Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 4

Πριν από λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την τέταρτη συνέχεια, με την αποφοίτηση του πατέρα μου και των συμμαθητών του μετά την Απελευθέρωση.

Μετά την Απελευθέρωση

Οι Γερμανοί έφυγαν από τη Λέσβο στις 10 Σεπτεμβρίου 1944. Πριν από τη φυγή τους όμως είχαν υπονομεύσει το κτίριο της Ηλεκτρικής Εταιρείας, αλλά κάνανε το λάθος να αναθέσουν την ανατίναξή του σε Ιταλούς, που είχαν αιχμαλωτίσει όταν ανακατέλαβαν τα Δωδεκάνησα. Οι Ιταλοί αυτοί παρίσταναν τους πιστούς συμμάχους τους, αλλά στην πραγματικότητα είχαν έρθει σε επαφή με την Αντίσταση και μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, φανέρωσαν τον μηχανισμό της υπονόμευσης στους ελασίτες πυροτεχνουργούς, οι οποίοι τον εξουδετέρωσαν και με την ευκαιρία επιθεωρήσανε και τα λοιπά κτίρια που είχαν επιτάξει οι κατακτητές. Βρέθηκαν τότε στα υπόγεια του Γυμνασίου πολλά ξύλινα κιβώτια γεμάτα βιβλία.  Εξακριβώθηκε πως ανήκαν στη βιβλιοθήκη του Βερναρδάκη και αποτελέσανε τον πυρήνα της Δημοτικής βιβλιοθήκης της Μυτιλήνης.

Με την Απελευθέρωση ήρθανε στο νησί ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και Διοικητής Νήσων Αιγαίου ο Μπουρδάρας, μικρό άγημα του Ιερού Λόχου και η Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου με διοικητή τον Μίλτονα Ιατρίδη, που είχε ένδοξο παρελθόν ως κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής», αλλά κατά τα άλλα η επικράτηση του ΕΑΜ στο νησί  ήταν απόλυτη. Ο Νομάρχης Κώστας Φριλίγγος, όλοι οι δήμαρχοι και κοινοτάρχες ήταν εκλεγμένοι από την Αντίσταση, στο νησί υπήρχε το 22 Σύνταγμα, με πλήρη συγκρότηση και έδρευε η Ταξιαρχία Αιγαίου του ΕΛΑΣ. Η αστυνόμευση του νησιού είχε ανατεθεί στην Εθνική Πολιτοφυλακή. Και όλα αυτά σε πλήρη γνώση και με την έγκριση της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.

Μόλις άνοιξαν τα σχολεία και αφού επιθεωρήθηκε από τους πυροτεχνουργούς το κτίριο, ξαναγυρίσαμε στο Γυμνάσιο. Πηγαίναμε τότε στην Ζ΄ οκταταξίου και για δεύτερη χρονιά τα φιλολογικά μαθήματα μας τα έκανε ο Αρχοντίδης.

Advertisement

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 3

Πριν από ένα μήνα άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω την τρίτη συνέχεια, με την ιστορία του Γυμνασίου μέσα στην Κατοχή. Στο τέλος προσθέτω μερικά δικά μου.

Η Κατοχή

Στη Λέσβο οι Γερμανοί έφτασαν τέλη Απριλίου, όταν είχε πέσει η Αθήνα και η κυβέρνηση είχε καταφύγει στην Κρήτη. Την παραμονή της άφιξης τους έγινε συναγερμός. Παράγοντες του καθεστώτος και στελέχη της ΕΟΝ, διέταξαν να σημάνουν οι σειρήνες και όταν ο κόσμος κλείστηκε στα καταφύγια,  λεηλάτησαν με την άνεση τους τις αποθήκες με το υλικό που είχε συγκεντρωθεί για να σταλεί στους φαντάρους, στο μέτωπο. Στη βιάση τους, όταν τέλειωσαν τη δουλειά τους, ξέχασαν να σημάνουν λήξη κι έτσι έμεινε στη μνήμη των Μυτιληνιών ως «ο συναγερμός που δεν έληξε». Για πολλούς μήνες στη μαύρη αγορά πουλιόνταν τσιγάρα, μάλλινα πουλόβερ, κασκόλ και κάλτσες, που είχε δώσει ο κόσμος για τους στρατιώτες που πολεμούσαν, αλλά που ποτέ δεν έφυγαν από το νησί.

Οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Μυτιλήνης, στον Μόλυβο, το Πλωμάρι, την Ερεσό και το Σίγρι. Το «τάγμα αγυμνάστων» που δεν είχε προλάβει να φύγει για το μέτωπο, αφοπλίστηκε και διαλύθηκε. Οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί δεν θεωρήθηκαν αιχμάλωτοι, αλλά αφέθηκαν να πάνε στα σπίτια τους. Η Χωροφυλακή διατηρήθηκε ως σώμα και μπήκε κάτω από τον έλεγχο της Geheime Feld Polizei (GFP της στρατιωτικής μυστικής αστυνομίας, της στρατιωτικής Γκεστάπο δηλαδή).

Οι Γερμανοί στην αρχή στρατωνίστηκαν στα κτίρια του 22 Συντάγματος μέσα στο Κάστρο, αλλά σύντομα δημιούργησαν δικό τους στρατόπεδο στον Καρά Τεπέ, 6 χιλιόμετρα στα βόρεια της πόλης, όπου εγκατάστησαν ισχυρότατο πυροβολείο με βαριά κανόνια. Η Διοίκησή τους, η Ortskomandatur, εγκαταστάθηκε σε ένα κομψό νεοκλασσικό κτίριο στην Αγιά Ειρήνη και η GFP στη βίλα Ηλιόπουλου, κοντά στη Σουράδα, σε ένα κτίριο δίπλα στη θάλασσα, σε ωραιότατη θέση και με μαγευτική θέα αλλά, όπως αποδείχτηκε αργότερα, πολύ τρωτό από στρατιωτικής πλευράς. Στο Διδασκαλείο εξ άλλου δημιούργησαν το τοπικό Στρατόπεδο Συγκέντρωσης.

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 2

Πριν από 15 μέρες άρχισα να δημοσιεύω σε συνέχειες το χρονικό του πατέρα μου «Μαθητές και δάσκαλοι», που εκδόθηκε το 2008 και έχει θέμα το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στα χρόνια 1938-1946, τους καθηγητές του και τους συμμαθητές του. Όπως και με τα άλλα βιβλία του πατέρα μου, θα δημοσιεύεται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η πρώτη συνέχεια, με εισαγωγικό χαρακτήρα, είναι εδώ. Σήμερα δημοσιεύω τη δεύτερη συνέχεια.

Ι. Οι συμμαθητές

1. Το ιστορικό της τάξης μας

Το οκτατάξιο Γυμνάσιο

Όπως προαναφέρω, το οκτατάξιο γυμνάσιο δημιουργήθηκε το 1937. Πήγαινα τότε στην 3^η  Δημοτικού. Τον επόμενο χρόνο, τελειώνοντας την 4^η τάξη, έδωσα εξετάσεις για το Γυμνάσιο. Αυστηρές εξετάσεις, στις οποίες πολλοί κόπηκαν. Όσοι πετύχαμε, εξήντα τον αριθμό, αν θυμάμαι καλά, αποτελέσαμε τη δεύτερη σειρά του «Γυμνασίου Νέου Τύπου», όπως ονομάστηκε το οκτατάξιο γυμνάσιο. Για μερικά χρόνια εξακολούθησε να υπάρχει και το εξατάξιο «Γυμνάσιο Παλαιού Τύπου», ώσπου να αποφοιτήσουν οι μαθητές που το είχαν ήδη αρχίσει. Αυτοί που εισαχθήκανε τότε (το 1938) ήταν:

Αθανασάκης	Παντζάρης Πάτροκλος
Βαλήνας Μιχάλης	Παπαδέλλης Στέλιος
Βαμβούρης Απόστολος	Παπαμιχαήλ Γρηγόρης
Βενεδίκης Μιχάλης	Παπαπαναγιώτου Γιώργος
Βολογιάννης Μανόλης	Πατλάκας Μιχάλης
Γεωργιάδης Οδυσσέας	Πίτσιος Μιχάλης
Γιαννακόπουλος Νίκος-Χρήστος	Σακελλάρης Θανάσης
Γκορτζιώτης Μιχάλης	Σαραντάκος Δημήτρης
Γρηγορίου Γρηγόρης	Σβορώνος Παναγιώτης
Γρημάνης Μιχάλης	Σεφτελής Γιώργος
Γυπαράκης Κώστας	Τεφτσής Βάσος
Δόριζας Μιχάλης	Τζάννος Αντώνης
Κακαδέλλης Παναγιώτης	Τσακίρης Νίκος
Κατσικαδέλλης Στέφανος	Τσερνόγλου Αθανάσιος
Κόπανος-Ιατρίδης Γιώργος	Χατζηγεωργίου Χριστόφορος
Κουκούλης Γιώργος	Χατζηγιάννης Γιάννης
Μάγειρας Θόδωρος	Χατζηδήμος Γιάννης
Ματιάς Γιώργος	Χατζηκυριάκος Γιώργος
Μεταξάς Γιώργος	Χατζηλάμπρου
Νικητόπουλος Αριστείδης	Χονδρός Παναγιώτης

Μολονότι φοιτούσαμε σε Γυμνάσιο Αρρένων, στην πρώτη τάξη του οκταταξίου είχαμε και κορίτσια. Στη δικιά μας ήτανε είκοσι, δυστυχώς όμως δεν είμαι βέβαιος αν τα θυμάμαι σωστά. Τα αναφέρω πάντως με κάθε επιφύλαξη:

Μαθητές και δάσκαλοι, αφήγημα του Δημήτρη Σαραντάκου – 1

Τα τελευταία χρονια της ζωής του, ο πατέρας μου έγραφε κάθε βδομάδα ένα χρονογράφημα για την εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης. Όταν άνοιξα το ιστολόγιο, άρχισα να αναδημοσιεύω τις επιφυλλίδες αυτές κάθε Τρίτη. Στα τέλη του 2011 ο πατέρας μου πέθανε και από τότε καθιέρωσα κάθε δεύτερη Τρίτη να δημοσιεύω αποσπάσματα από τα βιβλία του. Με τον καιρό, δημοσίευσα αποσπάσματα από τα περισσότερα βιβλία, με τελευταίο τους Εσταυρωμένους σωτήρες.

Το βιβλίο που θα αρχίσω να δημοσιεύω από σήμερα έχει μιαν ιδιαιτερότητα, ότι δεν είναι λογοτεχνικό, είναι αναμνήσεις από τα μαθητικά χρόνια του πατέρα μου στο γυμνάσιο της Μυτιλήνης -ένα χρονικό, θα έλεγα, γραμμένο ύστερα από παροτρύνσεις παλαιών συμμαθητών. Γι’ αυτό και δίσταζα να το δημοσιεύσω, αφού αφορά ένα ειδικό κοινό.

Από την άλλη, οτιδήποτε έχει σχέση με την εκπαίδευση δεν είναι στερημένο από γενικότερο ενδιαφέρον, ιδίως σε ένα ιστολόγιο που έχει και εκπαιδευτικά ενδιαφέροντα αλλά και πολλούς εκπαιδευτικούς ως σχολιαστές. Έτσι, αποφάσισα τελικά να το δημοσιεύσω, ύστερα από μια μικρήν ανάπαυλα που οφειλόταν στο ότι δεν είχα πρόχειρο το βιβλίο.

Το χρονικό αυτό έχει επίσης ενδιαφέρον σαν απόπειρα μικροϊστορικής καταγραφής.

Στη σημερινή πρώτη συνέχεια δημοσιεύω τον Πρόλογο και την Εισαγωγή. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Μυτιλήνη το 2008 και το εξώφυλλό του μιμείται πετυχημένα την όψη των μαθητικών τετραδίων.

Πρόλογος

Όταν, με παρότρυνση πολλών παλιών συμμαθητών μου, ξεκίνησα να γράψω κάτι σαν χρονικό της τάξης μας στο Γυμνάσιο, να γράψω δηλαδή για τους μαθητές και τους καθηγητές της, είχα τη φιλοδοξία να αποτελέσει, το κείμενο αυτό, συλλογικό έργο, με την έννοια πως θα το γράφαμε πολλοί παλιοί συμμαθητές μαζί.

Για τον σκοπό αυτόν έφτιαξα ένα προσχέδιο, με το διάγραμμα της ύλης, τα περιεχόμενα και κάποια δικά μου περιληπτικά κείμενα και το μοίρασα σε πολλούς συμμαθητές μου, ζητώντας όχι μόνο να συμπληρώσουν τα κενά, αλλά να γράψουν τη δική τους εκδοχή, ακόμα και να προτείνουν κάτι τελείως διαφορετικό.

Πραγματικά με βοήθησαν αρκετοί φίλοι των σχολικών θρανίων, με φωτογραφίες, πληροφορίες, κάποιοι με σύντομα κείμενά τους, αλλά όχι στο βαθμό που προσδοκούσα και που θα χαρακτήριζε το έργο συλλογικό, με εμένα να περιορίζομαι στο ρόλο του επιμελητή της ύλης. Έτσι, αναγκαστικά, κάθισα και έγραψα σχεδόν όλα τα κείμενα μόνος μου και συνεπώς η ευθύνη για το αποτέλεσμα βαρύνει μόνον εμένα. Μερικά κείμενα, δικά μου ή άλλων,  έχουν παλαιότερα δημοσιευθεί σε λεσβιακά περιοδικά και αυτό μνημονεύεται στη βιβλιογραφία.

Οφείλω πάντως να ευχαριστήσω τους συμμαθητές μου: Βάσο Τεφτσή, Μιχάλη Γκορτζιώτη, Μιχάλη Γρημάνη, Μιχάλη Βενεδίκη, Γιώργο Μαυρονικόλα, Μιχάλη Πίτσιο, Γιώργο Σεφτελή, τον φίλο συγγραφέα Παναγιώτη Παρασκευαϊδη, τον φίλο Όμηρο Κοντούλη και τις φίλες Εύη Αποστόλου-Παναγιώτου, Αγλαϊα Αρχοντίδη-Αργύρη και Φανή Σωτηράκη-Αναιρούση, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έδωσαν και τα στοιχεία που μου παραχώρησαν, κυρίως όμως για την ενθάρρυνση τους να προχωρήσω.

Ιδιαιτέρως ευχαριστώ τον Κώστα Μίσσιο, ακάματο ερευνητή και καταγραφέα κάθε σχετικού με την πνευματική Λέσβο γεγονότος, για τα άφθονα και έγκυρα  στοιχεία που μου παραχώρησε.

Η δυσαναπλήρωτη απουσία του συμμαθητή μου Θανάση Τσερνόγλου μου στοίχισε πολύ, γιατί εκτός των άλλων μου στέρησε πολύτιμες πληροφορίες, στοιχεία και έγγραφα, που οπωσδήποτε είχε συγκεντρώσει, έτσι μεθοδικός και λεπτολόγος που ήταν, αλλά τα οποία δε στάθηκε δυνατό να εντοπίσω και αγνοώ την τύχη τους.

Οπωσδήποτε στο κείμενο που ακολουθεί  οι παλιοί συμμαθητές μου, αλλά και συμπατριώτες, ειδήμονες των γεγονότων της εποχής εκείνης, θα βρούνε πολλές ελλείψεις, παραλείψεις και λάθη. Θέλω να τους βεβαιώσω πως δεν έγιναν σκοπίμως, αλλά οφείλονται στην απουσία τεκμηριωμένων στοιχείων.

Εισαγωγικά

Οι συμμαθητές μου κι εγώ καμαρώνουμε πως αποφοιτήσαμε από το Γυμνάσιο Μυτιλήνης. Δικαίως πιστεύω. Δεν πρόκειται για κάποια επαρχιώτικη ξιπασιά ή έπαρση. Το Γυμνάσιο Μυτιλήνης για πολλές δεκαετίες στάθηκε το αληθινό πνευματικό κέντρο ολόκληρου του νησιού και η συμβολή του υπήρξε αποφασιστική στη διάδοση των πιο προοδευτικών ιδεών και πρώτα απ΄ όλα του Δημοτικισμού, καθώς και στη διαμόρφωση του κλίματος εκείνου, μέσα στο οποίο αναδείχτηκε πλειάδα ανθρώπων των γραμμάτων και τεχνών, όλα αυτά όμως σε πνεύμα όχι αντιπαράθεσης και πολεμικής, αλλά σύνθεσης και συνεργασίας. Όπως γράφει ένας διαπρεπής απόφοιτός του και εν συνεχεία καθηγητής του, ο Βασίλης Αρχοντίδης[1] «στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης συναντήθηκαν τα δύο ρεύματα, ο δημοτικισμός και η κλασσική παράδοση, χωρίς να συγκρουσθούν σαν άσπονδοι εχθροί. Έτσι οι μαθητές που αγαπούσαν τη νέα ελληνική λογοτεχνία δε βρέθηκαν ανάμεσα σε δυο ακραία ιδεολογήματα, υποχρεωμένοι να επιλέξουν ανάμεσα σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα».

Το Γυμνάσιο Μυτιλήνης ιδρύθηκε το 1840 και από το 1890 στεγάστηκε στο επιβλητικό, κλασσικής γραμμής κτίριο, με μαρμάρινα σκαλιά στην είσοδό του, που τη στολίζουν κίονες δωρικού ρυθμού και με απλόχωρο πευκόφυτο κήπο γύρω του. Βρίσκεται στο μεταίχμιο του παλιού ιστορικού πυρήνα της πόλης και της κάπως νεωτερίζουσας επέκτασής της προς νότο. Το κτίριο χτίστηκε με δωρεά πλειάδας πλουσίων Λεσβίων, που κατατάσσονται στην εκλείψασα (από την Κατοχή κι εδώ) κατηγορία των εθνικών ευεργετών, του Νικολάου Μητρέλια, που είχε κληροδοτήσει πεθαίνοντας το τεράστιο για την εποχή ποσό των 7.000 χρυσών λιρών,  των αδελφών Βουρνάζων και άλλων. Από αυτούς το άγαλμα του Σοφοκλή Βουρνάζου στέκεται στα προπύλαιά του και για πολλές δεκαετίες (όσες ήταν εν χρήσει το μελανοδοχείο και η πέννα), ήταν το θύμα ασεβούς εθίμου, να σπάνε επάνω του τα καλαμάρια τους, όσοι αποφοιτούσαν από το Γυμνάσιο[2].