Συμπληρώνονται σήμερα 35 χρόνια από τις 18 Οκτωβρίου 1981, τη μέρα που έγιναν οι εκλογές «της Αλλαγής», μια οπωσδήποτε πολύ σημαντική μέρα για τη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας.
Στις επετείους συνηθίζεται να γίνεται απολογισμός, αλλά τον απολογισμό των πεπραγμένων του ΠΑΣΟΚ το ιστολόγιο τον έχει ήδη κάνει, πρόπερσι, τότε που έκλειναν τα 40 χρόνια από την ίδρυση του κόμματος.
Τότε είχα γράψει:
Ενώ μέσα στο ίδιο το αποδυναμωμένο ΠΑΣΟΚ ακούγονται έντονες οι φωνές αμφισβήτησης της σημερινής ηγεσίας του, από το υπόλοιπο πολιτικό φάσμα διατυπώνεται δριμύτατη κριτική για τα πεπραγμένα αυτού του κόμματος. Και από τη μεν δεξιά επιχειρείται, με την καταδίκη του ΠΑΣΟΚ, να απαξιωθούν τα κεκτημένα εκείνα που κερδήθηκαν στα χρόνια της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ: άνοδος του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων, συντριβή του αυταρχικού κράτους της δεξιάς και του ‘φόβου του χωροφύλακα’, αναγνώριση της εθνικής αντίστασης και επιστροφή (όχι όλων) των πολιτικών προσφύγων, εκδημοκρατισμός και επέκταση του συνδικαλιστικού κινήματος, νόμος-πλαίσιο στα πανεπιστήμια, πολιτικός γάμος, μονοτονικό κτλ.
Η αριστερά είχε αμφίθυμη σχέση απέναντι στο ΠΑΣΟΚ, το οποίο οικειοποιήθηκε τα συνθήματά της, ικανοποίησε κάποια αιτήματά της και προσεταιρίστηκε τους ψηφοφόρους της. Στις 18 Οκτωβρίου 1981 βγήκαν στο δρόμο να πανηγυρίσουν όχι μόνο νέοι με πράσινες σημαίες αλλά και με πολίτες με κόκκινες. Όντας το μόνο αριστερό κοινοβουλευτικό κόμμα κατά την πρώτη τετραετία διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, το ΚΚΕ συμπορεύθηκε σε πολλά με το ΠΑΣΟΚ ακολουθώντας μια στάση κριτικής στήριξης, και στήριξε καθοριστικά την υποψηφιότητα Σαρτζετάκη για την Προεδρία της Δημοκρατίας το 1985 (…) Αλλά και η ανανεωτική αριστερά κράτησε φιλική στάση, ενώ μετά την ίδρυση του ενιαίου ΣΥΝ πολλά στελέχη της συμμετείχαν στον κρατικό μηχανισμό και στήριξαν π.χ. τις κυβερνήσεις Σημίτη.
Ωστόσο, η κριτική της αριστεράς απέναντι στα εκφυλιστικά φαινόμενα του ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να είναι ίδιας τάξης με την κριτική της δεξιάς -αλλιώς, επαληθεύεται το παλιό κλισέ για το μωρό και τα βρομόνερα του μπάνιου του. Και αυτό το λέω εγώ που πρέπει να ανήκω στη μειοψηφία, αφού δεν έχω ποτέ μου ψηφίσει ΠΑΣΟΚ σε καμιά απολύτως εκλογική διαδικασία.
Οπότε, σήμερα θα μπορούσαμε να εστιαστούμε ακριβώς σε κείνη τη μέρα, στις 18.10.1981, τη μέρα που έγιναν οι εκλογές -καθώς και στις αμέσως επόμενες μέρες.
«Στις 18 σοσιαλισμός» έλεγε ένα σύνθημα που ίσως θυμούνται κάποιοι, αλλά το σύνθημα αυτό δεν ακούστηκε στις εκλογές του 1981 αλλά σε μια παλιότερη εκλογική αναμέτρηση, στις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974. Το νεοπαγές τότε ΠΑΣΟΚ πλειοδοτούσε σε αριστερή φρασεολογία και η νεολαία του, ανάμεσα στα άλλα, είχε ρίξει και το σύνθημα αυτό.
Αντίθετα, τον Οκτώβριο του 1981, που η εκλογική νίκη ήταν σχεδόν σίγουρη, το σύνθημα που κυριαρχούσε ήταν η «Αλλαγή», αν και ακούγονταν επίσης τα περί σοσιαλισμού, ή μάλλον περί σοσιαλιστικής κυβέρνησης («Να διαλυθεί τώρα η Βουλή, θέλουμε κυβέρνηση σοσιαλιστική» ήταν ένα σύνθημα του ΠΑΣΟΚ στις διαδηλώσεις του 1980, παραλλαγή στο «…θέλουμε κυβέρνηση δημοκρατική» που φωναζόταν από τα μπλοκ του ΚΚΕ).
Την αλλαγή του 1981 διάλεξα να τη δούμε μέσα από τα σκίτσα του Γιάννη Ιωάννου, που ήταν ασφαλώς ο κυρίαρχος πολιτικός γελοιογράφος της ευρύτερης δεκαετίας του 80 (από το 1977 ως το 1990 δηλαδή). Όπως θα δείτε και από τα σκίτσα αυτού του αφιερώματος, ο Ιωάννου σατίριζε όλες τις πλευρές -απέχει δηλαδή πολύ από στρατευμένους σκιτσογράφους τύπου Χαντζόπουλου, που στρέφονται μονομανιακά κατά της αριστεράς, είτε αυτή είναι κυβέρνηση είτε αντιπολίτευση.