Και πάλι για τον Ισοκράτη και τους «μετέχοντες της ημετέρας παιδείας»

Δυο ρητά του αρχαίου ρήτορα Ισοκράτη εμφανίζονται τακτικά στη δημόσια συζήτηση. Το ένα είναι το «απόφευγμα», όπως τα λέμε εδώ στο ιστολόγιο, για τη «δημοκρατία που αυτοκαταστρέφεται», για το οποίο έχουμε επανειλημμένα γράψει -σας παραπέμπω σε παλιότερο άρθρο μας.

Το άλλο είναι το απόσπασμα από τον Πανηγυρικό περί ελληνικής παιδείας. Ήρθε και πάλι στην επικαιρότητα, επειδή το ανέφερε ο αποπεμφθείς από τη Νέα Δημοκρατία βουλευτής Κώστας Μπογδάνος, αντιπρόεδρος πλέον του ακροδεξιού κόμματος Εθνική Δημιουργία (που έχει ιδρύσει μαζί με τον Θάνο Τζήμερο και τον Φαήλο Κρανιδιώτη), στην πρόσφατη συζήτηση του νομοσχεδίου για την ανώτατη παιδεία.

Εκεί είπε, ανάμεσα σε άλλα:

Πουθενά δεν δηλώνει ο μεγάλος ρήτωρ ότι όποιος παίρνει ελληνική παιδεία γίνεται αυτομάτως Έλληνας· ας παύσουν λοιπόν ορισμένοι, συμπεριλαμβανομένου και του λογογράφου του κ. πρωθυπουργού, να χρησιμοποιούν το «της ημετέρας παιδείας μετέχοντες», το οποίο ως φράση δεν υπάρχει και πουθενά στο πρωτότυπο, για να μας πείσουν ότι Έλληνας δήθεν γίνεσαι με λίγα χρόνια σε ένα ελληνικό σχολείο … Αν κάποιοι λοιπόν φιλοδοξούν να λύσουν το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδος με Αφρικανούς ή με Πακιστανούς ας βρουν άλλο πρόσχημα, όχι τον Ισοκράτη. Αυτά, από έναν τριτοδεσμίτη.

Αναφέρεται στον λογογράφο του πρωθυπουργού, αλλά, στη συγκεκριμένη τουλάχιστον συζήτηση ο κ. Μητσοτάκης δεν φαίνεται να επικαλέστηκε τη ρήση του Ισοκράτη. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό να την έχει χρησιμοποιήσει πρόσφατα σε άλλη ευκαιρία. Και πράγματι είναι σωστό αυτό που λέει ο κ. Μπογδάνος ότι η φράση «της ημετέρας παιδείας μετέχοντες» δεν υπάρχει «πουθενά στο πρωτότυπο», αλλά απλώς για δημιουργία εντυπώσεων το λέει, διότι ο Ισοκράτης έλεγε «περί ημετέρας παιδεύσεως». Δεν είναι Κώστας, είναι Κωνσταντίνος.

Τα πρόβατα και το μαντρί

Τις προάλλες συζητήσαμε τον χαρακτηρισμό «γκεσέμια» που έγινε αφορμή τηλεοπτικού καβγά. Τα γκεσέμια ήταν όρος του ποιμενικού λεξιλογίου και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε, με μεταφορική σημασία, και στην πολιτική. Δεν είναι ο μόνος ποιμενικός όρος. Οι λίγο παλιότεροι θα θυμούνται τη διάσημη ρήση του Ευάγγελου Αβέρωφ «Το πρόβατο που φεύγει απ’ το μαντρί το τρώει ο λύκος». Ως καθύλην αρμόδιος, καθό (και) τυροκόμος, ο Αβέρωφ ήξερε καλά από μαντριά και από πρόβατα, αλλά τη φράση αυτή δεν την έπλασε ο ίδιος, πρόκειται για λαϊκή παροιμία, που όμως την έκανε ευρύτερα γνωστή και την ένταξε στο παραπολιτικό λεξιλόγιο.

Ο Αβέρωφ, αν θυμάμαι καλά, είπε τη φράση αυτή το 1985 όταν ο Κωστής Στεφανόπουλος, ηττημένος των εσωκομματικών εκλογών στη Νέα Δημοκρατία (νικητής ήταν  ο Κ. Μητσοτάκης), σχημάτισε μαζί με άλλους 15 βουλευτές τη ΔΗΑΝΑ. Ήταν προφητικός, αφού η ΔΗΑΝΑ δεν κατάφερε να εδραιωθεί ως βιώσιμο κόμμα’ αφού φυτοζώησε επί μια δεκαετία, διαλύθηκε το 1994. Την ίδια δεκαετία, ο δικομματικός λύκος κατασπάραξε κι άλλα τολμηρά ή απερίσκεπτα πρόβατα, όπως τον Γεράσιμο Αρσένη και τον Αντώνη Τρίτση, που έφυγαν από το ΠΑΣΟΚ ιδρύοντας θνησιγενή κόμματα. Την επόμενη δεκαετία, τα ανάλογα εγχειρήματα φάνηκε να έχουν μεγαλύτερη επιτυχία, τόσο με την ΠΟΛΑΝ του Αντώνη Σαμαρά όσο και με το ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα, αλλά ύστερα από μια πρώτη εντυπωσιακή εμφάνιση σε εκλογές τα νεαρά κόμματα έμειναν εκτός Βουλής στην επόμενη αναμέτρηση και τελικά διαλύθηκαν κι αυτά. Μια παραλλαγή ήταν το ΚΕΠ του Δ. Αβραμόπουλου, που έφτασε σε εντυπωσιακά ποσοστά στις πρώτες δημοσκοπήσεις μετά την ίδρυσή του αλλά ξεφούσκωσε γρήγορα -για να συνεχίσουμε την αβερώφεια μεταφορά, το συγκεκριμένο πρόβατο βγήκε από το μαντρί, έκανε μερικά βήματα ελευθερίας, τρόμαξε ακούγοντας το ουρλιαχτό του λύκου από μακριά και γύρισε τρέχοντας στην ασφαλή στάνη. Τα παραδείγματα του αιώνα μας θα τα θυμάστε κι εσείς καλύτερα από μένα, ας μην τα επαναλάβω.

Ο ολετήρας της κρεατομηχανής του κ. Παπαχελά

Προσοχή, στο τέλος έχει μια μικρή αγγελία, άσχετη με το κυρίως θέμα του σημερινού σημειώματος.

Το σημερινό θέμα το δανείζομαι από το φόρουμ της Λεξιλογίας, κι αυτό επειδή αφορά μια λέξη που έτυχε πρόσφατα να τη συζητήσουμε κι εδώ, κι επειδή έχει πλάκα να βλέπεις ένα από τα κορυφαία Μον Μπλαν της δημοσιογραφίας μας να κάνει μουτζούρες.

Θα διαβάσατε ίσως, στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής, το άρθρο του κ. Στεφανόπουλου, στο οποίο υποστηρίζει ότι η χώρα δεν χρειάζεται εκλογές αλλά κυβέρνηση με ικανότητες και γνώση, και ότι η σημερινή κυβέρνηση Παπαδήμου πρέπει, με τροποποίηση της συμφωνίας με την οποία ιδρύθηκε, να εξαντλήσει την τετραετία από τις προηγούμενες εκλογές. Δεν θα συζητήσω το άρθρο καθαυτό, αλλά μπορείτε να το κάνετε στα σχόλια. Παρόμοια θέση άλλωστε με τον κ. Στεφανόπουλο υποστήριξε η κ. Άννα Διαμαντοπούλου και άλλοι πολλοί -ενώ άλλοι έχουν υπαινιχθεί ότι οι αγορές δεν σηκώνουν και πολλή δημοκρατία.

Ο κ. Παπαχελάς, ως διευθυντής της Καθημερινής, αισθάνθηκε την ανάγκη να γράψει το άρθρο του, με τον εύγλωττο τίτλο «Ιστορία ενός άρθρου«, για να απαντήσει σε όσους υποστήριξαν ότι το άρθρο του κ. Στεφανόπουλου ήταν προϊόν συνωμοσίας, ή κάτι τέτοιο. Ο κ. Παπαχελάς παρουσιάζει τα γεγονότα όπως έγιναν και δεν έχω καμιά αντίρρηση ή παρατήρηση σ΄ αυτό. Στη συνέχεια όμως, αφήνεται σε ένα ξέσπασμα, σαν να τον πνίγει το δίκιο του, και εκεί έχω μια γλωσσική ένσταση:

Εξαπτέρυγα και ξεφτέρια

Η λέξη «εξαπτέρυγα» έχει τον τελευταίο καιρό μπει στο παραπολιτικό λεξιλόγιο για τα καλά. Η αρχή ίσως έγινε από τον κ. Αντώνη Σαμαρά τον Ιούνιο, όταν είπε, φωτογραφίζοντας τον Καρατζαφέρη και τη Ντόρα Μπακογιάννη που έδωσαν θετική ψήφο στο μνημόνιο, ότι Αυτοί που προσχώρησαν σε αυτή την πολιτική ως εξαπτέρυγα του ΠΑΣΟΚ… Ο όρος έπιασε στα φιλικά του έντυπα και ιστολόγια, με αποτέλεσμα ο κ. Σαμαράς να συνεχίσει να τον χρησιμοποιεί -για παράδειγμα, στις αρχές του μήνα, στο φεστιβάλ της ΟΝΝΕΔ, έκανε λόγο για «εξαπτέρυγα και παπαγαλάκια της κυβέρνησης».

Το είπε μια, το είπε δυο ο Σαμαράς, ο έτερος ένοικος της πολυκατοικίας δεν βάσταξε άλλο και αντέδρασε: «Όσο είμαι εγώ εξαπτέρυγο του ΠΑΣΟΚ, άλλο τόσο ο Σαμαράς είναι εξαπτέρυγο της Παπαρήγα», είπε την περασμένη εβδομάδα ο Γ. Καρατζαφέρης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο προχωράμε προς τις εκλογές η λέξη θα ακουστεί κι άλλο. Σήμερα λοιπόν, η λέξη εξαπτέρυγο χρησιμοποιείται ως περίπου συνώνυμο της λέξης «τσιράκι».

Βέβαια, δεν έπλασε ο κ. Σαμαράς τον νεολογισμό. Η μεταφορική σημασία της λέξης «εξαπτέρυγο» υπάρχει στο λεξικό του Μπαμπινιώτη, αλλά και στο ελληνογαλλικό του Κάουφμαν, όπως πληροφορούμαστε από το εξαιρετικό άρθρο του Ν. Λίγγρη στη Λεξιλογία (το οποίο έχω κατακλέψει στο δικό μου σημείωμα). Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, εξαπτέρυγο είναι «καθένας από τα πρόσωπα που περιβάλλουν ένα ισχυρό πρόσωπο, ο αυλοκόλακας: τα γνωστά εξαπτέρυγα τής ηγεσίας τού κόμματος.»