Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων (Δημ. Σαραντάκος) 9 – Οι εξερευνήσεις της ελληνιστικής εποχής

Εδώ και λίγο καιρό ξεκίνησα να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων, μια ιστορία των εξερευνητών και των εξερευνήσεων του αρχαίου κόσμου. Η σημερινή συνέχεια είναι η ένατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Σήμερα θα παραθέσω αποσπάσματα από το τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου με τις εξερευνήσεις της ελληνιστικής εποχής. Σημειώνω ότι ο πατέρας μου προτιμά τον όρο «περίπλους» για το ταξίδι του Νεάρχου αντί για το «παράπλους» που είναι ο πρωτότυπος όρος -όχι ότι έχουν μεγάλη διαφορά.

Οι εξερευνήσεις της ελληνιστικής εποχής

Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Μολονότι ως ελληνιστική εποχή οι ιστορικοί χαρακτηρίζουν την εποχή των διαδόχων του Αλεξάνδρου, δε μπορούμε να μην αρχίσουμε από την εκστρατεία του, καθώς, εκτός από μεγαλειώδης στρατιωτική επιχείρηση, υπήρξε ταυτόχρονα αληθινή εξερεύνηση, αλλά και αποστολή με σαφή επιστημονικά χαρακτηριστικά.

Από στρατιωτικής σκοπιάς, η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που κατέλυσε σε εννέα χρόνια μιαν ισχυρή αυτοκρατορία, στα πρώτα της στάδια είναι κατά κάποιον τρόπο συνέχεια της «Ανάβασης» του Κύρου και της «Καθόδου» των Μυρίων, αλλά και της εκστρατείας του Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαου στη δυτική Μικρά Ασία. Από τις επιχειρήσεις αυτές ο Αλέξανδρος πήρε πολύτιμα διδάγματα, τα οποία αξιοποίησε με αξιοθαύμαστο τρόπο. Για πρώτη φορά στρατός, που βρέθηκε σε τόσο μεγάλη απόσταση από τη βάση του, αντιμετώπισε νικηφόρα πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις, όπως έγινε στην Ισσό και στα Γαυγάμηλα.

Αναφορικά τώρα με τον εξερευνητικό χαρακτήρα της εκστρατείας, αυτός προκύπτει από το γεγονός ότι για πρώτη επίσης φορά Έλληνες (πλην Λακεδαιμονίων) περπάτησαν σε εδάφη που δεν είχαν καν ακουστά: στα υψίπεδα του Ιράν, της Παρθίας και της Βακτριανής, πέρασαν από φοβερές ερήμους και έφτασαν σε χώρες μυθικές, όπως η Ινδία.

Παράλληλα, όμως, η εκστρατεία του είχε και επιστημονικά χαρακτηριστικά. Επειδή ήταν μαθητής του Αριστοτέλη, είχε υποσχεθεί στον δάσκαλό του, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας, να συγκεντρώνει και να του στέλνει οτιδήποτε παρουσίαζε κάποιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Για τον σκοπό αυτόν συγκρότησε ειδικό τμήμα, επικεφαλής του οποίου τοποθέτησε τον Ονησίκριτο, που το επάνδρωσε με πολλούς ειδικούς (γεωγράφους, ιστορικούς, μηχανικούς). Το ειδικό αυτό σώμα ακολουθούσε τον στρατό και συγκέντρωνε κάθε τι σπάνιο, ή απλώς αξιοπερίεργο εύρισκε στην πορεία του, από ορυκτά, φυτά ή ζώα έως βιβλία.

Στο σώμα αυτό υπήρχαν ειδικοί καταμετρητές – οι βηματιστές – οι οποίοι μετρούσανε και καταγράφανε τις αποστάσεις που κάλυπτε ο στρατός του Αλεξάνδρου, καθώς και άλλοι ειδικοί που είχαν εντολή να καταγράφουν τόσο το ημερολόγιο πορείας, όσο και το ιστορικό της ανεύρεσης όσων συγκέντρωναν. Τα ευρήματα που συγκέντρωνε το τμήμα αυτό, ο Αλέξανδρος τα προωθούσε με ειδικούς ταχυδρόμους στον Αριστοτέλη. Δυστυχώς καμία από τις αναφορές αυτές των ειδικών δεν έχει διασωθεί εκτός από τις καταμετρήσεις των βηματιστών.

ΧΑΡΤΗΣ 6

Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και ο περίπλους του Νεάρχου

Ο περίπλους του Νέαρχου

Αυτό που αναφέρω προηγουμένως, ότι η εκστρατεία του Αλέξανδρου είχε ταυτόχρονα και εξερευνητικό χαρακτήρα, επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματά της. Μολονότι η αυτοκρατορία που δημιούργησε δεν έζησε μετά τον θάνατό του, τα κράτη των διαδόχων του διατηρήθηκαν επί αιώνες, με αποτέλεσμα να ενοποιηθούν ο κόσμος της Μεσογείου με τον κόσμο της Ανατολής. Από τον καιρό των ταξιδιών του Κτησία, που μνημονεύονται σε προηγούμενο κεφάλαιο, υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για την Ινδία και η ίδρυση των κρατών των διαδόχων στις χώρες της Ανατολής μεγάλωσε το ενδιαφέρον όχι μόνο για τις Ινδίες, αλλά και για τις χώρες που περιβάλλουν τον Ινδικό ωκεανό.

Ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην αρχή της εκστρατείας του, περιλάμβανε 150 με 160 πολεμικά πλοία, κυρίως τριήρεις (από τις οποίες 29 ήταν αθηναϊκές) και δεκάδες μεταγωγικά. Στην αρχή της εκστρατείας, κύρια αποστολή του ήταν να αντιμετωπίζει τον περσικό στόλο (στον οποίον περιλαμβάνονταν και πολλά ελληνικά πλοία και ναύαρχός του ήταν επίσης Έλληνας, ο Μέμνων ο Ρόδιος), που είχε μεταφέρει τον πόλεμο στο Αιγαίο και απειλούσε να αποκόψει τον Αλέξανδρο από τη Μακεδονία, καταλαμβάνοντας τα στενά. Μόνο ο θάνατος του Μέμνωνα, που ήταν ήδη γέρος και άρρωστος, απέτρεψε αυτόν τον κίνδυνο. Πάντως ο στόλος αυτός δεν έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην εκστρατεία.

Advertisement

Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 16 – Αλεξάνδρεια, ο φάρος της γνώσης

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη έκτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Έχουμε πια περάσει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που έχει εργοβιογραφικά σκιαγραφήματα διανοητών και τώρα οδεύουμε προς το τέλος του. (Θυμίζω πως δεν δημοσιεύω ολόκληρο το βιβλίο αλλά επιλεγμένα κεφάλαια).

Τα προηγούμενα έξι κεφάλαια του δευτέρου μέρους αυτού του βιβλίου ήταν αφιερωμένα στους έλληνες φιλοσόφους, από τους λαμπρούς Ίωνες και Ελεάτες, από τον Αναξαγόρα, τον Ηράκλειτο, τον Δημόκριτο και τον Σωκράτη, ώς τους διαδόχους του Πλάτωνα, του Αντισθένη και του Αριστοτέλη. Παρακολουθήσαμε πώς η φιλοσοφική σκέψη, στους τέσσερις αυτούς αιώνες βαθμιαία αποσπάστηκε όλο και πιο πολύ από τη ζωή, και πέρασε σε σφαίρες υπερβατικές, που ενδιέφεραν όλο και λιγότερους ανθρώπους.

Η ιωνική σαφήνεια και η αττική διαύγεια αντικαταστάθηκαν από έναν σκοτεινό και περίπλοκο μυστικισμό. Πολλές φιλοσοφικές σχολές, όπως οι Νεοπυθαγόρειοι και οι Στωικοί, παίρνουν με τον καιρό τη μορφή και το περιεχόμενο θρησκευτικών συλλόγων, με καθιερωμένες τελετουργίες, ακόμα και με ειδική χαρακτηριστική αμφίεση και εμφάνιση των μελών τους. Προετοιμάζεται η εποχή της πίστεως, που για χίλια και πάνω χρόνια θα αντικαταστήσει την εποχή του λόγου. Οι μόνοι που αντιστέκονται στην πορεία αυτήν είναι οι Επικούρειοι.

Πριν όμως φτάσουμε στην απόλυτη έκπτωση των φιλοσοφιών, όπως την περιγράφει καυστικά ο Λουκιανός στα θαυμάσια έργα του Βίων πράσις και Συμπόσιον ή Λαπίθαι, θα μεσολαβήσει ένα φωτεινό διάλειμμα δύο περίπου αιώνων, κατά το οποίο μεγαλουργεί, όχι πια η φιλοσοφία αλλά η επιστήμη, ενώ η λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση) θα γνωρίσει κι αυτή μια πρόσκαιρη άνθηση. Αυτό όμως δεν θα γίνει στην παρακμασμένη Αθήνα αλλά σε μια καινούργια πόλη, στην Αλεξάνδρεια.

Από όλες (73 κατά μία παράδοση) τις Αλεξάνδρειες που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου είναι χωρίς αμφιβολία η λαμπρότερη, η ενδοξότερη και η μακροβιότερη, αφού εξακολουθεί ώς τις μέρες μας να σφύζει από ζωή. Ο στρατηγός του Αλέξανδρου, ο Πτολεμαίος ο Λάγου, την έκανε πρωτεύουσα της ελληνιστικής Αιγύπτου, και έμεινε επί χίλια χρόνια το μεγαλύτερο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου.

Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 14 – Αριστοτέλης

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά τούτη τη φορά η δημοσίευση μετατεθηκε κατά μία ημέρα.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη τέταρτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Έχουμε πια περάσει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που έχει εργοβιογραφικά σκιαγραφήματα διανοητών. (Θυμίζω πως δεν δημοσιεύω ολόκληρο το βιβλίο αλλά επιλεγμένα κεφάλαια).

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Ο Πλάτων, όπως κι ο δάσκαλός του ο Σωκράτης, είχε κι αυτός πολλούς μαθητές. Αντίθετα όμως με τον μεγάλο δάσκαλό του, ο Πλάτων ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, την Ακαδημία, που ονομάστηκε έτσι από τη γειτνίαση της με το ιερό του Ακάδημου, κοντά στον Κηφισό. Ανάμεσα στους επιφανέστερους μαθητές του Πλάτωνα ήταν κι ο Αριστοτέλης.

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγειρα της Χαλκιδικής. Καταγόταν, και από το σόι του πατέρα του και από το σόι της μητέρας του, από πολύ παλιά γενιά, από τους Ασκληπιάδες της Μεσσηνίας, οι οποίοι μετά την κατάκτηση της πατρίδας τους από τους Σπαρτιάτες σκόρπισαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ένας κλάδος εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα της Εύβοιας, άλλος στην Αττική, άλλοι στα νησιά του Αιγαίου. Από τον κλάδο της Χαλκίδας καταγόταν η μητέρα του Αριστοτέλη, που λεγόταν Φαιστίς, ενώ ο πατέρας του, ο Νικόμαχος, καταγόταν από έναν άλλο κλάδο, παλαιότερο, που βαστούσε από τον ομηρικό Μαχάωνα, γιο του Ασκληπιού, και είχε εγκατασταθεί στα Στάγειρα. Ο Νικόμαχος ήταν Ασκληπιάδης και κατά το γένος και κατ’ επάγγελμα. Ήταν γιατρός του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα, παππού του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο Αριστοτέλης είχε την ατυχία να χάσει μικρός τον πατέρα του, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος δάσκαλός του. Το 367 π.Χ., σε ηλικία δεκαεπτά χρονών, ήρθε στην Αθήνα και έγινε μαθητής του Πλάτωνα, που ήταν τότε εξηντάρης. Στην Ακαδημία έμεινε συνολικά είκοσι ολόκληρα χρόνια, και ενώ ακόμη φοιτούσε στη σχολή, άρχισε να γράφει τα πρώτα φιλοσοφικά του δοκίμια με μορφή διαλόγων, να κάνει διαλέξεις και γενικά να θεωρείται ως ο μελλοντικός διάδοχος του Πλάτωνα, με κύριους ανταγωνιστές του τον Χαλκηδόνιο Ξενοκράτη και τον Αθηναίο Σπεύσιππο. Όταν όμως ο Πλάτων πέθανε το 348 και ανέκυψε το θέμα της διαδοχής του, προτιμήθηκε ο Σπεύσιππος, που δεν ήταν μέτοικος, όπως ο Αριστοτέλης και ο Ξενοκράτης, αλλά γνήσιος Αθηναίος και επιπλέον ανιψιός του ιδρυτή της σχολής.

Ο Αριστοτέλης τότε έφυγε από την Αθήνα και για τρία χρόνια δίδαξε στην Άσσο, στη μικρασιατική ακτή απέναντι από τη Λέσβο. Το 345 π.Χ. έφυγε από την Άσσο και πήγε στη Μυτιλήνη, όπου ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή. Ίσως σχεδίαζε να μείνει μόνιμα εκεί, αν στα 342 π.Χ. δεν τον καλούσε ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας για να του αναθέσει την εκπαίδευση του γιου του, του Αλέξανδρου. Έτσι ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε στην Πέλλα για επτά ολόκληρα χρόνια, μέχρι τη δολοφονία του Φίλιππου και την άνοδο στο θρόνο του Αλέξανδρου.

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 13 – Ένας Κύκλωπας με χιούμορ

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη τρίτη αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες.  Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό και στη συνέχεια περάσαμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο και στον Πλούταρχο. Η σημερινή ιστορία είναι αντλημένη από τα Αποφθέγματα βασιλέων και στρατηγών του Πλουτάρχου και είναι από τις πιο μικρές που έχω παρουσιάσει. Πρόσθεσα το αρχαίο κείμενο σε δυο-τρεις φράσεις κι άλλη μια ρήση του Αντίγονου σχετική με την αφήγηση.

Όταν κάποτε δούλευα στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ηλίου, γνώρισα  έναν αξιόλογο συνεργάτη του, που οι μόνιμοι συντάκτες τον είχαν βγάλει «ο συγγραφέας της Παράλληλης Ιστορίας», γιατί είχε τη μανία (ή την πετριά, αν θελετε) να διερευνά ποια θα ήταν η πορεία της ιστορίας, αν δεν συνέβαιναν τα γεγονότα που καθόρισαν την πραγματική της εξέλιξη. Αν π.χ. δεν γινόταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ή αν ο Αλέξανδρος βασίλευε ως τα βαθιά γεράματα κ.ο.κ. Ήταν ωραίος και ενδιαφέρων τύπος και τον έχω περιλάβει (με άλλο φυσικά όνομα) στους ήρωες του μυθιστορήματός μου «Τα Έπη των Αριμασπών».

Με βάση λοιπόν τη συλλογιστική του συγγραφέα της Παράλληλης Ιστορίας, ας προβληματιστούμε στην εκδοχή του τι θα γινόταν, όχι αν ο Αλέξανδρος δεν πέθαινε τριάντα τριών χρονών, αλλά αν ο αξιότερος από τους Διαδόχους επιβαλλόταν πάνω στους άλλους. Μιλάω για τον Αντίγονο. Καταγόταν από παλιά βασιλική γενιά της Εορδαίας και ο πατέρας του λεγόταν επίσης Φίλιππος. Ο Αντίγονος ήταν μεγαλόσωμος, σχεδόν γίγαντας και επειδή σε μια μάχη έχασε το ένα του μάτι οι στρατιώτες του τον έλεγαν Κύκλωπα.

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 8 – Διογένης ο κύων

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη, οπότε σήμερα είναι η σειρά για δημοσίευση, έστω κι αν είναι μέρα αργίας.

Η σημερινή συνέχεια είναι η όγδοη αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες.  Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό και στη συνέχεια περάσαμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο, που βρίσκονται στο έργο του «Βίοι φιλοσόφων». Η σημερινή ιστορία βασίζεται στο 6ο βιβλίο, παρ. 20-81.

Διογένης ο κύων

Ο Διογένης ο Σινωπεύς, που ονομάστηκε «κύων» (δηλαδή σκύλος) είναι ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της κυνικής σχολής, που ίδρυσε ο Αντισθένης, ένας από τους πιο διαπρεπείς μαθητές του Σωκράτη. Οι κυνικοί φιλόσοφοι πρέσβευαν την απεριόριστη αμφισβήτηση των πάντων, απέρριπταν κάθε εξουσία και θέλανε την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου.

Ο Διογένης γεννήθηκε στη Σινώπη του Πόντου αλλά πολύ νέος ήρθε στην Αθήνα και έγινε μαθητής του Αντισθένη. Λέγεται ότι οι Σινωπείς τον εξόρισαν γιατί παραχάραξε το τοπικό νόμισμα. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι ακολούθησε στην εξορία τον πατέρα του Ικεσία, επόπτη του νομισματοκοπείου της Σινώπης, όταν αυτός κατηγορήθηκε σαν παραχαράκτης. Πάντως, όταν αργότερα κάποιοι τον κατηγόρησαν λέγοντας «οι Σινωπείς σε καταδίκασαν να φύγεις» εκείνος απάντησε «κι εγώ τους καταδίκασα να μείνουν».

Ο Διογένης πίστευε πως ο άνθρωπος είναι από τη Φύση εφοδιασμένος με όλα όσα χρειάζεται και δεν έχει ανάγκη από περιττά πράγματα. Μόνος του δημιουργεί για τον εαυτό του πλήθος τεχνητές ανάγκες και επιθυμίες, που τελικά τον υποδουλώνουν. Εφαρμόζοντας στην πράξη τις αρχές του κυκλοφορούσε στην Αθήνα ξυπόλυτος, φορώντας  χειμώνα καλοκαίρι το ίδιο ρούχο και μόνο στα μεγάλα κρύα δανειζόταν από κάποιο φίλο του ένα μανδύα και είχε στην πλάτη του ένα σακούλι όπου έβαζε τίποτε τρόφιμα και ένα τάσι για να πίνει νερό. Όταν μάλιστα, μια μέρα είδε ένα παιδί να πίνει νερό από τη βρύση χρησιμοποιώντας τις παλάμες του, το πέταξε κι αυτό. Κοιμόταν χωρίς να μεταχειρίζεται στρωσίδια μέσα σε ένα … πιθάρι, που άλλοτε το κυλούσε στη Βασίλειο Στοά κι άλλοτε στο Μητρώο, κάτω από την Ακρόπολη.

Παράδεισοι, φορολογικοί και άλλοι

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Το άρθρο το δημοσιεύω εδώ με μερικές προσθήκες, κυρίως σε σχέση με τον μουσουλμανικό παράδεισο, όπου περιμένω συμπληρώσεις από τους οθωμανολόγους, αραβολόγους και εβραιολόγους -και όποιον άλλον ξέρει. Η εικόνα είναι αυτή που συνοδεύει το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων: μια λεπτομέρεια από τον Κήπο των επιγείων απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος.

Στις αρχές του μήνα που μας πέρασε έγινε πολύς θόρυβος με τις διαρροές για τις φορολογικές συμφωνίες ευνοϊκής μεταχείρισης (ουσιαστικά νομότυπης φοροαποφυγής) που είχαν συνάψει μεγάλες εταιρείες με την κυβέρνηση του Λουξεμβούργου, κι έτσι ήρθε για μια ακόμα φορά στην επιφάνεια το θέμα των φορολογικών παραδείσων. Και μπορεί ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, πρόεδρος της Κομισιόν και προηγουμένως πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου σχεδόν επί εικοσαετία, να επιβίωσε από την πρόταση μομφής που υποβλήθηκε εναντίον του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μεταξύ άλλων και από την Αριστερά, αλλά εμείς βρήκαμε τη λέξη του μήνα.

Εννοώ βέβαια την λέξη «παράδεισος» και ειδικότερα τον σύμπλοκο όρο «φορολογικός παράδεισος». Ο παράδεισος είναι λέξη άρρηκτα θα έλεγε κανείς δεμένη με τη χριστιανική θρησκεία και μοιάζει να έχει ελληνική ετυμολογία, κάποιο σύνθετο της πρόθεσης παρά, κι όμως στην ελληνική γλώσσα μπήκε σαν στοιχείο ενός προχριστιανικού πολιτισμού, δάνειο από ξένη γλώσσα.

Ο Κτησίας και ο Ξενοφώντας, που μελέτησαν από πρώτο χέρι τη ζωή των Περσών και την περιέγραψαν, αναφέρουν επανειλημμένα στα έργα τους ότι ο βασιλιάς της Περσίας, αλλά και άλλοι ισχυροί τοπάρχες, διατηρούσαν μεγάλους περιφραγμένους κήπους, με πλούσια βλάστηση και άφθονα νερά, μέσα στους οποίους έτρεφαν και άγρια θηράματα –και σ’ αυτούς τους κήπους αποσύρονταν για κυνήγι και αναψυχή κι εκεί φιλοξενούσαν άλλους άρχοντες, γιατί οι δυνατοί όλων των εποχών διασκεδάζουν καλύτερα όταν βρίσκονται μακριά από το πεινασμένο πλήθος. Τους κήπους αυτούς, τους είπαν παραδείσους: «παράδεισος μέγας, αγρίων θηρίων πλήρης, ά εκείνος εθήρευεν από ίππου», λέει ο Ξενοφώντας για τον Κύρο, ενώ σε άλλο απόσπασμά του εξηγεί: «κήποι τε έσονται, οι παράδεισοι καλούμενοι, πάντων καλών τε καγαθών μεστοί όσα η γη φύειν θέλει».

Λίγα λόγια για το Αφγανιστάν

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε σήμερα 18.10.2011 στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης.

Μια που στο προηγούμενο σημείωμά μου είχα καταπιαστεί με τις εξελίξεις σε ξένες χώρες (Ισλανδία, Αργεντινή κ.ά), ας μου επιτρέψετε να σας πω δυο κουβέντες για το Αφγανιστάν. Αφορμή γι΄ αυτό στάθηκε το διάβασμα ενός αξιόλογου βιβλίου, που τιτλοφορείται «Χαρταετοί πάνω από την πόλη» του Καλέντ Χοσεϊνί (μετάφραση Βαγγέλη Κατσάνη – εκδόσεις Ψυχογιός). Ο συγγραφέας του, που τα τελευταία τριάντα χρόνια ζει στην Αμερική, ανήκει στο πλειοψηφούν εθνικό στοιχείο της χώρας στους Παστούν και όπως φαίνεται στην ανώτερη κοινωνική τάξη.

Το βιβλίο περιέχει προφανώς πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και μας δίνει την ιστορία της πολύπαθης αυτής χώρας από το 1973, όταν ανατράπηκε η μοναρχία του Ζαχίρ Χαν, ως τις μέρες μας. Είναι καλογραμμένο βιβλίο και διαβάζεται ευχάριστα. Ο συγγραφέας δεν είναι φανατικός, ούτε θρησκόληπτος, οπωσδήποτε όμως δεν είναι αμερόληπτος. Διαβάζοντας το βιβλίο του διαπιστώνεις την τάση του να προβάλει την εθνική περηφάνια για τη χώρα του και τους Παστούν,  την εθνοτική ομάδα στην οποία ο ίδιος ανήκει.

Ο πατέρας του αφηγητή, που είναι ουσιαστικά η κυριαρχούσα μορφή στο μυθιστόρημα, ανήκε στην άρχουσα τάξη της χώρας και είχε σπουδάσει στο πανεπιστήμιο. Άνθρωπος επιβλητικός και περήφανος, δεν έχασε την αξιοπρέπειά του ούτε την περηφάνια του, ακόμα και όταν η φορά των πραγμάτων τον κατάντησε μικροπωλητή σε υπαίθρια αγορά μιας μικρής πόλης της Καλιφορνίας. Στην αρχή του βιβλίου αναφέρονται, κάπως υπαινικτικά, οι πολιτικές εξελίξεις που ταλαιπώρησαν την πολύπαθη αυτή χώρα, από την εποχή που καταργήθηκε η μοναρχία ως την εποχή της εισβολής των σοβιετικών στρατευμάτων. Στο μεγαλύτερο όμως μέρος του η αφήγηση επικεντρώνεται στη δράση των Ταλιμπάν, των «μαθητών με τα καλάσνικοφ».