Σε δυόμισι μήνες, καλά να’μαστε, το ιστολόγιο θα συμπληρώσει δέκα χρόνια ζωής. Κάθε μέρα (τα τελευταία πέντε χρόνια αδιάλειπτα) δημοσιεύεται ένα άρθρο κι εσείς το σχολιάζετε -τις περισσότερες φορές τα σχόλιά σας ξεπερνούν τα εκατό. Με αρκετούς έχω γνωριστεί -ή έχουν γνωριστεί μεταξύ τους- και έχουμε συναντηθεί πολλές φορές. Άλλοι μάς διαβάζουν, μπορεί και καθημερινά, χωρίς να σχολιάζουν ή σχολιάζοντας πολύ σπάνια.
Τα άρθρα του ιστολογίου αναδημοσιεύονται στο Φέισμπουκ, αν και όχι αυτόματα όπως γινόταν παλιότερα. Από τότε που μια φίλη με παρακίνησε να δοκιμάσω την αναδημοσίευση στο Φέισμπουκ, κάπου το 2011-12, οι επισκέπτες του ιστολογίου έχουν αυξηθεί κατακόρυφα (αν και η εξέλιξη αυτή δεν είχε μονο καλά). Ως τότε, το Φέισμπουκ λίγο το χρησιμοποιούσα, κυρίως για να έρχομαι σε επαφή με παλιούς συμμαθητές. Τώρα συμμετέχω και εκεί πολύ ενεργά, ίσως αφιερώνοντας υπερβολικά πολύ χρόνο.
Τα άρθρα του ιστολογίου αναδημοσιεύονται αυτόματα και στο Τουίτερ, αλλά με το Τουίτερ δεν έχω άλλες παρτίδες και μπαίνω σπανιότατα -είμαι φύσει φλύαρος οπότε δεν μπορώ να περιοριστώ σε 140 χαρακτήρες. Ποτε πότε με ρωτάνε κάτι εκεί και το βλέπω μια βδομάδα ή δέκα μέρες μετά, αν τύχει και μπω. Ωστόσο, παρακολουθώ τα τιτιβίσματα επωνύμων, πολιτικών κυρίως, αν τύχει και αναδημοσιευτούν στο Φέισμπουκ ή σε κάποιον ιστότοπο.
Όλα αυτά δεν τα λέω για να περιαυτολογήσω (ή να περιαυτομπλογκήσω) αλλά για να περιγράψω μια κατάσταση που ήταν πολύ διαφορετική πριν από 10-20 χρόνια και ανύπαρκτη πριν από 30 χρόνια: εννοώ τη διαπροσωπική επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων μέσω Διαδικτύου, που γίνεται στα λεγόμενα «κοινωνικά δίκτυα» ή στα «νέα μέσα» ή στα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» -καθώς το φαινόμενο είναι σχετικά καινούργιο, η ορολογία δεν έχει αποκρυσταλλωθεί εντελώς. Άλλωστε, και τα ίδια τα μέσα μεταβάλλονται με μεγάλη ταχύτητα: πριν από δέκα χρόνια, ας πούμε, τα ιστολόγια μεσουρανούσαν, ενώ σήμερα έχουν περάσει σε δεύτερη μοίρα. Το Φέισμπουκ, που μεσουράνησε στη συνέχεια και ακόμα διατηρεί τεράστια απήχηση, δεν έχει παρά 12 ετών ηλικία.
Πριν από μερικές μέρες είχαμε δημοσιεύσει ένα αφήγημα του Σταύρου Ζουμπουλάκη, στο οποίο ο συγγραφέας επισήμαινε πως οι άνθρωποι της γενιάς του, όσοι γεννήθηκαν στο χωριό, είδαν μέσα σε λίγες δεκαετίες την ελληνική ύπαιθρο να περνάει από τις αγροτικές μεθόδους της εποχής του Ησιόδου στη σύγχρονη εποχή. Με την ίδια λογική, οι άνθρωποι της γενιάς μας, όσοι είχαν κάποια επαφή με υπολογιστές, έχουν ζήσει όλες τις μορφές επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων μέσω Διαδικτύου, από τις πιο «πρωτόγονες» έως τις σημερινές -και θα γνωρίσουν και πολλές ακόμα.
Διότι βέβαια, όπως έχουμε ξανασυζητήσει, στα πρώτα βήματα του Διαδικτύου, ήταν άλλες οι μορφές επικοινωνίας. Τα περισσότερα σημερινά «κοινωνικα μέσα ήταν ανύπαρκτα στην αρχή του αιώνα μας. Το Φέισμπουκ άνοιξε στο διεθνές κοινό το 2006 (υπάρχει από το 2004) ενώ το Τουίτερ έγινε δημοφιλές από το 2008-9. Τα ιστολόγια και τα φόρουμ ήταν λίγο παλιότερα, υπήρχαν από τον προηγούμενο αιώνα, αν και τη δημοτικότητά τους την απέκτησαν στις αρχές του αιώνα μας. Όλα αυτά τα μέσα έχουν πολλές διαφορές, αλλά ένα κοινό χαρακτηριστικό, ότι είναι… ιστοπαγή, όπως αποδίδουμε το web-based, δηλαδή έχουν μια διεύθυνση στον Παγκόσμιο Ιστό και οι επισκέπτες/αναγνώστες/μέλη την επισκέπτονται, συνδέονται, διαλέγουν τι θα διαβάσουν και πού θα σχολιάσουν.
Παλιότερα, δεν ήταν έτσι. Τον καιρό που οι περισσότεροι μπαίναμε στο Διαδίκτυο με αργές τηλεφωνικές συνδέσεις (dial-up) οι ψηφιακές κοινότητες δεν ήταν ιστοπαγείς. Υπήρχαν οι ομάδες συζήτησης του Usenet, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, υπήρχαν και οι λίστες συζήτησης (mailing lists αγγλικά), που συνήθως τις λέγαμε σκέτα «λίστες». Ακόμα υπάρχουν, και οι μεν και οι δε, αν και έχουν περάσει στο περιθώριο.
Το χαρακτηριστικό στις λίστες ήταν ότι η συζήτηση γινόταν με ηλεμηνύματα (τα ημέιλ που λέμε) και ότι στη λίστα έπρεπε να γραφτείς «μέλος». Από τη στιγμή που γραφόσουν, ό,τι μήνυμα έστελνες στη λίστα το έπαιρναν ως μέιλ όλα τα μέλη της, αλλά κι εσύ έπαιρνες σε ηλεμηνύματα όλα τα σχόλια που έκαναν τα άλλα μέλη της λίστας, είτε απαντούσαν σε σένα είτε (το συνηθέστερο) όχι. Αυτό σημαίνει ότι μια δραστήρια λίστα με αρκετά μέλη είχε ίσως και εκατοντάδες μηνύματα κάθε μέρα, και δεν ήταν σπάνιο, όταν κάποιος έφευγε π.χ. διακοπές, να επιστρέφει και να βρίσκει καμιά χιλιάδα αδιάβαστα μηνύματα να μπουκώνουν το ηλεγραμματοκιβώτιό του. (Γι’ αυτό υπήρχε η δυνατότητα να διακόπτεις την αποστολή μηνυμάτων, χωρίς να διαγράφεσαι από τη λίστα). Αλλά και λίγα σχετικώς μέλη να είχε μια λίστα, αν ήταν φλύαρα (ή αν ξεσπούσε κανένας καβγάς) τα μηνύματα ήταν πολλά -και έρχονταν όλα στο γραμματοκιβώτιο όλων των μελών, ενώ σε ένα φόρουμ το κάθε μέλος διαλέγει ποιο θρεντ θα διαβάσει. Βέβαια, αν έβλεπες ότι κάποιο ηλεμήνυμα είχε θέμα που δεν σε ενδιέφερε μπορούσες να μην το ανοίξεις, ενώ υπήρχε και το πλοκ για να μη βλέπεις καθόλου τους ενοχλητικούς.
Οι λίστες φιλοξενούνταν σε διακομιστές (σέρβερ), κυρίως πανεπιστημιακούς, και είχαν έναν ή περισσότερους διαχειριστές, που τους λέγαμε κοινώς «λίσταρχους». Η επικοινωνία με τον σέρβερ γινόταν με μέιλ, με τυποποιημένες εντολές του Unix. Όταν άρχισα να ασχολούμαι με το Διαδίκτυο, γύρω στα 1995 πρέπει να ήταν, έγινα σιγά σιγά μέλος σε καμιά εικοσαριά λίστες, και ακόμα είμαι μέλος σε δυο-τρεις, πανεπιστημιακές (π.χ. μία λίστα βυζαντινολόγων και άλλη μία νεοελληνιστών). Αλλά βέβαια το περισσότερο (από μιαν άλλη άποψη, το λιγότερο) ενδιαφέρον το είχαν οι λίστες γενικής συζήτησης. Μια τέτοια ήταν η Hellas List, που μέλη της είχε κυρίως Έλληνες φοιτητές (και μεταπτυχιακούς, κτλ.) που σπούδαζαν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, κυρίως αμερικάνικα. Λιγότερες ήταν οι ελληνικές λίστες που να εδρεύουν στην Ελλάδα.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 