Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 8 και τέλος

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του.

Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την όγδοη συνέχεια, την ενότητα «Τα μετέπειτα», με την οποία ολοκληρώνεται το βιβλίο, που αφορά τις συναντήσεις των παλαιών συμμαθητών μετά την αποφοίτησή τους. Η έκταση της σημερινής ενότητας είναι πολύ μεγάλη και κανονικά θα τη χώριζα σε δύο ή και τρεις συνέχειες. Επειδή όμως το θέμα ενδιαφέρει κυρίως (αν και όχι μόνο) τους παλιούς συμμαθητές, που γι’ αυτούς γράφτηκε, φοβήθηκα μήπως κάτι τέτοιο θα κούραζε. Οπότε με τη σημερινή δημοσίευση ολοκληρώνεται το βιβλίο αυτο του πατέρα μου -που είναι και το τελευταίο που προσφέρεται για παρουσίαση εδώ. Οπότε, ύστερα από δέκα χρόνια, το ραντεβού κάθε δεύτερη Τρίτη με τον Δημήτρη Σαραντάκο σταματάει, αν και θα συνεχίζουμε να τον θυμόμαστε με άλλες ευκαιρίες.

Πριν προχωρήσω, να θυμίσω ότι συνεχίζεται η απογραφή μας -αλλά αν θέλετε να πάρετε μέρος θα πρέπει να βιαστείτε. Η ειδική σελίδα της απογραφής, που εκεί πρέπει να πάτε, θα μεινει ανοιχτή ως αύριο Τετάρτη στις 8 μ.μ. ώρα Ελλάδος.

Τα μετέπειτα

Όπως έχω αναφέρει σε πολλά σημεία αυτού του χρονικού, οι δεσμοί φιλίας, που γεννήθηκαν στα σχολικά θρανία, πρέπει να ήταν πολύ ισχυροί γιατί αλλιώς δεν εξηγείται πως από την αποφοίτησή μας το 1946 και ως σήμερα συναντιόμαστε ταχτικά και πάντα με συγκίνηση και αγάπη.

Βέβαια τα πρώτα χρόνια μετά την αποφοίτησή μας δεν ήταν φανερή αυτή η φιλική σχέση. Μας περίμεναν πολλές σκοτούρες: στρατιωτική θητεία, ανώτερες σπουδές για κάποιους, βιοπάλη για άλλους, κατατρεγμοί για μερικούς, και όλα αυτά μας απομάκρυναν, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

 Η πρώτη συνάντηση στα Τσαμάκια

Βεβαίως όσοι συμμαθητές έμειναν στη Μυτιλήνη, συνέχισαν να βλέπονται μεταξύ τους, η πρώτη όμως, να την πω «επίσημη», συνάντησή έγινε το 1961, τέλη Μαϊου, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 15 χρόνων από την αποφοίτηση μας, κάπου είκοσι συμμαθητές οργάνωσαν συνεστίαση σε ένα κέντρο στα Τσαμάκια. Ανυπόγραφη περιγραφή της συνάντησης και συνεστίασης αυτής, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Δημοκράτης» της 24 -5-61, όπου, μεταξύ άλλων αναφέρθηκαν και τα ακόλουθα:

«Από όλους περισσότερο η σκέψη στράφηκε προς τον Μίλτη, που τον είχαν τέσσερα χρόνια Ελληνιστή, που τους εισήγαγε στα αγαθά της Τέχνης και εξέδωκαν με την καθοδήγησή του δυο περιοδικά, μέσα στα θλιβερά κατοχικά χρόνια: πρώτα τις πολυσέλιδες δακτυλογραφημένες «Μαθητικές Σελίδες» το 1943 και κατόπιν τα λαμπρά «Λεσβιακά Γράμματα». Ήταν μια τάξη λαμπρή…..»

Η δεύτερη συνάντηση στην Αθήνα (Ρουμάνικη Γωνιά)

Ενθαρρυμένοι από την επιτυχία της πρώτης συνάντησης των συμμαθητών μας, οι παρεπιδημούντες στην Αθήνα, τους μιμηθήκαμε και οργανώσαμε συνεστίαση στην ταβέρνα «Ρουμάνικη Γωνιά» κοντά στην πλατεία Βάθης. Η συνεστίαση έγινε αρχές Απριλίου 1967, λίγο πριν από την κήρυξη της Απριλιανής Δικτατορίας. Σ΄ αυτήν είχαν παρευρεθεί και τέσσερις επιζώντες τότε καθηγητές μας: Μίλτης Παρασκευαΐδης, Βασίλης Αρχοντίδης, Δημοσθένης Σακελλαρίδης και Στέλιος Πράσινος, με τις γυναίκες τους.

Πρέπει να ήμασταν κάπου τριάντα συμμαθητές, οι περισσότεροι με τις γυναίκες μας. Από όσα θυμάμαι είχαν έρθει ο Τάκης ο Γιαννακόπουλος, ο Λάκης ο Γρημάνης, ο Γρηγόρης ο Γρηγορίου, ο Γιώργος ο Σεφτελής, ο Θανάσης ο Σακελλάρης, ο Νίκος ο Τσακίρης, ο υπογράφων και ο Τάκης ο Μεταξάς, ο οποίος μάλιστα, αρκετές βδομάδες αργότερα, (λόγω της έκρυθμης κατάστασης που μεσολάβησε), έστειλε εκτενές ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Δημοκράτης».

Advertisement

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 7

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την έβδομη συνέχεια, στην οποία γίνεται λόγος για τα περιοδικά που εξέδωσε η τάξη του πατέρα  μου και τις θεατρικές παραστάσεις που ανέβασαν. Ο πατέρας μου παραθέτει και κατάλογο των περιεχομένων του περιοδικού Λεσβιακά Γράμματα. Bλέπετε ότι αφιερώνονται αρκετά άρθρα στον Ν. Λαπαθιώτη και την αυτοκτονία του. Τα Λεσβιακά γράμματα τα εχω σκαναρισμένα εκτός από το 1ο τεύχος (κι έτσι δεν μπορώ να βάλω το κείμενο Προκόπης ο ΣΤ’ του πατέρα μου, αφιερωμένο στον γάτο της οικογένειας, που έκανε κατορθώματα που έγιναν οικογενειακός θρύλος). Βάζω όμως ένα πατριωτικό ποίημα του (15χρονου τότε) πατέρα μου από το 6ο τεύχος.

Το πρώτο περιοδικό που εξέδωσαν, πριν από τα Λεσβιακά Γράμματα, ήταν οι Μαθητικές σελίδες, για τις οποίες έχει γράψει ο πατέρας μου και στο αυτοβιογραφικό του Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια και το είχα δημοσιεύσει στο ιστολόγιο το 2012, μετά τον θάνατό του. Μερικά χρόνια αργότερα, ένας οίκος δημοπρασιών έβγαλε σε πλειστηριασμό, ανάμεσα σε διάφορα άλλα τεκμήρια λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, το πλήρες σώμα των χειρόγραφων Μαθητικών σελίδων. Το διεκδίκησα, αλλά δυστυχώς υπήρχε κάποιος εξίσου αποφασισμένος διεκδικητής που διέθετε περισσότερα μέσα. Έτσι, όταν ξεπέρασα κατά πολύ το ανώτατο όριο που είχα υπολογίσει, αποσύρθηκα. Αν μας διαβάζει ο άγνωστος κάτοχος του σπάνιου αυτού τεκμηρίου, ας στείλει μερικές σκαναρισμένες σελίδες….

 

ΙΙΙ

Τα περιοδικά μας

Οι «Μαθητικές σελίδες»

Οι “Μαθητικές Σελίδες” έβγαλαν συνολικά τέσσερα νούμερα

Δυστυχώς δεν κατόρθωσα να βρω ούτε ένα τεύχος τους και δε μπορώ να αναφέρω τα περιεχόμενά τους. Θυμάμαι πάντως πως ήταν υψηλής ποιότητας και μολονότι κυκλοφορούσε σε πέντε αντίτυπα, διαβαζόταν από πολύν κόσμο.  Ο ίδιος ο Μίλτης είχε φροντίσει να έχουν τα πολυσέλιδα τεύχη των «Μαθητικών Σελίδων» χοντρό εξώφυλλο, ώστε να αντέχουν στην ταλαιπωρία και είχε κανονίσει να τα παίρνουν εκ περιτροπής όλοι οι μαθητές της τάξης και να τα κρατούν στο σπίτι τους αρκετές ημέρες, ώστε να τα διαβάζουν οι ίδιοι, οι γονείς τους, οι συγγενείς και οι φίλοι τους. Σε μια εποχή όπου ούτε αθηναϊκές εφημερίδες δεν έρχονταν ταχτικά στο νησί, πόσο μάλλον λογοτεχνικά περιοδικά, η κυκλοφορία, έστω και με τον τρόπο που γινόταν, των «Μαθητικών Σελίδων», έκανε μεγάλη αίσθηση.

Η πρώτη σελίδα του κειμένου του Μίλτη για τις «Μαθητικές Σελίδες»

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 6

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την έκτη συνέχεια, στην οποία ο πατέρας μου εξακολουθεί τη σκιαγράφηση ορισμένων καθηγητών του που τον επηρέασαν και τους αγάπησε.

Βασίλης Αρχοντίδης

Τον είχαμε καθηγητή ελληνικών (αρχαίων και νέων) και ιστορίας, στην εβδόμη οκταταξίου. Ως τότε αυτά τα μαθήματα μας τα έκανε ο Μίλτης, και ο Αρχοντίδης συμπλήρωσε, επαύξησε και ολοκλήρωσε το έργο του προκατόχου του. Σ΄ αντίθεση με τον Μίλτη τον Παρασκευαϊδη, που οι περισσότεροι δεν είχαμε ξαναδεί ως τη μέρα που μπήκε στην τάξη μας, καθώς είχε υπηρετήσει πολλά χρόνια εκτός Λέσβου, τον Βασίλη τον Αρχοντίδη τον ξέραμε καλά και τον σεβόμαστε, γιατί ήταν παλιός καθηγητής και ο καλύτερος ίσως φιλόλογος του 1^ου Γυμνασίου και όλης της πόλης.

Όταν ανάλαβε την τάξη μας δε χρειάστηκε να καταφύγει στο άγριο για να μας τιθασεύσει. Κάτι τέτοιο άλλωστε το απέκλειε ο πράος χαρακτήρας του. Βέβαια δεν ήμασταν πια οι ημιάγριοι, που είχε παραλάβει ο Μίλτης, αλλά όσο να είναι την καζούρα μας την κάναμε.

Υποπτεύομαι πως του Αρχοντίδη του άρεσε λιγάκι η καζούρα. Ενδόμυχα γλεντούσε τον ορυμαγδό της, αντιμετωπίζοντάς την με πρόσωπο ατάραχο, αλλά με μάτια που έφεγγαν από μια απόκρυφη, εσωτερική ευθυμία. Καθώς ήταν ψηλός, η μορφή του ξεχώριζε πάνω από τα κουρεμένα κεφάλια μας, όταν μετά το χτύπημα του κουδουνιού μπαίναμε κοπαδιαστά στις τάξεις.

Σ΄ αντίθεση με τον Μίλτη, που έτσι και φαινόταν στο άνοιγμα της πόρτας η λιγνή σιλουέτα του, γινόταν αμέσως νεκρική σιγή, την είσοδο του Αρχοντίδη στην τάξη τη χαιρέτιζε έκρηξη από φωνές και φασαρία. Εκείνος έστεκε πάνω από αυτά. Γαλήνιος και ατάραχος, (ολύμπιο τον έλεγε ο Τσερνόγλου), πήγαινε ως την έδρα και στεκόταν όρθιος, περιμένοντας να καταλαγιάσει ο θόρυβος, ενώ το αγαθότατο πρόσωπό του μας φώτιζε, όπως ένας φάρος φωτίζει τα αγριεμένα κύματα.

Με το που άρχιζε το μάθημα, συνάρπαζε όλη την τάξη και σε λίγα λεπτά δεν ακουγόταν ούτε ψίθυρος. Μιλούσε πολύ απλά, χωρίς στερεότυπες εκφράσεις, χωρίς ρητορικά σχήματα, ανακατεύοντας ανέκδοτα από τη φοιτητική του ζωή ή απλά καθημερινά περιστατικά, ενώ μας μυούσε ταυτόχρονα στην ουμανιστική σκέψη, μας έμπαζε στη μαγεία του ελληνικού πνεύματος, μας έδινε τα πρώτα στοιχεία της διαλεκτικής και της φιλοσοφίας. Εμείς ρουφούσαμε τα λόγια του.

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 5

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την πέμπτη συνέχεια, με την οποία περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που τιτλοφορείται «Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην». Εδώ ο πατέρας μου σκιαγραφεί ορισμένους καθηγητές που τον επηρέασαν και τους αγάπησε. Στη σημερινή συνέχεια θα δούμε ένα σύντομο πορτρέτο του Γιώργου Βαλέτα κι ένα εκτενέστατο του Μίλτη Παρασκευαΐδη, για τον οποίο ο πατέρας μου έχει γράψει σε ολα τα έργα του που έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα -κι έτσι, μοιραία, υπάρχουν επαναλήψεις. Το σημερινό άρθρο συνοδεύεται από αρκετά τεκμήρια και γι’ αυτό είναι κάπως βαρύ. 

ΙΙ

Οι δάσκαλοι που μας έδωσαν το ευ ζην

Μη έχοντας τεκμηριωμένα στοιχεία για όλους τους καθηγητές που είχαμε στο Γυμνάσιο και πρέπει συνολικά να ξεπερνούν τους τριάντα, μνημονεύω παρακάτω μόνον έξι από αυτούς. Αν τώρα έχω επιμείνει στη σκιαγράφηση των τριών από τους έξι, αυτό έγινε όχι γιατί ήταν οι μόνοι σπουδαίοι  καθηγητές που είχαμε, αλλά γιατί είναι οι μόνοι που τους γνώρισα από κοντά και τους αγάπησα.

Για τους άλλους τρεις, επίσης εξαιρετικούς παιδαγωγούς και επιστήμονες, αναφέρω μόνο βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία, που μου έδωσε ο Κώστας Μίσσιος ή βρήκα στην αξιόλογη περιοδική έκδοση «Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου» του Αρ. Γκουτζαμάνη και σε άλλα περιοδικά της Λέσβου, όπως τα «Μανταμαδιώτικα».

 

Γιώργος Βαλέτας

Τον είχαμε ελληνιστή στην 1^η και 2^η οκταταξίου. Ήταν θυμάμαι άνθρωπος πληθωρικός και παρορμητικός. Εκείνη την εποχή ολοκλήρωνε το βιβλίο του για το έργο του Παπαδιαμάντη και η συγκυρία αυτή είχε πολύ ευεργετικά αποτελέσματα για μας, γιατί μας βοήθησε να γνωρίσουμε μερικά από τα αριστουργήματα του μεγάλου Σκιαθίτη. Συνήθως δεν δίδασκε από την έδρα, αλλά βηματίζοντας στο πλάτος της τάξης, μπροστά από τα πρώτα θρανία. Μια φορά που μας απάγγειλε ένα δημοτικό που έλεγε

Απ΄τα μαλλιά την άρπαξε
κι η κόρη κλαίει και σκούζει….

άρπαξε από τα μαλλιά έναν από τους μαθητές των πρώτων θρανίων.

Γενικά δεν ήταν μόνο λαμπρός φιλόλογος αλλά και αρκετά τρελός. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο επεισόδιο. Όπως γράφω πιο μπροστά οι βαθμοφόροι της ΕΟΝ είχαν αποχτήσει μεγάλη έπαρση και αυθάδεια. Όταν καθιερώθηκε η Τετάρτη ως «Ημέρα της Νεολαίας», κατά την οποίαν δε γίνονταν μαθήματα παρά προπαγανδιστικές ομιλίες, «εθνικοπλαστικές» διαλέξεις ή, στην καλύτερη περίπτωση, ημερήσιες εκδρομές, ήρθε στο Γυμνάσιο ένας βαθμοφόρος φαλαγγίτης, εν στολή, εποχούμενος ποδηλάτου, με το οποίο διέτρεξε τους διαδρόμους, πήγε ως την τάξη που δίδασκε ο Βαλέτας, έσπρωξε με το ποδήλατό του (!) την πόρτα, μπήκε μέσα, χωρίς να κατεβεί από το ποδήλατο, χαιρέτησε φασιστικά και ανακοίνωσε το νέο μέτρο.

Ο Βαλέτας έγινε έξαλλος. Χωρίς να λογαριάσει ενδεχόμενες συνέπειες,  βούτηξε τον φαλαγγίτη, τον κατέβασε από το ποδήλατο, τον πλάκωσε στις σφαλιάρες και τον πέταξε κλωτσηδόν έξω από την αίθουσα. Περιέργως δεν επακολούθησε καμιά ενέργεια σε βάρος του.

Το συγγραφικό έργο του Βαλέτα είναι εξαιρετικά εκτεταμένο και περιλαμβάνει μελέτες, όπως εκείνη για το έργο του Παπαδιαμάντη, δοκίμια, όπως «της Ρωμιοσύνης», φιλολογικά λεξικά, μέχρι και θεολογικά άρθρα.

 

Μίλτης Παρασκευαΐδης

Με την πρώτη μέρα που μπήκε στην τάξη μας, μας πήρε τον αέρα. Η αλήθεια είναι πως, ύστερα από ένα χρόνο ρεμπελιό, δεν ήμασταν πια σχολική τάξη αλλά μάλλον ορδή ημιαγρίων ταραχοποιών. Ο καινούργιος όμως δε σήκωνε τέτοια. Την πρώτη κι όλας μέρα πέταξε έξω τον Πατλάκα, το Χατζηγιάννη, το Χατζηλάμπρου  κι άλλους δυο τρεις που θορυβούσαν περισσότερο του ανεκτού.

Για πολλές βδομάδες η σκιά του καινούργιου καθηγητή ήταν δυσανάλογα βαρύτερη και μεγαλύτερη απ’ ό,τι αντιστοιχούσε στο λιγνό κορμί του. Για πρώτη φορά οι πρώην ρέμπελοι μαθητές αισθανθήκαμε πάνω μας μιαν εξουσία, που δε μπορούσαμε ούτε να την αγνοήσουμε ούτε να την ανατρέψουμε. Στα διαλείμματα σχολιάζαμε με κακή διάθεση το νέο  μπελά που μας βρήκε. Έχοντας θάρρος με τον πατέρα μου, του μετέφερα την ομόφωνη άποψη της τάξης.

«Ο καινούργιος καθηγητής μας είναι μεγάλο κέρατο»

Ο παριστάμενος όμως στη συζήτηση Χαράλαμπος Κανόνης, στενός φίλος κι αιώνιος συμπαίκτης του πατέρα μου στο σκάκι, που συνήθως δεχόταν με συγκατάβαση και εύθυμη διάθεση τις διάφορες απόψεις μου, αυτή τη φορά μού ΄βαλε πάγο.

«Κάνεις μεγάλο λάθος κι εσύ κι οι άλλοι. Ο Μίλτης είναι σπουδαίος άνθρωπος και άριστος δάσκαλος».

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 3

Πριν από ένα μήνα άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την τρίτη συνέχεια, με την ιστορία του Γυμνασίου μέσα στην Κατοχή. Στο τέλος προσθέτω μερικά δικά μου.

Η Κατοχή

Στη Λέσβο οι Γερμανοί έφτασαν τέλη Απριλίου, όταν είχε πέσει η Αθήνα και η κυβέρνηση είχε καταφύγει στην Κρήτη. Την παραμονή της άφιξης τους έγινε συναγερμός. Παράγοντες του καθεστώτος και στελέχη της ΕΟΝ, διέταξαν να σημάνουν οι σειρήνες και όταν ο κόσμος κλείστηκε στα καταφύγια,  λεηλάτησαν με την άνεση τους τις αποθήκες με το υλικό που είχε συγκεντρωθεί για να σταλεί στους φαντάρους, στο μέτωπο. Στη βιάση τους, όταν τέλειωσαν τη δουλειά τους, ξέχασαν να σημάνουν λήξη κι έτσι έμεινε στη μνήμη των Μυτιληνιών ως «ο συναγερμός που δεν έληξε». Για πολλούς μήνες στη μαύρη αγορά πουλιόνταν τσιγάρα, μάλλινα πουλόβερ, κασκόλ και κάλτσες, που είχε δώσει ο κόσμος για τους στρατιώτες που πολεμούσαν, αλλά που ποτέ δεν έφυγαν από το νησί.

Οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Μυτιλήνης, στον Μόλυβο, το Πλωμάρι, την Ερεσό και το Σίγρι. Το «τάγμα αγυμνάστων» που δεν είχε προλάβει να φύγει για το μέτωπο, αφοπλίστηκε και διαλύθηκε. Οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί δεν θεωρήθηκαν αιχμάλωτοι, αλλά αφέθηκαν να πάνε στα σπίτια τους. Η Χωροφυλακή διατηρήθηκε ως σώμα και μπήκε κάτω από τον έλεγχο της Geheime Feld Polizei (GFP της στρατιωτικής μυστικής αστυνομίας, της στρατιωτικής Γκεστάπο δηλαδή).

Οι Γερμανοί στην αρχή στρατωνίστηκαν στα κτίρια του 22 Συντάγματος μέσα στο Κάστρο, αλλά σύντομα δημιούργησαν δικό τους στρατόπεδο στον Καρά Τεπέ, 6 χιλιόμετρα στα βόρεια της πόλης, όπου εγκατάστησαν ισχυρότατο πυροβολείο με βαριά κανόνια. Η Διοίκησή τους, η Ortskomandatur, εγκαταστάθηκε σε ένα κομψό νεοκλασσικό κτίριο στην Αγιά Ειρήνη και η GFP στη βίλα Ηλιόπουλου, κοντά στη Σουράδα, σε ένα κτίριο δίπλα στη θάλασσα, σε ωραιότατη θέση και με μαγευτική θέα αλλά, όπως αποδείχτηκε αργότερα, πολύ τρωτό από στρατιωτικής πλευράς. Στο Διδασκαλείο εξ άλλου δημιούργησαν το τοπικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης.

Οι Εσταυρωμένοι Σωτήρες, ιστορικό μυθιστόρημα του Δημ. Σαραντάκου – Πρόλογος

Τα τελευταία χρονια της ζωής του, ο αξέχαστος πατέρας μου έγραφε κάθε βδομάδα ένα χρονογράφημα για την εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Όταν άνοιξα το ιστολόγιο, άρχισα να αναδημοσιεύω τις επιφυλλίδες αυτές κάθε Τρίτη. Στα τέλη του 2011 ο πατέρας μου πέθανε και από τότε καθιέρωσα κάθε δεύτερη Τριτη να δημοσιεύω αποσπάσματα από τα βιβλία του. Με τον καιρό, οχτώ χρόνια που συνεχίζεται αυτό, τα βιβλία κοντεύουν να τελειώσουν. Τόσον καιρό είχα αφήσει κατά μέρος ένα από τα βιβλία του, επειδή το θέμα του είναι θρησκευτικό και μπορεί να εξάψει πάθη. Όμως το ξανασκέφτηκα, και εκτός αυτού κάποιοι φίλοι μου το ζήτησαν, οπότε από σήμερα αρχίζω να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το ιστορικό μυθιστόρημα «Οι εσταυρωμένοι σωτήρες», που κυκλοφόρησε το 1999 από τις εκδόσεις Εντός. Στο μυθιστόρημα αυτό, ο πατέρας μου κάνει μια τολμηρή υπόθεση, που δεν ξέρω αν την έχει διατυπώσει κάποιος άλλη φορά, αν και το θέμα του Ιησού Χριστού έχει μελετηθεί κατά κόρον. Η υπόθεσή του είναι ότι υπήρξαν τρεις άνθρωποι που έδρασαν την ίδια περίπου εποχή και που τα χαρακτηριστικά τους αργότερα συγχωνεύθηκαν στη μορφή του Ιησού

Αλλά θα αφήσω τον πατέρα μου να τα πει. Σήμερα θα βάλω το κείμενο που υπάρχει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου καθώς και τον πρόλογο του πατέρα μου, και από τη μεθεπόμενη Τρίτη θα μπούμε στα κεφάλαια του βιβλίου. Το καταλαβαίνω ότι έτσι σας εξάπτω την περιέργεια χωρίς να σας την ικανοποιώ, αλλά δεν γινόταν να βάλω και το πρώτο κεφάλαιο σήμερα. Οπότε, υπομονή.

Ξεκινάω από το κείμενο του οπισθόφυλλου:

Οι Εσταυρωμένοι Σωτήρες δεν είναι συναξάρι, βίος αγίων, θεολογική διατριβή ή ιστορική μελέτη. Πολύ περισσότερο δεν πρόκειται για ένα ακόμη «ευαγγέλιο» του αγνωστικισμού και της άρνησης.

Δίνοντας στο κείμενό του τη μορφή ιστορικού μυθιστορήματος αλλά εφαρμόζοντας τις αρχές και τη μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας, ο Δημήτρης Σαραντάκος, με το βιβλίο αυτό καταθέτει μια νέα εκδοχή στο, πάντα επίκαιρο, χριστολογικό πρόβλημα.

Ο συγγραφέας απορρίπτει τη θεωρία της μυθικότητας του Ιησού Χριστού αλλά δεν αποδέχεται την ιστορικότητά του όπως αυτή θεμελιώνεται με τα στοιχεία και τις πληροφορίες που μας δίνουν οι Γραφές. Επιχειρεί να στηρίξει μια τρίτην εκδοχή: την παράλληλη ύπαρξη και δράση, την ίδιαν εποχή, τριών διαφορετικών ανθρώπων, οι μορφές των οποίων, πολλά χρόνια μετά τη θανάτωσή τους, συγχωνεύθηκαν και ενσωματώθηκαν στη μορφή του Ιησού Χριστού, όπως μάς τη δίνει η Καινή Διαθήκη.

Ο Ζηλωτής, ο Πρίγκιπας, ο Διδάσκαλος είναι τρία πρόσωπα (υπαρκτά κατά τον συγγραφέα, ο οποίος τα προσεγγίζει με αγάπη και σεβασμό), που συνέδεσαν τη ζωή και τη δράση τους, στην πορεία προς το θάνατο, με τις προσδοκίες των τέκνων του Ισραήλ να μεταφέρουν το Βασίλειο του Θεού στη γη, να αναστήσουν το αρχαίο τους κράτος ή να γίνουν δεκτά σε μια υπερβατική Βασιλεία των Ουρανών.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 13 – Οι διώξεις των αριστερών

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά σήμερα την επισπεύδω διότι αύριο έχουμε πρώτη του μηνός, άρα το Μηνολόγιο. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη τρίτη συνέχεια είμαστε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Το Γενάρη του 1946 φτάσαν στο νησί ορισμένοι από τους αντιφασίστες κρατούμενους των άγγλων στη Μέση Ανατολή. Μετά τη λήξη του πολέμου οι άγγλοι άρχισαν από τον Αύγουστο του 1945 να απελευθερώνουν σταδιακά τους έλληνες στρατιωτικούς, που κρατούσαν σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων της Αφρικής. Οι «μεσανατολίτες» αυτοί, διαποπσμένοι με επαναστατικό πνεύμα και με υψηλό το ηθικό τους, φτάνοντας στα νησιά, απ’ όπου είχαν ξεκινήσει πριν τρία και τέσσερα χρόνια, εντάχθηκαν αμέσως στο εαμικό κίνημα. Ήταν μια γερή μετάγγιση αίματος στις οργανώσεις των νησιών.

Στις 17 του Γενάρη, λίγες μέρες μετά την άφιξη στη Χίο μιας ομάδας αντιφασιστών της Μέσης Ανατολής, γινόταν κάποιο γλέντι, στο οποίο οι νεοφερμένοι πρωτοστατούσαν. Μάθαιναν στους φίλους τους τα επαναστατικά τραγούδια, που είχαν γραφτεί και τονιστεί εκεί κάτω και άκουγαν απ’ αυτούς τα αντάρτικα τραγούδια του απελευθερωτικού αγώνα. Όλα αυτά εξόργισαν τις αρχές, που έστειλαν ένα απόσπασμα χωροφυλακής να διαλύσει τους «ταραξίες», πράγμα που έκανε με τη συνηθισμένη βιαιότητα. Επειδή οι νεαροί διαμαρτυρήθηκαν έντονα οι χωροφύλακες άρχισαν να πυροβολούν το πλήθος. Δυο νέοι, ο Γιάννης Πήττας κι ο Μανώλης Μαυράκης έπεσαν νεκροί. Ο τελευταίος, μόλις πριν πέντε μέρες είχε γυρίσει στον τόπο του από τη Μέση Ανατολή. Ήταν οι πρώτοι νεκροί του εμφυλίου πολέμου στη Χίο.

‘ Οπως ήταν φυσικό η πρωτοφανής και εντελώς αδικαιολόγητη αυτή εγκληματική πράξη ξεσήκωσε μεγάλη αναταραχή. Πλήθος πολίτες κινήθηκαν εξαγριωμένοι κατά των χωροφυλάκων, που περίφοβοι και πυροβολώντας στον αέρα καταφύγαν στο σταθμό τους και κλείστηκαν μέσα.

Η κηδεία των παλληκαριών έγινε την άλλη μέρα. Ήταν η μεγαλύτερη κηδεία, που γνώρισε ποτέ η Χίος. Τα φέρετρα των σκοτωμένων, σκεπασμένα με λουλούδια, τα μεταφέραν στους ώμους τους φίλοι και συναγωνιστές τους. Χορωδία έψαλλε το «πένθιμο εμβατήριο» και ο Δεσπότης Ιωακείμ με πλήθος παπάδες και διάκους ιερουργούσαν. Η πομπή διάσχισε την πόλη από την παραλία ως το νεκροταφείο του Αη Γιάννη, έξω απ’ αυτήν. Τα μαγαζιά έκλεισαν την ώρα της κηδείας και με απαίτηση του ΕΑΜ η χωροφυλακή έμεινε όλη τη μέρα κλεισμένη στους καταυλισμούς της. Λίγο πριν το νεκροταφείο η πομπή σταμάτησε, γιατί το φέρετρο με το νεκρό του Μαυράκη θα μεταφερόταν για να ταφεί στο χωριό του σκοτωμένου. Τότε ακριβώς ο Δεσπότης έβγαλε εμπνευσμένο λόγο για την εθνική συμφιλίωση και την ανάγκη να αποτραπεί ο εμφύλιος πόλεμος στο νησί. Παρά την απουσία των οργάνων της τάξεως ή ίσως και χάρη σ’ αυτή, σ’ όλη τη διάρκεια της κηδείας και μετά, κατά την αποχώρηση του πλήθους, δε σημειώθηκε το παραμικρό.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Στη Χίο

Εδώ και κάμποσο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δωδέκατη συνέχεια περνάμε στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, Οι διώξεις των αριστερών.

Οι συλλήψεις άρχισαν στα μέσα Μαΐου του 1945. Από τους πρώτους που πιάστηκαν, ήταν ο γραμματέας του Συμ-βουλίου Περιοχής Αιγαίου της ΕΠΟΝ, Θάνος. Ήταν ένα λεπτοκαμωμένο, ξανθό παλληκάρι από την Κατερίνη, σοβαρό και λιγομίλητο για την ηλικία του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος Δάμπασης. Οι μπουραντάδες βασάνισαν απάνθρωπα το Θάνο, σε σημείο που τρελλάθηκε. Ύστερ’ απ’ αυτό τον άφησαν ελεύθερο. Ήταν μια καλά υπολογισμένη ενέργεια, που αποσκοπούσε στην τρομοκράτηση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των νέων. Η προβολή των αποτελεσμάτων, που είχε η μεταχείριση από μέρους τους ενός νέου παλληκαριού, που πριν τη σύλληψή του ήταν απόλυτα γερό, πίστευαν πως θα τρόμαζε και τον πιο θαρραλέο. Επιλέξανε το Θάνο σαν θύμα – πειραματόζωο, γιατί ήταν ξένος, χωρίς συγγενείς στο νησί, που ενδεχόμενα θα δημιουργούσαν ανεπιθύμητες αντιδράσεις. Τον Θάνο τον περιθάλψανε οι συναγωνιστές του της ΕΠΟΝ, που ειδοποιήσανε και τον πατέρα του, γιατρό στη Θεσσαλονίκη κι ήρθε και τον πήρε. Ένα μήνα αργότερα μαθεύτηκε πως ο Θάνος αυτοκτόνησε. Ήταν εικοσιπέντε χρονών.

Στις 7 Ιουνίου 1945 η Εθνοφυλακή πήγε να πιάσει τον Κανόνη στο σπίτι του, γιατί έλειπε με αναρρωτική άδεια από την Τράπεζα. Δεν τον βρήκανε. Την προηγούμενη είχαν πιάσει πολλούς εαμίτες, ανάμεσά τους και τον Σαραντάκο. Ο Κανόνης έστειλε μήνυμα στο γιο του φίλου του να πάει να τον βρει σ’ ένα σπίτι στις Καμάρες, στο συνοικισμό της πόλης πάνω από τη Λαγγάδα. Εκεί του’πε να ειδοποιήσει ορισμένα πρόσωπα, γιατί ο ίδιος θα κρυβόταν για να μη πιαστεί. Από τότε η Εθνοφυλακή έχασε τα ίχνη του.

Την απόφαση να μη σταθεί να τον πιάσουν, ο Κανόνης την πήρε γιατί η απογύμνωση των εαμικών οργανώσεων από τόσα στελέχη, που είχαν συλληφθεί μέσα σε λίγες μέρες, έκανε απαραίτητη την παρουσία του, έστω και στην παρανομία.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 4 – Ο πόλεμος

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή τέταρτη συνέχεια παρουσιάζω το τέταρτο κεφάλαιο, που είναι και το τελευταίο του πρώτου μέρους. Είναι σχετικά σύντομο αφού αποτελεί γέφυρα που εισάγει τον αναγνώστη στο δεύτερο μέρος, όπου παρουσιάζεται η δράση του αγωνιστή Χαράλαμπου Κανόνη στην Κατοχή.

Θυμίζω ότι αύριο 29 Μαΐου, στις 2 μμ, είμαι καλεσμένος στο Μεταδεύτερο, http://www.metadeftero.gr, στην εκπομπή Πανόραμα του φίλου Κώστα Αδαμόπουλου (γράφει και στο ιστολόγιο με χρηστώνυμο).

4 – Ο πόλεμος

Σαν ξέσκισαν τη νύχτα τότε οι σειρήνες
ποιανού κοπήκαν τα ήπατα τόδες σε λίγο.

Απόστολος Σπήλιος

Ακριβώς στο σπίτι του Διευθυντή της Τράπεζας αντιλήφθηκε ο Κανόνης πως ο πόλεμος με την Ιταλία ήταν υπόθεση ημερών. Είχαν πάει με το Σαραντάκο να του ευχηθούν για τη γιορτή του το βράδυ του Αγίου Δημητρίου και βρέθηκαν σε μια συζήτηση παραγόντων του τόπου. Ήταν ο ίδιος ο Σεβασμιώτατος, ο διευθυντής της Νομαρχίας, ο υποδιοικητής της Χωροφυλακής και άλλοι. Όλοι συμφωνούσαν πως ο πόλεμος θα ξεσπούσε πολύ σύντομα κι όλοι πίστευαν πως δε θα κρατούσε πολύ.

— Θα πέσουν λίγες τουφεκιές για την τιμή των όπλων, έλεγαν.

Οι δυο φίλοι φύγανε από τη δεξίωση φαρμακωμένοι.

—Κοίτα να δεις που θα μας πουλήσουν στους φασίστες, είπε ο Σαραντάκος.

— Δε γινόταν αλλιώς, είναι σαρξ εκ της σαρκός τους. Απομένει να δούμε πόσο ισχυρή είναι η αγγλική επιρροή, απάντησε ο Κανόνης. Ξέρεις, αντίθετα με τα φαινόμενα, δεν είναι τα πράγματα τελείως ανάλογα με την Ιταλία, συμπλήρωσε. Εκεί ο βασιλιάς είναι τελείως υποταγμένος στο Μουσολίνι κι οι Άγγλοι δεν έχουν καμμιάν ισχύ. Εδώ ο βασιλιάς έχει πίσω του την Αγγλία και δεν είναι σίγουρο πως κάνει ό,τι θέλει ο Μεταξάς.

Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου – 1 (Δημ. Σαραντάκος)

Αρχίζω σήμερα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του, που εκδόθηκε σε ιδιωτική έκδοση το 1987, όταν ακόμα ο πατέρας μου δούλευε στην Αγροτική Τράπεζα.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Ο πατέρας μου αισθανόταν ότι είχε χρέος να γράψει το βιβλίο αυτό στη θέση του παππού μου που δεν πρόλαβε και ταξίδεψε στη Χίο για επιτόπια έρευνα όπου συναντήθηκε με επιζώντες συντρόφους του Κανόνη. Το βιβλίο το έχω μοιράσει παλιότερα, σε pdf, αλλά τώρα θα το δημοσιεύσω σε συνέχειες, κάθε δεύτερη Τρίτη -καλώς εχόντων των πραγμάτων, διότι και χτες που ήταν να ξεκινήσω έτυχε η φοβερή πυρκαγιά της Νοτρ Νταμ.

Σε αυτή την πρώτη συνέχεια θα παρουσιάσω τον Πρόλογο του πατέρα μου και την αρχή του πρώτου κεφαλαίου

Πρόλογος

… και να μετρώ και νάναι ο Τάκη Πλούμας
τριάντα τρία χρόνια μες στη γης

Μιλτιάδης Μαλακάσης

Το κείμενο που ακολουθεί έπρεπε να τόχε γράψει ο πατέρας μου, που έζησε από κοντά, πολύ πιο κοντά από μένα, τα πρόσωπα και πράγματα. Φαίνεται πως είχε τέτοια πρόθεση, γιατί άφησε αρκετές σημειώσεις, που δεν ολοκληρώθηκαν, καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος. Θεώρησα λοιπόν πως έπεφτε σε μένα το καθήκον να γράφω για το Χαράλαμπο τον Κανόνη, τον άνθρωπο που μαζύ με τον πατέρα μου, επηρέασε καθορ-στικά τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια. Έχοντας επίγνωση των μικρών μου δυνάμεων επικαλούμαι προκαταβολικά την κατανόηση των αναγνωστών για τις τυχόν αδυναμίες των γραφτών μου.

Όσο περνούν τα χρόνια και φεύγουν από κοντά μας αυτοί που έζησαν τα συγκλονιστικά γεγονότα της Κατοχής και του Εμφύλιου, τόσο δυσκολότερο γίνεται το έργο όσων θέλουν να γράψουν γι ’ αυτή την περίοδο της ιστορίας μας. Οι γραπτές πηγές, (εφημερίδες, επίσημα έγγραφα κλπ.), που αναφέρονται στα γεγονότα είναι κατά κανόνα προκατειλημένες και μονόπλευρες. Απομένουν οι γραπτές και προφορικές μαρτυρίες. Οι πρώτες είναι ελάχιστες. Η βιβλιογραφία για την αντίσταση και τον εμφύλιο πόλεμο στα νησιά του Αιγαίου, μολονότι πλουτίστηκε τα τελευταία χρόνια από αξιόλογα βιβλία, (αναφέρω τα βιβλία του Απόστολου Αποστόλου, «Μνήμες» και «Σκόρπια της Αντίστασης», του Νίκου Θεοχάρη «Το αντάρτικο στη Λέσβο», του Δημ. Γερούκη «Η εθνική αντίσταση της Μυτιλήνης» και του Μιχάλη Λιαρούτσου «Το 48 χωρίς φεγγάρι»), εξακολουθεί να είναι πολύ φτωχή και κυρίως να έχει τη μορφή αναμνήσεων. Οι προφορικές μαρτυρίες κατά κανόνα θέλουν διασταύρωση και επαλήθευση, γιατί, ανεπεξέργαστες καθώς προσφέρονται, είναι φορτισμένες με το υποκειμενικό στοιχείο. Παρ’ όλες όμως τις δυσκολίες και τα εμπόδια, πρέπει να καταγραφεί η ιστορία της Αντίστασης και του Εμφύλιου. Είναι καθήκον μας.

Ο φίλος μου ο Φέρμας (του Θαν. Σαράφη-Καρτέρη)

Κυριακή σήμερα, αλλά και πρώτη του μηνός. Να βάλω το μηνολόγιο ή το φιλολογικό άρθρο που συνηθίζω; Τελικά αποφάσισα να αφήσω το μηνολόγιο για αύριο, μια και είχα κάτι φιλολογικό έτοιμο, ένα φιλολογικό θέμα που συνδέει μια συμπαθέστατη μορφή του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, τον Νίκο Φέρμα, με έναν αγαπημένο μου ποιητή, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Δεν μπορούσα λοιπόν να αντισταθώ.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο από τον Θανάση Σαράφη-Καρτέρη, που τον βλέπετε εδώ αριστερά σκιτσαρισμένον από τον Μίλτη Παρασκευαΐδη. Δημοσιεύτηκε το 1984 στις Καμάρες, το περιοδικό του Συλλόγου Μοριανών Αττικής -δηλαδή των καταγομένων από τη Μόρια, ένα χωριό 7 χλμ. έξω από τη Μυτιλήνη. (Στη Μόρια είχε μαγαζί ο παππούς του πατέρα μου, ο Μυρογιάννης, αν και δεν λογαριάζεται για Μοριανός, πιο πολύ για Πληγωνιάτης, άλλο χωριό, από την άλλη μεριά της πόλης της Μυτιλήνης). Αργότερα, το αφήγημα περιλήφθηκε και στη συλλογή Κείμενα του ίδιου συγγραφέα.

Δεν παίρνω όρκο για την ακρίβεια των όσων αφηγείται ο Θ. Σαράφης-Καρτέρης. Για παράδειγμα, ο Λαπαθιώτης γεννήθηκε το 1888, όχι το 1889 ενώ και σε αρκετά άλλα σημεία έχω αμφιβολίες (ας πούμε, η Βικιπαίδεια αναφέρει ότι η γυναίκα του Φέρμα λεγόταν Άννα Παντζίκα, ενώ εδώ αναφέρεται ως Νίτσα Μπάτσικα). Αλλά δεν είναι αυτό το βασικό. Από την άλλη, πολύ γουστόζικο είναι το επεισόδιο με τον Λαπαθιώτη που μάντευε τις τετριμμένες ρίμες του πρωτόλειου ποιήματος.

Ευχαριστώ πολύ τον θείο μου Κώστα Μίσσιο, ποιητή και χαλκέντερο γραμματολόγο της λεσβιακής γραμματείας, που έθεσε το κείμενο υπόψη μου.

Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ Ο ΦΕΡΜΑΣ

Όσοι παρακολουθούν τις παλιές ελληνικές ταινίες που προβάλλονται συχνότατα στην Τηλεόραση, θα έχουν προσέξει έναν καλόν ηθοποιό που εμφανίζεται στις περισσότερες απ’ αυτές, τον Νίκο Φέρμα. Είναι ένας θαυμάσιος τυπίστας που αποδίδει αριστοτεχνικά χαρακτηριστικούς ρόλους ανθρώπων του υπόκοσμου, διευθυντές υπόπτων κέντρων, νταήδες, κομπιναδόρους ή και απλούς λαϊκούς τύπους, όπως παλιατζήδες, μανάβηδες κ.α. Σ’ αυτά τα περιθωριακά πρόσωπα, τους ανθρώπους της πιάτσας, ο Φέρμας με το καλλιτεχνικό του ένστικτο δίνει ζωντάνια και πειστικότητα.

Κατά την εποχή που ο ελληνικός κινηματογράφος βρισκόταν στις δόξες του και η μια ταινία διαδεχόταν την άλλη, ο Φέρμας ήταν περιζήτητος απ’ τους παραγωγούς και τους σκηνοθέτες κι έχει παίξει σημαντικούς ρόλους πλάι σε μεγάλες φίρμες του θεάτρου και του κινηματογράφου, όπως τον Χορν, την αξέχαστη Λαμπέτη, τον Κωνσταντάρα, τη Βουγιουκλάκη, την Καρέζη, τη Σμαρούλα Γιούλη, τον Αυλωνίτη, τον Χατζηχρήστο, τον Φωτόπουλο και άλλους πρωταγωνιστές μας. Σε κάποια ταινία που δεν θυμάμαι τον τίτλο της, συμπρωταγωνιστούσε με τον θαυμάσιο κωμικό Βασίλη Αυλωνίτη. Κι είχε σημειώσει εξαιρετική επιτυχία.

Αυτός λοιπόν ο καλός ηθοποιός της σκηνής και της οθόνης, ο Νίκος Φέρμας, είναι Μοριανός. Αν διασώζονται στα γραφεία της Κοινότητας Μόριας τα παλιά μητρώα Αρρένων, σίγουρα θα τον βρούμε γραμμένο στα 1905 η 1906. Όχι φυσικά σαν Φέρμα. Το επίθετο αυτό είναι ψευδώνυμο καλλιτεχνικό και θα δούμε στη συνέχεια ποιος του τόδωσε, ποιος ήταν νονός του. Το πραγματικό του επώνυμο είναι Χατζηανδρέου. Ο πατέρας του, όπως έχω συμπεράνει απ’ τις κουβέντες που κάναμε κατά την πολύχρονη φιλία μας, ήταν ένας φτωχός αγρότης, μεροκαματιάρης. Όλη η περιουσία του ήταν ένα κτηματάκι με λίγα λιόδεντρα. Πέθανε όταν ο μονάκριβος γιος του ήταν σε μικρή ηλικία, τριών – τεσσάρων χρόνων. Η χήρα του για να τα βγάλει πέρα, εγκατέλειψε το χωριό κι εγκαταστάθηκε με το παιδί της στη Μυτιλήνη, όπου άρχισε να εργάζεται σαν οικιακή βοηθός σε διάφορα πλουσιόσπιτα. Για αρκετά χρόνια εργάστηκε μόνιμα σαν ένα είδος οικονόμου, στο αρχοντικό του Πιττακού Ευστρατίου στη Σουράδα, που ήταν διευθυντής του υποκαταστήματος της «Τράπεζας Αθηνών».

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η εκμάθηση της Ρωσικής και η γνωριμία με τον Β.Ν.Φεδέρωφ

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστη πρώτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε πάντοτε στην Κατοχή.

Να προσθέσω ότι αύριο συμπληρώνονται τρία χρόνια από τον θάνατο του πατέρα μου. Τον θυμόμαστε πάντοτε.

Τον πρώτο κιόλας χειμώνα της Κατοχής, ενώ οι Γερμανοί είχαν φτάσει έξω από τη Μόσχα και το Λένινγκραντ, ο ποιητής καταπιάστηκε να μάθει ρωσικά.

«Όταν θα κατηφορίσει κατά δω ο Κόκκινος Στρατός, θα τον προσφωνήσω στη γλώσσατου», έλεγε στον μπατζανάκη του που τα ’χε βάψει μαύρα με την προέλαση των χιτλερικιύν. Ο ίδιος ούτε στιγ­μή δεν αμφέβαλλε πως τελικά οι Ρώσοι θα νικούσαν τον Χίτλερ και πως θα λευτέρωναν την Ευρώπη. Οι νίκες των Γερμανών το καλοκαίρι δεν μπόρεσαν να μειώσουν ούτε στο ελάχιστο την αισιοδοξία του.

«Στρατηγικό σχέδιο του Μουστάκια είναι η υποχώρηση. Έτσι έκαναν οι Σκύθες με τον Δαρείο, έτσι έκαναν αργότερα οι Ρώσοι με τον Κάρολο XII της Σουηδίας και με το Ναπολέοντα. Ο Χίτλερ θα πάθει χειρότερη νίλα».

Οι φίλοι του, που δε συμμερίζονταν την αισιοδοξία του, τον είχαν βγάλει «επιτελάρχη του Κόκκινου Στρατού».

Δεν ήταν μονάχα η ιδεολογική του τοποθέτηση που τον έσπρωξε να μάθει ρωσικά. Εξ απαλών ονύχων είχε αγαπήσει τη ρωσική λογο­τεχνία. Θαύμαζε απεριόριστα τον Ντοστογιέφσκι, αγαπούσε πολύ τον Γκόγκολ, τον Τσέχωφ και τον Γκόρκι, καθώς και τους ελάσσονες, τον Κορολένκο, τον Τουργκένιεφ, τον Αρτσιμπάτσεφ, τον Αντρέιεφ, ενιύ αντίθετα ο Τολστόι δεν του άρεσε. Βέβαια δεν είχε διαβάσει τότε το Πόλεμος και Ειρήνη, που δεν είχε μεταφραστεί ακόμα στα ελλη­νικά, αλλά στο εξώφυλλο της Ανάστασης είχε σημειώσει σαν υπότιτ­λο: «Βιβλίον ιδιαζόντως ηλίθιον». Στη βιβλιοθήκη του είχε όλα τα βι­βλία του Ντοστογέφσκι και των άλλων συγγραφέων που είχαν μετα­φραστεί στα ελληνικά, τα περισσότερα από τα γαλλικά και από ανώ­νυμους κι αδόκιμους μεταφραστές, σε εκδόσεις του Βασιλείου, του Γανιάρη, του Φέξη και άλλων.

Βόρης και Ζήνα Φεδέρωφ (Δημήτρης Σαραντάκος)

Tο σημερινό είναι το δέκατο έβδομο απόσπασμα από τα “Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια”, το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Δημοσιεύτηκε την Παρασκευή που μας πέρασε στο Εμπρός της Μυτιλήνης, την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν για πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Ο Βόρης Φεδέρωφ ήταν σχετικά πρόσφατη γνωριμία μας. Τον γνωρίσαμε το χειμώνα τού ’42, όταν ξεκινήσαμε με τον πατέρα μου να μάθουμε ρωσικά. Εγώ από τον καιρό της Σάμου, όταν η κυρία Άννα, η σπιτονοικοκυρά μας, μου γνώρισε την Εσπεράντο, είχα μανία με τις ξένες γλώσσες και τα ξένα αλφάβητα. Τα τελευταία τα ψάρευα από το Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ελευθερουδάκη, που είχε ο θείος Αντρέας, και από τη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια του Πυρσού, που είχε ο κύριος Δουκαρέλλης (συνάδελφος του πατέρα μου στην Τράπεζα) και τις οποίες ξεφύλλιζα ταχτικά στο πλαίσιο των «εργασιών» που μας έβαζε ο Μίλτης. Έτσι είχα μάθει το εβραϊκό, το αραβικό, το αρμενικό, το ρουνικό και τέλος το ρωσικό αλφάβητο και μάλιστα όχι μόνο αυτό, αλλά και τα λοιπά σλαβικά και τους προγόνους τους, το γλαγολικό και το κυριλλικό, χωρίς να με τρομάζει το γεγονός ότι είχαν κατά μέσον όρο 36 γράμματα.

Ο πατέρας μου με πείραζε καμμιά φορά, πως ήμουν «συλλέκτης αχρήστων γνώσεων», αλλά τελικά μας χρησίμεψαν σε κάτι.

Το καλοκαίρι τού ‘42, το τελευταίο που πέρασα στη Μόρια, στου παππού μου το σπίτι, ανακάλυψα ένα βιβλίο γραμμένο με το ρωσικό αλφάβητο. Ο παππούς μου δε θυμόταν, στην αρχή, πώς βρέθηκε στα χέρια του, αργότερα όμως μου είπε πως ήταν του φίλου του, του κυρ-Ιγνάτη του Αμανετζή, που μιλούσε φαρσί τα ρούσικα. Το βιβλίο ήταν εικονογραφημένο και είχε τίτλο «ΠΟΥΤΕΒΟΝΤΙΤΕΛ». Αποδείχτηκε πως ήταν ρωσικός τουριστικός οδηγός του Αιγαίου και της Ελλάδας. Αυτό ήταν το πρώτο «αναγνωστικό» μας, που συμπληρώθηκε με μια πανάρχαιη (εκδόσεως του 1879) μέθοδο της ρωσικής «άνευ διδασκάλου» κατά το σύστημα Ολενδόρφου, που μας βρήκε ο Μίλτης.

Οι «Μαθητικές σελίδες» και ο Φιλοτεχνικός Όμιλος (Δημήτρης Σαραντάκος)

Tο σημερινό είναι το δέκατο πέμπτο απόσπασμα από τα “Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια”, το ανέκδοτο αυτοβιογραφικό πεζογράφημα του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου. Δημοσιεύτηκε την Παρασκευή που μας πέρασε στο Εμπρός της Μυτιλήνης, την εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν για πολλά χρόνια ο πατέρας μου. Το προηγούμενο απόσπασμα μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Να πούμε επίσης ότι από αύριο και για μερικές μέρες το ιστολόγιο μπαίνει σε φάση διακοπών, οπότε θα ανεβάσω μάλλον επαναλήψεις, και ίσως όχι κάθε μέρα. Η φάση θα κρατήσει λιγότερο από τις πραγματικές διακοπές μου, και κατά πάσα πιθανότητα θα βλέπω τα σχόλιά σας και θα σχολιάζω κι εγώ, αν βεβαίως έχω σύνδεση (δεν είναι 100% σίγουρο).

 

Το φθινόπωρο του ’43 ο Μίλτης, παράλληλα με τις «εργασίες» που μας έβαζε, μας κούρδισε να εκδώσουμε, η τάξη μας, περιοδικό! Δεχτήκαμε όλοι με ενθουσιασμό, μόλο που ήμασταν εντελώς ανίδεοι για τον τρόπο που θα το βγάζαμε σε πολλά αντίτυπα, στις επικρατούσες, λόγω της Κατοχής, συνθήκες. Οι ελάχιστοι πολύγραφοι που υπήρχαν στην πόλη μας (σε Τράπεζες ή Δημόσιες Υπηρεσίες) ήταν υπό τον έλεγχο των Γερμανών. Βέβαια θα υπήρχε κάποιος στα χέρια της Οργάνωσης γιατί τον Απρίλη τού ’44 βγήκε πολυγραφημένη η «Ελεύθερη Λέσβος», του ΕΑΜ, και το καλοκαίρι ο «Αντιφασίστας», της ΕΠΟΝ, αλλά φυσικά ο πολύγραφος αυτός ήταν απρόσιτος για μας.

Υπήρχε ακόμα η δυνατότητα να βγάζουμε τα αντίτυπα του περιοδικού με το σύστημα της «κόπιας»: Το κείμενο γραφόταν με ειδικό παχύ και βραδύπηκτο μελάνι σε μια λεία επιφάνεια και μεταφερόταν (ανάποδα) σε ειδικό σκληρό γυαλιστερό χαρτί, από το οποίο αναπαραγόταν σε πολλά αντίτυπα πιεζόμενο με χειροκίνητη πρέσα σε ειδικές λεπτές σαν τσιγαρόχαρτο κόλλες. Τέτοιες «κόπιες» είχε η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών και ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις, και όταν ο Μίλτης τούς έκανε τη σχετική κρούση, δέχτηκαν να μας επιτρέψουν να τις χρησιμοποιήσουμε. Το κακό είναι πως είχαν εξαφανιστεί ολοσχερώς οι ειδικές, λεπτές σαν τσιγαρόχαρτο, κόλλες, γιατί είχαν πουληθεί στη μαύρη αγορά σαν αυθεντικά τσιγαρόχαρτα, μόλο που ήταν διαποτισμένες με θειάφι. Οι θεριακλήδες καπνιστές είτε τα κάπνιζαν απτόητοι, είτε απομάκρυναν το θειάφι σιδερώνοντας τα «τσιγαρόχαρτα».
Μετά τον αποκλεισμό του πολύγραφου και της «κόπιας», το μόνο πολλαπλασιαστικό μέσο που μας έμεινε ήταν το καρμπόν, με το οποίο όμως μετά βίας και πολύ κόπου βγαίνανε πέντε αντίγραφα. Έτσι αποφασίστηκε το περιοδικό μας οι «Μαθητικές Σελίδες» να κυκλοφορεί σε πέντε αντίτυπα. Ο Μίλτης μάς μοίραζε ομοιόμορφες κόλλες στις οποίες γράφαμε τα κείμενά μας, με το χέρι ή με γραφομηχανή, σε πέντε αντίγραφα, του τις επιστρέφαμε κι αυτός τις βιβλιοδετούσε σε καλαίσθητα τεύχη, των οποίων το εξώφυλλο και την εσωτερική εικονογράφηση και διακόσμηση φιλοτεχνούσε ο ίδιος.