Τότε που οι κοπέλες φορούσανε φουστάνια – 12 (μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου)

Εδώ και μερικούς μήνες άρχισα να δημοσιεύω, ύστερα και από τη δική σας ενθάρρυνση, ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα του πατέρα μου.

Οι δημοσιεύσεις γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη. Η σημερινή συνέχεια είναι η δωδέκατη, η προηγούμενη βρίσκεται εδώ.

Η δράση ξεκίνησε επί δικτατορίας και συνεχίζεται στη μεταπολίτευση. Ο Δήμος, ο κεντρικός ήρωας, είναι φιλόλογος που αρχικά υπηρετούσε σε κωμόπολη της Πιερίας. Έχει μια μπερδεμένη σχέση με τη ζωγράφο Έζμπα. Σήμερα περνάμε στο έβδομο κεφάλαιο.

ΕΦΤΑ

Η «ΠΕΤΡΙΑ»

Ο Δήμος, μετά την πίκρα εκείνου του τηλεφωνήματος είχε αποφασίσει να μην επικοινωνήσει ξανά με τη Βασιλική και, με τον άκαμπτο χαρακτήρα που είχε, θα τηρούσε την απόφασή του, άλλωστε και από εκείνη δεν είχε κανένα τηλεφώνημα ή άλλη είδηση. Τα σχέδιά του όμως τα ανέτρεψε η αιφνίδια επίσκεψη του Αντρέα και της Αναστασίας, που κουβαλήθηκαν απροειδοποίητα παραμονές των Χριστουγέννων. Χάρηκε πολύ που ανταμώθηκε με τους φίλους και κουμπάρους του και όταν εκείνοι του ανάγγειλαν πως ήρθαν με σκοπό να πάνε στον Άγιο Νεκτάριο και του πρότειναν να τους συνοδέψει, αμέσως ξέχασε την απόφασή του και δέχτηκε, με κάποιο καρδιοχτύπι είναι η αλήθεια, την πρότασή τους.

Πήγανε αυτή τη φορά με το δικό τους αμάξι, με το οποίο είχαν έρθει από τη Μακεδονία, γιατί τελικά ο Αντρέας, που ως τότε αποστρεφόταν την ιδέα να αποχτήσει και να οδηγεί αυτοκίνητο, πείσθηκε από την Αναστασία και πήρανε αμάξι, που μάθανε και οι δυο τους να το οδηγούν. Φτάσανε στην Αίγινα στις έντεκα το μεσημέρι και μόλις βγήκαν από το φέρυ μπωτ τράβηξαν κατευθείαν για το μοναστήρι του Αγίου Νεκταρίου. Μονάχα αφού η Αναστασία προσκύνησε τον Άγιο και ξεθύμανε, αυτός τηλεφώνησε στην Έζμπα.

«Πώς θα σου φαινόταν η εισβολή απρόσκλητων στο ερημητήριό σου;» της λέει χωρίς άλλη εισαγωγή, όταν άκουσε τη φωνή της να λέει «Εμπρός».

«Πότε ήρθες;» του λέει χαρούμενη

«Πριν δύο ώρες. Και δεν είμαι μόνος μου, έχω μαζί τον Αντρέα και τη γυναίκα του».

«Μα είναι παντρεμένος ο πολυτάλαντος φίλος σου;»

«Τώρα ναι, εγώ τους κουμπάριασα. Πέρσι που σου κουβαληθήκαμε, ήταν ακόμα ελεύθερος. Μήπως βρίσκεσαι σε περίοδο δημιουργίας και σου γίνουμε βάρος;»

«Μπα όχι, βέβαια δε συνεχίζεται η προηγούμενη περίοδος τεμπελιάς, αλλά δεν έχω πέσει με τα μούτρα. Θέλω οπωσδήποτε να σε δω. Σας περιμένω να φάμε μαζί».

Τους υποδέχτηκε το ίδιο εγκάρδια, όπως την προηγούμενη φορά. Μόλις τον αντίκρισε, με μουστάκι και μακριά μαλλιά, τον κοίταξε για μια στιγμή λίγο έκπληκτη, αλλά με βλέμμα φανερά επιδοκιμαστικό. Κατόπιν τον αγκάλιασε και τον φίλησε. Φιλιά αντάλλαξε όμως και με τον Αντρέα και με την Αναστασία. Με χαρά του ο Δήμος διαπίστωσε πως οι δυο γυναίκες ταίριασαν απόλυτα και μάλιστα η Αναστασία βοήθησε ενεργά τη Βασιλική στο κόψιμο της σαλάτας και το σερβίρισμα του φαγητού.

Advertisement

Όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες…

…εκείνοι τρώγανε βελανίδια, σύμφωνα με μια από τις εκδοχές. Ή, αν θέλετε, εκείνοι ζούσαν απάνω στα δέντρα. Ή, ζούσαν στις σπηλιές. Ή, τρώγανε βατόμουρα.

Εμείς βέβαια είμαστε οι Έλληνες, εκείνοι οι δυτικοευρωπαίοι, που τώρα μας έχουν ξεπεράσει και μας κουνάνε και το δάχτυλο. Το «εμείς» και το «εκείνοι» βέβαια σηκώνει πολύ νερό, κατά πόσο δηλαδή οι σημερινοί κάτοικοι αυτής της περιοχής όπου χτίστηκε πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Παρθενώνας είμαστε πράγματι απόγονοι εκείνων που τον έχτισαν (πιο σωστά, που αποφάσισαν να χτιστεί, διότι δούλοι θα τον έχτισαν υποθέτω). Αλλά δεν θα το εξετάσουμε σήμερα αυτό το ζήτημα. Μόνο το ρητό θα εξετάσουμε.

Το ρητό λοιπόν δηλώνει ότι όταν οι πρόγονοί μας δημιουργούσαν έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό, οι πρόγονοι των άλλων βρίσκονταν σε πολύ χαμηλότερο στάδιο ανάπτυξης, ακόμα στο τροφοσυλλεκτικό στάδιο, αφού δεν καλλιεργούσαν ακόμα αλλά απλώς έτρωγαν καρπούς από τα δέντρα.

Όπως είπα, η δεύτερη πρόταση του ρητού εμφανίζεται σε διάφορες εκδοχές. Υπάρχουν όμως και χιουμοριστικές παραλλαγές, όπως ότι όταν εκείνοι έτρωγαν βατόμουρα (ή βελανίδια) εμείς είχαμε ανεβάσει χοληστερίνη, ενώ κάποτε εγώ είχα πει μια δικής μου επινόησης παραλλαγή, πως όταν εμείς χτίζαμε λασποκαλύβες, εκείνοι έχτιζαν Πυραμίδες -διότι βέβαια υπάρχουν και πιο αρχαίοι από εμάς.

Το ρητό, στην κανονική του βερσιόν, εννοώ με Παρθενώνες και με βελανίδια, έγινε διάσημο όταν λέγεται ότι το είπε ο Νίκος Αθανασόπουλος, αναπλ. υπουργός Οικονομικών, περί το 1986, σε έναν αξιωματούχο της (τότε) ΕΟΚ, τον Βέλγο Εμίλ Μένενς, που είχε έρθει να ερευνήσει την καταγγελία για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι που βαφτίστηκε ελληνικό για να γλιτώσουν κάποιοι δασμούς. Αν δεν θυμάστε την υπόθεση, εδώ υπάρχει μια εξιστόρηση.

Τελικά ο Αθανασόπουλος πέρασε από Ειδικό Δικαστήριο, καταδικάστηκε και ήταν ο μόνος υπουργός της δεκαετίας του 1980 που κάθισε στη φυλακή -για 19 μήνες μάλιστα. Πολύ σύντομα επανήλθε στην πολιτική και επανεκλέχτηκε βουλευτής.

Βέβαια, δεν ανήκει στον Αθανασόπουλο η πατρότητα της φράσης. Κι άλλοι παλιότερα, έχουν πει ακριβώς την ίδια φράση ή περίπου την ίδια, ενώ κι άλλοι την επανέλαβαν αργότερα.

Τις προάλλες, στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ, ο Μάνος Λαμπίδης έβαλε το εξής κουίζ:

Πάμε λίγο πίσω στο χρόνο, στο 1964, και στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου. Η συζήτηση για το νομοσχέδιο κράτησε περίπου ένα μήνα (τον ατελείωτο είχε) και στη διάρκεια αυτής ειπώθηκε ένα πολύ γνωστό ελληνικό ρητό:

«Αυτό μας γεννά την υπερηφάνειαν, διότι ημείς, εκτίζαμεν των Παρθενώνα, ή επαίζαμε τα έργα του Αισχύλου, άλλοι λαοί, όπως είναι λ.χ. οι φίλοι και προστάτες μας Άγγλοι, ζούσαν ως οι πίθηκοι μέσα εις τα σπήλαια και τα δάση της Οξφόρδης…»

Ποιος το είπε;

Χρόνια πολλά στον Αντώνη και στην Αντωνία!

Σήμερα έχουμε 17 Ιανουαρίου, του αγίου Αντωνίου -γιορτάζουν ο Αντώνης και η Αντωνία λοιπόν. Οπότε, ταιριάζει να τους αφιερώσουμε το σήμερινό άρθρο, υπό τύπον δώρου.

Θα το ξέρετε ότι στο ιστολόγιο συνηθίζουμε να δημοσιεύουμε άρθρα, αφιερωμένα σε ονόματα, τη μέρα της γιορτής τους, και με τον καιρό έχουμε καλύψει τα περισσότερα διαδεδομένα αντρικά και γυναικεία ονόματα -τη Μαρία και την Άννα, τον Δημήτρη και τη Δήμητρα, τον Γιάννη, τον Γιώργο, τον Νίκο, τον Κώστα και την Ελένη, τον Στέλιο και τη Στέλλα, τον Χρίστο (ή Χρήστο) και την Κατερίνα. Από τα λιγότερο συχνά έχουμε αφιερώσει άρθρο στον Σπύρο και στον Θανάση (που γιορτάζει αύριο) και στον Σταύρο, ενώ παλιότερα στον Θωμά, στον Στέφανο και στον Χαράλαμπο. Τελευταίο τέτοιο άρθρο ήταν, πέρυσι το καλοκαίρι, στην Παρασκευή και τον Παρασκευά.

Σύμφωνα με μια κατάταξη των ελληνικών ονομάτων, το ανδρικό όνομα Αντώνης είναι από τα ονόματα μεσαίας συχνότητας: έρχεται στην 16η θέση, ανάμεσα στον Σπύρο και στον Μανώλη. Το γυναικείο Αντωνία είναι κάπως λιγότερο συχνό, αφού βρίσκεται στην 38η θέση των γυναικείων, ανάμεσα στη Νίκη και στην Ουρανία.

Ετυμολογικά, το όνομα Αντώνιος (η επίσημη μορφή του) είναι λατινικής προέλευσης. Θα θυμάστε από την ιστορία τον Μάρκο Αντώνιο, που ήταν μέλος της τριανδρίας στη Ρώμη μετά τη δολοφονία του Καίσαρα και έγινε εραστής της Κλεοπάτρας -και βέβαια το καβαφικό «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον».

Στην αρχαία Ρώμη, το όνομα Antonius ήταν οικογενειακό όνομα (gens), αντίστοιχο ας πούμε του δικού μας επωνύμου, αν και οι Ρωμαίοι είχαν και τρίτο όνομα, το cognomen, που κι αυτό στο επώνυμο αντιστοιχεί. Το οικογενειακό όνομα δείχνει την καταγωγή από έναν κοινό πρόγονο και οι Αντώνιοι της Ρώμης ήθελαν να κατάγονται από τον Ηρακλή: «ἦν δὲ καὶ λόγος παλαιὸς Ἡρακλείδας εἶναι τοὺς Ἀντωνίους, ἀπ’ Ἄντωνος παιδὸς Ἡρακλέους γεγονότας», όπως λέει ο Πλούταρχος στον Βίο του Αντωνίου. Η ετυμολογία του ονόματος στα λατινικά είναι άγνωστη -πιθανώς ετρουσκικής αρχής, λένε τα λεξικά.

Στα ελληνικά ο Αντώνης είναι το δεύτερο συχνότερο όνομα λατινικής προέλευσης. Το πρώτο, αρκετά συχνότερο, σας το αφήνω για κουίζ.

Με τον χριστιανισμό, το όνομα έγινε δημοφιλές χάρη στον άγιο Αντώνιο (έζησε περίπου από το 250 ως το 356) που ήταν ο θεμελιωτής του μοναχισμού στην Ανατολή και που ασκήτεψε στην έρημο επί πολλές δεκαετίες, όπου έγινε στόχος του πονηρού πνεύματος, που του έστελνε λάγνες οπτασίες για να τον κάνει να αμαρτήσει ή εξαπέλυε εναντίον του σμήνος δαιμόνων.

Αυτά τα έγραψε ο μέγας Αθανάσιος στον βίο του Αντωνίου, που έγινε εξαιρετικά δημοφιλές ανάγνωσμα, ίσως λόγω των σκανδαλιστικών λεπτομερειών. Το θέμα του Πειρασμού του αγίου Αντωνίου ενέπνευσε πολλούς πίνακες από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα, αλλά και αργότερα, μέχρι και τον Σαλβατόρ Νταλί. Διάλεξα, για να συνοδέψω το άρθρο μας, έναν νεανικό πίνακα του Μιχαήλ Άγγελου (αντιγραφή απο χαρακτικό του Σονγκάουερ).

Σε αυτόν τον πίνακα, Άγγελοι ξεκίνησαν να ανυψώσουν τον Άγιο Αντώνιο στους ουρανούς, αλλά έπεσαν σε ενέδρα δαιμόνων, οι οποίοι προσπαθούν να αρπάξουν τον άγιο. Φοβερά πράγματα.

Οπότε, το όνομα έγινε δημοφιλές σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως την Ιταλία και την Ισπανία (κάπου ειδα ότι το Antonio ειναι το δεύτερο συχνότερο αντρικό όνομα στην Ισπανία). Στην Αγγλία υπάρχει η παραλλαγή Anthony, αντί του Antony -αυτό το h προστέθηκε τον 17ο αιώνα όταν κάποιος λόγιος ετυμολόγησε το όνομα από το ελληνικό άνθος (anth-). Στην Αγγλία το 1944 το Anthony ήταν το 6ο δημοφιλέστερο ανδρικό όνομα, αλλά έκτοτε έχει υποχωρήσει σε δημοτικότητα. Πολύ κοινό και το χαϊδευτικό Tony (ο Αντώνης Αμπατιέλος ήταν γνωστός ως Tony στην Αγγλία). Το όνομα υπάρχει και στις σλαβικές χώρες -ο Τσέχοφ ας πούμε.

Οι πόλεις του νεαρού Μίκη (απόσπασμα από τους Δρόμους του Αρχάγγελου)

Καθώς τιμούμε ακόμα τον μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη, σκέφτηκα για σήμερα, στο καθιερωμένο λογοτεχνικό μας κυριακάτικο άρθρο, να δημοσιεύσω ένα δικό του κείμενο. Από το δίτομο αυτοβιογραφικό του έργο «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου», που είχε κυκλοφορήσει στα μέσα της δεκαετίας του 1980 από τον Κέδρο, διάλεξα ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι από την αρχή (σελίδες 15-25 του πρώτου τόμου). Σημειώνω ότι έχει κυκλοφορήσει και δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση της αυτοβιογραφίας του Μίκη, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, αλλά δεν ξέρω κατά πόσον υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στο απόσπασμα που δημοσιεύω εδώ.

Ο Μίκης Θεοδωράκης στο απόσπασμα αυτό διηγείται τις επαρχιακές πόλεις που γνώρισε στα παιδικά του χρόνια και τα ταξίδια που έκανε με το πλοίο, καθώς, επειδή ο πατέρας του ήταν ανώτερος υπάλληλος, είχαν αλλάξει πολλές φορές τόπο διαμονής στις δεκαετίες του 20 και του 30.

Οι απόψεις για την καθυστέρηση και την κακή εικόνα που παρουσίαζαν οι επαρχιακές πόλεις του μεσοπολέμου ίσως φανούν υπερβολικές, διασταυρώνονται όμως από άλλα κείμενα της εποχής και αφηγήσεις άλλων παρατηρητών, το ίδιο και η άποψη για τα πιο πολιτισμένα Επτάνησα.

Σημειώνω ακόμα ότι ο Γιαννάκης, ο αδελφός του συνθέτη, δηλαδή ο δημοσιογράφος Γιάννης Θεοδωράκης, που έχει γράψει μερικούς εξαιρετικούς στίχους τραγουδιών του Μίκη, ήταν επτά χρόνια νεότερος.

Μετέτρεψα σε μονοτονικό αλλά άφησα ως επί το πλείστον την ορθογραφία του πρωτοτύπου. Όλο και κάποιο λαθάκι θα έχει ξεφύγει όμως, το κείμενο είναι μεγάλο.

Ας μην ξεγελιόμαστε… Από κείνο που λέμε «μουσική υποδομή», η Ελλάδα, ιδιαίτερα εδώ και μισό αιώνα, δεν είχε ίχνος… Συμφωνικές ορχήστρες. Χορωδίες. Συναυλίες. Ωδεία. Μουσικές εκδόσεις. Όλ’ αυτά, πράγματα άγνωστα στην ελληνική επαρχία.

Ούτε φυσικά υπήρχε και ραδιόφωνο, για να έχεις, όπως σήμερα, διάφορα μουσικά ακούσματα. Kι εγώ υπήρξα γέννημα θρέμμα αυτής της άγνωστης γης, της μυθικής χώρας, που λέγεται ελληνική επαρχία. Δείτε πίνακα πόλεων και ημερομηνιών για να καταλάβετε καλύτερα: Γεννήθηκα στη Χίο. Έτος 1925. Μετά: Μυτιλήνη, 1925-1928. Σύρος και Αθήνα, 1929. Γιάννενα, 1930-32. Αργοστόλι, 1933-36. Πάτρα, 1937-38. Πύργος, 1938-39. Τρίπολη, 1939-43. Αθήνα, 1943.

Mόνο σ’ ένα καπρίτσιο -να πρόσθετα τη φράση «παρά φύσιν»;- θα μπορούσε να αποδοθεί το γεγονός, ότι ένα παιδί, που έζησε από τη Χίο έως την Αθήνα τα πρώτα του δεκαοχτώ χρονιά, οδηγήθηκε στη μουσική… Επομένως, συμπέρασμα πρώτον: η περίπτωσή μου παρουσιάζει κοινωνιολογικό ενδιαφερον… Εμείς, απ’ όπου περάσαμε, δεν είχαμε σχέση ούτε με τις «κομ­πανίες», που έπαιζαν «λαϊκή μουσική» — ο Θεός ξέρει ποιος τις ήξερε τότε – δεν ξέραμε τα λαϊκά όργανα, μπουζούκι, μπαγλα­μά ή βιολί. Συμφωνικές ορχήστρες, ναι, είδαμε στα 1942, στο πανί του κινηματογράφου και τότε «αλλάξαμε ζωή» — αλλά αυτά για αργότερα. Με τα σημερινά μέτρα, δεν υπάρχει ελληνι­κό χωριό να συγκριθεί με την ελληνική πόλη του 1930 ή του 1940… Μόνο στην Αφρική, στην Ασία και στη Νότια Αμερική θα βρούμε σήμερα απομακρυσμένα χωριά, που να μοιάζουν με τα Γιάννενα του 1932 ή με την Τρίπολη του 1942…

Όταν πρωτομπήκα στο δημοτικό στα Γιάννενα, όλα τα παιδιά ήταν ξυπόλυτα και παρ’ ότι τα κεφάλια τους περασμένα με την «ψιλή», οι ψείρες έτρεχαν λεφούσια. Οι τούρκικοι μαχαλάδες, ή τα καντούνια, είχαν λάσπες χαρμάνι με κατρουλιά, γιατί φυσι­κά υπόνομοι και τέτοια ήταν άγνωστα πράγματα για την εποχή. Φαντάσου τι ήταν τότε το ελληνικό χωριό. Ο πατέρας μου, Γενικός Γραμματέας στη Γενική Διοίκηση Ηπείρου, περνούσε τον πιο πολύ καιρό του στην ύπαιθρο. Συναισθηματικός, καλόψυ­χος που λέμε, είχε βάλει σκοπό της ζωής του να κάνει δρόμους «για να πάει ο πολιτισμός», να φτιάξει υδραγωγεία και γενικώς αρδευτικά έργα και, σε καμιά ακραία περίπτωση, να πάει και το ηλεκτρικό. Μ’ έπαιρνε μαζί του στη Βήσσανη, στην Παραμυθιά, στο Μέτσοβο, με το μοναδικό αυτοκίνητο, κουπέ Φορντ, που υπήρχε τότε σε όλη την Ήπειρο, με σοφέρ το Βάνια, κι όταν σταματάγαμε στην πλατεία, μια βαθιά σιωπή έπεφτε στο χωριό. Οι μεγάλοι γουρλώνανε τα μάτια τους και τα παιδιά τρέχανε να κρυφτούνε. Τί θηρίο ήταν αύτό! Όπως μια κοπέλα που πήραμε στην Πάτρα —ως δεκαπέντε χρονών έβοσκε γίδια- και μόλις είδε πλοίο στη θάλασσα, έβαλε τις φωνές… Μιλάμε δηλαδή για τερατώδη γεγονότα, Ας μη λέμε λοιπόν εξυπνάδες…

Τεταρτοσεπτεμβριανά μεζεδάκια

Τριτοσεπτεμβριανός υπάρχει, ο αναφερόμενος στην 3η Σεπτεμβρίου. Υπάρχει και τεταρταυγουστιανός, για το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Οπότε αναλογικά κατασκευάζουμε τον τεταρτοσεπτεμβριανό για τον τίτλο του σημερινού πολυσυλλεκτικού μας άρθρου, επειδή ήθελα κάτι το ουδέτερο, το ημερολογιακό, καθώς τα άλλα γεγονότα επισκιάστηκαν από τον θάνατο του μέγιστου Μίκη Θεοδωράκη.

* Τον οποίο Μίκη όλοι τίμησαν, άλλοι ειλικρινά κι άλλοι υποκριτικά. Έγραψα πολλά και ο ξένος τύπος. Και εδώ έκανε το θαύμα του ο Σκάι, που λογόκρινε στη μετάφραση τη Νιου Γιορκ Τάιμς.

Έγραψε η ΝΥΤ: Mikis Theodorakis, Greek Composer and Marxist Rebel και μετέφρασαν «ο Έλληνας συνθέτης και επαναστάτης», διότι το «μαρξιστής» φαίνεται πως παραπήγαινε.

(Την ίδια μέρα με τον Μίκη σκοτώθηκε πολύ νέος ο ράπερ Mad Clip. Ο υπουργός Στέλιος Πέτσας ανακάλυψε «εκατομμύρια fans»!).

* Φίλος που δηλώνει φανατικός με το Star Trek μου στέλνει άρθρο του Γιάνη Βαρουφάκη από τον Οικονομικό Ταχυδρόμο, με θέμα το Αφγανιστάν, στο οποίο ο Βαρουφάκης συγκρίνει την κρίση του ιμπεριαλισμού και τις επεμβάσεις σε ξένες χώρες με κάποια χαρακτηρικά επεισόδια του Star Treκ που αφορούν τη μη παρέμβαση στα κοινά ειδικά των αναπτυσσόμενων εξωγήινων πολιτισμών, αλλά με κάποιες εξαιρέσεις και αστερίσκους.  Μόνο που στο άρθρο παρατίθεται σε παρένθεση ο αγγλικός όρος «Prime Direction».

Όπως όμως ξέρουν όλοι οι τρέκηδες, ο πρωτότυπος όρος είναι «Prime Directive». Λάθος του Βαρουφάκη; Όχι, διότι ο Βαρουφάκης το άρθρο το έγραψε στα αγγλικά, και αν ανατρέξετε στο πρωτότυπο θα δείτε ότι αναφέρεται σωστά το Prime Directive! Aκατανόητη είναι η αλλαγή στη μετάφραση, που βέβαια εκθέτει άδικα τον συγγραφέα. Σημειώνω επίσης ότι, αν προσέξετε, στο κείμενο ο επίμαχος όρος αποδίδεται στα ελληνικά άλλοτε «πρωτεύουσα οδηγία» και άλλοτε «πρωταρχική οδηγία», μια ασυνέπεια για την οποία πάλι δεν ευθύνεται ο Βαρουφάκης.

* Κι ένα μεταφραστικό, από την αυτόματη μετάφραση που κάνει το γκουγκλ όταν αναζητάτε ορισμένους όρους.

To Καϊπιρίνια λοιπόν είναι φτιαγμένο «με cachaça, ζάχαρη και ασβέστη». Χάλια θα είναι, αηδιαστικό, αλλά και ακατάλληλο προς πόση. Πώς το αντέχουν;

Το αντέχουν, επειδή lime είναι βέβαια ο ασβέστης, αλλά στην πτωχή αγγλική με τις ελάχιστες λέξεις lime είναι επίσης το λάιμ, αυτό το μικρό αδερφάκι του λεμονιού, μοσχολέμονο ή όπως αλλιώς το λέμε στην τρισχιλιετή.

Οπότε, αν θέλετε να φτιάξετε καϊπιρίνια στο σπίτι, μην βάλετε ασβέστη!

* Πέθανε και ο Άκης Τσοχατζόπουλος και με την ευκαιρία ήρθε στην επιφάνεια ένα παλιό ορθογραφικό δίλημμα. Στη νεκρολογία του γράφτηκε ότι «Ο Άκης Τσοχατζόπουλος υποστήριξε το μοντέλο της διαρχίας, ζητώντας ασυμβίβαστο μεταξύ των αξιωμάτων του πρωθυπουργού και του προέδρου του κόμματος» και ο φίλος που το είδε αναρωτήθηκε «διαρχία ή δυαρχία»;

Ο κανόνας, όπως είχαμε δει σε παλιότερη συζήτηση στη Λεξιλογία, είναι ότι τα παράγωγα του δύο γράφονται με δυ-, έτσι έχουμε δυάδα, δυάρι, δυϊκός, δυϊσμός, συνδυάζω. Όμως τα σύνθετα του δύο γράφονται με δι- κι έτσι έχουμε διμέτωπος, δίστιχο, δίγλωσσος και, επομένως, διαρχία.

Το ΛΚΝ έχει μόνο τη δυαρχία, κακώς.

* Η φωτογραφία που βλέπετε είναι από το βιβλίο «Αστυνομία της Μνήμης», της Γιόκο Ογκάουα, σε μετάφραση Χίλντας Παπαδημητρίου.

Δεν θα κρίνω τη μετάφραση καθαυτή αλλά μια γλωσσική επιλογή στην πρώτη πρόταση της πρώτης παραγράφου:

Περιττό να πω ότι ούτε ένα λουλούδι είχε απομείνει στον ροδώνα.

Περιττό να πω ότι αυτή η σύνταξη, η αποφυγή της διπλής άρνησης μου φαίνεται αντιγραμματική και ξεκάθαρα λανθασμένη στα νέα ελληνικά.

Αυτός ο «τρόμος της διπλής άρνησης» (νομίζω ότι ο Γιάννης Χάρης έπλασε τον όρο) είναι μάλλον επιρροή των αγγλικών, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν ταιριάζει στη γλώσσα μας.

Μίκης Θεοδωράκης (1925-2021)

Πέθανε χτες, πλήρης ημερών όπως το θέλει η έκφραση, ο μεγάλος Μίκης Θεοδωράκης, ο τελευταίος ίσως των μεγάλων της γενιάς του. Δεν ήταν μόνο σημαντικότατος συνθέτης, τόσο της σοβαρής μουσικής όσο και της λαϊκής-έντεχνης, είχε και πολιτική δράση σε όλη του τη ζωή -και ενώ συμπορεύτηκε τον περισσότερο καιρό με την αριστερά, ήταν ελεύθερο ηλεκτρόνιο που κατά καιρούς βρεθηκε και σε άλλους χώρους, έως και την ανάληψη υπουργικού θώκου στην κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1990.

O Θεοδωράκης σημάδεψε τη γενιά μου, αλλά και την προηγούμενη και την επόμενη. Για πολλά χρόνια ήταν ένας από τους γνωστότερους Έλληνες στο εξωτερικό, ίσως ο γνωστότερος. Την περίοδο της δικτατορίας, οι κασέτες του κυκλοφορούσαν παράνομα χέρι με χέρι και μας εμψυχωναν, ενώ οι γονείς μου στις εκδρομές μας με το αυτοκίνητο τραγουδούσαν μεγαλόφωνα τα απαγορευμένα του τραγούδια, νουθετώντας μας να μην διανοηθούμε να τα επαναλάβουμε μπροστά σε κόσμο.

Λεξιλογώντας για το φεγγάρι και την πανσέληνο

Χτες είχαμε πανσέληνο και δημοσιεύσαμε ένα χρονογράφημα του Βάρναλη στο ιστολόγιο, αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε σήμερα θα αποκαταστήσουμε την ισορροπία και θα δούμε τα λεξιλογικά της πανσελήνου, της σελήνης και του φεγγαριού.

Είναι βέβαια τεράστιο το θέμα, ακόμα κι αν περιοριστούμε στα αυστηρώς λεξιλογικά, οπότε δεν θα προσπαθήσω καν να το καλύψω -τι τα έχουμε τα σχόλιά σας;

Και να ξεκινήσουμε από τη λέξη που πρωταγωνιστούσε χτες, την πανσέληνο. Είναι λέξη της κλασικής αρχαιότητας, με την ολοφάνερη προέλευση από παν + σελήνη. Η πανσέληνος, ως λέξη, έχει φυσικά μεγάλη παρουσία στην αρχαία γραμματεία, ενώ υπάρχει μία και μοναδική εμφάνιση του τύπου «πασσέληνος» -μία αλλά σημαδιακή, αφού εμφανίζεται στο έβδομο βιβλίο του Θουκυδίδη, στη σικελική εκστρατεία, όταν οι Αθηναίοι ανέβαλαν την αναχώρησή τους επειδή έτυχε έκλειψη σελήνης, τέλη Αυγούστου και τότε, ενώ ήταν πανσέληνος (που είναι υποχρεωτικό η έκλειψη να συμβεί σε πανσέληνο, όπως μας είπε προχτές ο Άγγελος): καὶ μελλόντων αὐτῶν, ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀποπλεῖν ἡ σελήνη ἐκλείπει· ἐτύγχανε γὰρ πασσέληνος οὖσα. Ο Νικίας τότε επηρεαστηκε απο τους μάντεις και έδωσε διαταγή να αναβάλουν για 27 μέρες την αναχώρηση -και ήρθε η τελική καταστροφή.

Η σελήνη λοιπόν, που υπάρχει στην πανσέληνο, ή σελάνα όπως είναι ο δωρικός τύπος και σελάννα ο αιολικός τύπος, είναι λέξη αρχαία, ήδη ομηρική. Μάλιστα, στο Σ της Ιλιάδας εμφανίζεται και η πανσέληνος, αλλά όχι ως λέξη: ἠέλιόν τ᾽ ἀκάμαντα σελήνην τε πλήθουσαν (Σ484 – τον ήλιο τον ακούραστο, τ’ ολόγιομο φεγγάρι, στη μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή).

Στον Όμηρο, αλλά και αλλού, εμφανίζεται και άλλη μια λέξη για τον δορυφόρο της Γης: η μήνη, που συνδέεται με τον μήνα και με το σεληνιακό ημερολόγιο που είχαν πολλοί λαοί. Σταδιακά εκτοπίστηκε από τη σελήνη. Η αντικατάσταση αυτή, λέει το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, είναι συχνή στις λεγόμενες λέξεις-ταμπού, και σχετίζεται με τη σύνδεση της σελήνης με υπερφυσικά φαινόμενα.

Γιάννης Πουλόπουλος (1941-2020)

Φεύγουν ένας-ένας εκείνοι που σημάδεψαν την εφηβεία και τα νιάτα μας.

Χτες μάθαμε τη θλιβερότατη είδηση του θανάτου του Γιάννη Πουλόπουλου, του τραγουδιστή που, ίσως περισσότερο από κάθε άλλον συνδέθηκε με το Νέο Κύμα και που πρωταγωνίστησε στη χρυσή δεκαπενταετία του ελληνικού τραγουδιού.

Ο Πουλόπουλος γεννήθηκε στην Καρδαμύλη, και έζησε παιδικά και νεανικά χρόνια στο Περιστέρι. Έχασε μικρός τη μητέρα του. Από τα δεκάξι του χρόνια έπαιζε τερματοφύλακας στον Άγιο Ιερόθεο ενώ δούλευε οικοδόμος και πήγαινε σε τεχνική σχολή για να γίνει ηλεκτρολόγος. Εχοντας εμπιστοσύνη στη φωνή του, πήγαινε σε ακροάσεις της Κολούμπια και γύρω στο 1962 μπήκε στο στούντιο αν και τελικά οι ηχογραφησεις δεν κυκλοφόρησαν σε δίσκο. Σε μια νέα ακροόαση που έκανε η Κολούμπια για να ξεσκαρτάρει τον κατάλογο των αρχάριων τραγουδιστών της τον πρόσεξε ο Μίκης Θεοδωράκης και του έδωσε τρία τραγούδια στο θεατρικό έργο «Η γειτονιά των αγγέλων» το 1963 («Στρώσε το στρώμα σου για δυο», «Δόξα τω Θεώ» και «Το ψωμί είναι στο τραπέζι»), που ήταν και οι πρώτες του δισκογραφήσεις:

Αντιφασιστικά μεζεδάκια

Μια και σήμερα γιορτάζουμε τα 75 χρόνια από τη μέρα της αντιφασιστικής νίκης, είπα να δώσω αυτόν τον τίτλο στο εβδομαδιαίο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, παρόλο που το περιεχόμενό του δεν έχει καμιά σχέση με την επέτειο. Έτσι, για να μην ξεχνάμε την 9η Μαΐου 1945.

Στο μεταξύ προχωράμε με ολοένα και πιο γρήγορα βηματα στην άρση των περιοριστικών μέτρων, κάτι που μας προσφέρει και το πρώτο μεζεδάκι μας, που είναι γεωγραφικό.

* Φίλος του ιστολογίου διαφωνεί με τη διατύπωση που χρησιμοποίησε ο Νικ Χαρντ, δηλαδή ο υφυπουργός κ. Νίκος Χαρδαλιάς σε πρόσφατη ανακοίνωσή του (εφόσον βέβαια έχουν μεταφερθεί σωστά στο ρεπορτάζ):

Όπως είπε, οι μετακινήσεις είναι ελεύθερες εντός λεκανοπεδίου, δηλαδή ένας κάτοικος της Δυτικής Αθήνας όπως το Περιστέρι μπορεί να μετακινηθεί στο Σούνιο, ο κάτοικος της Νέας Μάκρης μπορεί να πάει στην Μάνδρα. Οι κάτοικοι του Πειραιά μπορούν να πάνε στον Κάλαμο.

Οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου όμως, δεν μπορούν να μετακινηθούν στα νησιά του Αργοσαρωνικού, στην Αίγινα, στη Σαλαμίνα, στο Αγκίστρι, στον Πόρο, στις Σπέτσες, όπως επίσης στον Δήμο Τροιζήνας ή στα νησιά των Κυθήρων και των Αντικυθήρων.

Λέει ο φίλος μου:

Να του πει κάποιος ότι ούτε το Σούνιο, ούτε η Νέα Μάκρη, ούτε η Μάντρα, ούτε ο Κάλαμος περιλαμβάνονται στο Λεκανοπέδιο, το οποίο βέβαια οριοθετείται από τον Υμηττό, την Πεντέλη, την Πάρνηθα και το Αιγάλεω; Προφανώς εννοούσε ότι επιτρέπονται οι μετακινήσεις στο ηπειρωτικό έδαφος της Περιφέρειας Αττικής, αλλά όχι στα νησιά της!

Η Βικιπαίδεια δίνει δίκιο στον φίλο μου.

* Φίλος εκπαιδευτικός το έστειλε αυτό, πρέπει να προέρχεται από κάποια υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας.

To λάθος είναι βέβαια συνηθισμένο, αλλά να το βλέπουμε σε ανακοίνωση υπουργείου, και μάλιστα του συγκεκριμένου υπουργείου, ενοχλεί.

Μηνολόγιον Απριλίου 2019

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που το έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Δε 1 Του βαρώνου Μυγχάουζεν και των ανιδιοτελώς ψευδομένων
Τρ 2 Διεθνής ημέρα παιδικού βιβλίου
Τε 3 Γενέσιον Θεοδώρου Κολοκοτρώνη του στρατηλάτου
Πε 4 Γενέσιον Ανδρέου Ταρκόφσκη και αυτοκτονία Δημητρίου Χριστούλα
Πα 5 Ιακώβου Καζανόβα του μεγάλου εραστού
Σα 6 Του ζωγράφου Ραφαήλου
Κυ 7 Παγκόσμια ημέρα υγείας – Ιπποκράτους του Κώου
Δε 8 Γενέσιον Ιακώβου Μπρελ
Τρ 9 † Φραγκίσκου Βάκωνος
Τε 10 Θρίαμβος Σπυρίδωνος Λούη του ωκύποδος
Πε 11 Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου εις το Διάστημα
Πα 12 Τα μεγάλα Διονύσια
Σα 13 Βαρούχ Σπινόζα του προδρόμου του Διαφωτισμού και Σαμουήλ Μπέκετ γενέσιον
Κυ 14 † Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι αυτοχειριασμός
Δε 15 Λεονάρδου ντα Βίντσι
Τρ 16 † Γεωργίου Βιζυηνού, το τελευταίον της ζωής του ταξίδιον
Τε 17 Γενέσιον Κωνσταντίνου Καβάφη και τελευτή Νίκου Παπάζογλου και Δημήτρη Μητροπάνου
Πε 18 † Αλβέρτου Αϊνστάιν τελευτή
Πα 19 † Καρόλου Δαρβίνου
Σα 20 Ιωάννου Ιακώβου Ρουσώ και του Κοινωνικού Συμβολαίου
Κυ 21 Βεβήλωσις του Φοίνικος (αποφράς ημέρα)
Δε 22 † Γουλιέλμου Σαιξπήρου του μεγάλου δραματουργού
Τρ 23 † Τελευτή Γεωργίου Καραϊσκάκη. Και παγκοσμία ημέρα του βιβλίου
Τε 24 Της γενοκτονίας των Αρμενίων
Πε 25 † Μαγελάνου του εξερευνητού
Πα 26 Γενέσιον Ευγενίου Ντελακρουά
Σα 27 Γενέσιον Αδαμαντίου Κοραή του Διαφωτιστού
Κυ 28 Μιχαήλ Λομονόσωφ
Δε 29 † Κωνσταντίνου Καβάφη του ανεπαναλήπτου
Τρ 30 Μαρίας Πολυδούρη τελευτή.

Να διευκρινίσω εδώ ότι η νίκη του Σπύρου Λούη στην Ολυμπιάδα του 1896 έγινε, με το τότε ημερολόγιο, στις 29 Μαρτίου. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι ένα διεθνές γεγονός, και επειδή την ίδια μέρα το μηνολόγιο τιμά τη μνήμη ενός δικού μας προσώπου, προτίμησα να τιμήσω τον Λούη με το νέο ημερολόγιο, αλλά ας έχουμε κατά νου την αλλαγή των ημερολογίων.

Στρουθοκαμηλισμός

Σε πρόσφατη ανοιχτή επιστολή του προς τους 300 βουλευτές, ο Μίκης Θεοδωράκης, εκφράζοντας την αντίθεσή του στη Συμφωνία των Πρεσπών, ανέφερε ανάμεσα στα άλλα:

Η κυβέρνηση αγνόησε και τους κινδύνους και τον ελληνικό λαό και, χωρίς καμία λογική, αποφάσισε να προχωρήσει, με κάθε κόστος. Για ένα θέμα στο οποίο δεν έχουμε κανένα απολύτως λόγο να κάνουμε πίσω, ένα θέμα που δεν χρειάζεται να «λυθεί» γιατί για την Ελλάδα είναι λυμένο.

Επομένως, σύμφωνα με τον Μίκη Θεοδωράκη, και δυστυχώς σύμφωνα με μεγάλη μερίδα του ελληνικού πολιτικού κόσμου και των συμπολιτών μας, το ζήτημα του ονόματος της γειτονικής χώρας «είναι λυμένο» και δεν χρειάζεται να «λυθεί» (τα τελευταία εισαγωγικά είναι του Μίκη).

Λίγο μετράει για τον Μ.Θ. και για όλους τους αρνητές της πραγματικότητας, ότι 140 χώρες έχουν αναγνωρίσει τη γειτονική χώρα με το συνταγματικό της όνομα, Δημοκρατία της Μακεδονίας. Όπως άλλωστε επισημαίνει ο ίδιος ο Μίκης σε επόμενο σημείο της επιστολής του:

Δεν έχει σημασία αν υπάρχουν χώρες που αναγνώρισαν τα Σκόπια με το όνομα «Μακεδονία» παραβλέποντας ότι έτσι γελοιοποιούνται μπροστά στην ιστορία. Θυμηθείτε το παράδειγμα της Δυτικής Γερμανίας, που δεν αναγνώρισε ώς το τέλος την Ανατολική Γερμανία παρά το ότι δεκάδες χώρες είχαν συνάψει μαζί της διπλωματικές σχέσεις, θεωρώντας πως δεν μπορεί η αποδοχή από τους άλλους να παραχαράξει τελεσίδικα την ιστορία χωρίς τη δική τους νομιμοποίηση.

Εδώ, ο Μ.Θ. επαναλαμβάνει μια ιστορική ανακρίβεια, που διακινούν οι αρνητές της πραγματικότητας τον τελευταίο καιρό. Βέβαια, είναι θλιβερό να βλέπει κανείς κάποιον που έχει θητεύσει δεκαετίες στην κομμουνιστική αριστερά να θεωρεί ότι η ύπαρξη της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας αποτελούσε ή διεκδικούσε παραχάραξη της γερμανικής ιστορίας, και εκτός αυτού η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο Γερμανιών δεν έχει και πολύ μεγάλη σχέση με το Μακεδονικό ζήτημα, αλλά πριν προχωρήσουμε είναι χρήσιμο να επισημάνουμε κι αυτήν την ανακρίβεια.

Είναι ακριβές ότι η Δυτική Γερμανία τις πρώτες δεκαετίες αρνιόταν απολύτως να αναγνωρίσει την ΛΔ της Γερμανίας. Θεωρούσε ότι είναι παράνομο κράτος, και την αποκαλούσαν «σοβιετική ζώνη κατοχής» ή «Ανατολική ζώνη». Ήταν το λεγόμενο «δόγμα Χαλστάιν» -μάλιστα, αρχικά η Δυτική Γερμανία αρνιόταν τις σχέσεις με οποιοδήποτε κράτος είχε αναγνωρίσει τη ΛΔΓ, κάνοντας αναγκαστική εξαίρεση για την ΕΣΣΔ.

Ωστόσο, η στάση αυτή άλλαξε όταν ο σοσιαλδημοκράτης Βίλι Μπραντ ανέλαβε την καγκελαρία και εφάρμοσε τη λεγόμενη Οστπολιτίκ, που αποκορυφώθηκε στην υπογραφή της Βασικής συνθήκης, τον Δεκέμβριο του 1972 -στα γερμανικά λεγόταν Grundlagevertrag και ο πλήρης τίτλος της ήταν: Vertrag über die Grundlagen der Beziehungen zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik. Δεν χρειάζεται να ξέρετε γερμανικά για να καταλάβετε ότι τα δύο γερμανικά κράτη αλληλοαναγνωρίστηκαν, δηλαδή ότι η Δυτική Γερμανία αναγνώρισε τη ΛΔΓ με το συνταγματικό της όνομα -και από τότε οι σχέσεις μεταξύ των δύο γερμανικών κρατών ομαλοποιήθηκαν πλήρως.

Μηνολόγιον Νοεμβρίου έτους 2018

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ συνήθως την πρώτη του μηνός, ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα:

Πε  1	Των Αγίων Αναργύρων – Ημέρα  πατάξεως της δωροδοκίας – Διεθνής μέρα βεγκανισμού
Πα  2	Θαλού, Αναξιμένη και Αναξιμάνδρου των Μιλησίων φιλοσόφων, Οδυσσέα Ελύτη και Νικοκύρη γενέθλια
Σα   3	† Ανδρέου Κάλβου του ασυμβιβάστου
Κυ   4	† Κοίμησις Αυγούστου Ροντέν
Δε  5	† Γεωργίου Πλήθωνος Γεμιστού
Τρ   6	Γέννησις Γιάννη Μαρή, του πατρός του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος
Τε  7	Της δευτέρας προς τον ουρανόν εφόδου
Πε   8	Των εν ερημίαις και όρεσιν αγωνισθέντων
Πα   9	† Έκτορος Κακναβάτου
Σα 10	† Αρθούρου Ρεμπώ
Κυ 11	Σαπφούς και Αλκαίου των Λεσβίων ποιητών -και Ιωάννη Ρίτσου τελευτή
Δε 12	† Τελευτή Τέλλου Άγρα
Τρ 13	Γενέσιον Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον
Τε 14	Επικούρου του Ελευθερωτού των ανθρώπων εκ του φόβου
Πε 15	Της «Ελληνικής Νομαρχίας»
Πα 16	Διεθνής  ημέρα κατά της μισαλλοδοξίας – Βολταίρου  του φιλοσόφου
Σα 17	Των εν Πολυτεχνείω αναιρεθέντων
Κυ 18	Πυθέου του Μασσαλιώτου και θαλασσοπόρου
Δε 19	Διγενή του Ακρίτα
Τρ 20	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων των παιδίων
Τε 21	Πρώτη ανύψωσις επηνδρωμένου αεροστάτου
Πε 22	Μαρτύριον Ιωάννας της Λωρραίνης και τελευτή Αργύρη Κουνάδη του συνθέτη
Πα 23	Φρίξου και Έλλης
Σα 24	† Εμπεδοκλέους του Ακραγαντίνου εις Αίτναν κατάβασις
Κυ 25	Μαρτύριον Υπατίας, του αχράντου άστρου της σοφής παιδεύσεως
Δε 26	Της Εθνικής Αντιστάσεως
Τρ 27	†Τεύκρου Ανθία και των συριγμών του αλήτου
Τε 28	Είσπλους Μαγελάνου εις τον Ειρηνικόν ωκεανόν
Πε 29	Διεθνής ημέρα αλληλεγγύης προς τον  παλαιστινιακόν λαόν
Πα 30	Ανδρέου Λασκαράτου

Ο Νοέμβριος ή Νοέμβρης είναι ο ενδέκατος μήνας του ημερολογίου μας, παρόλο που το όνομά του παραπέμπει ολοφάνερα στον αριθμό εννιά, novem. Για την ανακολουθία φταίνε οι Ρωμαίοι -διότι τα ονόματα των μηνών, όλα, είναι δάνειο από τα λατινικά. Το παλιό ρωμαϊκό μηνολόγιο άρχιζε από τον Μάρτιο και ο November ήταν ο ένατος μήνας. Όταν αργότερα μεταρρυθμίστηκε το ημερολόγιο και μπήκαν στις δυο πρώτες θέσεις ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, η αντιστοιχία χάλασε μια και ο Νοέμβρης είναι πια ο ενδέκατος μήνας.

Μηνολόγιον Σεπτεμβρίου του 2018

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως είναι αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα (για παράδειγμα, η θανή του Φιλύρα ήταν στις 9.9.1942).

Kαθώς η πρώτη του Σεπτέμβρη έτυχε να πέσει Σάββατο, μέρα που κανονικά δημοσιεύουμε το πολυσυλλεκτικό μας άρθρο με τα περίεργα του γλωσσικού τοπίου, τα μεζεδάκια θα σερβιριστούν εκτάκτως αύριο.

 

Σα 1	Απελλού του ζωγράφου
Κυ  2	†  Κωνσταντίνου  Κανάρη του πυρπολητού και γέννησις Ανδρέου Εμπειρίκου του υπερρεαλιστού. Και κοίμησις παπα-Στρατή, της Αγκαλιάς της Λέσβου.
Δε  3	Ιωάννου Μακρυγιάννη συγγραφέως και αγωνιστού
Τρ 4	Πρώτη έκδοσις της «Παπίσσης Ιωάννας» υπό Εμμανουήλ Ροϊδου
Τε  5	Αρχιλόχου του Παρίου και θανή Νίκου Νικολαΐδη του σκηνοθέτη
Πε  6	Τα Σεπτεμβριανά της Πόλης
Πα  7	Αρτέμιδος και Ενυαλίου
Σα 8	Παγκόσμιος Ημέρα κατά του Αναλφαβητισμού
Κυ 9	Γενέσιον Μιχαήλ Θερβάντες
Δε 10	† Ρώμου Φιλύρα του κατηραμένου ποιητού
Τρ 11	†  Ανατροπή και φόνος Σαλβατόρ Αλλιέντε
Τε 12	Γενέσιον Μαυρικίου Σεβαλιέ
Πε 13	†  Δάντου Αλιγκέρι
Πα 14	Ίδρυσις της Φιλικής Εταιρείας και θανή Μ. Καραγάτση και Στέλιου Καζαντζίδη
Σα 15	Ανακάλυψις της πενικιλίνης υπό Φλέμιγκ
Κυ 16	† Κοίμησις Μαρίας Κάλλας, της αξεπέραστης ντίβας (1977)
Δε 17	†  Μάνου Λοΐζου του γλυκύτατου μελωδού
Τρ 18	Έναρξις Μεγάλων Μυστηρίων εν Ελευσίνι. Και δολοφονία Παύλου Φύσσα από τους χρυσαβγίτες
Τε 19	† Κοίμησις Νικολάου Σκαλκώτα του μουσουργού (1949) και αυτοπυρπόλησις Κωνσταντίνου Γεωργάκη, φοιτητού εν Ιταλία (1970)
Πε 20	Γενέσιον Ευριπίδου
Πα 21	Διεθνής Ημέρα Ειρήνης
Σα 22	Γενέσιον Μιχαήλ Φαρανταίη
Κυ 23	Της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας και της νίκης εν Ιμέρα
Δε 24	†  Παρακέλσου
Τρ 25	Γενέσιον Δημητρίου Σοστακόβιτς
Τε 26	Γενέσιον Αλβέρτου Μοράβια και θανή Λευκαδίου Χερν του ελληνοϊάπωνος
Πε 27	Ίδρυσις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου
Πα 28	†  Θανή Λουδοβίκου Παστέρ
Σα 29	† Κοίμησις Αιμιλίου Ζολά
Κυ 30	Καρόλου Δαρβίνου

Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του χρόνου, παρόλο που ετυμολογικά παραπέμπει στον (λατινικό) αριθμό εφτά. Βλέπετε, στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, που είχε πρώτο μήνα του τον Μάρτιο, ήταν όντως ο έβδομος μήνας. Όταν μετά προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή, οι ονομασίες των άλλων μηνών δεν άλλαξαν κι έτσι οι μήνες από τον Σεπτέμβριο ως τον Δεκέμβριο βρίσκονται σε ετυμολογική αναντιστοιχία. Στα βυζαντινά χρόνια, το πολιτικό και το εκκλησιαστικό έτος άρχιζαν τον Σεπτέμβρη και επιβίωση αυτού έχουμε στο ημερολόγιο που τη σημερινή μέρα τη χαρακτηρίζει «αρχή ινδίκτου». Σε παλιότερα μεζεδάκια μας είχαμε δει κι ένα μαργαριτάρι σχετικό με την ινδικτιώνα.

Παρατασιούχα μεζεδάκια

Το ιστολόγιο παρακολουθεί όσο μπορεί τη γλωσσική επικαιρότητα και ένα από τα πάγια καθήκοντά του είναι να καταγράφει νέους όρους, όποτε και όταν αντιλαμβάνεται τη γέννησή τους. Τις μέρες αυτές τα σκουπίδια στοιβάζονται στους δρόμους χωρίς να τα μαζεύει κανείς, διότι απεργούν οι εργαζόμενοι καθαριότητας αφού το Ελεγκτικό Συνέδριο έκρινε αντισυνταγματικές τις αλλεπάλληλες παρατάσεις των συμβάσεών τους με τους Δήμους, αλλά και την πληρωμή των δεδουλευμένων τους. Κι έτσι, έσβησαν οι προοπτικές των παρατασιούχων, δηλαδή των συμβασιούχων εργαζομένων που η σύμβαση εργασίας τους είχε πάρει παράταση.

Περισσότερα για την υπόθεση δεν θα γράψω, τουλάχιστον σήμερα, καταγράφω όμως τη γέννηση του όρου, που δεν θα πρέπει να έχει και πολύ καιρό που φτιάχτηκε -αν έχετε κάποια παλιότερη καταγραφή της, θα με ενδιέφερε. Ο παρατασιούχος φτιάχτηκε πάνω στο πατρόν του συμβασιούχου και βρίσκω ότι είναι οικονομική λύση αν θέλουμε μονολεκτικόν όρο. Να έχουμε τη λέξη στο νου μας όταν κάνουμε την καταγραφή των λέξεων της χρονιάς.

Και προχωράμε στα μεζεδάκια μας.

* Φίλος επισημαίνει τίτλο του δελτίου ειδήσεων του Αντένα την περασμένη Παρασκευή. Με φόντο τον πύργο της φονικής πυρκαγιάς στο Λονδίνο, πέφτουν στη μέση της οθόνης τίτλοι με τα αίτια της φωτιάς: ΕΥΦΛΕΚΤΟ ΜΟΝΩΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ….  ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ

Προφανώς ολιγωρία. Αναρωτιέμαι μηπως το λάθος έγινε από λογισμικό αναγνώρισης φωνής.

* Πάλι από δελτίο ειδήσεωντου Αντένα, την Κυριακή το βράδυ -αυτό το άκουσα εγώ.

Ο δημοσιογράφος είπε «όπως βλέπουμε στις εικόνες, που έχουν επεξεργαστεί, …» διότι πράγματι οι εικόνες είχαν πιξελαρισμένα τα πρόσωπα.

Οι εικόνες δεν έχουν επεξεργαστεί τίποτα. Ο τεχνικός του σταθμού έχει επεξεργαστεί τις εικόνες ή οι εικόνες έχουν υποστεί επεξεργασία.

* Τα άχρηστα εισαγωγικά της εβδομάδας, σε άρθρο της Lifo για έναν αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ Ιταλών και Γάλλων βετεράνων, που έγινε με σκοπό να ενισχυθούν τα θύματα του τρομοκρατικού χτυπήματος στη Νίκαια της Γαλλίας.

Διαβάζουμε λοιπόν ότι

Λίγες ημέρες πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από την τρομοκρατική ενέργεια που σημειώθηκε το περασμένο καλοκαίρι στην Νίκαια της Γαλλίας, βετεράνοι και παλαίμαχοι ποδοσφαιριστές της χώρας, «αντιμετώπισαν» σε φιλική αναμέτρηση, ομάδα επιλέκτων από την Ιταλία

Για ποιο λόγο μπήκαν τα εισαγωγικά στο «αντιμετώπισαν»; Δεν τους αντιμετώπισαν; Δεν είναι το ρήμα καθιερωμένο για αθλητικές αναμετρήσεις;

Προσέξτε επίσης το «βετεράνοι και παλαίμαχοι» ποδοσφαιριστές. Όπως λέμε ότι κήρυξαν «μορατόριουμ και εκεχειρία»! Και ως παρωνυχίδα προσέξτε και το άχρηστο κόμμα πριν από το ρήμα «αντιμετώπισαν».

Και ακόμα πιο άχρηστα, έως και παραπλανητικά, είναι τα εισαγωγικά στην καταληκτική πρόταση:

Η φιλική αναμέτρηση διεξήχθη στο χωρητικότητας 36.000 θεατών «Allianz Riviera» και οι Γάλλοι «νίκησαν» τους Ιταλούς με 4-1.

Τι σημαίνουν τα εισαγωγικά στο «νίκησαν»; Δεν νίκησαν τίμια; Ήταν σικέ το ματς; Τι ξέρει ο συντάκτης του άρθρου και δεν το λέει καθαρά;