Καλά κουμάσια και του λόγου τους!

Συζητιέται αυτές τις μέρες το κείμενο που υπέγραψαν περισσότεροι από 320 πολίτες, κυρίως διανοούμενοι και καλλιτέχνες, υπέρ της Συμφωνίας των Πρεσπών. Ανάμεσα στις υπογραφές βρίσκεται και η δική μου.

Πολλοί πιστεύουν ότι δεν έχει νόημα (ή: δεν έχει νόημα πλέον) η συγκέντρωση υπογραφών κάτω από ένα κείμενο που υποστηρίζει κάποιες θέσεις για ένα πολιτικό ή κοινωνικό ζήτημα, μάλιστα κάπου διάβασα ότι «μόνο στην Ελλάδα γίνεται αυτό», κάτι που είναι ένας ισχυρισμός πρόδηλα λαθεμένος αν θυμηθούμε ότι π.χ. στη Γαλλία η συγκέντρωση υπογραφών σχεδόν για κάθε θέμα είναι κάτι κοινότατο -είχαμε μάλιστα συζητήσει πριν από καιρό το κείμενο που υπογραφόταν από 100 διάσημες Γαλλίδες μεταξύ των οποίων και η Κατρίν Ντενέβ.

Εγώ πάντως το κείμενο «των 320» το υπέγραψα με ενθουσιασμό επειδή πιστεύω ότι το κείμενο συμβάλλει στο να πεισθεί η κοινή γνώμη ότι η συμφωνία είναι μια μοναδική ευκαιρία, επωφελής για την πατρίδα μας και για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη στα Βαλκάνια. Δεν είναι εύκολο το έργο, διότι επί εικοσιπέντε χρόνια η πολιτική ηγεσία μάς αποκοίμιζε με «εθνωφελή» ψέματα για το όνομα της γειτονικής χώρας, ενώ και τώρα τα κόμματα του παλιού δικομματισμού, για μικροκομματικούς λόγους απορρίπτουν μια συμφωνία πολύ καλύτερη από προηγούμενα σχέδια που είχαν γίνει δεκτά από προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις.

Αλλά αυτά τα έχουμε συζητήσει στο ιστολόγιο πάνω από μία φορά.

Ανάμεσα στις πάνω από 320 υπογραφές, υπήρχαν και τρία ονόματα γνωστών ανθρώπων της τέχνης οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν ότι κακώς μπήκε το όνομά τους διότι οι ίδιοι δεν συμφώνησαν με το κείμενο. Παρόλο που τέτοια λάθη έχουν συμβεί σχεδόν κάθε φορά που συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός υπογραφών, το λάθος κόστισε διότι επέτρεψε να εκτραπεί η συζήτηση στις υποτιθέμενες πλαστογραφήσεις υπογραφών -ενώ επρόκειτο απλώς για «λογιστικά» λάθη (Υπάρχουν πάντως προηγμένες μέθοδοι όπως με φόρμα απαντήσεων, που ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες λάθους).

Βέβαια, έτσι κι αλλιώς τα εθνικόφρονα ΜΜΕ δεν επρόκειτο να καλοδεχτούν το κείμενο και τις υπογραφές του -χαρακτηριστικό είναι αυτό που γράφτηκε και ακόμα γράφεται, ότι «μάζεψαν και υπογραφές πεθαμένων» επειδή ένας από τους υπογράφοντες το κείμενο είναι ο ηθοποιός Χρήστος Ευθυμίου. Και ενώ πράγματι ένας γνωστός ηθοποιός ονόματι Χρήστος Ευθυμίου άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, και άλλος ένας, κωμικός αυτός, ακόμα παλιότερα, υπάρχει και τρίτος ηθοποιός με το ίδιο ονοματεπώνυμο, Χρήστος Ευθυμίου επίσης, που ζει και βασιλεύει και υπέγραψε και το κείμενο -είναι βέβαια ηθοποιός κυρίως του θεάτρου, οπότε οι γαλουχημένοι με αυστηρά τηλεοπτική δίαιτα θα τον αγνοούν.

«Παλιότερα είχε ρίσκο να υπογράφεις, τώρα δεν έχει» σχολίασε μια φίλη. Πιθανόν, πάντως οι 320 που υπογράψαμε το κείμενο δεχτήκαμε ποικίλες επιθέσεις, ενώ κάποιοι και εξατομικευμένες απειλές. Έχω μετρήσει πάνω από πέντε διαφορετικά κείμενα που μας αποκαλούν «προδότες» ενώ άλλα διατυπώνουν απειλές π.χ. για τους φανοστάτες των Τρικάλων. (όπου κρέμασαν οι εθνικόφρονες τα κομμένα κεφάλια του Βελουχιώτη και του Τζαβέλλα). Όταν βέβαια προέρχονται από τέτοιους δύσοσμους ιστότοπους, οι βρισιές είναι και τίτλος τιμής.

Καθώς ο κύριος όγκος των υπογραφόντων ήταν πανεπιστημιακοί ή καλλιτέχνες, οι αναμενόμενοι χαρακτηρισμοί ήταν για θολοκουλτουριάρηδες και/ή κρατικοδίαιτους, όμως ορισμένοι εθνικοπαράφρονες πέρασαν σε ανώτερο επίπεδο κάνοντας λόγο για αναβίωση του… ΕΑΜ Ηθοποιών (ήταν πολλοί ηθοποιοί που υπέγραψαν) το οποίο, δήθεν, «σκότωσε» την Ελένη Παπαδάκη -χωρίς να συνειδητοποιούν ότι έτσι σπιλώνουν ουσιαστικά τη μνήμη της. Βέβαια, και ο παραλληλισμός με το ΕΑΜ είναι άκρως τιμητικός.

Advertisement

Η αρχή της αρχής του κόσμου (ακατάλληλο δι’ ανηλίκους)

Τσικνοπέμπτη σήμερα, μέρα που προσφέρεται για κραιπάλη, όχι μόνο γαστριμαργική. Και καθώς έχουμε Απόκριες (που μάλιστα φέτος ξεκίνησαν νωρίτερα) που ειναι γιορτή που χαλαρώνει τις αναστολές, το συνήθως σεμνό ιστολόγιό μας σήμερα αποφάσισε να ασχοληθεί με ένα θέμα ακατάλληλο για ανηλίκους.

Ο πίνακας του Γουστάβου Κουρμπέ Η αρχή του κόσμου (L’origine du monde) προκάλεσε σκάνδαλο όταν παρουσιάστηκε, στα μέσα του 19ου αιώνα, και ακόμα προκαλεί.

Για να μη με μπανάρει το Φέισμπουκ, δεν βάζω σκέτον και έγχρωμο τον πίνακα, που πάντως μπορείτε να τον δείτε εδώ, αλλά αυτή την ωραία ασπρόμαυρη φωτογραφία με τον κυριούλη που παρατηρεί από κοντά.

Ωστόσο, εμείς εδώ δεν κάνουμε τεχνοκριτική αλλά λεξιλογούμε. Δεν θα ασχοληθούμε με τον τολμηρό πίνακα αλλά με τη λέξη που περιγράφει το εικονιζόμενο μέρος της γυναικείας ανατομίας, παναπεί με τη λέξη, με το συμπάθειο, μουνί.

Και ειδικότερα, δεν θ’ ασχοληθούμε με τα φρασεολογικά, τα παροιμιακά και τα άλλα λεξιλογικά αυτής της λέξης, αλλά μόνο με μια πτυχή της, με την ετυμολογία της. Είναι τόσο μπερδεμένη που έχει υλικό αρκετό για ένα άρθρο -τα υπόλοιπα, που κι αυτά είναι πάρα πολύ ενδιαφέροντα, τα αφήνουμε για άλλη φορά.

Οπότε, αν το μουνί είναι, κατά Κουρμπέ, η αρχή του κόσμου, εμείς εδώ θα εξετάσουμε την αρχή της αρχής του κόσμου.

Λέξεις από το ιδίωμα των Κυθήρων (και το βιβλίο της Γεωργίας Κατσούδα)

Εδώ και λίγο καιρό το ιστολόγιο έχει καθιερώσει να δημοσιεύει άρθρα αφιερωμένα σε μια ντοπιολαλιά, γραμμένα από κάποιον φίλο που κατάγεται από το συγκεκριμένο μέρος ή ζει εκεί. Το πιο πρόσφατο άρθρο της σειράς αυτής, πριν από ένα μήνα περίπου, ήταν αφιερωμένο στη Ρόδο.

Σήμερα συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας στα ελληνικά ιδιώματα με ένα ταξίδι στα Κύθηρα. Κατ’ εξαίρεση όμως, δεν θα έχουμε ξεναγό ή μάλλον η ξενάγηση θα είναι έμμεση. Εννοώ ότι το σημερινό άρθρο δεν είναι γραμμένο από κάποιον φίλο του ιστολογίου αλλά το έγραψα εγώ, αντλώντας όλο το υλικό μου από το βιβλίο «Το ιδίωμα των Κυθήρων. Περιγραφή και ανάλυση» της φίλης Γεωργίας Κατσούδα.

Η Γεωργία Κατσούδα ειναι γλωσσολόγος, ερευνήτρια στο Κέντρο Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών. Έχουμε παρουσιάσει στο ιστολόγιο άλλες δύο εργασίες στις οποίες έχει πάρει μέρος, τον 6ο τόμο του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής και το Πιπέρι στο στόμα, μια μελέτη για τις λέξεις της ελληνικής αθυροστομίας. Έχω στα υπόψη άλλο ένα βιβλίο της που θέλω κάποτε να παρουσιάσω. Επιπλέον, είναι από τους σχετικά λίγους γλωσσολόγους μας που ασχολείται (και) με την ετυμολογία, τομέας που οι μοντέρνοι γλωσσολόγοι τον αποφεύγουν διότι θέλει πολλή, πολλή μελέτη και δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα με σαπουνόφουσκες.

Το βιβλίο της για τα Κύθηρα (απ’ οπου κατάγεται) είναι μια πλήρης περιγραφή του ιδιώματος -όχι μόνο και όχι κυρίως λεξιλόγιο, αλλά επίσης -και κυρίως- φωνητική, μορφολογία και σύνταξη. Μάλιστα, συνοδεύεται από σιντί με δείγματα προφορικού λόγου. Συνολικά είναι μια απολύτως άρτια εργασία, στην οποία κάποιος που ενδιαφέρεται για τη γλώσσα θα βρει πολλά αξιοσχολίαστα σημεία, ενώ φυσικά αποτελεί σημαντικό έργο αναφοράς για τη μελέτη του συγκεκριμένου ιδιώματος.

Εργασίες του είδους αυτού, όπου ένας γλωσσολόγος μελετάει (συνήθως με επίσκεψη στον τόπο) διεξοδικά ένα ιδίωμα είναι πολύτιμες. Δεν εκδίδονται όλες σε βιβλίο, πολλές μένουν στα αρχεία του Ιστορικού Λεξικού. Πάντως τέτοιες επισκέψεις πρέπει να γίνονται σε τακτά διαστήματα για να καταγράφεται και η εξέλιξη του ιδιώματος, που βέβαια είναι σχεδόν πάντοτε φθίνουσα.

Εγώ επέλεξα να σταθώ στο λεξιλόγιο, αλλά θα προτάξω ορισμένα στοιχεία από την εισαγωγή του βιβλίου που έχουν να κανουν με την ιστορία του νησιού και εξηγούν γιατί το κυθηραϊκό ιδίωμα έχει ομοιότητες και με τα επτανησιακά ιδιώματα αλλά και με το κρητικό ή το μανιάτικο.

Στα Κύθηρα δεν φαίνεται να εγκαταστάθηκαν Σλάβοι, όπως μαρτυρείται από την απουσία σλάβικων τοπωνυμίων. Για το λόγο αυτό, δεν ισχύει η άποψη που παλιότερα ακουγόταν, ότι η ονομασία Τσιρίγο, που εμφανίζεται περί το 1260, είναι σλαβικής προέλευσης. Φαίνεται ότι το Cirigo, Cerigo ανάγεται στη λ. Κύθηρα, μέσω ενός αμάρτυρου *Cythericum > Citerigo > Cirigo.

Ο δασονόμος και οι γιάπηδες

Ποια σχέση έχει ο φάντης με το ρετσινόλαδο, ή τέλος πάντων ο δασονόμος με τους γιάπηδες, θα ρωτήσετε. Πρόκειται για δυο τραγούδια που μόλις έμαθα την ύπαρξή τους και θεώρησα ότι έχουν αρκετό ενδιαφέρον ώστε να τους αφιερωθεί το σημερινό άρθρο. Το ενδιαφέρον αυτό, όπως θα μαντέψατε ίσως, πέρα από το καθαρά μουσικό-καλλιτεχνικό είναι και γλωσσικό.

Θα παρουσιάσω λοιπόν, με γλωσσικό σχολιασμό, δυο τραγούδια από το κυπριακό συγκρότημα Monsieur Doumani, που το απαρτίζουν ο Αντώνης Αντωνίου (τζουράς), ο Άγγελος Ιωνάς (κιθάρα) και ο Δημήτρης Γιασεμίδης (πνευστά). Δεν ξέρω γιατί ονόμασαν έτσι το συγκρότημά τους, αλλά επειδή η ονομασία είναι γαλλοπρεπής θα την τόνιζα στη λήγουσα, Μεσιέ Ντουμανί δηλαδή, και όχι Ντουμάνι.

Τα τραγούδια μού τα σύστησε ο καλός φίλος Δαεμάνος, μέγας γνώστης του είδους. Προέρχονται και τα δυο από τον πρώτο δίσκο των Μεσιέ Ντουμανί (Grippy Grappa, 2013). Το πρώτο είναι παραδοσιακό, που το έχουν διασκευάσει, ενώ το δεύτερο είναι εντελώς δικό τους, σύγχρονο.

Και ξεκινάμε με το παραδοσιακό, που λέγεται Ο δασονόμος:

 

Παραθέτω τα λόγια:

Τζ΄ίντα τον θέλεις ρα πελλή εσού τον δασονόμο, να μπαίνει μες τον καβενέν με το βουρτζί στον ώμον
Τζ΄ίντα τον θέλεις ρα πελλή εσού τον δασονόμο, τζ΄εν παίρνεις ένα δάσκαλον για ένα δικηόρο

Του δικηόρου μάνα μου εν κομμένη η ποινή του, στην πίσσα τζαι στην χόγλαση μετρά την αμοιβή του
Τζαι του δασκάλου α μανα εν μαύρο το βλατζί του, απού τον σσυλλομπάσταρτον που ΄ν πας την τζεφαλή του.

Ο δασονόμος κόρη μου ήσυχος εν θα μείνει, εννα γυρίζει τα βουνά τες πυρκαγιές να σβήννει, να γίνεται ολόμουζος γι΄ανάμισι σελίνι
Οι δασονόμοι μάνα μου που το 35, επιάνναν τα πεντόλιρα τζαι ζούσαν σα λεβέντες.

Τι κάνει ο ναμικιόρης;

Εννοώ, τι σημαίνει η λέξη; Θα μου πείτε, γιατί δεν ανοίγεις ένα λεξικό να δεις τη σημασία της; Θα σας απαντήσω ότι ασφαλώς αυτή είναι η ενδεδειγμένη μέθοδος, αλλά υπάρχει ένα προβληματάκι.

Βλέπετε, κανένα από τα μεγάλα λεξικά μας δεν καταγράφει τη λέξη, ούτε τα νεότερα ούτε τα παλιά -εκείνος ο Δημητράκος που διαφήμιζε πως είναι λεξικό «όλης» της ελληνικής και καταγράφει ευλαβικά όλα τα σαρίδια του Ησυχίου, ακόμα και τις λάθος γραφές, απαξιεί (σικ) να καταχωρήσει λαϊκές λέξεις πολύ κοινότερες από τον ναμικιόρη.

Ότι ο ναμικιόρης δεν βρίσκεται στα λεξικά μας το ήξερα, και όταν έφτιαχνα το βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται συμπεριέλαβα μέσα και αυτή τη λέξη -αναφέροντας τη σημασία που ήξερα, και που την είχα διασταυρώσει με διάφορα γλωσσάρια, ότι ναμικιόρης είναι ο αχάριστος. Οπότε, προς τι το σημερινό άρθρο;

Τις προάλλες, μια φίλη σχολίασε στο Φέισμπουκ: Σαν δεν ντρέπεται, ο αναμικιόρης!

Αναμικιόρης είναι παραλλαγή του ναμικιόρη. Η ανάπτυξη τέτοιου προτακτικού α-, όχι στερητικού βέβαια, είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο, συνήθως σε θηλυκά ουσιαστικά (αλησμονιά, αμασχάλη, απαλάμη, αλυγαριά) αλλά όχι μόνο (αράθυμος). Στα αρσενικά, το α- προκύπτει από συνεκφορά με το αόριστο άρθρο (είδα ένα ναμικιόρη, έναναμικιόρη, έν’ αναμικιόρη).

Οι ναζί στη μπουζού

Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα;

Ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις που είχαμε πολλοί, από όλους τους πολιτικούς χώρους, για πτυχές της σαββατιάτικης αστυνομικής επιχείρησης που οδήγησε στη σύλληψη του ηγετικού πυρήνα της ναζιστικής συμμορίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλοι αισθανθήκαμε ικανοποίηση βλέποντας τους αρχηγούς της συμμορίας να οδηγούνται με χειροπέδες στην Ευελπίδων -και κάποιοι χαιρέκακα θυμήθηκαν ότι η σύζυγος του κρατούμενου αρχηγού, η κυρία Ελένη Ζαρούλια, είχε ιταμά αναφερθεί, από το βήμα της Βουλής, σε συγγενικό πρόσωπο του Γιάννη Δραγασάκη, διερωτώμενη κουτοπόνηρα αν βγήκε ή όχι «από τη μπουζού». Έχει ο καιρός γυρίσματα όμως, και τώρα βρέθηκαν άλλοι στη μπουζού -κι ελπίζουμε τα στοιχεία που έχει η δικαιοσύνη να είναι τέτοια που να τους κρατήσουν εκεί για αρκετόν καιρό.

Βέβαια,  η ομοιοκαταληξία θα ήθελε να τιτλοφορήσω το άρθρο μου «Η ναζού στη μπουζού», αλλά αφενός η κυρία Ζαρούλια είναι ακόμα έξω [αν και μπορεί να πηγαίνει επισκεπτήριο] και αφετέρου, καλώς ή κακώς, το επίθετο «ναζού» έχει ήδη κατοχυρωθεί σαν εναλλακτικός τύπος του «ναζιάρα» (ακούστε, ας πούμε, εδώ τη «Μαρίτσα τη ναζού» από την Ιωάννα Γεωργακοπούλου) -και βέβαια, οι ναζί δεν κάνουν νάζια, αλλά η διερεύνηση της ετυμολογίας των ναζί και των ναζιών θα μας πάει σε άλλα μονοπάτια, ενώ εγώ θέλω σήμερα να αναφερθώ στα λεξιλογικά της μπουζούς, που το έχω απωθημένο από τον Ιούλιο που ανάφερε τη λέξη η φυρερίνα, αλλά δεν ήθελα τότε να της κάνω ρεκλάμα. Τώρα, που γύρισε ο τροχός, είναι νομίζω κατάλληλη η περίσταση. Οπότε, αφήνουμε τους ναζί εκεί που βρίσκονται (άλλωστε θα μας δοθεί η ευκαιρία να ξανασυζητήσουμε πολλές φορές γι’ αυτούς, και τίποτα δεν εμποδίζει έτσι κι αλλιώς στα σχόλια να συζητηθούν όλες οι πτυχές της ιστορίας) και εξετάζουμε τη μπουζού.

Το ρίκι, το βαγιόλι κι η στέρνα

Τελικά η κατάσταση ανατρέπεται από τη μια μέρα στην άλλη -ενώ την Κυριακή το βράδυ τα δελτία μας αποχαιρέτησαν σχεδόν με τη βεβαιότητα ότι το πρωί που θα ξυπνήσουμε θα ανακράξουμε χαμπέμους πακέτουμ, διότι έπρεπε να το πάρει μαζί του (το πακέτο) ο πρωθυπουργός την Τετάρτη για να το δείξει με καμάρι στη Σύνοδο Κορυφής την Πέμπτη, τελικά το πακέτο δεν κλειδώνει δεν κλειδώνει, οπότε ο μεν κύριος Σαμαράς θα πάει με άδεια χέρια στις Βρυξέλλες, και εγώ θα σας παρουσιάσω σήμερα ένα αμιγώς γλωσσικό άρθρο για να είμαι σίγουρος πως θα μείνω ανεπίκαιρος όλη τη μέρα.

Μπορώ να το παρουσιάσω και σαν ημικουίζ. Ημι- επειδή θα φανερώσω την απάντηση πιο κάτω, αλλά κουίζ επειδή στο ορατό τμήμα του άρθρου (αν δεν κλικάρετε για παρακάτω) θα δείτε μόνο την ερώτηση. Η ερώτηση λοιπόν είναι: Ποιο κοινό στοιχείο έχουν οι τρεις λέξεις που βλέπετε στον τίτλο;

Θα μου πείτε, έχουμε άγνωστες λέξεις. Πρόχειρα σας λέω ότι το βαγιόλι είναι ένα είδος πετσέτας (περισσότερα θα πούμε πιο κάτω). Όσο για το ρίκι, είναι μια λέξη με πολλές σημασίες (και πολλές ορθογραφίες). Ρείκι είναι ένα είδος θάμνου, έπειτα έχουμε ρίκι ένα είδος τζάνερου, αλλά εγώ εννοώ το ψάρι. Το ψάρι που λέγεται ρίκι είναι είδος μικρής παλαμίδας που το ήξερα λεξικογραφικά και τελικά φέτος το καλοκαίρι αξιώθηκα να το γνωρίσω και στο πιάτο, και είναι πολύ αξιόλογο. Για τη στέρνα εξηγήσεις δεν χρειάζονται, οπότε αν θέλετε σκεφτείτε λίγο ποιο είναι το κοινό στοιχείο αυτών των τριών λέξεων (έχει κάποια σημασία και ο τρόπος που τις έγραψα).

 

Τα πούρα των τραμπούκων

Την Κυριακή που μας πέρασε, το Βήμα δημοσίεψε ένα άρθρο του κ. Θ. Πάγκαλου, στο οποίο ο πρώην υπουργός επιχειρεί μια εσφαλμένη και επικίνδυνη, κατά τη γνώμη μου, ταύτιση των «δύο άκρων», του Σύριζα και της Χρυσής Αυγής. Θα δώσω ένα απόσταγμα παγκαλικής σοφίας για να πάρετε μια ιδέα: Αν ο κύριος Μιχαλολιάκος και οι μαυροφορεμένοι του είναι τα SS, τότε ο κύριος Τσίπρας και τα παρδαλά στίφη του είναι τα SA με όρους Βαϊμάρης. Ωστόσο, επειδή εδώ εμείς προτιμάμε να λεξιλογούμε, δεν θα μπω στην ουσία του άρθρου (μπορείτε, αν δεν έχετε τίποτ’ άλλο να κάνετε, να το διαβάσετε όλο εδώ). Θα περιοριστώ  στις γλωσσικές πτυχές του. Διότι ο Θ. Πάγκαλος συνηθίζει να διανθίζει τα κείμενά του με γλωσσικές πληροφορίες. Έτσι, το άρθρο ξεκινάει με  ορισμό του τραμπούκου από δύο λεξικά και με την πληροφορία ότι το όνομα συνδέθηκε με την πολιτική επειδή στα λατινοαμερικάνικα πραξικοπήματα οι διοργανωτές μοίραζαν πούρα τύπου trabuco για να εξασφαλίζουν χειροκροτητές.

Πράγματι, αυτή είναι η επικρατούσα άποψη για τη γέννηση της λέξης τραμπούκος. Σύμφωνα π.χ. με το ΛΚΝ, η λέξη προέρχεται από το ισπαν. trabucos (πληθ. που θεωρήθηκε ενικός) μάρκα πούρων (η ονομασία από την ομοιότητα με trabuco, παλιό τύπο όλμου) που παλιοί πολιτικοί προσφέρανε στους ανθρώπους τους (πρβ. το τραμπούκο `φιλοδώρημα΄). Τα ίδια λέει και ο Μπαμπινιώτης. Στο ετυμολογικό γλωσσάρι του Παπαδιαμάντη, ο Κ. Καραποτόσογλου δίνει ότι trabuco είναι μεγάλο, χαμηλής ποιότητας πούρο, που δινόταν ως δώρο σε εκλογέα ή σε κομματάρχη (με παραπομπή σε ισπανοαγγλικό λεξικό που δεν το έχω). Και, παρόλο που σήμερα υπάρχει μάρκα πούρων Trabucos, αρχικά δεν επρόκειτο για εμπορική ονομασία κατοχυρωμένη, αλλά για όνομα ενός τύπου πούρων.

Και πράγματι, το πούρο, είναι συχνό φιλοδώρημα. Η έννοια του ρεγάλου ή της δωροδοκίας υπάρχει ιδίως στα παλιότερα λεξικά. Στο λεξικό της Πρωίας, ας πούμε, διαβάζουμε ότι τραμπούκος και (το) τραμπούκο είναι: α) είδος πούρου της Αβάνας και β) η ευτελής δωροδοκία, και μετωνυμικά ο τραμπούκος είναι «ο λαμβάνων τραμπούκο, ο ευτελής, ουτιδανός, άνθρωπος των καταγωγίων, κουτσαβάκης». Παρόμοια και ο Δημητράκος, για τον οποίο τραμπούκος είναι «ο λαμβάνων τραμπούκο, ο ευτελώς χρηματιζόμενος κομματάρχης, ο πωλών την ψήφον του εκλογεύς». Σχεδόν απουσιάζει δηλαδή η σημερινή έννοια του μπράβου που βιαιοπραγεί και στο προσκήνιο βρίσκεται η ευτελής εξαγορά ή δωροδοκία των ανθρώπων αυτών. Ότι τραμπούκο σήμαινε φιλοδώρημα, μπαξίσι, δωροδοκία, το τεκμηριώνει και ο Παπαδιαμάντης στους Χαλασοχώρηδες, όταν βάζει τον ταβερνιάρη Δημήτρη Τσιτσάνη να παραπονιέται ότι οι ισχυροί κομματάρχες τρώνε όλο τον τραμπούκο (τα χρήματα που μοίραζαν οι υποψήφιοι βουλευτές) και δεν περισσεύει για τους παρακατιανούς: «Πού επερίσσευε τραμπούκος απ’ αυτούς που έχουν δόντια, κατάλαβες, για να φάνε κι οι άλλοι, οι παραμικροί;»

Παπουδιάζουν τα δικά σας χέρια;

Θα με ρωτήσετε, τι μ’ έπιασε και κάνω ανόητες ερωτήσεις, αντί να σχολιάσω την επικαιρότητα. Καταρχάς, την επικαιρότητα δεν μου πολυαρέσει να τη σχολιάζω, και κατά δεύτερο λόγο ίσως η ερώτηση να μην είναι και τόσο ανόητη. Να εξηγηθώ όμως. Είχα ανοίξει το λεξικό μου για να δω αν γράφει τη λέξη «παπουδιάζω» με ένα πι ή με δύο (δηλαδή παππουδιάζω) και, προς μεγάλη μου έκπληξη, διαπίστωσα ότι το λεξικό δεν είχε καθόλου τη λέξη, ούτε με π, ούτε με ππ! Άνοιξα άλλο λεξικό, τίποτε, ούτε κι αυτό την είχε -και με έκπληξη που συνεχώς μεγάλωνε διαπίστωσα πως κανένα λεξικό απ’ όσα κοίταξα, πέντε δηλαδή ή ίσως έξι, δεν είχε τη λέξη αυτή, που για μένα είναι κοινότατη, αφού την ξέρω από μικρό-μικρό παιδάκι, τότε που έπαιζα με τα νερά και παπούδιαζαν τα χέρια μου.

Εσείς; Παπουδιάζουν τα δικά σας χέρια; Εννοώ, τη χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη, όταν αφήσετε τα χέρια σας πολλήν ώρα μέσα στο νερό και το δέρμα των δαχτύλων σας ζαρώσει; Φαντάζομαι ότι ναι, αλλά ποτέ δεν ξέρει κανείς -η γλώσσα είναι πράγμα απέραντο και κάτι που το ξέρεις από τα γεννοφάσκια σου μπορεί να μην ανήκει στην κοινή γλώσσα αλλά να είναι ιδιωματισμός. Για παράδειγμα, πέρυσι είχα δοκιμάσει σοκ όταν διαπίστωσα πως η λέξη πρωτοφανήσιμος, για τους πρώτους καρπούς που βγαίνουν κάθε χρονιά, που την ήξερα από τη γιαγιά μου από πιτσιρίκι, δεν υπάρχει στα λεξικά και δεν την ξέρει πολύς κόσμος, ότι είναι μάλλον ιδιωματική. Οπότε, ίσως κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα παπουδιασμένα χέρια, ίσως να μου είναι οικεία αλλά να μην είναι ευρέως γνωστά.