Μαθήματα Γαλλικών με τον Ζορζ Μπρασένς

Εντάξει, κάπως βαρύγδουπος ο τίτλος, σκέφτηκα όμως  αυτό το άρθρο για να συνδυάσω δυο αγάπες του ιστολογίου. Από τη μια τη Φρασεολογία, στην  οποία έχω αφιερώσει πολλά άρθρα (και το βιβλίο μου Λόγια του αέρα) και από την άλλη τον αγαπημένο μου Ζορζ Μπρασένς, που συχνά έχω βάλει τραγούδια του -κάποτε μάλιστα αφιέρωσα και άρθρα σε αυτά (εδώ η σχετική ετικέτα).

Ο συνδυασμός είναι απλός: Θα βάλω γαλλικές ιδιωματικές εκφράσεις που εμφανίζονται σε τραγούδια του Μπρασένς και θα πω δυο λόγια για την κάθε  ιδιωματική έκφραση.

Φυσικά, εδώ υπάρχει ένας κίνδυνος. Τα περισσότερα τραγούδια γράφτηκαν στις  δεκαετίες 1950-1970, έχουν δηλαδή περάσει 50-70 χρόνια από τότε, οπότε αυτές οι εκφράσεις μπορεί να  είναι (και μερικές σίγουρα είναι) παλιωμένες, όπως παλιωμένες θα είναι και οι εκφράσεις που θα συναντήσει όποιος διαβάζει όχι Παπαδιαμάντη αλλά ακόμα και το Τρίτο στεφάνι του Ταχτσή (το αναφέρω επειδή είναι γεμάτο από τέτοιες εκφράσεις).

Με αυτό το δυσκλαίμηρο κατά νου, ξεκινάμε.

1. Στο τραγούδι Le pornographe, ακούμε τον Μπρασένς να λέει (κάπου στο 0.50):

En m’retrouvant seul sous mon toit
Dans ma psyché j’me montre au doigt
Et m’crie: » Va t’faire, homme incorrec’
Voir par les Grecs »

Η  έκφραση είναι aller se faire voir par les Grecs, συνήθως στην προστακτική, va te faire voir par les Grecs  (ή… chez les Grecs) και είπα να ξεκινήσουμε από αυτήν για λόγους, ας πούμε, εθνικής υπερηφανείας. Είναι έκφραση βίαιης αποπομπής, κάτι ανάμεσα στο «πήγαινε στο διάολο» και στο «άντε γαμήσου», και δη από τους Έλληνες, υπαινιγμός στην παιδεραστική φήμη των αρχαίων ημών προγόνων.

H έκφραση υπάρχει και χωρίς το par les Grecs, σκέτο Va te faire voir. Υπάρχει και «εξευγενισμένη» μορφή της, Aller se faire considérer par les Hellènes. Σε συλλογή γαλλικών εκφράσεων του 2009 υπάρχει η σημείωση: L’expression aller se faire voir chez les Grecs ne sert guère à l’amitié franco-hellène. (Η έκφραση δεν εξυπηρετεί καθόλου την ελληνογαλλική φιλία).

2. Στο τραγούδι Une jolie fleur ακούμε μια στροφή που σήμερα μπορεί και να τη λέγαμε σεξιστική (στο 1.20 περίπου):

Advertisement

Η φάβα και ο λάκκος της

Τις προάλλες η φίλη μας το Κιγκέρι αναφέρθηκε, παρεμπιπτόντως, στη φάβα που μαγείρευε, και τότε σκέφτηκα ότι δεν έχουμε αφιερώσει άρθρο στο έδεσμα αυτό, παρόλο που έχει, πέρα από το γαστρονομικό, και σημαντικό λεξιλογικό και φρασεολογικό ενδιαφέρον. Πριν από μερικά χρόνια είχαμε βέβαια βάλει ένα διήγημα, Φάβα αποκριάτικα, του φίλου μας του Δημήτρη Μαρτίνου, αλλά εδώ λεξιλογούμε, οπότε χρειάζεται και λεξιλογική πραγμάτευση και δεν αρκούν τα όσα είχαμε αναφέρει παρεμπιπτόντως σε ένα παλιότερο άρθρο μας για τα κουκιά.

Τη φάβα την ξέρουμε όλοι για φαγητό, με λάδι και κρεμμύδι, όπως στη φωτογραφία -που τη δανείστηκα από κάποιον ιστότοπο με συνταγές μαγειρικής.

Αλλά αυτός ο νόστιμος κίτρινος πολτός φτιάχνεται από κάποιο όσπριο, έτσι δεν είναι; Έτσι είναι, αλλά εδώ υπάρχει ένα μπέρδεμα. Υπάρχει φάβα που φτιάχνεται από σπόρους μπιζελιού, αρακά, υπάρχει και η φάβα που φτιάχνεται από λαθούρι, όπως η φάβα της Σαντορίνης. Αυτή η κίτρινη φάβα είναι η πιο συνηθισμένη στην Ελλάδα, όμως διαβάζω ότι στην Αμοργό τη φάβα τη φτιάχνουν από αρακά -για τον οποίο αρακά ή μπιζέλι χρωστάμε άρθρο.

Μια και στον αρακά θα αφιερώσουμε χωριστό άρθρο, στο σημερινό άρθρο θα εστιαστούμε στη φάβα από λαθούρι -πάντως, τα λεξιλογικά και τα άλλα στοιχεία αφορούν εξίσου όλες τις ποικιλίες του εδέσματος. Να πούμε πάντως ότι φάβα μπορεί επίσης να φτιαχτεί και από κουκιά.

Η φάβα Σαντορίνης είναι ΠΟΠ και στη σχετική σελίδα της Κομισιόν διαβάζουμε:

Η Φάβα Σαντορίνης ΠΟΠ παράγεται από τους σπόρους του Lathyrus clymenum L., ενός ανθοφόρου φυτού που καλλιεργείται σε οκτώ από τα νησιά των Κυκλάδων στο Νότιο Αιγαίο. Από τη σπορά μέχρι τη συσκευασία, όλα τα στάδια της παραγωγής πραγματοποιούνται στα νησιά, με τη χρήση τοπικών μεθόδων που ξεκίνησαν χιλιετίες πριν.

Το τελικό προϊόν έχει τη μορφή μικρών χρυσών δίσκων. Όταν μαγειρεύονται, αποκτούν βελούδινη υφή και γλυκιά γεύση, και αποτελούν την τέλεια βάση για μια ποικιλία φαγητών ή καταναλώνονται με τη μορφή μιας νόστιμης σαλάτας.

Το ψυχανθές αυτό, το Lathyrus clymenum, λέγεται ελληνικά «Λάθυρος το κλύμενον» (ή, λαϊκότερα, ισπανικός βίκος). Aλλά όταν αγοράζουμε από το σουπερμάρκετ φάβα για να φτιάξουμε, δεν αγοράζουμε λαθούρι ή λάθυρο, αγοράζουμε φάβα -δηλαδή, φάβα λέγεται επίσης ο κατάλληλα προετοιμασμένος (κομμένος, σπασμένος κτλ.) καρπός του λαθουριού, που τον μαγειρεύουμε για να φτιάξουμε φάβα.

Το λεξικό μάς λέει ότι η φάβα είναι λέξη της ελληνιστικής εποχής, δάνειο από τα λατινικά. Μάλιστα, αρχικά η λέξη ήταν γένους ουδετέρου, το φάβα του φάβατος, δάνειο από το λατινικό faba, το οποίο ήταν γένους θηλυκού και σήμαινε κάποιο είδος οσπρίου, φασολιού ή κουκιού. Στα ελληνικά, φάβα ήταν αρχικά το κουκί.

Για παράδειγμα, σε ιατρικό κείμενο του 2ου αιώνα μΧ βρίσκω το εξής γιατροσόφι «προς όρχεων φλεγμονάς»:

Κυμίνου, φάβατος μεγάλου ἀποζέματος, σταφίδος ἐκγεγιγαρτισμένης·
ταῦτα λείου καὶ ἐπίβαλλε μέλιτος ὀλίγον καὶ ἐλαίου καὶ κατάπλασσε, ἀνακρεμνῶν ἐπιδέσμῳ· εἰ δὲ πολλὴ ᾖ ἡ φλεγμονή, προκατάντλει, ἀνηθελαίῳ θερμαίνων.

Εκτός από το φάβα, στο λεξιλόγιο της εποχής έχουμε επίσης το φαβατάριον (γαβάθα όπου μαγειρεύονταν τα κουκιά), το φαβάτον (αλεύρι ή γλύκισμα από κουκιά) ή το ανθρωπωνύμιο Φαβάς.

Έφτασε στο νυν και αεί

Καθώς μπήκε η Μεγαλοβδομάδα, ταιριάζει ένα άρθρο σαν το σημερινό, παρόλο που δεν συνδέεται άμεσα με την ειδικώς πασχαλινή φρασεολογία. Όπως όμως θα δείτε πιο κάτω, υπάρχει και κάποια σχέση με την επικαιρότητα.

Νυν και αεί θα πει «τώρα και πάντοτε», είναι φράση στερεότυπη που την ξέρουμε από την εκκλησία. Την ξέρουμε και για έναν ακόμα λόγο, τουλάχιστον οι της γενιάς μου, καθώς αποτελεί τον τίτλο ενός από τους πιο σημαντικούς δίσκους του έντεχνου τραγουδιού -εννοώ βέβαια το Νυν και αεί του Σταύρου Ξαρχάκου και του Νίκου Γκάτσου, με τη Βίκη Μοσχολιού και τον Νίκο Δημητράτο, έναν δίσκο του 1975 αν δεν κάνω λάθος, που τον είχαμε συζητήσει και παλιότερα στο ιστολόγιο, με αφορμή τη μυστηριώδη λιόστρα.

Το «νυν και αεί» υπάρχει και στη φρασεολογία μας. Λέμε λοιπόν «φτάνω στο νυν και αεί» εννοώντας, όπως λέει το λεξικό, εξαντλούμαι τελείως, φτάνω στο τέλος: H υπομονή μου έφτασε στο νυν και αεί. Δεν αντέχω άλλο, έφτασα στο νυν και αεί.

Τα ίδια περίπου βρίσκουμε και στα άλλα λεξικά, τόσο γενικά όσο και ειδικά, όπως το Λεξικό της λαϊκής και περιθωριακής γλώσσας του Γιώργου Κάτου, που γράφει (σε εικόνα διότι δεν επιτρέπει κοπυπάστη):

Στο βιβλίο μου «Λόγια του αέρα», όπου καταγράφω 1001 παγιωμένες ή στερεότυπες εκφράσεις, γράφω:

Παροιμίες, παροιμιακές εκφράσεις και μετάφραση στο συνέδριο της ΕΛΕΤΟ

Την περασμένη βδομάδα έγινε στην Αθήνα το 11ο συνέδριο «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία» που το διοργάνωσε η ΕΛΕΤΟ, η Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας, με συνδιοργανωτές το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ, το ΤΕΕ και άλλους φορείς σχετικούς με τη γλώσσα και την ορολογία.

Είχα την τιμή και τη χαρά να πάρω μέρος στην ανοιχτή συζήτηση με την οποία έκλεισε το συνέδριο, το απόγευμα του Σαββάτου. Παρουσίασα μιαν εισήγηση την οποία θα δημοσιεύσω πιο κάτω. Στη συζήτηση πήραν επίσης μέρος με εισηγήσεις η φίλη μεταφράστρια και καθηγήτρια του ΑΠΘ Τιτίκα Δημητρούλια, ο ποιητής Κώστας Κουτσουρέλης, ο συγγραφέας και μαθηματικός Τεύκρος Μιχαηλίδης, η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ και μεταφράστρια Μαρία Παπαδήμα, ο φιλόλογος Γιώργος Τράπαλης και η φίλη και παλιά συνάδελφος Κατερίνα Τοράκη. Συντονιστής ήταν ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Θ.Π.Τάσιος.

Όλες οι συζητήσεις ήταν πολύ ενδιαφέρουσες για καποιον που ασχολείται με τη γλώσσα και τη μετάφραση και δεν αποκλείεται στο μέλλον να παρουσιάσω από το ιστολόγιο και κάποιαν άλλη από αυτές. Αλλά και οι καθαυτό ανακοινώσεις του Συνεδρίου ήταν ενδιαφέρουσες αν και αναγνωρίζω πως απευθύνονταν σε μάλλον ειδικό κοινό. Μπορείτε να διαβάσετε εδώ τις περιλήψεις -εμένα μου κίνησαν το ενδιαφέρον ιδίως η ανακοίνωση του γλωσσολόγου Ασημάκη Φλιάτουρα για τη λαϊκή και διαλεκτική ορολογία, καθώς και η ανακοίνωση του Παναγιώτη Κριμπά για τα ελληνογενή εκκλησιαστικά δάνεια στις ανατολικές σλαβικές γλώσσες.

Όμως και οι άλλες ανακοινώσεις είχαν κάτι ενδιαφέρον διότι, ακόμα κι αν κάποιος αισθάνεται απέχθεια για έναν τομέα, π.χ. για τον τραπεζικό τομέα, όταν είναι μεταφραστής είναι αναγκασμένος να έχει μια στοιχειώδη εξοικείωση με τη σχετική ορολογία διότι, απλούστατα, μπορεί αύριο να βρεθεί αντιμέτωπος με την ορολογία αυτή σε ένα κείμενο που θα κληθεί να το μεταφράσει.

Η ΕΛΕΤΟ εδώ και χρόνια υπηρετεί την ελληνική γλώσσα και ορολογία. Δεν συμφωνώ πάντοτε με τις προτάσεις της (και το έχω εκφράσει και δημόσια, πάνω από μία φορά, τόσο στο ιστολόγιο όσο και σε άλλα γλωσσικά φόρουμ) ωστόσο δεν είναι σωστό να περιμένεις να συμφωνείς απόλυτα με κάποιον για να συνεργαστείς μαζί του, αλλιώς το μόνο που θα κάνεις θα είναι να ειρωνεύεσαι από το Φέισμπουκ όσους προσπαθούν να προσφέρουν κάτι. Συνεργάζονται άλλωστε στενά με την ΕΛΕΤΟ αρκετοί επιφανείς Έλληνες γλωσσολόγοι, πολλοί από τους οποίους είχαν ανακοινώσεις στο πρόσφατο Συνέδριο. Η ΕΛΕΤΟ πρωταγωνιστεί επίσης στο Ελληνικό Δίκτυο Ορολογίας, στο οποίο συμμετέχω κι εγώ υπηρεσιακά, ένα δίκτυο που φιλοδοξεί να βοηθήσει στην καθιέρωση και χρήση κοινώς αποδεκτής ελληνικής ορολογίας.

Θα παρουσιάσω εδώ την εισήγησή μου, με βάση το γραπτό κείμενο που είχα ετοιμάσει. Οι τακτικοί αναγνώστες του ιστολογίου θα διαπιστώσουν πως αρκετά από αυτά που είπα είναι παρμένα από δύο άρθρα, ένα πρόσφατο και ένα παλαιότερο.

Στη συζήτηση που ακολούθησε, με βάση και τις εισηγήσεις άλλων συνεισηγητών, διατύπωσα την ευχή να γίνουν εργασίες αποδελτίωσης Ελλήνων λογοτεχνών με απώτερο σκοπό να συνταχθεί κάποτε ένα λεξικό που θα περιέχει όλες αυτές τις αποθησαυρισμένες λέξεις, που δεν τις έχουν (και καλώς δεν τις έχουν) τα γενικά λεξικά -κάτι τέτοιο είχε οραματιστεί, θαρρώ, ο Λίνος Πολίτης.

Παροιμίες, παροιμιακές εκφράσεις και μετάφραση

Οι παροιμίες και οι παροιμιακές εκφράσεις θέτουν ιδιαίτερες προκλήσεις στον μεταφραστή –και ιδίως τον μεταφραστή λογοτεχνίας, αφού αυτά τα σχήματα ευδοκιμούν κυρίως στην πεζογραφία και σε άλλα είδη έντεχνου πεζού λόγου (απομνημονεύματα, χρονογραφήματα κτλ.) Βέβαια, δεν είναι ομοιογενής η παρουσία τους –κάποιοι συγγραφείς αποφεύγουν παροιμίες και εκφράσεις ενώ άλλα έργα βρίθουν από παροιμιακό λόγο, όπως π.χ. το Τρίτο στεφάνι του Κώστα Ταχτσή, από το οποίο και θα αντλήσω κάποια παραδείγματα στη συνέχεια.

Ο Αστερίξ και ο μάγος (ή: ο Μάντης) – Λεξιλογική παρουσίαση

Εδώ και λίγο καιρό, αρχίσαμε να παρουσιάζουμε στο ιστολόγιο τις περιπέτειες του Αστερίξ.

Όπως έχω πει, με μια δόση υπερβολής βέβαια, οι 24 τόμοι του Αστερίξ (εννοώ την κοινή δημιουργία του Ρενέ Γκοσινί και του Αλμπέρ Ουντερζό) είναι μια από τις σημαντικότερες προσφορές της Γαλλίας στον παγκόσμιο πολιτισμό μεταπολεμικά. Τουλάχιστον η γενιά μου, που γνώρισε τον Αστερίξ στα φοιτητικά της χρόνια, τον αγάπησε σχεδόν ομόθυμα -και η ανταπόκρισή σας σε αυτές τις δημοσιεύσεις ήταν πολύ θετική, οπότε είχα πει ότι θα αρχίσω να παρουσιάζω στο ιστολόγιο, έναν προς έναν, τους 24 τόμους του Αστερίξ, κάτι που, με μια συχνότητα έναν τόμο κάθε δίμηνο, θα μας πάρει τέσσερα χρόνια.

Ξεκινήσαμε τον Οκτώβριο με μια παρουσίαση της περιπέτειας Αστερίξ στους Βρετανούς και μετά με μια γενική παρουσίαση των πρωταγωνιστών του κόμικς. Τον Δεκέμβριο είχαμε τη δεύτερη περιπέτεια, την Κατοικία των θεών, και σήμερα έχουμε την τρίτη της σειράς, «Αστερίξ και ο μάγος», που και αυτή είναι μία από τις (δύο) περιπέτειες του Αστερίξ που μετέφρασε ο Κώστας Ταχτσής για τη σειρά των εκδόσεων Ψαρόπουλου, το 1978 -στη συνέχεια ανέλαβε ο Αργύρης Χιόνης. Στη σειρά των εκδόσεων Μαμούθ, που είναι αυτή που κυκλοφορεί, ο τίτλος ήταν διαφορετικός («Ο μάντης») και τη μετάφραση την έκανε η Ιρένε Μαραντέι.

Γενικά, θεωρώ καλύτερες τις μεταφράσεις του Ψαρόπουλου, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι τις έχω συνηθίσει. Από την άλλη, ο δεύτερος μεταφραστής βρίσκεται σε δύσκολη θέση, διότι ίσως αισθάνεται αναγκασμένος να αποφύγει τα λογοπαικτικά ευρήματα του πρώτου. Πάντως, όπως θα δείτε πιο κάτω, ούτε από αυτή τη μετάφραση του Ταχτσή λείπουν τα μεταφραστικά λάθη.

Στα κατεβασάδικα του Διαδικτύου βρίσκει κανείς σε ηλεμορφή τον Αστερίξ της έκδοσης Μαμούθ, αλλά, απ’ όσο ξέρω και έψαξα, όχι την έκδοση Ψαρόπουλου. Τις περισσότερες τις βρήκα σε παλαιοπωλείο, αλλά θέλω βοήθεια επειδή το σκανάρισμα δεν είναι το φόρτε μου (κάποιος σκανάριζε τόμους κι άγιασε). Το σημερινό τεύχος το έχει σκανάρει η φίλη Μαρία από τη Δράμα, που την ευχαριστώ πολύ. Άλλοι φίλοι έχουν στείλει καναδυό ακόμα τεύχη σκαναρισμένα, κι αν κάποιος αναλάβει να σκανάρει το «Ο Γαλάτης Αστερίξ» για την επόμενη φορά πολύ θα με χαροποιήσει. Αλλά ο εθελοντής να το δηλώσει στα σχόλια, να μην κάνουν πολλοί την αγγαρεία άδικα -ή να μοιραστεί κάπως.

Λοιπόν, την περιπέτεια «Ο Αστερίξ και ο μάγος» σε έκδοση του Ψαρόπουλου την έχω ανεβάσει σε έναν ιστότοπο, απ’ όπου μπορείτε να τη διαβάσετε ονλάιν -ή να την κατεβάσετε από εδώ.

Θα λεξιλογήσω λοιπόν για τον Αστερίξ και τον Μάγο, παρόλο που τα περισσότερα από αυτά που θα πω μπορεί κανείς να τα βρει σε πολλούς αστεριξολογικούς ιστότοπους.

Και ξεκινάω από τον τίτλο της περιπέτειας, διότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις δυο ελληνικές εκδόσεις. Ο τίτλος της έκδ. Μαμούθ είναι «Ο Μάντης», που είναι η ακριβής απόδοση του πρωτοτύπου (Le dévin). Επειδή η σειρά του Ψαρόπουλου είχε ξεκινήσει ακριβώς με αυτή την περιπέτεια, κατανοώ πολύ καλά για ποιο λόγο πρόσθεσαν το «Ο Αστερίξ και» στον τίτλο. Ωστοσο,  η απόδοση «μάγος» είναι ανακριβής: ο συγκεκριμένος ήρωας απλώς προβλέπει το μέλλον, δεν κάνει μαγικά, δεν χρησιμοποιεί ξόρκια ή μαγικά φίλτρα.

Η κατοικία των θεών – Λεξιλογική παρουσίαση

Πριν από δυο μήνες περίπου είχα ανεβάσει δυο συνεχόμενα άρθρα για τον Αστερίξ, πρώτα μια παρουσίαση της περιπέτειας Αστερίξ στους Βρετανούς και μετά μια γενική παρουσίαση των πρωταγωνιστών του κόμικς.

Είχα γράψει τότε, ότι με μια δόση υπερβολής θα μπορούσαμε να πούμε πως οι 24 τόμοι του Αστερίξ (εννοώ την κοινή δημιουργία του Ρενέ Γκοσινί και του Αλμπέρ Ουντερζό) είναι μια από τις σημαντικότερες προσφορές της Γαλλίας στον παγκόσμιο πολιτισμό μεταπολεμικά. Τουλάχιστον η γενιά μου, που γνώρισε τον Αστερίξ στα φοιτητικά της χρόνια, τον αγάπησε σχεδόν ομόθυμα -και η ανταπόκρισή σας σε αυτές τις δημοσιεύσεις ήταν πολύ θετική, οπότε είχα πει ότι θα αρχίσω να παρουσιάζω στο ιστολόγιο, έναν προς έναν, τους 24 τόμους του Αστερίξ, κάτι που, με μια συχνότητα έναν τόμο κάθε δίμηνο, θα μας πάρει τέσσερα χρόνια.

Οι δυο μήνες πέρασαν και ήρθε η σειρά για την δεύτερη περιπέτεια που θα παρουσιάσω, την «Κατοικία των θεών». Είναι μία από τις δύο περιπέτειες του Αστερίξ που μετέφρασε ο Κώστας Ταχτσής για τη σειρά των εκδόσεων Ψαρόπουλου, το 1978 -στη συνέχεια ανέλαβε ο Αργύρης Χιόνης. Στη σειρά των εκδόσεων Μαμούθ, που είναι αυτή που κυκλοφορεί, τη μετάφραση την έκανε η Ιρένε Μαραντέι.

Γενικά, θεωρώ καλύτερες τις μεταφράσεις του Ψαρόπουλου, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι τις έχω συνηθίσει. Από την άλλη, ο δεύτερος μεταφραστής βρίσκεται σε δύσκολη θέση, διότι ίσως αισθάνεται αναγκασμένος να αποφύγει τα λογοπαικτικά ευρήματα του πρώτου. Πάντως, όπως θα δείτε πιο κάτω, από τη μετάφραση του Ταχτσή δεν λείπουν τα μεταφραστικά λάθη.

Στα κατεβασάδικα του Διαδικτύου βρίσκει κανείς σε ηλεμορφή τον Αστερίξ της έκδοσης Μαμούθ, αλλά, απ’ όσο ξέρω και έψαξα, όχι την έκδοση Ψαρόπουλου. Από καλή τύχη (στον ουρανό τον έψαχνα και στη γη τον βρήκα) ένας καλός φίλος, συνομήλικος περίπου, έχει στη βιβλιοθήκη του μερικούς τόμους από τότε, και μου έδωσε και σκανάρισα δυο.

Λοιπόν, την Κατοικία των Θεών σε έκδοση του Ψαρόπουλου τη σκανάρισα και την έχω ανεβάσει εδώ (με τη βοήθεια του Στάζιμπου για την ηλεβιβλιοδεσία) όπου μπορείτε να τη διαβάσετε ονλάιν -ή να την κατεβάσετε από εδώ. Κάπως αχνά βγήκαν τα χρώματα, να με συμπαθάτε. (Αν έχετε άλλους Ψαρόπουλους και τους σκανάρετε, θα βοηθήσετε τις επόμενες παρουσιάσεις. Και για να το κάνω πιο συγκεκριμένο, αναζητούνται εθελοντές που θα έχουν και θα σκανάρουν το «Ο Γαλάτης Αστερίξ» σε έκδοση Ψαρόπουλου. Το σκανάρισμα είναι πολύ κοπιαστική δουλειά -κάποιος σκανάριζε τόμους και άγιασε- οπότε ας το μοιραστούμε να μας πέσει πιο αλαφρύ. Βεβαια ο εθελοντής πρέπει να το δηλώσει στα σχόλια, να μην κάνουν πολλοί την αγγαρεία άδικα -ή να μοιραστεί κάπως).

Θα λεξιλογήσω λοιπόν για την Κατοικία των Θεών, παρόλο που αυτά που θα πω μπορεί κανείς να τα βρει σε πολλούς αστεριξολογικούς ιστότοπους.

Αστερίξ, οι πρωταγωνιστές (συνέχεια από χτες)

Αν και δεν το συνηθίζω να αφιερώνω δυο συνεχόμενα άρθρα στο ίδιο θέμα, θα κάνω μια εξαίρεση. Παρόλο που υπάρχει φόβος να σας κουράσω, αφού και το πιο εκλεκτό έδεσμα το βαριέσαι όταν το γεύεσαι συχνά, θα το διακινδυνεύσω: το σημερινό άρθρο θα αποτελέσει κατά κάποιον τρόπο συνέχεια του χτεσινού, στο οποίο σχολίασα την περιπέτεια «Ο Αστερίξ στους Βρετανούς». Συνέχεια προς τα πίσω, πιο σωστά, πρίκουελ μάλλον παρά σίκουελ, αφού σήμερα θα κάνουμε μια εισαγωγή στις 24 περιπέτειες του Αστερίξ, που έπρεπε ίσως να έχει προηγηθεί -αλλά ποτέ δεν είναι αργά.

Βλέπετε, όπως συνειδητοποίησα ήδη ενώ έγραφα το χτεσινό άρθρο, εκτός από τα γλωσσικά και λεξιλογικά (και μεταφραστικά) της κάθε περιπέτειας, χρειάζεται και μια γενική εισαγωγή, που να αναφέρεται, αν μη τι άλλο, στους πρωταγωνιστές της σειράς, δηλαδή σε εκείνους που εμφανίζονται σε αρκετές περιπέτειες -μερικοί και σε όλες. Αυτή την εισαγωγή θα τη διαβάσετε σήμερα.

Ο Αστερίξ γεννήθηκε, δηλαδή άρχισε να δημοσιεύεται στις 29 Οκτωβρίου 1959, σε συνέχειες, στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Pilote. (Τούτο σημαίνει πως είμαι συνομήλικος με τον Γαλάτη, αφού γεννήθηκα τέσσερις μέρες αργότερα). Η πρώτη περιπέτεια ήταν η «Αστερίξ ο Γαλάτης», στην οποία γνωρίζουμε αρκετούς από τους πρωταγωνιστές -αλλά όχι όλους. Δημιουργοί του Αστερίξ ήταν ο σεναρίστας Ρενέ Γκοσινί (Goscinny, 1926-1977) και ο σκιτσογράφος Αλμπέρ Ουντερζό (Uderzo, 1927-). Οι περιπέτειες λίγο μετά την ολοκλήρωση των συνεχειών έβγαιναν και σε τόμους. Συνολικά το ζευγάρι δημιούργησε μαζί 24 περιπέτειες -τελευταία ήταν ο Αστερίξ και οι Βέλγοι, που την άρχισαν μαζί αλλά ο Γκοσινί πέθανε ενώ είχαν μείνει 8 σελίδες μισοτελειωμένες. Μετά, ο Ουντερζό έβγαλε και αρκετές περιπέτειες μόνος του, που τις θεωρώ υποδεέστερες.

Όπως έγραψα και χτες, στην Ελλάδα ο Αστερίξ πρωτοήρθε γύρω στο 1969, όταν κυκλοφόρησε το περιοδικό Αστερίξ από τις εκδόσεις Σπανός, που είχε την ύλη του γαλλικού Pilote, με γαλλικά κόμικς σε συνέχειες. Το περιοδικό κυκλοφόρησε επί καναδυό χρόνια και παρουσίασε κάπου οχτώ περιπέτειες του Αστερίξ.

Μετά, τα δικαιώματα τα πήρε ο Ψαρόπουλος και άρχισε από το 1978 να δημοσιεύει τις περιπέτειες σε αυτοτελή άλμπουμ, ένα τον μήνα. Δημοσιεύτηκαν και οι 24 αρχικές περιπέτειες και μερικές από τις μεταγενέστερες. Από το 1989 αν δεν κάνω λάθος ο Αστερίξ άρχισε να εκδίδεται από τις εκδόσεις Μαμούθ. Κυκλοφόρησαν και οι 24 αρχικές περιπέτειες καθώς και όλες οι μεταγενέστερες, ενώ επίσης κυκλοφόρησαν αρκετοί τόμοι στα αρχαία ελληνικά, τα ποντιακά, τα κυπριακά και τα κρητικά. Στα βιβλιοπωλεία και στα περίπτερα βρίσκει κανείς μόνο τις εκδόσεις Μαμούθ, του Ψαρόπουλου μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία.

Η δράση του Αστερίξ τοποθετείται στο 50 π.Χ. στην Αρμορικήίκη -εκεί βρίσκεται το (παραθαλάσσιο) ανυπόταχτο χωριό. Η Αρμορική ήταν μια περιοχή της Γαλατίας, χοντρικά ανάμεσα στις εκβολές του Λίγηρα και του Σηκουάνα. Και η χρονολογία βολεύει (η εποχή του Καίσαρα) αλλά και η τοποθεσία -εύκολα ταξίδια διά θαλάσσης.

Το ανυπόταχτο γαλατικό χωριό, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, είναι ανώνυμο -αν δεν κάνω κάποιο τραγικό λάθος, πουθενά δεν αναφέρεται το όνομά του. Αντίθετα, επώνυμα είναι τα τέσσερα ρωμαϊκά στρατόπεδα που το περιτριγυρίζουν από την ξηρά. Τα στρατόπεδα είναι τα εξής:

* Aquarium, που είναι η λατινικής προέλευσης γαλλική λέξη που σημαίνει ενυδρείο.

* Babaorum, λογοπαίγνιο με το γλύκισμα baba au rhum (μπαμπάδες με ρούμι).

* Laudanum, λατινικής προέλευσης γαλλικής λέξης, το παυσώδυνο λάβδανο.

* Petibonum, λογοπαίγνιο με τη γαλλική έκφραση petit bonhomme (ανθρωπάκος).

Δηλαδή, δύο στρατόπεδα είναι λατινικές λέξεις και δύο λογοπαίγνια με γαλλικές λέξεις.

Το χωριό είναι ανώνυμο αλλά πολλοί κάτοικοί του κατονομάζονται. Κάποιος που είχε υπομονή, κάθισε και μέτρησε 29 κατονομαζόμενους Γαλάτες κατοίκους του ανυπόταχτου χωριού. Βέβαια, αρκετοί από αυτούς είναι κομπάρσοι που εμφανίζονται σε μία μόνο περιπέτεια. Εδώ θα ασχοληθούμε με τους πρωταγωνιστές, αυτούς που συμμετέχουν σε όλες τις περιπέτειες ή σε πολλές από αυτές.

Είδατε το σκύλο μου μικρό; (Λεξιλογικά του Αστερίξ στους Βρετανούς)

Με μια δόση υπερβολής θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι 24 τόμοι του Αστερίξ, του Ρενέ Γκοσινί και του Αλμπέρ Ουντερζό, είναι μια από τις σημαντικότερες προσφορές της Γαλλίας στον παγκόσμιο πολιτισμό μεταπολεμικά. Τουλάχιστον η γενιά μου, που γνώρισε τον Αστερίξ στα φοιτητικά της χρόνια, τον αγάπησε σχεδόν ομόφωνα.

Βέβαια, στην Ελλάδα ο Αστερίξ είχε έρθει και νωρίτερα, γύρω στο 1969, όταν κυκλοφόρησε το περιοδικό Αστερίξ από τις εκδόσεις Σπανός, που είχε την ύλη του γαλλικού Pilote, με γαλλικά κόμικς σε συνέχειες: Αστερίξ, Ιζνογκούντ, Κοκκινογένης, Τανγκύ και Λαβερντύρ, κάποιο καουμπόικο, Αχιλλέας Ταλόν και άλλα που δεν θυμάμαι. Το περιοδικό το αγόραζα ανελλιπώς αλλά δεν έχω κρατήσει κανένα τεύχος του. Κυκλοφόρησε επί καναδυό χρόνια και παρουσίασε κάπου οχτώ περιπέτειες του Αστερίξ.

Μετά, τα δικαιώματα τα πήρε ο Ψαρόπουλος και άρχισε από το 1978 να δημοσιεύει τις περιπέτειες σε αυτοτελή άλμπουμ, ένα τον μήνα. Αυτό κράτησε δυο χρόνια, ώσπου να εκδοθούν και οι 24 τόμοι. (Τόσους είχαν προλάβει να φτιάξουν ο Γκοσινί και ο Ουντερζό μέχρι τον πρόωρο θάνατο του πρώτου. Αργότερα, ο Ουντερζό κυκλοφόρησε καμιά δεκαριά τόμους σε δικό του κείμενο και σκίτσα, αλλά κατά γενική ομολογία ή έστω κατά τη γνώμη μου αυτοί οι μεταγενέστεροι τόμοι υστερούν κατά πολύ. Φέτος κυκλοφόρησε και ο Αστερίξ στους Πίκτους, η πρώτη περιπέτεια στην οποία δεν συμμετέχει κανείς από τους αρχικούς δημιουργούς). Τους αγόρασα όλους στην εποχή τους, αλλά αμφιβάλλω αν έχω κρατήσει κανένα τεύχος.

Από το 1989 αν δεν κάνω λάθος ο Αστερίξ άρχισε να εκδίδεται από τις εκδόσεις Μαμούθ. Κυκλοφόρησαν και οι 24 αρχικές περιπέτειες καθώς και όλες οι μεταγενέστερες, ενώ επίσης κυκλοφόρησαν αρκετοί τόμοι στα αρχαία ελληνικά, τα ποντιακά και τα κρητικά. Στα βιβλιοπωλεία και στα περίπτερα βρίσκει κανείς μόνο τις εκδόσεις Μαμούθ, του Ψαρόπουλου μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία.

Στη σειρά του Ψαρόπουλου τη μετάφραση των δυο πρώτων περιπετειών (Αστερίξ και ο Μάγος. Η κατοικία των θεών) την είχε κάνει ο Κώστας Ταχτσής. Μετά ανέλαβε ο ποιητής Αργύρης Χιόνης, μακαρίτης κι αυτός πια. Στις εκδόσεις Μαμούθ νομίζω ότι δεν γράφεται το όνομα του μεταφραστή (διορθώστε με αν κάνω λάθος). Έχω συνηθίσει την πρώτη μετάφραση και τη θεωρώ καλύτερη. Μπορεί όμως να είναι και συνήθεια. Από την άλλη, ο δεύτερος μεταφραστής βρίσκεται σε δύσκολη θέση, διότι ίσως αισθάνεται αναγκασμένος να αποφύγει τα λογοπαικτικά ευρήματα του πρώτου.

Στα κατεβασάδικα του Διαδικτύου βρίσκει κανείς σε ηλεμορφή τον Αστερίξ της έκδοσης Μαμούθ, αλλά, απ’ όσο ξέρω και έψαξα, όχι την έκδοση Ψαρόπουλου. Από καλή τύχη (στον ουρανό τον έψαχνα και στη γη τον βρήκα) ένας καλός φίλος, συνομήλικος περίπου, έχει στη βιβλιοθήκη του πεντέξι τόμους από τότε, και σκέφτηκα σήμερα να παρουσιάσω μια περιπέτεια, κι αν είμαστε καλά κι έχει ενδιαφέρον θα συνεχίσω.

Πριν από τεσσεράμισι χρόνια, σε ένα άρθρο για μια λατινική φράση, τα σχόλια εκτράπηκαν κατά συντεταγμένο τρόπο στη συζήτηση των λογοπαιγνίων του Αστερίξ και σε σύγκριση μεταφράσεων. Τότε είχαμε κορφολογήσει στοιχεία από όλες τις περιπέτειες, τώρα όμως θα περιοριστούμε σε μία, στον Αστερίξ στους Βρετανούς. Την έκδοση του Ψαρόπουλου τη σκανάρισα και την έχω ανεβάσει εδώ (με τη βοήθεια του Στάζιμπου για την ηλεβιβλιοδεσία) όπου μπορείτε να τη διαβάσετε ονλάιν -ή να την κατεβάσετε από εδώ. Κάπως αχνά βγήκαν τα χρώματα, να με συμπαθάτε.