Μεζεδάκια για εμβολιασμένους

Το ιστολόγιο συντάσσεται με την εθνική προσπάθεια να βρεθεί ένας νέος εσωτερικός εχθρός στον οποίο να χρεωθεί η αποτυχία της εμβολιαστικής πολιτικής της κυβέρνησης και να χωριστούν σε δυο κατηγορίες οι πολίτες, κι έτσι στα σημερινά μεζεδάκια μπορούν να σχολιάζουν μόνο όσοι έχουν εμβολιαστεί ή έχουν αρνητικό τεστ PCR ή έχουν πιστοποιητικό νόσησης.

Επειδή όμως δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί το πρόγραμμα που θα ελέγχει την εμβολιαστική κατάσταση του κάθε σχολιαστή, προς το παρόν η εφαρμογή του μέτρου παγώνει -το ίδιο άλλωστε προβλέπω να γίνει και με τα προαναγγελθέντα μέτρα στην εστίαση, για τα οποία θεωρώ πολύ πιθανό να σταματήσει πολύ γρήγορα κάθε έλεγχός τους.

Για να μην παρεξηγηθώ: όχι μόνο έκανα το εμβόλιο (με ΑΖ) αλλά και είμαι φανατικά υπέρ του εμβολιασμού. Άλλο όμως αυτό κι άλλο να παίρνονται από τώρα μέτρα διαχωρισμού τη στιγμή που για πολλές κατηγορίες πολιτών ειναι πρακτικά αδύνατο να έχουν πλήρως εμβολιαστεί (Παράδειγμα: για τους νέους των 25-29 ετών, η πλατφόρμα άνοιξε στις 10 Ιουνίου. Επομένως είναι αδύνατο έως τις 5 Ιουλίου να έχει κάποιος κάνει και τις 2 δόσεις και να έχουν περάσει και 14 μέρες ωστε να είναι σε ισχύ το πιστοποιητικό του. Κι όμως, από τις 5 Ιουλίου ο νέος αυτός υποτίθεται ότι θα πρέπει να πληρώνει τεστ ράπιντ για να μπει σε ορισμένα μαγαζιά ή για να μετακινηθεί σε γειτονικό νομό ή σε κάποιο νησί. Αν κάνω λάθος, διορθώστε με).

Επιπλέον, τα μέτρα αυτά όχι μόνο προκαλούν κοινωνικό αυτοματισμό αλλά και κατά πάσα πιθανότητα θα αποδειχτούν  αναποτελεσματικά. Όμως θα συζητήσουμε ξανά το θέμα σε ειδικά αφιερωμένο άρθρο, σήμερα έχουμε μεζεδάκια.

* Και ξεκινάω με μια περίπτωση διαφημιστικής τρολιάς. Θα είδατε πιθανότατα το βίντεο με το απόσπασμα από την εκδήλωση της αστυνομίας (εδώ διανθισμένο) όπου ο κλεμμένος πίνακας, που η «επανεύρεσή» του ανακοινώνεται μετά βαΐων και κλάδων, γλιστράει και πέφτει και σπεύδει ο σύμβουλος του υπουργού και τον πιάνει με γυμνά (και ιδρωμένα;) χέρια λες και είναι καμιά εφημερίδα.

Φυσικά το αστειότατο αυτό στιγμιότυπο έγινε ιότροπο (viral που λέει και ο κ. Μπαμπινιώτης) στα πέρατα της Γης -αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι τόσο το Πλαίσιο όσο και η ΙΚΕΑ έσπευσαν να το εκμεταλλευτούν για διαφημίσεις βάσεων και στηριγμάτων! Καλό ρεφλέξ, έχω να πω.

* Συνεχίζω με ένα ποδοσφαιρικό, αν και όχι από το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα.

Σε ρεπορτάζ για τη Φιορεντίνα και τον Φρανκ Ριμπερί, διαβάζω ότι:

Παρά το γεγονός ότι όλα έδειχναν πως οι δύο πλευρές, θα συνέχιζαν την από κοινού συνεργασία τους και την νέα αγωνιστική περίοδο, τελικά κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί.

Δεν είναι πλεονασμός το «από κοινού συνεργασία»; Υπάρχει και μονομερής συνεργασία;

Και πιο κάτω, λέει ότι ο νέος προπονητής δεν είχε στα πλάνα του τον Ριμπερί, και «αυτό είχε σαν συνέπεια να εισηγηθεί την φυγή του από την ομάδα της Φλωρεντίας». Αλλά φυγή θα ήταν αν έφευγε με δική του πρωτοβουλία ο παίκτης. Αφού έγινε με πρωτοβουλία του εργοδότη θα το πούμε αποπομπή ή πιο ουδέτερα μη ανανέωση του συμβολαίου.

Advertisement

666 ελληνικές λέξεις γαλλικής προέλευσης

Μια και σήμερα, 14 Ιουλίου, είναι η εθνική γιορτή της Γαλλίας, το ιστολόγιο, που τρέφει μεγάλη αγάπη στη γαλλική γλώσσα και κουλτούρα, αφιερώνει ένα άρθρο για τις ελληνικές λέξεις γαλλικής προέλευσης.

Ξέρουμε ότι τους προηγούμενους αιώνες, ας πούμε από τον 17ο έως τα μισά του εικοστού, η Γαλλία ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Ευρώπη από πολλές απόψεις και τα γαλλικά η κατ’ εξοχήν διεθνής γλώσσα, των μορφωμένων και των διπλωματών, του πνεύματος και του διαφωτισμού. Για παράδειγμα, η αλληλογραφία του Μαυροκορδάτου με τους ξένους επίσημους γίνεται στα γαλλικά.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο μας είχαμε δει ότι οι Ρώσοι αριστοκράτες της εποχής του Ναπολέοντα συζητούσαν στα γαλλικά, και το ίδιο συνέβαινε και με τη δική μας «καλή κοινωνία» στον μεσοπόλεμο. Τα αγγλικά έχουν σημαντικότατη ποσότητα δανείων από τα γαλλικά και μάλιστα από πολύ παλιότερα, ενώ και τα γερμανικά έχουν δανειστεί πάρα πολλούς όρους παρά τις προσπάθειες καθαρισμού.

Όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες λοιπόν μπολιάστηκαν από τη γαλλική γλώσσα, μια κατάσταση που διάρκεσε χοντρικά ως τον πόλεμο -από τότε και μετά, τα αγγλικά πήραν τη σκυτάλη και αναδείχτηκαν στη νέα λίνγκουα φράνκα και σε μηχανή παραγωγής νέων όρων που ακόμα πιο εύκολα και γρήγορα, χάρη στην εκρηκτική ανάπτυξη των επικοινωνιών, διαδίδονται σε όλες τις γλώσσες του πλανήτη, ακόμα κι εκεί όπου τα γαλλικά δεν είχαν μπορέσει να ασκήσουν μεγάλη επιρροή. Ωστόσο, κάποιοι θύλακες γαλλοφωνίας διατηρούνται ακόμα στη διεθνή διπλωματία.

Η ελληνική γλώσσα λοιπόν έχει δανειστεί πολλές λέξεις από τα γαλλικά, ιδίως σε τομείς όπως η ενδυμασία και η μόδα, η κουλτούρα αλλά και η κουζίνα, το αυτοκίνητο αλλά και κάποια αθλήματα.

Ο κατάλογος που ακολουθεί είναι παρμένος από το Ετυμολογικό Λεξικό Μπαμπινιώτη και τον μεταφέρω με απλή αντιγραφή. Ίσως έμειναν κάποια λαθάκια από την οπτική αναγνώριση. Όπως θα δείτε, πολλές λέξεις του καταλόγου έχουν αρχική προέλευση από άλλες γλώσσες -αλλά τα γαλλικά ήταν το μέσο για να φτάσουν στη γλώσσα μας λέξεις όπως λαντό (από το όνομα Γερμανικής πόλης), μανεκεν (ολλανδικής αρχής), καουτσούκ ή μουσώνας από μακρινές χώρες. Στον πίνακα υπάρχουν και κάποιες αντιδάνειες λέξεις, αλλά πολύ λίγες.

Οι λέξεις του καταλόγου ήταν 662, οπότε για να φτάσουμε μέχρι το σημαδιακό 666 πρόσθεσα τέσσερις ακόμα: φούιτ (βορειοελλαδίτικο), νατουραλιζέ (πρόσφατο δάνειο), φουλάρι και καμπαρντίνα. Με τις δυο αυτές λέξεις συμβαίνει το περίεργο ότι, ενώ στα αντίστοιχα λήμματα του ετυμ. λεξικού Μπαμπινιώτη δηλώνεται σαφώς η γαλλική προέλευση, δεν έχουν συμπεριληφθεί στον συγκεντρωτικό πίνακα. Κι αυτό σημαίνει ότι ο συγκεντρωτικός πίνακας δεν είναι εξαντλητικός και μπορεί να υπάρχουν στο λεξικό κι άλλες λέξεις γαλλικής προέλευσης που να μην έχουν συμπεριληφθεί.

Επί του πιεστηρίου, διαπιστώνω ότι ο πίνακας του Μπαμπινιώτη δεν περιλαμβάνει τα περισσότερα αντιδάνεια γαλλικής προέλευσης, λέξεις όπως πλαζ, πατισερί, πλαγκτόν, πλασάρω, ρεπό, σομιέ, σοφιστικέ, αν και μερικά αντιδάνεια τα έχει, όπως πατέ, σαμπρέλα. Δεν ξερω αν είναι συμπτωματικό αυτό ή αν ο Μπαμπινιώτης πιστεύει ότι τα αντιδάνεια είναι «πάλι με χρόνους με καιρούς δικά μας», πάντως αν εγώ έφτιαχνα τον ίδιο πίνακα θα τα συμπεριλάμβανα, αφού μας ενδιαφέρουν οι λέξεις που δανειστήκαμε από τα γαλλικά και όχι η απώτερη προέλευση των λέξεων. Όπως σωστά περιλαμβάνεται στον πίνακα πχ. το λαντό, έπρεπε να υπάρχει π.χ. και η πλαζ.

Σε κάθε περίπτωση, περιμένω συμπληρώσεις στα σχόλιά σας.

Και θυμίζω ανάλογα άρθρα του ιστολογίου:

100 ελληνικές λέξεις σλαβικής προέλευσης

730 (ή χίλιες και μία) ελληνικές λέξεις τουρκικής προέλευσης

Πενήντα ελληνικές λέξεις αλβανικής προέλευσης

Πόλεμος και ειρήνη

Μέσα στην καραντίνα διάβασα το Πόλεμος και ειρήνη. Το είχα ξαναδοκιμάσει καναδυό φορές, στα νιάτα μου και μια πριν από μερικά χρόνια, αλλά τότε το άφησα νωρίς επειδή μπήκαν στη μέση άλλα, πιο επείγοντα διαβάσματα. Μετά με τρόμαζε το μέγεθος, 1500 σελίδες είναι αυτές (περισσότερες είναι).

Αλλά στα μέσα Μαρτίου, που άρχισε η καραντίνα και η τηλεργασία, ενώ τελείωνα έναν Μπαλζάκ, δηλαδή είχα μπει στο κλασικό ύφος, θυμήθηκα τον Τολστόι. «Αν όχι τώρα, πότε;» είπα, και το ξεκίνησα.

Δεν τον θυμήθηκα μόνο εγώ. Ο φίλος μας ο Δύτης, που ειναι σεσημασμένος τολστοϊκός, ανέφερε ένα ομαδικό εγχείρημα, διάβασμα με συζήτηση του έργου, που γινόταν στο Τουίτερ, στα αγγλικά φυσικά. Τους παρακολούθησα για λίγο, και είχαν ενδιαφέρον αλλά μετα τους άφησα και δεν ξέρω τι απόγιναν.

Στην αρχή διάβαζα το βιβλίο πολύ συστηματικά, κοίταζα και την αγγλική μετάφραση και το ρώσικο πρωτότυπο, σημείωνα φράσεις ή μεταφραστικά προβληματάκια κτλ. Ε, αυτό κράτησε για τον μισό πρώτο τόμο (απο τους πέντε της έκδοσης που έχω). Μετά παραιτήθηκα από τις πολλές φιλοδοξίες και το διάβασα κανονικά, σαν μυθιστόρημα και όχι σαν διατριβή, αλλά σημειώνοντας πάντοτε πράγματα που μου κινούσαν το ενδιαφέρον ή την περιέργεια.

Κάποια πράγματα τα εμφάνισα κι εδώ, μαζί κι ένα άρθρο για τα πολλά γαλλικά που περιέχει η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος.

Διάβασα τη μετάφραση της Κοραλίας Μακρή, που κυκλοφορεί ακόμα από τον Γκοβοστη -αλλά εγώ έτυχε να έχω μια φτηνή επανέκδοσή της που είχε μοιράσει έναν καιρό η Ελευθεροτυπία. Υπάρχουν κι άλλες μεταφράσεις, αλλά η Μακρή μού ταιριάζει με την παλιακή δημοτική της. (Βλέπω ότι κυκλοφορεί σε επίτομη έκδοση με 1168 σελίδες. Στην έκδοση που είχα εγώ είναι άλλη η σελιδοποίηση, οπότε βγαίνουν 1614 σελίδες).

Έκανα κάπου δυο μήνες βέβαια για να διαβάσω τους πέντε τόμους και τις 1600 σελίδες. Το βιβλίο, να πω, είναι οργανωμένο σε δεκαπέντε βιβλία, το καθένα από τα οποία χωριζεται σε κεφάλαια (από 15 εως 30 περίπου) ενώ υπάρχουν και δυο επίλογοι. Παρακολουθεί τη Ρωσία και τους Ναπολεόντειους πολέμους από το 1805 έως το 1812-13, δηλαδή από τον θρίαμβο του Ναπολέοντα στο Αουστερλιτς ως την πανωλεθρία στην εκστρατεία στη Ρωσία. Ο επίλογος μάς μεταφέρει στο 1820.

Παρελαύνουν δεκάδες, εκατοντάδες ίσως πρόσωπα, αλλά βασικοί πρωταγωνιστές είναι πέντε οικογένειες ευγενών, που βλεπουμε τη ζωή τους και τις περιπέτειές τους, τους έρωτες και τους γάμους τους. Είχα βρει κάπου ένα γενεαλογικό δέντρο τους, κι αυτό βοηθάει για να μη χάνεις τα ονόματα, αλλά δεν ήταν πολύ καλή ιδέα διότι από το σχεδιάγραμμα είδα ότι ο Πιέρ παντρεύεται στο τέλος τη Νατάσα, κάτι που δεν είναι προφανές αμέσως διότι η Νατάσα αρραβωνιάζεται τον Αντρέι, επιστήθιο φίλο του Πιέρ. Κι έτσι το ήξερα από πριν κι αυτό δεν μου άρεσε. (Γενικά δεν είναι καλό να κοιτάς πολλά για ένα μυθιστόρημα. Προηγουμένως την είχα πατήσει με τον Εξάδελφο Πονς του Μπαλζάκ, όπου αναζητώντας το πρωτότυπο έκανα το λάθος και διάβασα και την υπόθεση στη Βικιπαίδεια και είχα ξενερώσει)

Eίπα ότι το διάβασα αλλά είναι λίγο όπως με τη Γαλατία και το χωριό του Αστερίξ. Δεν το διάβασα όλο-όλο. Στον επίλογο, και αφού έχουμε μάθει τι απόγιναν οι ήρωες, ο Τολστόι αφιερώνει έναν δεύτερο επίλογο για να αναλύσει σε καθαρά δοκιμιακό ύφος θέματα ιστορίας, δηλαδή ποιοι είναι οι παράγοντες που κινούν την ιστορία. Ε, στάθηκε αδύνατο να διαβάσω αυτές τις λίγες σελίδες, που τις βρήκα εξαιρετικά βαρετές (ιεροσυλία; αλλά δεν είναι μυθιστόρημα πλέον) κι έτσι έφαγα την καμήλα, που λέει πλέον η παροιμία, και άφησα λίγες τρίχες από την ουρά της. Ισως κάποιαν άλλη φορά βρω το σθένος να το τελειώσω.

Υπογλώσσια σφηνάκια Νο 3

Υπογλώσσια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε για την καρδιά, για να μην πάθουμε καρδιακή προσβολή (επειδή μας διαβάζει κι η μαμά μου διευκρινίζω πως ο πληθυντικός είναι της περιγραφής, όχι πραγματικός). Ακόμα, ένα κλισέ σε κάποιους αντρικούς ή αθλητικούς ιστότοπους, όποτε είναι να βγάλουνε καμιά με μπικίνι, είναι να λένε «ετοιμάστε τα υπογλώσσια».

Υπογλώσσια όμως είναι και μια ομάδα γλωσσικών ενδιαφερόντων στο Φέισμπουκ, που φτιάχτηκε στα τέλη του 2017 και στην οποία συμμετέχω.

Σφηνάκια είναι βέβαια οι μικρές δόσεις ποτού, όμως έτσι έχω αποκαλέσει και τα σύντομα άρθρα. Με τη διαφορά ότι σπανίως βάζω σύντομα άρθρα, οπότε δεν θα το θυμάστε. Στα Υπογλώσσια ομως γράφω πότε-πότε σύντομα σημειώματα, που δεν βολεύει πάντοτε να τα εντάξω σε κάποιο άρθρο.

Κι έτσι, το σημερινό άρθρο είναι μια συλλογή από μικρά κείμενά μου από τα Υπογλώσσια, με γλωσσικό δηλαδή ενδιαφέρον, που δεν (θυμάμαι να) τα έχω δημοσιεύσει εδώ στο ιστολόγιο. Κάποια άλλα σχόλια που κάνω εκεί, τα μεταφέρω στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτά εδώ δεν νομίζω να τα έχετε δει, εκτός αν συμμετέχετε και στα Υπογλώσσια. Τα σφηνάκια μοιάζουν αρκετά με τα μεζεδάκια, αλλά διαφέρουν κιόλας σε κάποια σημεία.

Με αυτόν τον τυποποιημένο πρόλογο έχω ήδη δημοσιεύσει δυο άρθρα στο ιστολόγιο, ένα τον Φλεβάρη του 2019 και ένα τον Οκτώβριο. Τελειώνοντας εκείνο το παλιό άρθρο είχα υποσχεθεί (ή απειλήσει) ότι Σε τρία τέρμινα, που θα έχω μαζέψει κι αλλα, θα σερβίρω άλλον έναν γύρο! Σημερα λοιπόν δημοσιεύω το τρίτο άρθρο της σειράς αυτής. ‘Εχω επικαιροποιήσει κάποια πράγματα και έχω προσθέσει και υλικό απο τα σχόλια που έγιναν.

* O ύποπτος σουμπεγιές

Τον Γενάρη του 1825, ο οπλαρχηγός Νικ. Στορνάρης γράφει στον Κασομούλη, που έχει αφήσει το Μεσολόγγι για να πάει στο Ανάπλι, συνοδεία του Μαυροκορδάτου:

…καθώς απέρασες εις Μωρέαν δεν έλαβα κανένα σου γράμμα, και είμαι εις μεγάλον σιουμπεγέν, ότι δεν ηξεύρω τι τρέχει αυτού.

Ο Βλαχογιάννης εξηγεί: υποψία

Η λέξη υπάρχει σήμερα στη Λευκάδα, αν πιστέψουμε το Λεξικό του λευκαδίτικου ιδιώματος :

σουμπεγιές (ο): κάτι που μας προσθέτει σκοτούρες, έγνοιες, φροντίδες. “Εβάλαμε ένα σουμπεγιέ στο κεφάλι μας”.

Ως προς την ετυμολογία, το λευκαδίτικο λεξικό του Λάζαρη γράφει: από ιταλ. subbietto = ὑποκείμενον, ἄτομον, αἰτία, ὑπόθεσις.

Αμφιβάλλω αν υπάρχει τέτοια ιταλική λέξη (soggetto δεν είναι το υποκείμενο; ). Τα αρσενικά σε -ές είναι κατά κανόνα τούρκικα δάνεια και η Λευκάδα δεν είναι όπως τ’ άλλα Εφτάνησα λεξιλογικώς, έχει πιο πολλά κοινά με τη Δυτική Ελλάδα.

Και πράγματι, θυμάμαι ότι ο (τζουμερκιώτης) Κοτζιούλας κάπου γράφει:΅
Άιντε τώρα, να μην βάνουν σιουμπιέ (ανησυχούν) απ᾿ το σπίτι σου. Κι έχε το νου σου να μην πέσεις από κάναν όχτο αυτού που νυχτοπερπατάς. Κοτζιούλας, Η βάβω η Θόδω

Ολοφάνερα, σιουμπιές και σιουμπεγιές είναι ίδια λέξη και το σι- αποδίδει το παχύ σ.

Οπότε, η ετυμολογία είναι, είμαι βέβαιος, το τουρκικό şüphe = υποψία.

* Όχι χωρίς τη μάσκα μου

Το σύνθημα της παρούσας φάσης στο Λουξεμβούργο είναι «Όχι χωρίς τη μάσκα μου», που διατυπώνεται στα λουξεμβουργέζικα, Net ouni meng mask, ακόμα και όταν οι άλλες οδηγίες δίνονται στα γαλλικά, τα αγγλικά ή άλλες γλώσσες.

Oι γερμανομαθείς θα αναγνωρίσουν το nicht ohne meine Maske.

Τύποι όπως meng αντί για mein είναι συνηθισμένοι σε γερμανικές διαλέκτους. Φαντάζομαι πως ένας γνώστης των γερμανικών διαλέκτων θα βρει πολλά κοινά στοιχεία με τα λουξεμβουργιανά, που «πήραν προαγωγή» σε επίσημη γλώσσα κράτους σχετικά πρόσφατα.

* Στο ιστολόγιο μπορώ να βλέπω με ποιους όρους αναζήτησης στο γκουγκλ έφτασαν ως εμένα οι διάφοροι αναγνώστες. Δεν το κοιτάζω συχνά, αλλά σήμερα έπεσε το μάτι μου σε κάποιον που έβαλε στο γκουγκλ αναζήτηση για τη φράση:

ποιούν την ίσα αντί, προφανώς, ποιούν την νήσσα.

Δεν το είχα ξαναδεί αυτό το ραμόνι!

* προενταξιακή

γεωστρατηγικά

στοχευμένη

αναστρεψιμότητα

γυναικοκτονία

περιαγωγή

Τι κοινό έχουν αυτές οι λέξεις;

Θα μπορούσα να το αφήσω για κουίζ, αλλά ας το πάρει το ποτάμι:

Τότε ήταν τα γαλλικά

Στο Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι, όταν φτάσουμε στο 1812 και ο Ναπολέων έχει επιτεθεί στη Ρωσία και πλησιάζει απειλητικά στη Μόσχα, ο συγγραφέας μάς λέει πως οι Μοσχοβίτες αστοί, μπροστά στο κακό που ερχόταν και φαινόταν ακάθεκτο το έριξαν στις διασκεδάσεις, σαν αντίδραση για να μην σκέφτονται τα δεινά που τους περίμεναν. «Καιρό είχαν να διασκεδάσουν τόσο στην παλιά πρωτεύουσα, όσο εκείνη τη χρονιά». Παλιά πρωτεύουσα, διότι την εποχή εκείνη πρωτεύουσα ήταν η πόλη του Πέτρου, το Πέτρογκραντ, μετεπειτα Λένινγκραντ, τώρα Πετρούπολη αλλά όχι πια πρωτεύουσα.

Με μια διαφορά: σε πολλά μοσχοβίτικα σαλόνια επειδή τα γαλλικά ήταν πια η γλώσσα του εχθρού, η καλή κοινωνία απόφευγε να χρησιμοποιεί γαλλικά. Έτσι, στο κεφάλαιο 17 του 10ου βιβλίου, ο Τολστόι περιγράφει μια συζήτηση στο σαλόνι της υπέρπλουτης Ζιουλί Ντρουμπετσκάγια (βάζω τα ονόματα όπως τα αποδίδει η Κοραλία Μακρή), οπου η οικοδέσποινα επιπλήττει τους προσκαλεσμένους της, που χλευάζουν τον Πιέρ Μπεζούχοφ, λέγοντας:

— Ο Μπεζούχοφ est ridicule, μα είναι τόσο καλός, τόσο αξιαγάπητος. Τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε τόσο caustique;

ανακατεύοντας ρωσικά και γαλλικά.

Να κάνω μια παρένθεση εδώ. Στη μετάφρασή της η Κοραλία Μακρή δεν ειδοποιεί τον αναγνώστη ποιες λέξεις και φράσεις είναι στα γαλλικά και ποιες στα ρωσικά, μεταφράζει όλο το κείμενο στα ελληνικά. Σε μια ιντερνετική συζήτηση ο φίλος μας ο Κορνήλιος είχε πει ότι δεν θα αγόραζε τη συγκεκριμένη μετάφραση γι’ αυτόν και μόνο τον λόγο, που το βρίσκω υπερβολικό. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο κεφάλαιο έχει σημασία να υποδεικνύονται οι γαλλικούρες των συνομιλητών -και η μεταφράστρια τις δηλώνει έμμεσα.

Λοιπόν, μόλις η Ζιουλί λέει

— Ο Μπεζούχοφ est ridicule, μα είναι τόσο καλός, τόσο αξιαγάπητος. Τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε τόσο caustique;

ή, στα ρωσικά,

— Безухов est ridicule, но он так добр, так мил. Что за удовольствие быть так caustique?

Δεν προλαβαίνει να τελειώσει τη φράση της και ένας νεαρός με στολή εθνοφύλακα, που η Ζιουλί τον αποκαλεί «ο ιππότης μου», φωνάζει:

— Πρόστιμο!

Και μαθαίνουμε πως όποιος ξεχνιόταν και παράβαινε τον κανόνα και χρησιμοποιούσε γαλλικές λέξεις ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει πρόστιμο, το οποίο πήγαινε σε κάποιο δημοσιο ταμείο για την πολεμική προσπάθεια. Αυτό ήταν πρωτοβουλία των αριστοκρατών που δέχονταν κόσμο στο σπίτι τους, όχι κάποιο άνωθεν επιβεβλημένο μέτρο.

Παρεμπιπτόντως, αν δείτε το ρωσικό κείμενο, η λέξη για το «πρόστιμο» είναι Штраф, στραφ. Αυτό δεν έχει σχέση με το δικό μας «πήγε στράφι», που είναι δάνειο από τα τουρκικά, έχει όμως σχέση με, ακριβέστερα προέρχεται από, το γερμανικό Strafe, τιμωρία.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, κάποιος συγγραφέας που ήταν επίσης καλεσμένος, υποστήριξε πως η οικοδέσποινα έπρεπε επίσης να πληρώσει πρόστιμο για τον γαλλισμό που χρησιμοποίησε, διότι το «τι ευχαρίστηση βρίσκετε να’στε» («Удовольствие быть» στο πρωτότυπο) δεν είναι ρωσική έκφραση.

Η Ζιουλί ευχαρίστως δέχεται να πληρώσει για το caustique, όχι όμως και για τον γαλλισμό, διότι δεν έχει λεφτά και καιρό να πάρει δάσκαλο για να μάθει ρωσικά.

Λίγο αργότερα, κι ενώ έχει έρθει στη συντροφιά και ο πρίγκιπας Πιέρ, η Ζιουλί του ρίχνει μια σπόντα για τη Νατάσα, εκείνος κοκκινίζει και δεν παραδέχεται τον έρωτά του, οπότε η Ζιουλί:

Ну, полноте, милый граф, c’est la fable de tout Moscou. Je vous admire, ma parole d’honneur.

Ελάτε τώρα, κύριε κόμη, c’est la fable de tout Moscou. Je vous admire, ma parole d’honneur.

δηλαδή: όλη η Μόσχα βοά. Εγώ σας θαυμάζω, λόγω τιμής!

Και βέβαια, ο νεαρός του προηγούμενου επεισοδίου φωνάζει πάλι «Πρόστιμο!» και η οικοδέσποινα ξεσπάει: «Καταντάει αδύνατο να μιλήσει κανείς».

Και σε πολλά άλλα σημεία στο αριστούργημα του Τολστόι οι αριστοκράτες παρεμβάλλουν λέξεις και φράσεις γαλλικές στην ομιλία τους. Ίσως όχι τυχαία, το μυθιστόρημα αρχίζει με μια γαλλορωσική παράγραφο, δηλαδή πιο πολλά γαλλικά από ρωσικά, όπου η Άννα Πάβλοβνα Σέρερ καταγγέλλει τον Ναπολέοντα στα γαλλικά με λίγες ρωσικές λέξεις ανάμεσα:

— Eh bien, mon prince. Gênes et Lucques ne sont plus que des apanages, des поместья, de la famille Buonaparte. Non, je vous préviens que si vous ne me dites pas que nous avons la guerre, si vous vous permettez encore de pallier toutes les infamies, toutes les atrocités de cet Antichrist (ma parole, j’y crois) — je ne vous connais plus, vous n’êtes plus mon ami, vous n’êtes plus мой верный раб, comme vous dites. Ну, здравствуйте, здравствуйте. Je vois que je vous fais peur, садитесь и рассказывайте.

Οπότε, είναι και κουραστικό να υποσημειώνει ο μεταφραστής ποιες φράσεις λέχθηκαν στα γαλλικά στο πρωτότυπο. Σήμερα που η γαλλομάθεια έχει υποχωρήσει φαντάζομαι πως και οι Ρώσοι αναγνώστες του Τολστόι θα έχουν ανάγκη από υποσημειώσεις. Άλλωστε στη Βικιθήκη το κείμενο του Τολστόι συνοδεύεται από υποσημειώσεις με μετάφραση των γαλλικών αποσπασμάτων.

Βέβαια, μόνο οι αριστοκράτες (και οι στρατιωτικοί, που είναι περίπου το ίδιο) διανθίζουν τον λόγο τους με γαλλικά, όχι ο λαός. Διαβάστε τον Τολστόι και θα νιώσετε γιατί ήταν αναπόφευκτη η οκτωβριανή επανάσταση.

Όμως με γαλλικά διάνθιζε τον λόγο της, εκατό χρόνια μετά τους Μοσχοβίτες του Τολστόι, και η ελληνική καλή κοινωνία, κι αυτό έχει αποτυπωθεί και σε ελληνικά λογοτεχνικά έργα.

Θα υπάρχουν πολλά του μεσοπολέμου όπου ο διάλογος των μεγαλοαστών διανθίζεται με γαλλικούρες, εγώ θυμάμαι τον Γιούγκερμαν του Καραγάτση. Ο Κλέο (Κλέαρχος) Κιτρινάκης, ο εξ απορρήτων των Σκλαβογιάννηδων, σκορπίζει αφειδώς γαλλικές φράσεις, όπως:

— Κάθε άλλο! Τον σεβόμαστε όλοι. Ήταν τόσο κύριος! Un prince doublé d’un général, quoi!

όταν απορεί για ποιο λόγο παραιτήθηκε κι έφυγε άρον άρον ο Αρκάνοφ, πρίγκιπας και στρατηγός στην τσαρική Ρωσία, που είχε καταντήσει να δουλεύει σοφέρ για τους Σκλαβογιάννηδες.

Κι άλλοι όμως χρησιμοποιούν γαλλικά στο μυθιστόρημα και βέβαια ο Καραγάτσης δεν έχει βαλει υποσημειώσεις -όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.Το 1938 η γαλλομάθεια ήταν ίσως μεγαλύτερη από τη σημερινή, αν όχι στον γενικό πληθυσμό πάντως μεταξύ του αναγνωστικού κοινού. Βέβαια, οι γαλλικές φράσεις στον Γιούγκερμαν δεν είναι πολλές και δεν νομίζω πως αποτελούν σοβαρό πρόβλημα ακόμα κι αν ο αναγνώστης δεν ξέρει γρυ γαλλικά.

Ο Καραγάτσης παραθέτει τις φράσεις στα γαλλικά. Ο Ψαθάς στη Μαντάμ Σουσού νομίζω πως τις μεταγράφει με το ελληνικό αλφάβητο. Δεν έχω πρόχειρο το βιβλίο αυτό, αλλά θυμάμαι ένα απόσπασμα, όπου κουτσομπολεύουν τη Σουσού κάποιοι, αναπαράγοντας φήμες που διαδίδονται για το πρόσωπό της, ότι ήταν στο εξωτερικό αλλά ήρθε στην Αθήνα επειδή «δεν μπορούσε να συνεχίσει λα βι σκανταλαίζ κ’ ελ μεναί» (τη σκανδαλώδη ζωή που έκανε). Ούτε ο Ψαθάς βάζει επεξήγηση της γαλλικούρας, βέβαια.

Τα γαλλικά είχαν αυτόν τον ρόλο, της κυρίαρχης ξένης γλώσσας, ίσαμε τον δεύτερο πόλεμο. Κάποτε είχαν και τα ελληνικά παρόμοια θέση, πολύ παλιότερα, μετά τα λατινικά, μετά, για ένα διάστημα στη Μεσόγειο, ήταν τα ιταλικά. Το να αναδειχτεί μια γλώσσα σ’ αυτή τη θέση ελάχιστα καθορίζεται από «εγγενείς αρετές» της γλώσσας, διότι αν ήταν έτσι δεν θα έδυε η μια παγκόσμια γλώσσα για ν’ ανατείλει η άλλη. Καθοριστικό ρόλο παίζει η οικονομική ισχύς και το πολιτισμικό γόητρο του πολιτισμού που είναι φορέας της κάθε γλώσσας.

Σήμερα είναι τα αγγλικά -αλλά σήμερα υπάρχει μια διαφορά, ο γενικευμένος αλφαβητισμός. Στη Ρωσία του 1820 ο μουζίκος δεν είχε την παραμικρή επαφή με τις γαλλικούρες των αφεντάδων του. Στην Ελλάδα του 1920 ο λαϊκός άνθρωπος θα έπιανε ξώφαλτσα κάποιο γαλλικό. Στην Ελλάδα του 2020 αγγλικά ξέρουν όλοι, ή τέλος πάντων όλοι οι νεότεροι, και έρχονται σε στενή και ολόπλευρη επαφή με την κυρίαρχη γλώσσα. Ο Πετρούνιας έλεγε ότι αυτό επηρεάζει διαφορετικά την εξέλιξη της ελληνικής:

Παλιότερα, η καθαρεύουσα και το ιδίωμα των μορφωμένων επικαλύ­πτονταν σε μεγάλο βαθμό. H παραδοσιακή καθαρεύουσα στηριζόταν ενμέρει στα γαλλικά. Όμως η γλώσσα αυτή ήτανε γνωστή σε λίγους, ενώ η κα­θαρεύουσα και το ιδίωμα των μορφωμένων επίσης περιορίζονταν σε μικρό αριθμό ομιλητών, έτσι ώστε η ευρύτερη γλώσσα, παρόλο που φυσικά εξε­λισσόταν, παρέμενε αυτόνομη και δέν πλησίαζε πολύ προς τα γαλλικά.

Σήμερα η νεοκαθαρεύουσα μιμείται πραγματικά ή υποθετικά πρότυπα της αγγλικής, επηρεάζοντας και το λόγιο ιδίωμα. Τούτο, λόγω της διάδο­σης της παιδείας, γίνεται ευρύτερα γνωστό, ενώ και γενικότερα η πλειονό­τητα των νέων μαθαίνει αγγλικά, έτσι ώστε η εξέλιξη αυτή ενισχύεται και απο μή λόγιο δανεισμό. Το αποτέλεσμα είναι οτι ολόκληρη η νέα ελληνική εξαγγλίζεται. Ολόκληρο το άρθρο εδώ.

Μου έλεγε τις προάλλες ένας φίλος, από μεγάλη επαρχιακή πόλη, ότι ο οχτάχρονος γιος του, καθώς τώρα με την καραντίνα είναι κλεισμένος στο σπίτι και έχει κολλήσει στο Γιουτούμπ, έχει μάθει καλά αγγλικά -με αμερικάνικη προφορά- αλλά και έχει βάλει αγγλισμούς στον λόγο του:

— Δεν δουλεύει το κόλπο σου, πατέρα, είπε τις προάλλες.

Αν ήταν στο σαλόνι της Ζιουλί, μπορεί να απαιτούσαν να πληρώσει πρόστιμο.

Να κλείσουμε με Τολστόι. Το κεφάλαιο που λέγαμε τελειώνει με την Ζιουλί να κουτσομπολεύει την πριγκίπισσα Μπαλκόνκσκαγια, που προσπαθώντας να φύγει από τα Λίσι Γκόρι βρέθηκε σε δύσκολη θέση αλλά την έσωσε ο Νικολάι Ροστόφ.

Και αφού κάποιος παρατηρήσει πως αυτή η φασαρία έγινε για να βρεθούν γαμπροί για όλες τις μεγαλοκοπέλες, η οικοδέσποινα παρατηρεί:

— Και, ξέρετε, ενώ νομίζω πως η Μαρία είναι un petit peu amoureuse du jeune homme. [λιγάκι ερωτευμένη με τον νεαρό]

Οπότε βέβαια όλοι φωνάζουν εν χορώ: Πρόστιμο! Πρόστιμο! Πρόστιμο!

Και η καημένη η Ζιουλί εξανίσταται:

— Μα, τελοσπάντων, πώς να το πει κανείς αυτό στα ρωσικά;

 

Άρθρο 4000

Ταξίδευα χτες, οπότε κανονικά θα έβαζα σήμερα μιαν επανάληψη -αλλά έχουμε ένα ορόσημο σήμερα, οπότε θα του αφιερώσω το σημερινό (αναγκαστικά σύντομο) άρθρο.

Το ορόσημο είναι ότι το σημερινό άρθρο είναι το υπ’ αριθμόν 4000 από τότε που άρχισε να λειτουργεί το ιστολόγιο, στις 16 Φεβρουαρίου 2009. Από τότε ως σήμερα είναι 3960 μέρες (δεν κάθισα να τις μετρήσω μία προς μία, το λογάριασε το μηχανάκι εδώ) που σημαίνει ότι έχουμε λίγο περισσότερα άρθρα από ένα τη μέρα (τα πρώτα χρόνια τύχαινε να μη γράψω μερικές μέρες, αλλά τύχαινε να βάλω και δυο άρθρα τη μέρα· από τις 28/1/2014 γράφω κάθε μέρα άρθρο αλλά σπανίως έχω δεύτερο την ίδια μέρα -φέτος ας πούμε δεν είχα κανένα δίκροκο).

Αυτές οι τέσσερις χιλιάδες άρθρα είχαν συνολικά κάπου 5.422.000 λέξεις. Βέβαια, δεν τις έγραψα όλες εγώ, αφού πολύ συχνά παραθέτω μικρά ή μεγάλα αποσπάσματα από άρθρα άλλων. Ούτε όλα τα άρθρα τα έγραψα εγώ -συχνά έχουμε συνεργασίες, αυτή τη βδομάδα ας πούμε είχαμε το άρθρο του Νίκου Παντελίδη για το αιγινήτικο ιδίωμα, φέτος είχαμε πάνω από δέκα συνεργασίες του Νίκου Νικολάου, κάθε δεύτερη Τρίτη έχω τα αποσπάσματα από τα βιβλία του πατέρα μου, ενώ δεν είναι σπάνιες και οι ευκαιριακές συνεργασίες φίλων του ιστολογίου ή οι αναδημοσιεύσεις άρθρων.

(Να βάλουμε ένα μέτρο σύγκρισης για τα 5.400.000 λέξεις; Συνηθισμένο μέτρο του εκτενούς έργου είναι το Πόλεμος και ειρήνη του Τολστόι, αν και δεν είναι το εκτενέστερο μυθιστόρημα. Το αριστούργημα του Τολστόι, λοιπόν, πιάνει 587.000 λέξεις, άρα έχουμε δημοσιεύσει εδώ εννιά φορές τον όγκο του -βεβαια, ο κύριος Λέων γράφει καλύτερα).

Λοιπόν είναι ένας όχι ευκαταφρόνητο σώμα κειμένων -και μόνο ποσοτικά να το δει κανείς- και επιπλέον είναι ένα σώμα κειμένων που συχνά δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που ανακύπτουν εδώ κι εκεί, γλωσσικά και όχι μόνο. Οπότε, καθώς κάνω αυτόν τον απολογισμό, θα ήταν ψέματα αν έλεγα πως δεν καμαρώνω. Όχι μόνο ή τόσο για όσα έχω γράψει αλλά επειδή στο εγχείρημα αυτό, που κρατάει σχεδόν έντεκα χρόνια με αυτή τη συχνότητα και την πυκνότητα, έχω την τύχη να έχω συγκεντρώσει μια εκλεκτή ομήγυρη σχολιαστών (και σχολιαστριών, αν και θα θέλαμε περισσότερες) που με τα σχόλιά τους αυξάνουν κατακόρυφα την αξία κάθε άρθρου. (Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, ούτε κενός έπαινος. Τυχαία έπεσα προχτές σε συζήτηση σε φόρουμ, και μάλιστα νεανικο, όπου αναγνώστης παίνευε το ιστολόγιο και έγραψε: «Το πολύ ζουμί είναι στα σχόλια … Θησαυρός»). Σε αυτά τα 4000 άρθρα έχουν γίνει 583.000 σχόλια, κατά μέσον όρο περί τα 145 ανά άρθρο, αν και τα πρώτα χρόνια είχαμε λιγότερα σχόλια. Τελευταία έχουμε γύρω στα 180 σχόλια κατά μέσον όρο σε κάθε άρθρο. Δεν είναι και λίγα, σας ευχαριστώ πολύ.

Η καθημερινότητα και η εξωστρέφεια

Θα αναρωτιέστε τι κοινό έχουν αυτές οι δυο λέξεις και γιατί συγκατοικούν στον τίτλο.

Εκ πρώτης όψεως όχι πολλά, αλλά απασχολούν και οι δυο εναν φιλο του ιστολογιου, ο οποίος μού έθεσε ορισμένα ερωτήματα, που θα σας τα παρουσιάσω να δω και τη δική σας γνώμη.

Μου γράφει ο φίλος:

Με αρκετές λέξεις νοιώθω αμήχανα: όχι τόσο επειδή είναι καινούργιες, όσο επειδή δεν καταλαβαίνω το νόημα τους, όσο και να προσπαθώ.

Δύο χαρακτηριστικές τέτοιες λέξεις είναι η “καθημερινότητα” και η “εξωστρέφεια”. Από όσο γνωρίζω δεν θα τις βρει κανείς στα παλιά λεξικά. Δεν είναι όμως λέξεις που προέρχονται από την αργκό, και η λογιοσύνη τους είναι χτυπητή.

Καθημερινότητα παλιότερα ονομαζόταν αραιά και πού η ρουτίνα. Σήμερα όμως έχει αποκτήσει νέες ιδιότητες, που μέχρι πρότινος ήταν στη σφαίρα αρμοδιότητας της καθημερινής ζωής. Εξωστρέφεια αμφιβάλλουμε αν υπήρχε σαν λέξη μέχρι πριν λίγα χρόνια, και είναι η μεταφορά μιας ψυχολογικής ή και ψυχιατρικής έννοιας στην κοινωνική και πολιτική μας ζωή.

Καμία από τις δύο λέξεις δεν έχει ακριβή μετάφραση στα αγγλικά, και γι αυτό κανείς αναρωτιέται πού στον κόρακα μας φύτρωσαν, αφού τέτοιου είδους λέξεις συνήθως μας έρχονται από έξω. Δεν υπάρχουν ούτε everydayness (τουλάχιστον δεν υπήρχε μέχρι πολύ πρόσφατα) ούτε extrovertedness. Υπάρχουν το επίθετο everyday, που έχει την έννοια όμως του κοινού, του συνηθισμένου (άρα και αδιάφορου) καθώς και το extrovert, που σημαίνει εξωστρεφής, αλλά με πιθανώς αρνητικές προεκτάσεις, όπως σε έναν επιδειξιομανή ή και επιδειξία ακόμα.

Η καθημερινότητα παρουσιάζεται σαν μία έννοια χωρίς αρνητική φόρτιση, ίσως και με ελαφρώς θετική. Παράξενο για μία λέξη που μέχρι πριν λίγα χρόνια είχε μόνο την έννοια της ρουτίνας, η οποία σπάνια απαντάται με θετικό πρόσημο. Ενώ η επέκταση των εννοιών που καλύπτει κάνει πολύ δύσκολο να την ξεχωρίσει κανείς από την καθημερινή ζωή. Μάλιστα, εξωραΐζει την καθημερινή ζωή, τόσο ώστε να μπορεί να ειπωθεί ότι “η καθημερινότητα είναι το λάιφσταϋλ του φτωχού”. Αλλά τότε, οι αριστεροί τουλάχιστον, που επαγγέλλονται την αλλαγή της ζωής όλων, θα έπρεπε να αποφεύγουν τη λέξη.

Η εξωστρέφεια είναι ακόμα χειρότερη περίπτωση: αποτελεί δάνειο από την ψυχολογία στην κομματική ορολογία, όπου η καλή “εξωστρέφεια” ανταγωνίζεται την κακή “εσωστρέφεια”, με τη δεύτερη να σημαίνει τις εσωκομματικές διαφωνίες (και κατά συνέπεια όμως την ουσιαστική πολιτική συζήτηση) και την πρώτη τίποτα παραπάνω από την προπαγάνδιση των κομματικών θέσεων με ζέση (και ταυτόχρονα υποταγή στην εκάστοτε κομματική γραμμή). Σήμερα παρουσιάζεται σαν κάτι απαραίτητο για οποιαδήποτε υπηρεσία ή οργανισμό, δημόσιο, συνεταιριστικό ή ιδιωτικό, αν και παραμένει ασαφές τι ακριβώς πρέπει κανείς να κάνει για να την επιτύχει. Να αρχίσει να φωνάζει μέχρι να ασχοληθούν όλοι μαζί του; Ή μήπως ακόμα και να βγάλει το μόριο του στη φόρα, εν ανάγκη να τα κοπανάει και στο τραπέζι, όπως κάνουν ορισμένοι ακραία εξωστρεφείς;

Προσπαθώ να καταλάβω ποια ακριβώς ανάγκη προσπαθούν να καλύψουν αυτές οι δύο λέξεις, και δεν μπορώ να τη βρω. Αν μπορεί κάποιος να μου εξηγήσει, θα ήμουν ευγνώμων.

Παλιό καλό κρασί σε καινούργιο φίνο μπουκάλι

Κάποιο ρητό του Ευαγγελίου λέει ότι δεν πρέπει να βάζεις καινούργιο κρασί σε παλιά ασκιά, αλλά για το παλιό κρασί δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια ανάλογη συμβουλή. Ούτως ή άλλως όμως για τις οινολογικές μου γνώσεις δεν παινεύομαι –προτιμώ να το πίνω παρά να του κάνω κριτική– και σομελιές δεν φιλοδοξώ να γίνω. Ο τίτλος, άλλωστε, είναι μεταφορικός: για βιβλίο θα σας μιλήσω.

Η Άννα Καρένινα του Τολστόι έχει μεταφραστεί κάμποσες φορές στη γλώσσα μας: σχετικά πρόσφατη μετάφραση είναι της Κοραλίας Μακρή, που ξεχωρίζει από τον εξεζητημένα ρωσοπρεπή τίτλο της, Άννα Καριένινα. Ο τίτλος μ’ έκανε να μην  αγοράσω το βιβλίο, πέρσι-πρόπερσι που το έδινε κάποια εφημερίδα.

Ίσως έκανα καλά που περίμενα. Οι εκδόσεις Άγρα κυκλοφόρησαν τον Δεκέμβρη το μυθιστόρημα του Τολστόι, σε μετάφραση του μέγιστου Άρη Αλεξάνδρου, η οποία είχε ξανακυκλοφορήσει στη δεκαετία του 1960. Πρόκειται λοιπόν για παλιό, καλό κρασί.

Όμως, σε καινούργιο, φίνο μπουκάλι· διότι, πέρα από την υλική ποιότητα της έκδοσης, που δεν είναι αμελητέα σε ένα βιβλίο 1250 σελίδων, όπου θέλεις καλό, λεπτό χαρτί και γερό δέσιμο για να μη γίνει φύλλο-φτερό, η έκδοση της Άγρας έχει χορταστικούς προλόγους και επίμετρο, συνολικά 75 σελίδες επιπλέον υλικό.

Για τα μεγάλα έργα, λένε ότι κάθε γενιά θέλει τη δική της μετάφραση, και το βλέπουμε αυτό π.χ. στον Όμηρο. Η μετάφραση του Αλεξάνδρου, πάντως, διατηρείται αγέραστη: ζήτημα είναι αν έχει πάρει μια ή δυο μικρές ρυτιδούλες στα σχεδόν 50 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει.