Και ξαφνικά, μετά τη συμφωνία με τη Γαλλία, που συζητήθηκε κιόλας προχτές στη Βουλή, το τοπωνύμιο «Σαχέλ» έγινε λέξη της επικαιρότητας.
Πολλοί αγνοούσαν τη λέξη, άλλοι την είχαν ακούσει κι ήξεραν μέσες-άκρες τι αφορά. Κάποιοι αναρωτήθηκαν αν πρόκειται για μια καινούργια χώρα, ή ίσως για καινούργιο όνομα, για μετονομασία χώρας δηλαδή, όπως κάποτε η Δαχομέη, που μάθαμε στο σχολείο οι παλιότεροι, μετονομάστηκε το 1975 σε Μπενίν ή όπως η Άνω Βόλτα, που πολύ μας διασκέδαζε στο σχολείο γιατί αναρωτιόμασταν αν συνορεύει με την Κάτω Βόλτα, έδωσε τη θέση της στη Μπουρκίνα Φάσο.
Όχι όμως, το Σαχέλ δεν είναι χώρα, είναι ονομασία γεωγραφική, που έχει δοθεί σε μια μεγάλη περιοχή της Αφρικής.
Πρόκειται για τη λωρίδα γης που βλέπετε στον χάρτη, που βρίσκεται νότια από την έρημο Σαχάρα. Το Σαχέλ είναι το νοτιότερο βορειότερο τμήμα της υποσαχάριας Αφρικής και αποτελεί τη μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην έρημο και στη ζώνη της σαβάνας νοτιότερα. Τα εδάφη εκεί είναι στέπες.
Με τη γεωγραφική του έννοια, το Σαχέλ εκτείνεται από τον Ατλαντικό (μάλιστα περιλαμβάνει και τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, που δεν τα δείχνει δυτικά ο χάρτης) έως την Ερυθρά Θάλασσα, στην Ερυθραία. Καμιά ντουζίνα χώρες έχουν εδάφη τους μέσα στο Σαχέλ, έστω και μιαν ακρούλα τους (όπως η Νιγηρία ή το Καμερούν στον ακρότατο βορρά τους).
Η λέξη Σαχέλ, διαβάζω, ετυμολογείται από το αραβικό sāḥil, που θα πει όχθη. Ταιριάζει από μια άποψη στη λουρίδα που βλέπουμε στον χάρτη.
Όμως, υπάρχει και η πολιτική διάσταση του όρου Σαχέλ, και με τη διάσταση αυτή δεν μιλάμε για εδάφη αλλά για κράτη. Στη συζήτηση που έγινε για το Σαχέλ, δεν εννοείται η γεωγραφική έννοια του όρου, και όταν λέμε για την εμπλοκή της Γαλλίας στο Σαχέλ κανείς βέβαια δεν σκέφτεται το Σουδάν ή την Ερυθραία -αλλά μόνο τη δυτική Αφρική.
Με αυτή τη στενότερη έννοια, Σαχέλ είναι 5 χώρες, που έχουν άλλωστε συμπήξει και την ομάδα G5 του Σαχέλ: Μαυριτανία, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Τσαντ (από αριστερά προς τα δεξιά στον χάρτη). Οι πέντε αυτές χώρες έχουν το κοινό στοιχείο πως ήταν παλιότερα γαλλικές αποικίες και εξακολουθούν να βρίσκονται στη γαλλική σφαίρα επιρροής.
Η Μαυριτανία βέβαια δεν ανήκει μόνο στις 5 χώρες του Σαχέλ, αλλά και στις πέντε χώρες του Μαγκρέμπ, για να αναφέρω μιαν άλλη γεωγραφική ονομασία που την ακούμε συχνά. Το Μαγκρέμπ, που ετυμολογείται από το αραβικό maghrib και σημαίνει τη Δύση, περιλαμβάνει το Μαρόκο, τη Μαυριτανία, την Αλγερία, τη Λιβύη και την Τυνησία (καθώς και τα εδάφη της Δυτικής Σαχάρας). Στα αραβικά, ο όρος μπορεί να σημαίνει και απλώς το Μαρόκο.
Και μια και πιάσαμε τους γεωγραφικούς όρους στην περιοχή, να αναφέρουμε και το Μασρέκ (Mashriq, Mashrek), με τον οποίο δηλώνεται το ανατολικό τμήμα του αραβικού κόσμου, δηλαδή Αίγυπτος, Σουδάν, αραβική χερσόνησος, Συρία, Ιράκ. Ετυμολογία αραβική, που σημαίνει ανατολή. Όπως βλέπουμε στον πρώτο χάρτη, το Σουδάν ανήκει και στο Μασρέκ και στο γεωγραφικό Σαχέλ.
Κι αφού κλείσαμε την τριάδα, ας επιστρέψουμε στο Σαχέλ. Η Γαλλία έχει πολύχρονη στρατιωτική εμπλοκή στο Σαχέλ εναντίον τζιχαντιστικών ομάδων. Η επιχείρηση Μπαρκάν στο Μάλι ξεκίνησε το 2014, αποτελώντας τον διάδοχο προηγούμενων επιχειρήσεων. Έπειτα από το τελευταίο πραξικόπημα στη χώρα, ανακοινώθηκε ότι σταδιακά η επιχείρηση θα τερματιστεί, έως τις αρχές του επόμενου χρόνου, αλλά γαλλικές δυνάμεις θα παραμείνουν, σε πολυεθνικό όμως πλαίσιο. Και η G5 του Σαχέλ έχει αναπτύξει δυνάμεις εναντίον των τζιχαντιστών. Κάπου διάβασα ότι το Σαχέλ είναι το Αφγανιστάν της Γαλλίας και δεν βρήκα άστοχη την παρομοίωση.
Θα χρειαστεί να πάμε στο Σαχέλ; Δεν εννοώ ατομικά για τουρισμό, αναρωτιέμαι αν θα χρειαστεί να σταλεί ελληνικός στρατός να βοηθήσει τη Γαλλία στο Σαχέλ. Στο άρθρο 18 της αμυντικής συμφωνίας που υπογράψαμε με τη Γαλλία, προβλέπεται ότι η συνεργασία Ελλάδας-Γαλλίας μπορεί να λάβει και την μορφή «συμμετοχής σε κοινές αναπτύξεις δυνάμεων ή αναπτύξεις σε θέατρα επιχειρήσεων προς υποστήριξη κοινών συμφερόντων, όπως, για παράδειγμα, τις υπό γαλλική διοίκηση επιχειρήσεις στο Σαχέλ». Η αναφορά δεν είναι δεσμευτική, είναι όμως ενδεικτική.
Βέβαια, η συμφωνία με τη Γαλλία προβλέπει στο άρθρο 2 αμοιβαία στρατιωτική συνδρομή, που είναι μια ευπρόσδεκτη εξασφάλιση απέναντι στις τουρκικές βλέψεις. Η συνδρομή ενεργοποιείται αν τα δύο μέρη «διαπιστώσουν από κοινού ότι μία ένοπλη επίθεση λαμβάνει χώρα εναντίον της επικράτειας ενός από τα δύο, σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Αλλά, όπως επισημάνθηκε, η υφαλοκρηπίδα, ακόμη και μετά την οριοθέτησή της και η ΑΟΖ ακόμη και μετά την ανακήρυξη και οριοθέτησή της δεν συνιστούν «επικράτεια» στην οποία ασκείται εθνική κυριαρχία, αλλά ζώνες στις οποίες ασκούνται ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα. Οπότε, η Τουρκία θα μπορεί π.χ. να παρενοχλεί και να παρεμποδίζει έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, έξω από τα 6 μίλια, χωρίς να ενεργοποιείται η συμφωνία.
Οπότε, παρά το γεγονός ότι η προσέγγιση με τη Γαλλία προσφέρει πλεονεκτήματα, ίσως θα χρειαστεί να μάθουμε από πού πάνε για το Σαχέλ.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 