Τα φόρα στη φόρα με φόρα

Κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο, την πρώτη στο εξωτερικό μετά τον σχηματισμό της αριστερής κυβέρνησης (θέλω να το ακούω, που έλεγε η διαφήμιση), ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας υπογράμμισε «την ανάγκη συντονισμένης στάσης των κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Κύπρου στα ευρωπαϊκά φόρα».

Θα διαφωνήσω μαζί του -όχι στην ουσία της τοποθέτησής του, αλλά στον τύπο του πληθυντικού που χρησιμοποίησε («τα φόρα»). Και βέβαια, ο Αλεξης Τσίπρας δεν είναι ο μοναδικός που κλίνει με τον τρόπο αυτό τη συγκεκριμένη λέξη: αρκετοί θεωρούν ότι έτσι πρέπει να κλίνεται -είτε επειδή θυμούνται πώς κλινόταν στα λατινικά, είτε (το πιθανότερο) επειδή στα αγγλικά η λέξη forum έχει διπλό πληθυντικό, τον λαϊκό (forums) και τον περίπλοκο (fora), και δανείζονται τον περίπλοκο τύπο.

Στα ελληνικά, λέμε φόρουμ στον ενικό. Η λέξη, πέρα από την παλιά ιστορική της σημασία, του ρωμαϊκού forum/φόρουμ, χρησιμοποιείται πολύ τα τελευταία χρόνια με δυο βασικές σημασίες: αφενός, φόρουμ είναι μια διάσκεψη, μια οργανωμένη συζήτηση, συχνά σε διεθνές επίπεδο, για ανταλλαγή απόψεων κυρίως, αλλά κατ’ επέκταση και για λήψη αποφάσεων. Αφετέρου, στο Διαδίκτυο, έχουμε τα ιντερνετικά φόρουμ, χώρους δημόσιων συζητήσεων, τα μέλη των οποίων ανταλλάσσουν απόψεις -άλλοτε με άξονα ένα συγκεκριμένο θέμα και άλλοτε χωρίς τέτοιον περιορισμό· για παράδειγμα, η Λεξιλογία είναι το μεγαλύτερο και εγκυρότερο μεταφραστικό φόρουμ, ενώ το phorum.gr είναι κοινότητα γενικού  χαρακτήρα. Και τα θεματικά και τα μη θεματικά φόρουμ διαιρούνται πάντοτε σε επιμέρους ενότητες, και φυσικά ακόμα και στα θεματικά φόρουμ υπάρχουν, σχεδόν πάντοτε, ενότητες για συζητήσεις επί παντός του επιστητού ή τουλάχιστον για θέματα έξω από το βασικό αντικείμενο του φόρουμ. Υπάρχει κι άλλη μια χρήση της λέξης φόρουμ, παρακλάδι της πρώτης σημασίας: οργανωμένο σύνολο ατόμων με κοινές απόψεις, για συζήτηση και δράση, π.χ. το Φιλελεύθερο Φόρουμ ή το Φόρουμ Μεταναστών.

Advertisement

Ένας φακίρης, πολλοί φουκαράδες

Ελπίζω βλέποντας τον τίτλο να μη σκεφτήκατε ότι αναφέρεται στην πολιτική ή οικονομική κατάσταση της χώρας μας -αν και θα μπορούσε κάποιος να πει ότι στην Ελλάδα ένας φακίρης, δηλαδή θαυματοποιός αμφιβόλου ποιότητας και αποτελεσματικότητας, έχει δημιουργήσει πολλούς, χιλιάδες και χιλιάδες φουκαράδες. Όχι όμως, αφενός ο υπεύθυνος δεν είναι μόνο ένας και αφετέρου το σημερινό άρθρο δεν πολιτικολογεί ούτε οικονομολογεί, αλλά λεξιλογεί: θα δούμε αυτές τις δυο λέξεις, που είναι συγγενικές μεταξύ τους.

Φακίρης είναι στα ελληνικά ο Ινδός ασκητής, με το σαρίκι και το περίζωμα γύρω από τα σκέλια, που οι γελοιογράφοι αγαπούν να τον παρουσιάζουν να ξαπλώνει σε καρφιά σε έναν από τους πιο ανθεκτικούς κοινούς τόπους της γελοιογραφίας -όλοι θα έχετε δει τέτοια σκίτσα, σαν κι αυτό εδώ που έκλεψα από το Διαδίκτυο. Λένε πως επειδή τα καρφιά είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο, μπορούν να στηρίζουν το βάρος του σώματος χωρίς να το τρυπάνε και ότι στην πραγματικότητα ο φακίρης δεν έχει καμιά ιδιαίτερη αντοχή στον πόνο· ίσως είναι έτσι, αλλά και πάλι δεν το έχω δοκιμάσει. Είναι όμως φακίρης και γενικότερα ο θαυματοποιός, που καταπίνει σπαθιά και κάνει διάφορα άλλα τέτοια κόλπα, που λέγονται «φακίρικα», και στην αργκό φακίρικο κόλπο ή σκέτο φακίρικο είναι ένα τέχνασμα, μια πατέντα που λύνει με μαγικό (αλλά κάποτε και ύποπτο) τρόπο ένα πρόβλημα, ή που φέρνει απροσδόκητο αποτέλεσμα, όπως σε πρόσφατο τίτλο άρθρου σε επαρχιακόν ιστότοπο, «Τα φακίρικα ενός διαγωνισμού», όπου καταγγέλλεται η εφαρμογή ενός μαθηματικού τύπου που έφερε νικητή του διαγωνισμού τον δεύτερο πλειοδότη.

Ποδοσφαιρικά μη μεζεδάκια

Ποδοσφαιρικά επειδή χτες άρχισε το ευρωπαϊκό, με το ματς Πολωνία – Ελλάδα 1-1. Μεζεδάκια, επειδή είναι Σάββατο και το μενού έτσι επιτάσσει. Μη, επειδή ο Νικοκύρης είχε απερίγραπτες δουλειές όλη την εβδομάδα και δεν πρόκανε και εκτός αυτού την ώρα που θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές (το άρθρο ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο) θα ταξιδεύει προς μεγάλη γαλλική πόλη με εντονότατο διεθνή χαρακτήρα για να πάρει μέρος σε ένα τουρνουά πνευματικού αθλήματος. Οπότε σήμερα έχουμε μερίδες λιτότητας.

Το παιχνίδι είχα κανονίσει να το δω με παρέα, αλλά ήμουν ξεθεωμένος (είπαμε, έχει πέσει πολλή δουλειά) κι έτσι προτίμησα τον καναπέ μου -και βέβαια δίπλα είχα το λάπτοπ και παρακολουθούσα σχόλια από το φέισμπουκ. Κι άλλοι πολλοί έκαναν το ίδιο, όπως φαίνεται.

Μόλις φάγαμε το γκολ, έγραψε κάποιος «Δύσκολα θα μείνουμε στο ευρώ».

Με την (από αυστηρή έως απαράδεκτη) αποβολή του Παπασταθόπουλου, γράφτηκε: Κάποιος είπε στον διαιτητή ότι ο Παπασταθόπουλος ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ.

Μετά ήρθε η απίστευτη ανατροπή, η ισοφάριση, η ισοφάριση στον αριθμό των παιχτών με την αποβολή του τερματοφύλακά τους, η ελπίδα της νίκης, το χαμένο πέναλτι, το ακυρωμένο γκολ (τελικά ήταν ή όχι οφσάιντ; ), στο τέλος η αγωνία μήπως μας το βάλουν στο 90′, η λήξη -που νομίζω θα έκανε και Έλληνες και Πολωνούς να ανασάνουν ανακουφισμένοι. Αν υπάρχει ηθικός νικητής είναι η Ελλάδα, είπε ο Γάλλος εκφωνητής κι έχει δίκιο. Πολύ μου άρεσε σήμερα η εθνική μας στο δεύτερο ημίχρονο.

Το φέρετρό μου σανιδένιο…

Σαν σήμερα πριν από 66 χρόνια, τα ξημερώματα της 8ης Ιανουαρίου 1944, αυτοκτόνησε ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης  μέσα στο πατρικό του σπίτι, Κουντουριώτου 23 και Οικονόμου στο λόφο του Στρέφη. Ο Λαπαθιώτης είχε περιγράψει τον θάνατό του στο πεζοτράγουδο Μια κίνηση μονάχα, γραμμένο το 1940 και δημοσιευμένο στη Νέα Εστία το 1942.  Παραθέτω την αρχή:

Μια κίνηση, μια κίνηση μονάχα, μια κίνηση περήφανη κι απλή (τόσο μικρή, τόσο μικρή, μέσ’ στο μεγάλο Σύμπαν, τόσο μικρή, τόσο μικρή, κι ασήμαντη, κι απλή, που ζήτημ’ αν κανένας μας θα πρέπει να τ’ ονομάσει κίνηση, το τιποτένιο αυτό, που θα’ χει κάνει ο μυς ενός δαχτύλου, σ’ ένα μικρό μοχλό μιας μηχανής!…

(…)

Το πεζοτράγουδο είναι αφιερωμένο Στη γοητεία της σκιάς του Κώστα Καρυωτάκη, του άλλου διάσημου αυτόχειρα ποιητή. Ο Καρυωτάκης είχε περιγράψει κι αυτός και τους ιδανικούς αυτόχειρες αλλά και την κηδεία του, στο σονέτο Δικαίωσις, που το παραθέτω εδώ (όπως το βρήκα στο Διαδίκτυο, χωρίς να έχω τσεκάρει λεπτομέρειες της στίξης):

Τότε λοιπόν αδέσποτο θ’ αφήσω
να βουίζει το Τραγούδι απάνωθέ μου
Τα χάχανα του κόσμου, και του ανέμου
το σφύριγμα, θα του κρατούν τον ίσο.

Θα ξαπλωθώ, τα μάτια μου θα κλείσω,
και ο ίδιος θα γελώ καθώς ποτέ μου
«Καληνύχτα, το φως χαιρέτισέ μου»
θα πω στον τελευταίο που θ’ αντικρύσω.

Όταν αργά θα παίρνουμε το δρόμο,
η παρουσία μου κάπως θα βαραίνει
— πρώτη φορά — σε τέσσερων τον ώμο.

Ύστερα, και του βίου μου την προσπάθεια
αμείβοντας, το φτυάρι θα με ραίνει
ωραία ωραία με χώμα και με αγκάθια.

Ο Λαπαθιώτης περιέγραψε τη δική του κηδεία σε ένα εκτενές σατιρικό (ή αυτοσατιρικό) ποίημα, χωρισμένο σε τρία μέρη, που το έγραψε την άνοιξη του 1937 και που βρέθηκε στα χαρτιά του μετά τον θάνατό του. Αν και το ποίημα είναι ειρωνικό, ο ίδιος σημειώνει στο χειρόγραφο ότι ένα κομμάτι του το έγραψε «κλαίγοντας ακράτητα». Να σημειωθεί ότι τον Φλεβάρη του 1937 είχε πεθάνει η μητέρα του η Βασιλική, την οποία ο Λαπαθιώτης υπεραγαπούσε.

Το χάος, τα χάη και το γκάζι

Δεύτερο άρθρο που ξαναζεσταίνω για να έχετε κάτι να διαβάζετε όσο θα κάνω μπάνια στις ακρογιαλιές του νομού Χανίων.

Ο πατέρας του χάους

Πριν από καιρό είχα γράψει στον ιστότοπό μου, στο Κοτσανολόγιο, ένα σημείωμα, όπου κορόιδευα κάποιον σε μια εφημερίδα που μη θέλοντας να γράψει «χάνουν την ικανότητα» έγραψε, υποθέτω, «απολλύουν την ικανότητα» και βέβαια τον τιμώρησε η θεία δίκη, που για την περίσταση αυτή πήρε τη μορφή του δαίμονα του τυπογραφείου ή του διορθωτή, διότι τελικά στην εφημερίδα τυπώθηκε απολύουν την ικανότητα. Αλλά για εκείνο το σημείωμα, το δηκτικό, σας παραπέμπω εκεί.

Όμως, το προγραμμένο από τους γλαφυρούς ρήμα χάνω μου δίνει την αφορμή για ένα ωραίο γλωσσικό ταξίδι –είναι τόσο απέραντη η γλώσσα που κι από αγκάθι βγαίνει ρόδο. Χάνω, λοιπόν· δεν είναι αρχαίο ρήμα, είναι μεσαιωνικό. Στην αρχή του… το χάος ή μάλλον ένα παράγωγό του, το μεταγενέστερο ρήμα χαώ, που σήμαινε «καταστρέφω, ρίχνω στο χάος» κι από τον αόριστο, εχάωσα, έγινε εχάσα, έχασα και από εκεί πλάστηκε καινούργιος ενεστώτας, χάνω. Κάτι ανάλογο έγινε και με το πιέζω, που από τον αόριστο επίεσα, επίασα, φτιάχτηκε το πιάνω. Και σίγουρα στην αρχή, πάω στοίχημα πως στους ομιλητές της εποχής αυτό το χάνω θα φάνηκε βαρβαρικό αλλά σιγά-σιγά το καινούργιο ρήμα έπιασε και έγινε αναντικατάστατο και διεύρυνε φοβερά το σημασιακό πεδίο του με αποτέλεσμα στα σημερινά λεξικά να πιάνει το χάνω μια σελίδα ολόκληρη.

Παρένθεση: Αν δεν της πεις το σ’ αγαπώ θα τηνε χάσεις και κάτι ακόμα πιο κακό… θα την ξεχάσεις, τραγουδούσε η Καίτη Χωματά, κι αυτό μας φέρνει στη συγγένεια των δυο ρημάτων –που δεν είναι τυχαία, αφού από το έχασα πήραμε το εξέχασα (έχασα εντελώς, επιτατική χρήση του ξε), απ’ όπου βγήκε εκ των υστέρων ο ενεστώτας ξεχάνω και μετά ξεχνώ.

Είπαμε πως το χαώ, ο πρόδρομος του χάνω, που χάθηκε, είναι παράγωγο της λέξης χάος. Το χάος είναι βασική έννοια στην ελληνική μυθολογία. Στη Θεογονία ο Ησίοδος λέει ἤτοι μὲν πρώτιστα Χάος γένετ’, δηλαδή το χάος γεννήθηκε πρώτο. Το Χάος γέννησε το Έρεβος και τη Νύχτα, λέει ο Ησίοδος. Και πολύ γουστόζικα τα έχει ξαναδιηγηθεί ο Τσιφόρος στη Μυθολογία:

Έξυσε λοιπόν το μούσι του ο Ησίοδος κι άρχισε να γράφει: «Εν αρχή ήτο το χάος». Πάντα είναι το χάος. Και παντού. Στην πολιτική, στις μυστηριώδεις δολοφονίες που πετάνε σφαίρες απ’ το παράθυρο και ρίχνουνε μπροστά ένα κομμάτι χάος να συγκαλύψουνε τη δουλειά, στα οικονομικά, στα μεγάλα τραστ και στα κεφάλαια των φουκαράδων, που κοιτάνε να βρούνε κατοστάρικο να πληρώσουνε τον δοσά…