Οι σπεσιαλιτέ του σπετσιέρη

Πριν από ένα μήνα και κάτι είχαμε βάλει ένα άρθρο για τα χάπια, που έτυχε να το κοιτάξω ξανά χτες, διότι ήθελα να το στείλω σε έναν φίλο στο Φέισμπουκ που με ρώτησε κάτι σχετικό. Και καθώς κοίταζα τα σχόλια του άρθρου εκείνου, είδα ότι είχαμε αναφερθεί στον σπετσέρη, που είναι παλιά ονομασία του φαρμακοποιού, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα άρθρο για ολόκληρη αυτή την οικογένεια λέξεων -ποια οικογένεια; Θα δείτε.

Ο σπετσιέρης ή σπετσέρης είναι μια από τις 366 λέξεις που έχω στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται. Πράγματι χάνεται, διότι τα λεξικά δεν την έχουν και επιβιώνει μόνο ως επίθετο -βρίσκω μάλιστα πως οι δυο τύποι, Σπετσέρης και Σπετσιέρης, επιχωριάζουν στον Αστακό και στο Αργοστόλι. Υπήρχε κι ο παλιός ποδοσφαιριστής Τάκης Σπετσέρης, στυλοβάτης της Προοδευτικής πριν από καμιά πενηνταριά χρόνια.

Σπετσέρης είναι ο φαρμακοποιός, και σπετσαρία ή σπετσερία το φαρμακείο. Δάνειο από τα ενετικά (spezier). Η  υποκατάσταση του σπετσέρη από τον φαρμακοποιό θεωρείται ένα από τα επιτεύγματα των λογίων της καθαρεύουσας μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ωστόσο η παλιά λέξη έχει αφήσει ίχνη.

Πέρα από τις αναφορές στη λογοτεχνία, έχουμε το γνωστό αδέσποτο ρεμπέτικο Καλέ μάνα δεν μπορώ, όπου η άρρωστη κόρη ζητάει «το γιατρό και το σπετσέρη με τα φάρμακα στο χέρι». Το έχει περάσει σε δίσκο ο Μάρκος Βαμβακάρης στο όνομά του, αλλά ολοφάνερα είναι αδέσποτο και κατά πάσα πιθανότητα βασίζεται σε δημοτικό άσμα.

Αυτό το μοτίβο με τον γιατρό και τον σπετσιέρη σαν δίδυμο είναι αρκετά κοινό. Σε ένα άλλο ρεμπέτικο, στο Βασανάκι του Χατζηχρήστου, το βρίσκουμε κάπως τροποποιημένο: «Το γιατρό και τον σπετσέρη δεν ζητώ, μανάκι μου· πάρε με στην αγκαλιά σου, βασανάκι μου».

Αλλά και σε ένα παλιό χρονογράφημα βρίσκω σε ταβέρνα να συμβουλεύουν κάποιον να κατεβάσει ένα κατοσταράκι και να μην έχει ανάγκη ούτε γιατρό ούτε σπετσέρη.

Advertisement

Τα χάπια μου!

Καθώς συνεχίζονται οι ελλείψεις σε φάρμακα, η παροιμιώδης φράση του τίτλόυ παίρνει καινούργιο νόημα, καθώς θα μπορούσε να τη φωνάζουν χιλιάδες και χιλιάδες άνθρωποι που ψάχνουν και δεν βρίσκουν αναλγητικά, αντιπυρετικά και άλλα βασικά φάρμακα που λείπουν.

Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων εξέδωσε συστάσεις για εναλλακτικά φάρμακα, με την ίδια δραστική ουσία, αλλά εμείς, ως ιστολόγιο, λεξιλογούμε, οπότε αρπάζω την ευκαιρία για ένα άρθρο. Όχι για τα φάρμακα γενικώς (έχουμε βάλει στο παρελθόν και θα το ξαναδημοσιεύσουμε κάποτε) αλλά ειδικά για τα χάπια.

Σύμφωνα με το ΜΗΛΝΕΓ, χάπι είναι «Φαρμακευτικό παρασκεύασμα με τη μορφή δισκίου που καταπίνεται». Το ΛΚΝ δίνει ελαφρώς διαφορετικό ορισμό, «φάρμακο σε στερεά μορφή και σε σφαιρικό σχήμα, για να καταπίνεται εύκολα» και «(επέκτ.) δισκίο». Για τον Μπαμπινιώτη είναι «μικρού μεγέθους δισκίο ή κάψουλα φαρμάκου, που έχει σχεδιαστεί ώστε να λαμβάνεται από το στόμα είτε με κατάποση είτε με διάλυσή του στο στόμα», ενώ για το Χρηστικό το χάπι είναι «στερεό φαρμακευτικό παρασκεύασμα μικρού μεγέθους και συνήθως κυκλικού ή κυλινδρικού σχήματος, το οποίο λαμβάνεται από το στόμα». Δεν ξέρω τι μ’έπιασε και αντέγραψα και τους τέσσερις ορισμούς, αν και θα ήταν μια καλή άσκηση σε ένα σεμινάριο λεξικογραφίας. Πάντως, έχω την εντύπωση πως όταν λέμε «χάπι» συνήθως δεν σκεφτόμαστε ορισμένο σχήμα -θα μπορούσε να είναι σφαιρικό ή κυλινδρικό ή σε μορφή δισκίου (ή είναι κυλινδρικό ήδη το δισκίο;)

Η λέξη «χάπι» είναι τουρκικό δάνειο, από το τουρκ. hap, που είναι αραβικής αρχής. Χάπια είχαν βεβαίως και οι αρχαίοι, αν και τη φαρμακευτική ουσία την έκλειναν μέσα σε ζύμη. Τα έλεγαν «τροχίσκους», μια λέξη που χρησιμοποιείται και σήμερα στην φαρμακευτική ορολογία. Αργότερα εμφανίστηκε και ο όρος «πάστιλλος», δάνειο από το λατιν. pastillus, που ανάγεται στο panis = ψωμί. Και η παστίλια άλλωστε μπορεί να έχει φαρμακευτική χρήση, αλλά όχι αναγκαστικά. Στα νεότερα χρόνια, αμιγώς ελληνική λέξη είναι το καταπότι(ο).

Στα αγγλικά το χάπι είναι pill, pilule στα γαλλικά, pillola στα ιταλικά, pildora στα ισπανικά -όλα αυτά ανάγονται στο λατινικό pilula, που σήμαινε μπαλίτσα (pila η μπάλα) και είχε πάρει φαρμακευτική σημασία ήδη από τα αρχαία χρόνια.

Η αβανιά σήμερα

Σε μια γλωσσική ομάδα του Φέισμπουκ είχε γίνει λόγος, πριν από μερικές μέρες, για έναν κατάλογο που είχα δημοσιεύσει σε παλιότερο άρθρο μου, με 730 λέξεις τουρκικής προέλευσης. Στο άρθρο εκείνο, τις 730 λέξεις του καταλόγου τις χαρακτηρίζω «καθημερινές, συχνές ή όχι σπάνιες», αλλά βέβαια αυτή η ταξινόμηση έχει υποκειμενικό χαρακτήρα. Όλοι θα συμφωνήσουν ότι π.χ. το ντουλάπι ή ο καφές είναι λέξεις καθημερινές και (πολύ) συχνές, αλλά για άλλες λέξεις του καταλόγου δεν θα υπάρχει η ίδια ομοφωνία.

Ο κατάλογος ξεκινάει με τις λέξεις: αβανιά, αγάς, αγιάζι, αλάνα, αλάνι. Και για την πρώτη λέξη από αυτές, την αβανιά, προβλήθηκε η ένσταση πως κανείς δεν την χρησιμοποιεί σήμερα ενεργητικά.

Δεν είναι ίσως αβάσιμη η ένσταση, οπότε είπα να γράψω το σημερινό άρθρο για να το διερευνήσουμε -γι’ αυτό και ο τίτλος, που θυμίζει το τραγούδι «Η πίκρα σήμερα». Λέγεται λοιπόν η αβανιά σήμερα;

Αν κρίνουμε με βάση τα λεξικά, η αβανιά ασφαλώς είναι ζωντανή λέξη. Περιλαμβάνεται και στα τέσσερα μεγάλα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτη, Χρηστικό, ΜΗΛΝΕΓ). Στο Χρηστικό χαρακτηρίζεται «παρωχημένος» όρος, πάντως. Ο ορισμός από το ΛΚΝ:

αβανιά η [avaná] Ο24 : (λαϊκότρ., λογοτ.) 1. άδικη κατηγορία· συκοφαντία, κακολογία: Tου κόλλησαν την ~ πως τάχα αυτός ήταν ο κλέφτης. Πιο πολύ τον έπνιγαν οι αβανιές του κόσμου. 2. ζημιά, κακοτυχία, συμφορά: Mε βρήκαν / έπαθα πολλές αβανιές.

[μσν. αβάν(ης) `συκοφάντης΄ -ιά < αραβ. hawān -ης `προδότης΄]

Ωστόσο, να μην ξεχνάμε ότι η αβανιά βρίσκεται στις πολύ πρώτες σελίδες κάθε λεξικού -και μια ψυχολογική παρατήρηση είναι πως στο ξεκίνημα ενός λεξικογραφικού (ή εγκυκλοπαιδικού) έργου υπάρχει περισσότερη γενναιοδωρία ως προς την έκταση αλλά και ως προς τον αριθμό των λημμάτων.

Επίσης, η λέξη έχει ισχυρή ιστορική και λογοτεχνική παρουσία. Για παράδειγμα, στον Παπαδιαμάντη, στο διήγημα «Για την περηφάνια», ο μεθυσμένος γιος κοροϊδεύει τη  μητέρα του, που έχει βγει για να τον μαζέψει:

Μαζώξου στὸ σπίτι σου, γριά, μὴ σοῦ κολλήσουν καμμιὰ ἀβανιά, τώρα στὰ γεροντάματα… καὶ ποῦν πὼς ἐβγῆκες τάχα σὲ κακὴ στράτα.

Πάλι στον Παπαδιαμάντη, στη Στοιχειωμένη κάμαρα, διαβάζουμε:

Καὶ ὅμως ἡ μητρυιά της τὴν ἐκατάτρεχεν ἀκόμη. Ἐνῷ ἐπρόκειτο νὰ νυμφευθῇ ἡ κόρη, ὁ πατήρ της μίαν ἡμέραν τῆς «ἔρριξεν ἀβανιά», ὅσον ἀπίστευτον καὶ ἂν φανῇ τοῦτο.

Μεζεδάκια από τη σήραγγα Γιουμπιλίνος

Αν παρακολουθήσατε τα σχόλια του ιστολογίου πριν από μερικές μέρες, ή τις δημοσιεύσεις που έκανα στα σχόλια, θα ξέρετε μάλλον ποια είναι η σήραγγα Γιουμπιλίνος, η ιστορική αυτή σήραγγα της Χώρας των Αγνώριστων, όπως είχαμε πει παλιά στο ιστολόγιο τη χώρα εκείνη που κατοικείται από όλες τις ιστορικές προσωπικότητες που το όνομά τους έγινε αγνώριστο εξαιτίας μεταφραστικής ατζαμοσύνης.

Αν πάλι δεν ξέρετε τη Γιουμπιλίνος, θα καταλάβατε ίσως πως ο τίτλος του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου με τα γλωσσικά στραβά κι ανάποδα της εβδομάδας που πέρασε προέρχεται από ένα από τα μεζεδάκια της πιατέλας. Στην προκειμένη μάλιστα περίπτωση προέρχεται από ένα κοτσανοβριθές άρθρο που θ’ αρκούσε μόνο αυτό για να γεμίσει όχι μία αλλά τρεις-τέσσερις μεζεδοπιατέλες μας.

Οπότε, ξεκινάμε με αυτό. Στην Αίγυπτο ήρθαν στο φως ευρήματα που μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη: στον τάφο της βασίλισσας Κλεοπάτρας. Παρεμπιπτόντως να πούμε ότι οι ανασκαφές αυτες γίνονται από τη Δομινικανή δρα. Kathleen Martinez, που είναι ίσως ερασιτέχνισσα αλλά έχει αφιερωθεί στην αναζήτηση του τάφου της Κλεοπάτρας. Τέλος πάντων, το ελληνικό (εκτενές) άρθρο για τα ευρήματα αυτά είναι ένα απίστευτο περιβόλι από κωμικοτραγικά μεταφραστικά λάθη, σε συνδυασμό με απόλυτη έλλειψη επιμέλειας και τσαπατσουλιά.

Το «άρθρο» εμφανίστηκε πρώτα στον Σκάι, και στη συνέχεια αναδημοσιεύτηκε (ανεξέταστο, φευ, και χωρίς αλλαγές) από πολλούς ακόμα ιστοτόπους. Ως τώρα δεν το έχουν διορθώσει, οπότε δεν περιμένω να το αλλάξουν τώρα, αλλά καλού κακού βάζω μια οθονιά (σκρίνσοτ, που λέει και ο κ. Μπαμπινιώτης):

Όλο το κείμενο βρίθει από μαργαριτάρια, αλλά ασφαλώς το διαμάντι του στέμματος ασφαλώς είναι ότι ο σχεδιασμός «της ανακαλυφθέντος τούνελ» μοιάζει πολύ με αυτόν της «σήραγγας Γιουμπιλίνος της Ελλάδας».

Πρόκειται βέβαια για… το Ευπαλίνειο όρυγμα στη Σάμο. Πώς έγινε η…. αγνωριστοποίηση του Ευπαλίνου; Ίσως να δούλεψε μετατροπή ήχου σε κείμενο μαζί με αυτόματη μετάφραση, αν και αυτό δεν εξηγεί άλλα λάθη του άρθρου. Μπορεί να έβαλε το χέρι του και κάποιος κορέκτορας, όπως θα δούμε πιο κάτω.

Το κείμενο έχει κι άλλα διαμαντάκια. Για να περιοριστώ στην πιο πάνω οθονιά, ο ναός Ταποζέρη Magna δεν βγαίνει από το Τράβα Καροτσέρη Μάγκα αλλά από το όνομα της πόλης Taposiris Magna ή, επί το ελληνικότερον Ταπόσιρις η Μεγάλη. Όσο για τον πατέρα του Σπουκ, δεν έχω ικανοποιητική εξήγηση. Κάπου είδα ένα Sphinx, αλλά αυτό δεν εξηγει πώς προέκυψε ο Πατέρας

Ας βάλω μιαν ακόμα οθονιά από αυτό το αριστανοσιούργημα

H λίμνη King Marriott δεν ειναι κάποια λίμνη που έχει σπόνσορα τη γνωστή ξενοδοχειακή αλυσίδα. Προκειται για τη Μαρεώτιδα λίμνη των αρχαίων ή Μαριούτ σήμερα, κοντά στην Αλεξάνδρεια -μάλλον θα δούλεψε κορέκτορας για τη μεταμόρφωσή της. Στην παραπάνω παράγραφο θα δείτε και τα «αποκεφαλισμένα tues» Το πρωτότυπο έλεγε beheaded statues, αλλά αφού ήταν αποκεφαλισμένα τούς κόψανε το sta κι έμεινε το tues!

Δεν περιγράφω άλλο, αλλά θλίβομαι -φαίνεται όμως πως έτσι θα πηγαίνουν στο εξής οι μεγάλοι ιστότοποι. Με άρθρα μηχανομεταφρασμένα (και από φτηνά μηχανάκια), με μπόλικες βέβαια φωτογραφίες και βίντεο για να σκεπάζεται η γύμνια του κειμένου.

Και επί του πραγματολογικού, όταν το συζητήσαμε τις προάλλες, ο φίλος μας ο Κιντ που είναι μηχανικός, οχι σαν κάτι άλλους που έγιναν μεταφραστές, επισήμανε ότι η αιγυπτιακή σήραγγα δεν συγκρίνεται με αυτήν του Γιουμπιλ… συγγνώμη, του Ευπαλινου, διότι έγινε με τη μέθοδο cut and cover, σαφώς πιο εύκολη στην εφαρμογή απ’ό,τι στη Σάμο.

* Κι αφού ασχοληθήκαμε κάμποσο με τον Γιουμπιλίνο, προχωράμε στα υπόλοιπα μεζεδάκια της εβδομάδας.

Kάτι ελαφρύ ύστερα από τα βαρυφορτωμένα πρώτα πιάτα, ένα απλό λαθάκι, έστω και σε επίσημο έγγραφο του Δήμου Νέας Σμύρνης.

Αλλά εγώ τρέφω φιλικά αισθήματα για τον γειτονικό δήμο της Νέας Σμύρνης -και τι είναι ένα Μ μεταξύ φίλων;

Κι επειδή τη φωτογραφία μού την έστειλαν προχτές. μπορώ να υποθέσω ότι η προθεσμία που έδωσαν για να μετακινηθεί το αυτοκίνητο παρήλθε προ πολλού ακαρπη, αλλά το «εγκαταλειΜένο» όχημα παρέμεινε σε εγκατάλειψη.

* Από τα «Σαν σήμερα» του Σκάι της περασμένης Κυριακής:

1913…. Στην Ινδία, βρετανικά στρατεύματα συλλαμβάνουν το Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτη του Κινήματος Παθητικής Αντίστασης, καθώς οδηγεί μια διαδήλωση Ινδών ανθρακωρύχων στην Νότια Αφρική.

Πιάσαμε το πεντοχίλιαρο!

Ποιο πεντοχίλιαρο όμως;

Πεντοχίλιαρο είναι το χαρτονόμισμα των πέντε χιλιάδων -αλλά δεν φτάνουν όλα τα νομίσματα σε τραπεζογραμμάτια τόσο μεγάλης ονομαστικής αξίας. Το ευρώ, ας πούμε, φτάνει μέχρι το πεντακοσάρικο, το μάρκο (όταν υπήρχε) έφτανε ίσαμε το χιλιάρικο (ο «ιδρωμένος πατέρας» που τον λέγανε οι λαζογερμανοί), το γαλλικό φράγκο, όταν υπήρχε κι αυτό, επίσης ίσαμε πεντακοσάρικο έφτανε, ενώ το δολάριο, αν δεν σφάλλω, δεν έχει πάνω από κατοστάρικο. Η δραχμή, στα τελειώματα, είχε φτάσει να τυπώσει και δεκαχίλιαρο, που είχε, θα θυμάστε, τον γιατρό Γεώργιο Παπανικολάου επάνω, αλλά το δεκαχίλιαρο δεν έζησε και πολλά χρόνια, από το 1995 που καθιερώθηκε ίσαμε το 2002 που καταργήθηκε λόγω του ευρώ, ενώ το πεντοχίλιαρο, που κυκλοφόρησε το 1984, πρόλαβε ακόμα και να ενηλικιωθεί -και βέβαια να γίνει και τραγούδι με τη Γλυκερία, που αναρωτιόταν γιατί τα πεντοχίλιαρα να μην είναι πετσετάκια:

Τα πεντοχίλιαρα εκείνα (που κινδύνεψαν να γίνουν πετσετάκια) είχαν επάνω τον Κολοκοτρώνη, και γι’ αυτό ονομάστηκαν, στην αργκό της εποχής, και «κολοκοτρώνηδες», αλλά επίσης και «πετσετάκια». Τα πετσετάκια θυμίζουν κι άλλο ένα νόμισμα, τις ισπανικές πεσέτες, αλλά παρά την ηχητική ομοιότητα οι πετσέτες του μπάνιου δεν έχουν ετυμολογική σχέση με τις ισπανικές πεσέτες, ένα ακόμα νόμισμα που καταργήθηκε με την έλευση του ευρώ. Η ισπανική πεσέτα, στο τέλος της ζωής της, είχε αξία διπλάσια από τη δραχμή μας (αν και κάποτε βρισκόταν χαμηλότερα), κι έφτανε κι αυτή μέχρι το δεκαχίλιαρο -φυσικά, το ισπανικό δεκαχίλιαρο, όπως και το πεντοχίλιαρο, έδειχναν τον Χουάν Κάρλος.

Μεζεδάκια του Εικοσαύγουστου

O σημερινός τίτλος μπορεί να προκαλέσει διαμαρτυρίες. Τα προηγούμενα μεζεδάκια τα βαφτίσαμε «του Δεκατριαύγουστου» και τώρα τούτα εδώ «του Εικοσαύγουστου»; Θα πάει μακριά η βαλίτσα; θα αναρωτηθούν πολλλοί. Τα επόμενα θα τα πούμε τάχα «του Εικοσιεφταύγουστου»;

Εντάξει, δίκιο έχετε. Από την άλλη, αυτά τα δυο σαββατοκύριακα, τούτο εδώ και το προηγούμενο, οροθέτησαν (ή οριοθέτησαν) την περίοδο της Μεγάλης Θερινής Χαλάρωσης. Από Δευτέρα όλο και κάποιοι κατεργάρηδες θα αρχισουν να επιστρέφουν, σιχτιρίζοντας, στους πάγκους τους.

Τέλος πάντων, ξεκινάμε με υπότιτλο. Δυστυχώς δεν σημείωσα από ποια ταινία (ή σειρά) είναι η οθονιά.

Η κοπέλα που μιλάει μας διαβεβαιώνει ότι δεν πάει στην εκκλησία, το ορκίζεται κιόλας, και επίσης ότι κάνει σεξ με παράξενους άντρες, αλλά δεν μας λέει σε τι έγκειται η παραξενιά τους.

Είναι όμως έτσι; Μήπως δεν το ορκίζεται;

Βασικά, το αγγλικό πρωτότυπο έλεγε: I don’t go to church, I swear and I have sex with strange men.

Δηλαδή, Δεν πάω στην εκκλησία, βρίζω, και κάνω σεξ με αγνώστους. Μπορεί να είναι και παράξενοι, αλλά μπορεί να είναι και εντελώς συνηθισμένοι τύποι.

* Τη φωτογραφία τη στέλνει φίλος του ιστολογίου που παραθερίζει στη Σύρο.

Διαγλωσσικό λογοπαίγνιο σε τοπική εταιρεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων, που παίζει με το όνομα του Μάρκου Βαμβακάρη και το αγγλικό car, αξιοποιώντας τον χρωματισμό για να δείξει τον εγκιβωτισμό των λέξεων: vamvacari.

Θα του άρεσε του Μάρκου το λογοπαίγνιο; αναρωτιέται ο φίλος μου. Τι να πω, μπορεί και να τον κολάκευε -και να’γραφε κάτι ανάλογο με το «Μπουζούκι μου δεν το’λπιζα σε τέτοια μεγαλεία»

* Φίλος μου στέλνει άρθρο, το οποίο έχει ενδιαφέρον, για το πώς αντιμετώπισαν τα μέσα ενημέρωσης το σκάνδαλο των υποκλοπών. Διαβάστε το, όμως σήμερα είναι Σάββατο κι έτσι εστιαζόμαστε στα μεζεδάκια. Λοιπόν, η κατακλείδα του κειμένου είναι:

Η επίδραση του Σκανδάλου των Υποκλοπών στην πολιτική σκηνή είναι καταλυτική, τόσο ώστε είναι αδύνατο να εξοβελιστεί από την επικαιρότητα. Οι τάσεις υποβάθμισής του στο mediaκο σκηνικό καταγράφθηκαν όμως. Αποτελούν ένα ακόμη σημείο προβληματισμού για την λειτουργία των δημοκρατικών πυλώνων. Αν υποθέσουμε ότι τα μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να αποτελούν έναν από αυτούς.

Μου χτυπάει πολύ άσχημα, λεει ο φιλος που το στέλνει, αλλά μάλλον γεροντοπαραξενεύω.

Ε, έχεις παρέα, φίλτατε. Και σε μένα χτυπάει πολύ άσχημα αυτή η τραγελαφική ανάμιξη των αλφαβήτων. Γιατί να μην γράψει «μιντιακό σκηνικό», που ξεκαθαρίζει κιόλας πώς προφέρεται ο τραγέλαφος; (Προσέξτε επίσης ότι η λέξη mediaκο έχει μείνει άτονη). Τι πουριτανική/ρατσιστική λογική είναι αυτή, να διακρίνονται πάση θυσία τα «ξένα» στοιχεία; (Αλλά έχουμε γράψει ειδικό άρθρο για το θέμα, νομίζω).

* Και συνεχίζω με ένα μαργαριτάρι επίσημο, της δημόσιας διοίκησης.

Το έγγραφο που βλέπετε αριστερά (έχω κόψει το κάτω μέρος της σελίδας για να κοντύνει λίγο) το υπογράφει ο υποδιοικητής της 2ης Υγειονομικής Περιφέρειας. Ο οποίος, αντί να βρει για ποιο λόγο παραιτούνται οι γιατροί που τοποθετούνται σε νησιά (ας πούμε, επειδή ο μισθός δεν φτάνει για το νοίκι ή επειδή δεν βρίσκουν κατάλυμα) προσπαθεί να εμποδίσει τις παραιτήσεις τους.

Πέρα από την ουσία, το κείμενο είναι κακογραμμένο, κατά τη γνώμη μου, αλλά αυτά είναι γούστα. Πάντως το «καθισχύει παντός νόμου», προς το τέλος, είναι μαργαριτάρι. Κατισχύει, κύριε Αλεβίζο μας, δεν έπαιρνε δασεία ο ισχυρός.

* Και μια παρωνυχίδα από τα ρεπορτάζ για τους μεταναστες στον Έβρο.

Σε κάποιες (όχι πολλές) ελληνικές ιστοσελίδες δημοσιευτηκε μεταφρασμένο ένα ρεπορτάζ του BBC, στο οποίο διαβάζουμε: «ένα παιδί πέθανε στη νησίδα, η οποία βρίσκεται κοντά στην ελληνική πόλη Λαβάρα»

Και το αγγλικό πρωτότυπο πράγματι γράφει near the Greek town of Lavara.

Συζητιέται αν θα τα χαρακτηρίσουμε πόλη, κωμόπολη ή χωριό, αλλά δεν είναι Λαβάρα και δεν είναι γένους θηλυκού. Είναι τα Λάβαρα. Θα τα έλεγα κωμόπολη, ή και χωριό, αφού έχουν κάπου 1000 κατοίκους. Το παλιό όνομα, Σαλτίκιοϊ, σε χωριό παραπέμπει, έστω κεφαλοχώρι. Πάντως οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις κατηγορίες αυτές δεν είναι φτιαγμένες από γρανίτη.

Να κρατήσουμε πάντως ότι το αγγλικό town μπορεί να δηλώνει σχετικά μικρό οικισμό: larger than a village and generally smaller than a city, είναι ο ορισμός του λεξικού. Οπότε, δεν το μεταφράζουμε αυτόματα «πόλη».

* Γουστόζικο λαθάκι στο in.gr για την παράσταση στην Επίδαυρο: Ιφιγένεια εν Αυλίδη. Στο μεταξύ το διόρθωσαν, αλλά ο φίλος που το στέλνει είχε πάρει οθονιά:

«P

«Ποιος να’ ναι αυτός ο Αυλίδης»; αναρωτιέται ο φίλος που το στέλνει.

Εγώ πάλι θυμήθηκα τον Μποστ και την αμίμητη Ιφιγένεια εν Παυλίδη, τότε που είχαν βρεθεί ποντίκια σε ζαχαροπλαστεία. Την έχουμε βάλει στο ιστολόγιο, αλλά τώρα δεν τη βρίσκω.

* Κι άλλη μια φωτογραφία που στέλνει φίλος που παραθερίζει.

Θα μπορούσα να το βάλω και κουίζ, από ποιο μέρος της Ελλάδας είναι η πινακίδα, που γράφει τόσο περίεργα τον Νοέμβριο. Διότι να χάνεται το μι συμβαίνει συχνά, Νοέβρης, αλλά το β πολύ δύσκολα.

Και θα το βρίσκατε πολλοί διότι η 11η Νοεμβρίου είναι η μέρα της απελευθέρωσης της Χίου -η φωτογραφία είναι από το Πυργί. Απλό λαθάκι, αλλά σε ταμπέλα του δρόμου χτυπάει στο μάτι.

* Και πάλι σε σχέση με τους πρόσφυγες στον Έβρο, θα προσέξατε ίσως στις δηλώσεις του αρμόδιου Υπουργού κ. Μηταράκη ότι είπε πως θα γίνουν ενέργειες «μέσω του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθρού Ημισελήνου». Μπορείτε να ακούσετε το στιγμιότυπο, στο 1.25 περίπου του βίντεο.

* Πιο πάνω είδαμε τον Νοέμριο, αλλά έχουμε κι άλλη μία περίπτωση που το συμφωνικό σύμπλεγμα «μβρ» κακόπαθε, στον τίτλο του άρθρου της ert.gr:

Ανοβρία λοιπόν, τόσο στον τίτλο όσο και στο κυρίως άρθρο. Εδώ που τα λέμε, η απλοποίηση του μβρ σε βρ είναι απόλυτα λογική, άσχετο αν στις λόγιες λέξεις δεν γίνεται.

* Είχαμε και τις μεγάλες επιτυχίες αθλητών μας στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα στίβου στο Μόναχο. Τον Τέντογλου πολλοί τον περίμεναν, επειδή το έχει ξανακάνει. Κι έτσι, όταν πέρασε από τον προκριματικό στον τελικό, σε κάποιο άρθρο γράφτηκε ότι:

Ο Μίλτος Τεντόγλου με άλμα στα 7,94μ. βαδίζει προς ολοταχώς προς το repeat, καθώς προκρίθηκε στον αυριανό τελικό του μήκους 

Το σωστό βέβαια είναι «πρόσω ολοταχώς», από το ναυτικό παράγγελμα που έχει βρει μεταφορική χρήση. Επειδή όμως αυτό το «πρόσω» δεν είναι και τόσο συχνή λέξη, δεν είναι σπάνιο να το παρανοήσει κανείς και να γράψει «προς ολοταχώς», όπως εδώ, ή «μπρος ολοταχώς» που, αν μη τι άλλο, βγάζει και νόημα!

* Και η τελευταία εκδρομική φωτογραφία του άρθρου, από φίλο που είχε πάει στη Φαλάσαρνα.

Mετά από τέσσερα συνεχόμενα «Απαγορεύεται», η πέμπτη εντολή επηρεάστηκε και γράφτηκε «Διατηρείται» το περιβάλλον καθαρό, αντί «Διατηρείτε».

Όμως μικρό το κακό. Και το αγγλικό κείμενο, συνεχίζει ο φίλος που στέλνει τη φωτογραφία, παρά την περίεργη σύνταξη στα 1 και 2, δεν έχει χοντρά λάθη.

Ο φίλος απογοητεύτηκε από τις πολλαπλές σειρές ξαπλώστρες που είδε (είχε καιρό να πάει στη μαγευτική αυτή παραλία) και από τις γουρούνες που όργωναν την άμμο για να φέρνουν παραγγελίες σε vip πελάτες.

Εγώ είχα πάει στη Φαλάσαρνα («στα Φαλάσαρνα» λένε πολλοί) το 2008 και το 2009, οπότε μάλλον δεν θα ξαναπάω, ώστε να κρατήσω την ανάμνηση. Ή θα πάω Νοέμβρη. Ή Νοέμρη.

* Κι ένα μυστικό όπλο των Ρώσων που αποκάλυψαν δαιμόνιοι Έλληνες δημοσιογράφοι.

Διαβάσαμε στο in.gr:

Σύμφωνα με τη ρωσική προπαγάνδα, τα τρία προαναφερθέντα πλοία λειτουργούν «σαν κοπάδι λύκων που επιτίθενται στη λεία τους», κινούνται με ταχύτητα τρεις φορές μεγαλύτερη από εκείνη του φωτός και μπορούν να πλήξουν τους στόχους τους από απόσταση 500 χιλιομέτρων.

Δεν φτάνει που ξεπέρασαν την ταχύτητα του φωτός, που μόνο σε έργα επιστημονικής φαντασίας έχει ξεπεραστεί, παρά έφτασαν και στο τριπλάσιό της;! Μα τότε θα έχουν φτάσει και σε μακρινούς πλανήτες -πώς και δεν το μάθαμε;

Ειλικρινά, δεν ξέρω τι θα μπορούσε να γράφει το (ιταλικό, ίσως) πρωτότυπο που να οδηγήσει τον συντάκτη του in.gr σε μια τέτοια ουρανομήκη μπαρούφα. Ούτε την ταχύτητα του ήχου μπορούν να ξεπερνούν τα πλοία.

Στο μεταξύ, επειδή η μπαρούφα συζητήθηκε κάμποσο στα σόσιαλ (και εδώ στο ιστολόγιο τη σχολιάσαμε), το διόρθωσαν -αλλά επειδή μάλλον δεν ήξεραν τι έπρεπε να βάλουν, απλώς κούρεψαν τη γκάφα:

«Σύμφωνα με τη ρωσική προπαγάνδα, τα τρία προαναφερθέντα πλοία λειτουργούν «σαν κοπάδι λύκων που επιτίθενται στη λεία τους», κινούνται με ταχύτητα και μπορούν να πλήξουν τους στόχους τους από απόσταση 500 χιλιομέτρων.»

* Και κλείνω με έναν ακόμα «αμφίσημο» τίτλο.

Σε νοσοκομείο της Πάτρας ο πυροσβέστης που δάγκωσε φίδι ενώ έσβηνε φωτιά.

Ενώ κρατούσε τη μάνικα ο πυροσβέστης, είδε μπροστά του το φίδι, το ορέχτηκε φαίνεται και του έκοψε δαγκωματιά.

Όμως το ερπετό, εκτός από venomous ήταν, όπως φαίνεται, και poisonous -το λεξικό μου τα αποδιδει και τα δύο ‘δηλητηριώδης, φαρμακερός’, αλλά, όπως λέει και ένα αστείο μιμίδιο, venomous είναι εκείνο που σε δαγκώνει και σου ρίχνει δηλητήριο, ενώ poisonous είναι εκείνο που το τρως και δηλητηριάζεσαι. Το πρώτο θα το πούμε «ιοβόλο» αν θέλουμε να τα ξεχωρίσουμε.

Να επιστρέψουμε όμως στον πυροσβέστη. Φυσικα, δεν δάγκωσε το φίδι. Το φίδι τον δάγκωσε. Όμως ο τίτλος δεν είναι τόσο αμφίσημος όσο κακοδιατυπωμένος ή ίσως λανθασμένος.

Στα ελληνικά, αν θες να πεις ότι τον πυροσβέστη τον δάγκωσε φίδι, θα πεις:

Στο νοσοκομείο ο πυροσβέστης που τον δάγκωσε το φίδι.

Η επανάληψη του αδύνατου τύπου της αντωνυμίας είναι υποχρεωτική, κατά τη γνωμη μου, όταν έχουμε «που». Μπορούμε βέβαια να γράψουμε: Στο νοσοκομείο ο πυροσβέστης τον οποίο δάγκωσε το φίδι….

* Αυτά για σήμερα -και να προσέχετε τον καύσωνα!

 

 

Ο κουρνάζος δεν κουρνιάζει

Στοιχηματίζω πως τη λέξη του τίτλου πολλοί την ξέρουν αλλά ελάχιστοι τη χρησιμοποιούν ενεργητικά. Την ξέρουν, επειδή ακούγεται σε δυο πασίγνωστα τραγούδια, αλλά αυτό δεν αρκεί για να τη χρησιμοποιούν ενεργητικά (αν κάνω λάθος, διορθώστε με).

(Κατά σύμπτωση χτες ο Κουραφέλκυθρος ξεκίνησε στη σελίδα του στο Φέισμπουκ μια συζήτηση με λέξεις που τις ξέρουμε μόνο από τραγούδια ή από τίτλους βιβλίων, χωρίς ενεργητική χρήση. Θα δω μήπως τα πορίσματα της συζήτησης δίνουν υλικό για άρθρο).

Άλλωστε κανένα από τα μεγάλα γενικά λεξικά μας, αν δεν σφάλλω, δεν την λημματογραφεί -και δεν νομίζω ότι πρέπει να το θεωρήσουμε παράλειψη των λεξικών. Είναι λέξη που έχει παλιώσει, που ίσως θα είχε τη θέση της σε ένα λεξικό του μεσοπολέμου ή σε ένα λεξικό της αργκό -και πράγματι τη βρίσκουμε π.χ. στο Λεξικό της Λαϊκής του Δαγκίτση ή στο Λεξικό της Πιάτσας του Καπετανάκη. Τη βρίσκουμε και στο slang.gr.

Κουρνάζος είναι ο έξυπνος, ο ανοιχτομάτης, ο παμπόνηρος· από το τουρκικό kurnaz, που σημαίνει τον πονηρό· νομίζω πως υπάρχει μια μετατόπιση του νοήματος, αφού στα ελληνικά η λέξη έχει πιο θετική απόχρωση. Όπως λέει ο Καπετανάκης: Κουρνάζος είναι ο παμπόνηρος· ο έξυπνος επί καλώ· ο μπερμπάντης (άλλη μια λέξη για την οποία θα μπορούσαμε να γράψουμε άρθρο.

Στο βιβλίο μου Λέξεις που χάνονται (2011) είχα χαρακτηρίσει τη λέξη κουρνάζος «ζωντανή και πασίγνωστη» -ίσως έπρεπε να μετριάσω κατά ένα κλικ την εκτίμησή μου αυτή, και στα δύο σκέλη. Αλλά αυτό θα μου το πείτε κι εσείς.

Όπως είπα πιο πριν, ο κουρνάζος περιλαμβάνεται σε δυο πολύ γνωστά τραγούδια. Πρώτο χρονολογικά είναι ο , «Αραμπατζής» του Μάρκου Βαμβακάρη, τραγούδι προπολεμικό, του 1934, που μου αρέσει πολύ.

Πάντα σε συλλογίζουμαι, ντερβίση αμαξά μου
είσαι κουρνάζος, μάγκα μου, σ’ έβαλα στην καρδιά μου.

Κι έπειτα, έχουμε το γνωστότερο και πολύ μεταγενέστερο Βαπόρι απ’ την Περσία του Τσιτσάνη, με τη ρητορική ερώτηση «Βρε κουρνάζε μου τελώνη, τη ζημιά ποιος την πληρώνει;».

Σύρος και Ερμούπολη (Μια συνεργασία του Νίκου Νικολάου)

Πριν από είκοσι περίπου μέρες είχαμε δημοσιεύσει μια πρώτη συνεργασία του φίλου γλωσσολόγου Νίκου Νικολάου. Δημοσιεύω σήμερα ένα δεύτερο δικό του άρθρο, τούτη τη φορά με αναφορά σε έναν τόπο, σε ένα νησί, τη Σύρο.

Η αρχική δημοσίευση του άρθρου βρίσκεται εδώ. Όπως θα δείτε, ο Νικολάου κάνει στην αρχή λόγο για τον ιστότοπο Quora.com, στον οποίο συνήθιζε να γράφει παλιότερα, δίνοντας απαντήσεις σε γλωσσικά θέματα.

Τον καιρό που ήμουνα στην Κβόρα, ο αξιόλογος θαμώνας εκεί Δημήτρης Αλμυράντης είχε θέσει το ερώτημα: «Τι θα ’πρεπε να γνωρίζουμε για τον πολιτισμό των Κυκλάδων γενικά, και της Σύρου συγκεκριμένα, που να μην το γνωρίζουμε ήδη;»

Για την Κβόρα, ισχύει αυτό που λέμε, «κάθε πέρσι και καλύτερα». (Γι’ αυτό και έχω ξεκόψει πια από κει πέρα.) Όταν έθεσε ο Αλμυράντης το ερώτημα, επιτρεπόταν να προστίθενται και σχόλια επεξηγηματικά για τα ερωτήματα. Και το σχόλιο που προσέθεσε ο Αλμυράντης ήταν: «που να μην το βρίσκουμε στην Ελληνική Βικιπαίδεια.»

Αυτό ζορίζει πολύ την απάντηση. Έξω και η παρουσία καθολικών στη Σύρο, έξω και η καταγωγή του Βαμβακάρη από κει ως φραγκοσυριανάκι, αλλά και το ότι το τραγούδι «Φραγκοσυριανή» είναι ένας κάπως ξέκρεμος κατάλογος αξιοθεάτων του νησιού.

Έξω και το ότι η μεγαλύτερη πόλη του νησιού, η Ερμούπολη, είναι ορθόδοξη σε αντίθεση με την καθολική Άνω Σύρο, γιατί ιδρύθηκε από πρόσφυγες από την υπόλοιπη Ελλάδα τα χρόνια της Επανάστασης, επειδή ακριβώς η Σύρος ως καθολικιά ήταν υπό την προστασία των δυτικών Μεγάλων Δυνάμεων.

Τρίτη και 13

Σήμερα ο μήνας έχει δεκατρείς, άρα, το λέει και το τραγούδι, είναι μέρα γρουσούζικη. Επιπλέον, είναι Τρίτη, που είναι η πιο γρουσούζικη μέρα της εβδομάδας, άρα έχουμε γρουσουζιά στο τετράγωνο -γι’ αυτό και η Τρίτη και 13 του μηνός είναι παροιμιωδώς μέρα δυσοίωνη, όπως δείχνει και ο τίτλος της παλιάς ελληνικής ταινίας με τον Νικο Σταυρίδη στον ρόλο ενός προληπτικού εργολάβου.

Η Τρίτη θεωρείται ευρέως μέρα δυσοίωνη, επειδή, λέει, η 29η Μαΐου του 1453, που έπεσε η Πόλη, ήταν μερα Τρίτη (δεν το έχω ελέγξει). Πάντως, ενώ η απέχθεια για το 13 είναι πολύ διαδεδομένη παγκοσμίως (αν και όχι οικουμενική: οι Κινέζοι θεωρούν γρουσούζικο το 4, οι Ιταλοί το 17), ο φόβος της Τρίτης πρεπει να είναι δική μας πατέντα.

Οι Αγγλοσάξονες, ας πούμε, θεωρούν την Παρασκευή (και 13) γρουσούζικη. Και είχαν ρωτήσει τον Μπέρναρ Σω, «Δάσκαλε, αληθεύει πως η Παρασκευή είναι κακή μέρα για να παντρεύεται κανείς;»

Κι εκείνος απάντησε: «Ασφαλώς, αγαπητοί μου. Γιατι η Παρασκευή να αποτελει εξαίρεση;»

Αφού το εμπεδώσαμε ότι Τρίτη και 13 είναι το τετράγωνο της γρουσουζιάς, να πω ότι στην οικογένεια λέγαμε πως απ’ ολες τις Τρίτες και 13 η πιο γρουσούζικη είναι η Τρίτη 13 Μαρτίου. Δεν ξέρω αν κι εσείς έχετε ακούσει αυτή την εξειδίκευση ή αν ήταν οικογενειακή μας παραδοση, αν πάντως ισχύει, σήμερα που είναι Τρίτη 13 Μαρτίου θα έχουμε γρουσουζιά στον κύβο.

Νταλκάς

Σύμφωνα με το ανέκδοτο, όταν ρωτάνε, ας πούμε στα διάφορα τηλεοπτικά παιχνίδια ή στα καλλιστεία «Ποιο είναι το χειρότερο ελάττωμά σου», οι περισσότερες απαντήσεις των διαγωνιζόμενων αναφέρουν διάφορα «τιμητικά» δήθεν ελαττώματα, όπως «είμαι τελειομανής», «δεν ανέχομαι την υποκρισία», «δείχνω υπερβολική εμπιστοσύνη στους ανθρώπους».

Πάντως, αν εμένα με ρωτήσετε ποιο είναι το μεγάλο μου ελάττωμα ως γραφιά, θα παραδεχτώ ευθαρσώς πως είμαι φλύαρος. Αυτό φαίνεται και από τα αρθρα του ιστολογίου τα οποία, φέτος, με πληροφορεί η WordPress, έχουν κατά μέσον όρο 1869 λέξεις το καθένα -αν και βέβαια εδώ κλέβω αφού πολλές από τις λέξεις αυτές είναι παραθέματα από κείμενα άλλων (καλά το έλεγε ο Κομφούκιος πως από τότε που βγήκε η κοπυπάστη χάθηκε το φιλότιμο).

Όπως λέω πότε-πότε, τα ηλεδάση του Καναδά είναι ανεξάντλητα, εννοώντας ότι στο Διαδικτυο, ιδιως αν η σελίδα ειναι δική σου, μπορείς να γράψεις οσο βαστάει η καρδιά σου -και η υπομονή των αναγνωστών σου βέβαια- όσο κι αν αυτό φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με το άλλο αξίωμα, ότι το Διαδίκτυο δεν θέλει εκτενή άρθρα αλλά τηλεγραφικά.

Από την άλλη, όταν γράφω σε εφημερίδα ή σε άλλο έντυπο, ο χώρος είναι περιορισμενος, κάποτε αδήριτα. Τα μηνιαία άρθρα μου στην Αυγή έχουν υποχρεωτικά έκταση 600-800 λέξεις -και συνήθως ακουμπάνε στο επάνω όριο και πολύ συχνά πρέπει να διαλέξω, να βγαλω αυτό για να βάλω εκείνο το στοιχείο. Στις αναδημοσιευσεις που κάνω εδώ στο ιστολόγιο, κάποτε προσθέτω επιπλέον πραγματα που δεν χώρεσαν στο έντυπο.

Αλλά οι περιορισμοί έχουν και τη χάρη τους. Όταν έγραφα τις Λέξεις που χάνονται, είχαμε αποφασίσει με τον εκδότη το κάθε λήμμα να μην ξεπερνάει τις 200 λέξεις. Μετά αποφάσισα και οργανωσα όλα τα λήμματα ώστε να έχουν τρεις παραγράφους το καθένα και τολμω να πω ότι το τελικό αποτέλεσμα μου αρέσει αρκετά, όσο κι αν, εξαιτίας του ορίου των 200 λέξεων, σε πολλα λήμματα ηταν δύσκολο να διαλέξω τι θα αφήσω έξω.

Ο φλύαρος αυτός πρόλογος γίνεται για να σας πω ότι πριν απο καμιά δεκαπενταριά μέρες μού ζήτησαν να γράψω ένα μικρό σημείωμα για το ένθετο περιοδικό της εφημεριδας Ντοκουμέντο, που επρόκειτο να έχει αφιέρωμα για τον νταλκά. Περιέργως δεν είχαμε γράψει κάτι στο ιστολόγιο για το θέμα. Είπα λοιπόν ότι θα γράψω ένα κειμενάκι γύρω στις 250 λέξεις και έτσι έγινε και δημοσιεύτηκε στο φύλλο της περασμένης Κυριακής (δηλαδή πριν απο 8 μέρες, διότι δεν είμαστε Γαλλοι να λέμε le dimanche passé σήμερα Δευτέρα και να εννοούμε χτες. Και οι Άγγλοι θαρρω έτσι το λένε, ίσως αξίζει άρθρο).

Λεξιλογικά της πλημμύρας

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής στη στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Βέβαια, το θέμα των πλημμυρών ήταν επίκαιρο πριν από δυο βδομάδες περίπου, αλλά η στήλη είναι μηνιαία. Επειδή είχα κατά νου ότι θα έγραφα για την εφημερίδα, δεν μπήκε νωρίτερα σχετικό άρθρο στο ιστολόγιο.

Ο μήνας που μας πέρασε σημαδεύτηκε από τις φονικές πλημμύρες της Δυτικής Αττικής, στη Μάνδρα, τη Μαγούλα και τη Νέα Πέραμο. Αναλύσεις για τις περιστάσεις και τις αιτίες της τραγωδίας θα έχετε διαβάσει σε προηγούμενα φύλλα της Αυγής· όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε κι έτσι η στήλη θα περιοριστεί στο κατεξοχήν αντικείμενό της, στα λεξιλογικά της πλημμύρας.

Και ξεκινάμε από την ίδια τη λέξη «πλημμύρα». Είναι αρχαία, και μάλιστα ο τύπος πλημ(μ)υρίς είναι ήδη ομηρικός και σήμαινε αρχικά την άνοδο των νερών της θάλασσας, από την παλίρροια ή άλλες αιτίες. Στην Οδύσσεια, ο τυφλωμένος πια Πολύφημος πετάει έναν θεόρατο βράχο προς το πλοίο του Οδυσσέα, χωρίς να βρει τον στόχο, αλλά από το κύμα που σηκώνεται προκαλείται «πλημυρίς εκ πόντοιο» (ι486), «φουσκονεριά απ’ το πέλαγο» στη μετάφραση του Εφταλιώτη.

Αυτοβιογραφία Μάρκου Βαμβακάρη: αναψηλάφηση δύο εξιστορήσεων (συνεργασία από Spatholouro)

Το ιστολόγιο αγαπάει και το ρεμπέτικο και την αναδίφηση σε παλιές εφημερίδες και αρχειακό υλικό. Το σημερινό άρθρο συνδυάζει αυτές τις δυο πτυχές, αφού φωτίζει δυο περιστατικά της ζωής του Μάρκου Βαμβακάρη, συμπληρώνοντας τα όσα γνωρίζουμε από την αυτοβιογραφία του Μ.Β. και από το πρόσφατο έργο του Δ. Βαρθαλίτη. Η συνεχής έρευνα του Spatholouro σε παλιές εφημερίδες, άχαρη δουλειά θα την έλεγε κάποιος ή δουλειά μυρμηγκιού κάποιος άλλος, έβγαλε στο φως πολύτιμες πληροφορίες που συμπληρώνουν ή ανατρέπουν τις εξιστορήσεις του Μάρκου.

Το άρθρο λοιπόν γράφτηκε από τον φίλο μας Spatholouro, και δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό «συλλογές» (τχ. 386, Σεπτέμβριος 2017, σελ. 1021-1024) του Αργύρη Βουρνά. Επειδή το περιοδικό αυτό είναι περιορισμένης κυκλοφορίας (κυρίως μέσω συνδρομητών) έκρινα ότι αξίζει και η διαδικτυακή δημοσίευσή του εδώ. Παρόμοια αναδημοσίευση είχαμε κάνει πριν από μερικούς μήνες στο άρθρο για τα Βούρλα.

Μια και το άρθρο είναι μεγάλο, ας μην φλυαρήσω περισσότερο. Δίνω τον λόγο στο Spatholouro.

Αυτοβιογραφία Μάρκου Βαμβακάρη: αναψηλάφηση δύο εξιστορήσεων

Η Αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη (επιμ. Αγγελική Βέλλου Κάιλ), που πρωτοεκδόθηκε το 1973, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κείμενο, όχι μόνο για όσους ενδιαφέρονται ειδικότερα για το ρεμπέτικο τραγούδι, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται για μία ζέουσα και συναρπαστική αφήγηση ζωής ενός εμβληματικού εκπροσώπου της λαϊκής τάξης και του λαϊκού πολιτισμού στην Ελλάδα. Το καίριο αυτό κείμενο έτυχε δικαίως μεγάλης διάδοσης στο ελληνικό κοινό, ενώ πρόσφατα ξεκίνησε την καριέρα του και στο ξένο κοινό, καθώς μεταφράστηκε στα αγγλικά (Markos Vamvakaris: The Man and the Bouzouki. Autobiography, μτφρ. Noonie Minogue, 2015).

Σκόπιμο είναι, ωστόσο, να επισημανθεί ότι η τελική μορφή του κειμένου που έχει στα χέρια του ο αναγνώστης δεν είναι ακριβώς αυτή που είτε έγραψε με το χέρι του ο ίδιος ο Βαμβακάρης είτε υπαγόρευσε στους φοιτητές (π.χ. Ν. Γεωργιάδη, Π. Κουνάδη, Κ. Καλαμαρά κ. ά.) που τον ανακάλυψαν στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Η επιμελήτρια της έκδοσης, Αγγελική Βέλλου Κάιλ, συναρμολόγησε κατά την κρίση της το ποικίλο αυτοβιογραφικό υλικό που προέκυψε, τόσο από τα χειρόγραφα τετράδια του Μάρκου Βαμβακάρη και τις απομαγνητοφωνημένες προφορικές εξιστορήσεις του, όσο και από όσα αυτός υπαγόρευσε στους κατά καιρούς «γραμματικούς» του. Έτσι, ο αναγνώστης δεν μπορεί να είναι απόλυτα βέβαιος για την έκταση κατά την οποία ενδεχόμενες παρεμβάσεις της επιμελήτριας έχουν ασκήσει μικρή ή μεγαλύτερη επιρροή στην όλη φυσιογνωμία του τελικού κειμένου.

Ένας άλλος προβληματισμός που ενυπάρχει, όσον αφορά γενικότερα τις βιογραφικές αφηγήσεις (άρα προεχόντως και τις ρεμπετοαφηγήσεις), είναι κατά πόσον αυτές μπορεί να θεωρηθούν ότι παρέχουν αξιόπιστη πρόσβαση αφενός στις παντοειδείς βιωμένες πραγματικότητες των υποκειμένων και αφετέρου στην εξωκειμενική πραγματικότητα. Η σχετική προβληματική μεταξύ πραγματικού και επινοημένου είναι πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά δεν θα επεισέλθουμε. Αρκεί να υπογραμμιστεί, πάντως, ότι ο αναγνώστης καλό είναι να τοποθετείται κριτικά απέναντι σε ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, προκειμένου για τον κατά δύναμη διαχωρισμό μεταξύ εξωκειμενικής πραγματικότητας, υποκειμενικής βίωσής της και ενδεχόμενων κατασκευών. Εδώ, άλλωστε, έχουν τη θέση τους τόσο οι μνημονικές παρεμβάσεις όσο και η ίδια η κειμενοποίηση της ρεμπέτικης προφορικότητας, που ενδέχεται να αλλοιώνουν το πραγματολογικό και ιστορικό πεδίο. Η υποψιασμένη αναγνωστική αυτενέργεια θα πρέπει πάντα να διασταυρώνει ό,τι αυτοβιογραφικό διαβάζει με όσα τεκμηριωτικά στοιχεία μπορεί να εντοπίσει, προκειμένου να δοκιμάζει την αξιοπιστία οιασδήποτε αφήγησης ζωής έχει προ οφθαλμών.

Η χωριατοπούλα Ρετζινέλα για άλλη μια φορά

Έφτασε η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου και επετειακό άρθρο δεν έχουμε βάλει (εκτός απο το διήγημα του Κ. Λώλου την Κυριακή) -την παράλειψη αυτή θα τη διορθώσω σήμερα, όχι όμως με φρέσκο άρθρο, διότι έχω ταξίδι, παρά με επανάληψη (η επανάληψη διορθώνει την παράλειψη και ριμάρει μαζί της παρόλο που δεν έχουν κοινή ετυμολογία).

Και μάλιστα με επανάληψη επανάληψης, αφου το άρθρο που θα δημοσιεύσουμε έχει ξαναμπεί άλλες τρεις φορές στο ιστολόγιο, πάλι τέτοιες μέρες (εδώ η προηγούμενη). Το αξίζει όμως, είναι από τα καλά άρθρα του ιστολογίου, και επιπλεον είναι καρπός συνεργασίας -το είχα γράψει μαζί με τον αείμνηστο Αλλού Φαν Μαρξ, τον άρχοντα της Μπλογκοσλοβακίας, που μας άφησε στις αρχές του 2014.

Το 1938 ο Ιταλός συνθέτης Έλντο ντι Λάτσαρο (di Lazzaro, 1902-1968) γράφει, σε λόγια του Κ. Μπρούνο, ένα τραγούδι στο οποίο παίνευε τα κάλλη μιας ωραίας χωριατοπούλας από τα βουνά των Αμπρούτσι, της Ρετζινέλας. Το τραγούδι λέγεται Reginella Campagnola, Η χωριατοπούλα Ρετζινέλα (όπως έχουμε γράψει, στα ιταλικά campagna είναι η ύπαιθρος, η εξοχή). Οι στίχοι είναι σύμφωνοι με τις προδιαγραφές του φασιστικού καθεστώτος: υμνούν την αγνή ζωή της υπαίθρου και την ευημερία των αγροτών, αν και γράφτηκαν μέσα στη βουή της μιλανέζικης μεγαλούπολης. Η μουσική έχει κάτι που σε κάνει να την προσέξεις αμέσως. Ο ντι Λάτσαρο (1902-1968) είχε κάνει κι άλλες μεγάλες επιτυχίες που είχαν ηρωίδες κοπέλες από διάφορες περιοχές της Ιταλίας, και είχε την τύχη να μη γράψει τραγούδι ανοιχτά προπαγανδιστικό για το φασιστικό καθεστώς.  (Ωστόσο, ο πρώτος τραγουδιστής της Ρετζινέλας, ο Κάρλο Μπούτι, είναι αυτός που τραγούδησε και τη Faccetta nera, τον ύμνο των φασιστών).

Να τα λόγια:

All’alba quando spunta il sole,
là nell’Abruzzo tutto d’or…
le prosperose campagnole
discendono le valli in fior.

O campagnola bella,
tu sei la Reginella.
Negli occhi tuoi c’è il sole
c’è il colore delle viole,
delle valli tutte in fior!…

Se canti la tua voce,
è un’armonia di pace,
che si diffonde e dice:
“se vuoi vivere felice
devi vivere quassù!…”

Quand’è la festa del paesello,
con la sua cesta se ne va…
trotterellando l’asinello,
la porta verso la città.

O campagnola bella…
………………………………..

Ma poi la sera al tramontare,
con le sue amiche se ne va…
è tutta intenta a raccontare,
quello che ha veduto là in città.

O campagnola bella…
………………………………..

Πολυσύλλαβα τραγουδιστά

Την Πέμπτη που μας πέρασε είχα πάει σε ένα γλέντι, εδώ στην ξενιτειά, και πολύ το χάρηκα διότι είχε όργανα κι έτσι βρήκα την ευκαιρία να τραγουδήσω -ξεπλένεται το μέσα σου όταν τραγουδάς. Λέγαμε λοιπόν, ανάμεσα στ’ άλλα, το τραγούδι του Τσιτσάνη «Μη μου ξαναφύγεις πια» που το ακούμε εδώ με τη Σωτηρία Μπέλλου:

Στη δεύτερη στροφή, λέει:

Ήταν άδικος ο χωρισμός και ανυπολόγιστα σκληρός

και για κάποιο λόγο, ενώ το τραγούδι το ξέρω δεκαετίες, προχτές στάθηκα στη λέξη «ανυπολόγιστα», που αφενός είναι ένα σκαλοπάτι πιο λόγια από το υπόλοιπο τραγούδι και αφετέρου είναι εξασύλλαβη.

Σκέφτηκα λοιπόν αν υπάρχουν υπερπολυσύλλαβες λέξεις σε τραγούδια ή σε ποιήματα, και πόσο μεγάλες είναι.

Στον γραπτό πεζό λόγο, που προορίζεται να διαβαστεί, γίνονται ανεκτές, έστω κι αν είναι πολύ σπάνιες, ακόμα και δεκασύλλαβες λέξεις ή και παραπάνω. Έχουμε φυσικά ειδικό άρθρο για τις μεγάλες ελληνικές λέξεις, όπου βλέπουμε ότι το ρεκόρ στις λεξικογραφημένες λέξεις το έχει η λέξη «δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό» (οξύ, το DNA) με 23 γράμματα. Ένα σκαλοπάτι πιο κάτω, με 22, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Και χάλκινο μετάλλιο, με 21, τα κοινωνιογλωσσολογικός, αλληλοεξουδετερώνομαι, ενώ εκτός λεξικών βρίσκουμε πολύ πιο εντυπωσιοακά μακρινάρια -αν και τα περισσότερα είναι ευκαιριακές κατασκευές.