο επίπεδο, παίζοντας στον Σκακιστικό Όμιλο Καλλιθέας, δηλώνω πρώην σκακιστής αλλά εξακολουθώ να είμαι φίλος του σκακιού. Στο ιστολόγιο έχουμε βάλει πολλά άρθρα σχετικά με το σκάκι -και ένα από αυτά, με τίτλο «Ταξίδι στα 64 τετράγωνα» εξετάζει (όχι εξαντλητικά) τα λεξιλογικά του σκακιού.

Ο τίτλος όμως του άρθρου είναι και τίτλος ενός πρόσφατου βιβλίου, που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από τις φιλικές εκδόσεις Αντίποδες του Κώστα Σπαθαράκη: Σκάκι. Ο κόσμος σε 64 τετράγωνα του Γερμανού Κρίστιαν Μαν, σε μετάφραση του Νίκου Θεοδωρόπουλου.

Ο συγγραφέας ήταν διεθνής μετρ στα νιάτα του, οπότε ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει. Το βιβλίο όμως δεν απευθύνεται μόνο σε μυημένους σκακιστές αλλά αποτελεί και μια καλή εισαγωγή για οποιονδήποτε ξέρει απλώς το παιχνίδι ή ενδιαφέρεται να το μάθει.

Να μην παρεξηγηθώ: δεν πρόκειται για εγχειρίδιο που διδάσκει το σκάκι, παρόλο που στο παράρτημα υπάρχει μια δεκασέλιδη συνοπτική έκθεση των κανόνων του παιχνιδιού και της σημειογραφίας του. Ο συγγραφέας εξετάζει το σκάκι σαν πνευματικό επίτευγμα και κοινωνικό φαινόμενο και θεωρεί δεδομένο ότι ο αναγνώστης είναι εξοικειωμένος με τα βασικά του παιχνιδιού.

Στο δοκίμιό του υπάρχουν θέσεις από διάσημες παρτίδες, αλλά όχι πολλές, γύρω στις πέντε ή έξι, που παρατίθενται σαν παραδείγματα της επιχειρηματολογίας του συγγραφέα, όπως επίσης και μερικές θέσεις από φινάλε, όμως ο κύριος όγκος του βιβλίου δεν ασχολείται με αναλύσεις θέσεων.

Μετά την εισαγωγή (όπου ο συγγραφέας εξετάζει και προσπαθεί να εξηγήσει τη γοητεία που ασκεί το σκάκι), η πρώτη μεγάλη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ιστορία του σκακιού, από τις απαρχές και τον ερχομό του στην Ευρώπη έως την εποχή των παγκόσμιων πρωταθλητών, που τους εξετάζει έναν προς έναν, από τον Στάινιτς ίσαμε τον Κάρλσεν.

Στη δεύτερη ενότητα εξετάζεται το σκάκι ως αγωνιστικό άθλημα, με ερωτήματα όπως αν μπορεί ένας σκακιστής να βιοποριστεί από το παιχνίδι, πώς πρέπει να προπονείται, πώς σκέφτεται κατά τη διάρκεια της παρτίδας, τι δίνει την υπεροχή σε έναν σκακιστή, ποιος ο ρόλος της ψυχολογίας, πώς οι υπολογιστές έχουν φέρει επανάσταση στον τρόπο που προετοιμάζονται οι σκακιστές και αν οι σκακιστές είναι όντως μεγαλοφυΐες, αν έχουν ανώτερο IQ ή αν βρίσκονται κοντά στην τρέλα, όπως το θέλουν κάποια στερεότυπα.

Advertisement

Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου (απόσπασμα από τη νουβέλα του Εντουάρ Λουί)

Θα δημοσιεύσω σήμερα ενα απόσπασμα από τη νουβέλα του Εντουάρ Λουί «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» που κυκλοφόρησε πέρυσι από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη. Είναι το τρίτο βιβλίο του νεότατου (γενν. 1992) Εντουάρ Λουί (Edouard Louis), ένας μονόλογος με τον πατέρα του, που ήταν εργάτης σε εργοστάσιο μέχρι τη στιγμή που ένα εργατικό ατύχημα τον άφησε ανάπηρο.

Ο Λουί γεννήθηκε στην Πικαρδία, στη βόρεια Γαλλία, μια από τις πιο σκληρά χτυπημένες από την κρίση περιοχές της χώρας -όπου η Λεπέν συγκεντρώνει από τα μεγαλύτερα ποσοστά της. Στο χωριό του, το Αλανκούρ των 1200 κατοίκων, όλοι δούλευαν για το ίδιο κοντινό εργοστάσιο.

Το όνομά του ήταν Εντύ Μπελγκέλ, αλλά το έχει αλλάξει επίσημα σε Εντουάρ Λουί. Το πρώτο του βιβλίο, που σας συνιστώ επίσης να διαβάσετε, πάλι από τους Αντίποδες, έχει ακριβώς τον τίτλο Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ, και σ’ αυτό περιγράφει τα παιδικά του χρόνια, πώς μεγαλώνει ένα ομοφυλόφιλο αγόρι της εργατικής τάξης μέσα στη φτώχεια, τον ρατσισμό και την ομοφοβία.

Το έργο του Λουί είναι απερίφραστα πολιτικό -στρατευμένο, θα λέγαμε- ενώ συγγενεύει και με την κοινωνιολογία. «Θέλω να κάνω τη μπουρζουαζία να ντρέπεται» είχε δηλώσει. Το βιβλίο απ’ όπου θα διαβάσουμε σήμερα ένα απόσπασμα είναι ουσιαστικά ένας μονόλογος του συγγραφέα, που απευθύνεται στον πατέρα του. Σε κάποιο βιβλιοφιλικό μας άρθρο, είχα παραθέσει ένα μικρό κομμάτι από το τελευταίο βιβλίο του Λουί. Σήμερα παρουσιάζω όλην αυτή την ενότητα.

Να σημειωθεί ότι λίγο πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2017, ο Λουί είχε δημοσιεύσει στη Νιου Γιορκ Τάιμς ένα άρθρο με τίτλο «Γιατί ο πατέρας μου ψηφίζει τη Μαρίν Λε Πεν» (εδώ, με δωρεάν συνδρομή) και στο οποίο εξηγεί την άνοδο της Λεπέν με το ότι η Αριστερά έχει σταματήσει να αγωνίζεται για τους αδύνατους.

Ευχαριστώ τον φίλο Κώστα Σπαθαράκη, των εκδόσεων Αντίποδες, που μου έδωσε την άδεια (και μου έστειλε και το αρχείο κειμένου, κι έτσι γλίτωσα το σκανάρισμα):

ΠΟΙΟΣ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ (απόσπασμα, σελ. 60-69)

Τα προβλήματα άρχισαν στο εργοστάσιο που δούλευες. Τα έχω πει στο πρώτο μου μυθιστόρημα, το Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ, ένα απόγευμα μας τηλεφώνησαν και μας είπαν πως ένα φορτίο σε καταπλάκωσε. Η μέση σου τσακίστηκε, διαλύθηκε, μας είπαν πως δεν θα μπορούσες πια να περπατήσεις για χρόνια, δεν θα μπορούσες πια να περπατήσεις.

Η πάμπα του νίτρου, του Πάμπλο Νερούδα (εις μνήμην Αμαλίας Βασιλακάκη)

Προχτές χάσαμε την αγαπημένη μας Cronopiusa, την Αμαλία μας, που ομόρφαινε το ιστολόγιο με τις μουσικές και τις εικόνες της. Τη μνημονέψαμε στα σχόλια εκείνης της ημέρας. Σήμερα Κυριακή θα ταίριαζε να βάλω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Κάρλος Φουέντες «Σε αυτά πιστεύω» που είχε μεταφράσει, αλλά πρακτικά δεν είναι δυνατόν. Επιφυλάσσομαι για άλλη φορά.

Στη μνήμη της θα δημοσιεύσω σήμερα ένα κείμενο που θα της άρεσε. Πρώτα όμως, μεταφέρω δυο λόγια που έγραψαν για την Αμαλία οι συναγωνιστές της από το Δίκτυο για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα:

Αν κάποιος ήθελε να δώσει τον ορισμό του τι είναι ένας άνθρωπος που φέρνει με τη δράση του την αλλαγή στην καθημερινότητα, θα μπορούσε να αναφέρει απλώς την Αμαλία Βασιλακάκη. Η Αμαλία μάς άφησε χτες πρόωρα. Πρόλαβε όμως να αξιοποιήσει το μεγάλο δώρο τη ζωής με αγώνα, αλληλεγγύη, καλοσύνη και αγάπη.

Για δεκαπέντε χρόνια υπήρξε η ψυχή των Πίσω Θρανίων και του Στεκιού Μεταναστών. Δίδαξε ελληνικά σε εκατοντάδες μετανάστες και πρόσφυγες. Ταυτόχρονα τους έδωσε την ευκαιρία να κάνουν τη γνωριμία τους με την ελληνική κουλτούρα μέσα από το λαϊκό τραγούδι και τον κινηματογράφο. Η Αμαλία ήταν μια έξοχη εκπαιδευτικός που έβλεπε την Παιδεία σαν μέσο για να αλλάξει ο κόσμος. Παρούσα με συνέπεια και κέφι στα κινήματα, από τη «Μεσοποταμία» στο Μοσχάτο έως την Τσιάπας στο Μεξικό, είχε κάνει στάση ζωής τον αγώνα για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία.

Η Αμαλία μας δεν κατάφερε να αλλάξει τον κόσμο. Πέτυχε όμως να αλλάξει τις ζωές πολλών ανθρώπων, να κάνει καλύτερες τις ζωές μας.

Το κείμενο του Πάμπλο Νερούδα λέγεται «Η πάμπα του νίτρου» και μιλάει για τις απέραντες εκτάσεις στην έρημο της Χιλής όπου υπάρχουν τα ορυχεία του νίτρου. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε ως Επίμετρο στη νουβέλα Αφηγήτρια ταινιών, του Ερνάν Ριβέρα Λετελιέρ, που εκδόθηκε φέτος από τις εκδόσεις Αντίποδες.

Στη νουβέλα, μια φτωχή οικογένεια εργατών νίτρου δεν έχει χρήματα για να βγάλουν ολα της τα μέλη εισιτήρια για τον κινηματογράφο που είναι η μοναδική διασκέδαση στον οικισμό. Στέλνουν λοιπόν την κόρη, η οποία αφηγείται με τόσο ταλέντο και τόσο παραστατικά τις διάφορες ταινίες που τελικά αρχίζουν να την προσκαλούν και από άλλα σπίτια. Δεν λέω πιο πέρα, να πάρετε το βιβλίο.

Ο φίλος Κώστας Σπαθαράκης, ο εκδότης των Αντιπόδων, ίσως επειδή η νουβέλα είναι σύντομη, είχε την καλή ιδέα να προσθεσει το άρθρο του Νερούντα ως Επίμετρο. Του ζήτησα την άδεια να το αναδημοσιεύσω εδώ:

Γκιακ θα πει αίμα

Τα Χριστούγεννα αγόρασα ή/και διάβασα κάμποσα βιβλία κι ένα από αυτά θα παρουσιάσω σήμερα. Πρόκειται για μια συλλογή διηγημάτων ενός νέου συγγραφέα, που ταυτόχρονα είναι το πρώτο βιβλίο ενός νεοσύστατου εκδοτικού οίκου. Πράγματι, ο εκδοτικός οίκος Αντίποδες, συνεταιρικό εγχείρημα του Κώστα Σπαθαράκη και του Θοδωρή Δρίτσα, έκανε την εμφάνισή του τον Δεκέμβριο, με πρώτο του βιβλίο τη συλλογή διηγημάτων Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου και δεύτερο την Καρδιά του σκύλου του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Τυχαίνει να γνωρίζομαι με τον Σπαθαράκη, και μου χάρισε τον Μπουλγκάκοφ, αλλά το Γκιακ είχα προλάβει να το αγοράσω -με τράβηξε και ο τίτλος, βλέπετε.

Αν ήταν το πρώτο βιβλίο του εκδοτικού οίκου, το Γκιακ είναι το τέταρτο του συγγραφέα -αν και απ’ ό,τι βλέπω στη Βιβλιονέτ τα δυο πρώτα του, εφηβικά, πρέπει να είναι έργα επιστημονικής φαντασίας (δεν το λέω απαξιωτικά). Ομολογώ ότι δεν έχω διαβάσει άλλο δικό του, αν και τώρα θα αναζητήσω τουλάχιστον το προηγούμενο.

Γκιακ δεν είναι ελληνική λέξη, είναι αρβανίτικη. Όπως μας πληροφορεί μια σημείωση στην αρχή του βιβλίου, γκιακ σημαίνει: 1. αίμα. 2. συγγένεια εξ αίματος. 3. φόνος που γίνεται για λόγους εκδίκησης, αντεκδίκηση. 4. φυλή. Να σημειώσουμε ότι οι σημασίες 2 και 3 έχουν αντιστοιχίες και στα ελληνικά. Λέμε «ο τάδε είναι αίμα μου» (είναι συγγενής εξ αίματος) και «πήρα το αίμα μου πίσω».

Ο Παπαμάρκος είναι γεννημένος στη Μαλεσίνα Λοκρίδας, που είναι αρβανιτοχώρι και όλα τα διηγήματα έχουν ήρωες ανθρώπους από τα αρβανιτοχώρια της Λοκρίδας. Στο βιβλίο τα αρβανίτικα είναι λιγοστά και κυρίως στο πρώτο διήγημα -η αφήγηση γίνεται στη δημοτική, αλλά με κάποια ιδιωματικά στοιχεία που θα τα αντιληφθείτε όταν διαβάσετε το διήγημα που παραθέτω πιο κάτω.

Όλα τα διηγήματα έχουν ένα κοινό στοιχείο, αναπάντεχο για συγγραφέα της νεότατης γενιάς: τη μικρασιατική εκστρατεία. Πράγματι, οι ήρωες των διηγημάτων, όλοι από την περιοχή της Μαλεσίνας, έχουν πολεμήσει στη Μικρασία -αν και η δράση δεν εκτυλίσσεται πάντοτε το 1919-22, αλλά κάποτε αρκετά χρόνια αργότερα. (Και επειδή τον καιρό εκείνο ο στρατός επάνδρωνε τις μονάδες με κοντοχωριανούς, οι συνάδελφοι στον στρατό γνωρίζονται ήδη, και συναντιούνται και στη συνέχεια).

Παρόλο που το θέμα τους συχνά είναι στενάχωρο και παρόλο που κάποια διηγήματα στάζουν από βία, το Γκιακ μου άρεσε πολύ. Τραχιά διηγήματα, με τραχιούς ήρωες, που μιλάνε τραχιά γλώσσα -σε μια αφήγηση-ποταμό, με μια μικρήν ανατροπή στο τέλος, τουλάχιστον στα περισσότερα διηγήματα. Γίνεται λόγος για τα εγκλήματα του πολέμου -και τις δικές μας ωμότητες, και των Τούρκων, αλλά παρεμπιπτόντως. Βία άλλωστε δεν υπάρχει μόνο στη Μικρασία, αλλά και στο χωριό, πριν και μετά το στρατιωτικό.

Διήγημα με τίτλο Γκιακ δεν υπάρχει, είναι μόνο ο γενικός τίτλος του βιβλίου. Αρβανίτικο τίτλο έχει το πρώτο διήγημα (Ντο τ’ α πρες κοτσσίδετε = Θα σου κόψω τις κοτσίδες, που είναι τιτλος ενός ερωτικού αρβανίτικου δημοτικού τραγουδιού) -αλλά δεν θα το παραθέσω εδώ επειδή είναι μεγάλο. Στο διήγημα αυτό γίνεται αναφορά στο Κανούν, λέξη που είναι δάνειο από το ελλ. κανόνας, και σημαίνει το σώμα κανόνων εθιμικού δικαίου που διέπανε τη ζωή των αλβανικών και αρβανίτικων κοινοτήτων μέχρι τα τελευταία χρόνια και που, επειδή κωδικοποιήθηκε τον 15ο αιώνα, έχει αποκτήσει κύρος ημιεπίσημου νομικού κειμένου -άλλωστε στη βόρεια Αλβανία ισχύει σε ένα βαθμό ακόμα και σήμερα. Για παράδειγμα, το Κανούν προβλέπει ότι σε περίπτωση φόνου, η οικογένεια του θύματος έχει δικαίωμα (και υποχρέωση) να βρει δικαίωση για το αίμα της που χύθηκε, χύνοντας αίμα του δράστη ή ενός αρσενικού συγγενή του, αλλά αν ο φόνος είναι εξ αμελείας μπορεί να δοθεί και χρηματική αποζημίωση. Αν όμως το θύμα είναι γυναίκα, τότε μόνο αποζημίωση δίνεται -εκτός αν πρόκειται για βιασμό, οπότε πρέπει να χυθεί αίμα.

Παραθέτω το διήγημα «Ήρθε ο καιρός να φύγουμε». Τύποι όπως «του Χρήστο», «ο πατέρα μου» δεν είναι τυπογραφικό λάθος, έτσι είναι στο πρωτότυπο -άλλωστε παρόμοιοι τύποι ακούγονται και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

ΗΡΘΕ Ο ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ

Ποια; Αυτή που ’βαλε τα τσιγάρα στην τσέπη του μακαρίτη; Αυτή είναι η θεια-Ανθή. Η χήρα που λέμε. Α, νόμιζα που την ήξερες. Όχι, όχι. Δεν τον είχε σόι.