Πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον

Πλησιάζει η επέτειος της επανάστασης του 1821, και κάθε χρόνο συνηθίζω να δημοσιεύω ένα ή περισσότερα άρθρα που να έχουν σχέση με το ιδρυτικό γεγονός του νεοελληνικού κράτους.

Παρουσιάζω σήμερα ένα γράμμα που έστειλαν στις 12 Απριλίου 1826, δυο μέρες μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, εννιά οπλαρχηγοί προς τη «Σεβαστήν Διοίκησιν». Είναι ασφαλώς η πρώτη χρονολογικά περιγραφή της Εξόδου. Το γράμμα στάλθηκε από το χωριό Δερβέκιστα, σήμερα Ανάληψη, οπου είχαν σταθμεύσει οι οπλαρχηγοί.

Ο τίτλος είναι δικός μου, αλλά είναι παρμένος από μια φράση της επιστολής.

Αποσπάσματα του κειμένου υπάρχουν στο Διαδίκτυο, όχι όμως ολόκληρο το κείμενο, ενώ έχουν και αρκετά λαθάκια. Το κείμενο που παραθέτω, το έχω πάρει από τον τόμο «Αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου 1825-1826». Μονοτονίζω αλλά δεν αλλάζω την ορθογραφία. Σημειώνω με αστερίσκο κάποιες λέξεις που τις εξηγώ στο τέλος.

Σεβ. Διοίκησις!

Με την ελπίδα να μας καταφθάσουν τα καράβια και να μας μπάσουν ζαερέν*, εφθάσαμεν εις την αθλιωτάτην κατάστασιν. Εφάγαμεν όλα τα άλογα, μολάρια, γομάρια, σκύλους και γάτες, τα οποία ετελείωσαν και αυτά. Τα καράβια δε τα ελληνικά μίαν φοράν εφάνηκαν εις τον λιμένα μας και επειδή ήταν ολίγα, όχι δεν έβλαψαν τον εχθρόν, αλλά και εδιώχθησαν. Και επεριμέναμεν οκτώ ημέρας τρώγοντες θαλάσσια χόρτα και πλέον δεν τα μεταείδαμεν. Έφθασε να πεθαίνουν και από εκατόν και εκατόν πενήντα την ημέραν, ώσπου οπού έμειναν και ανάθαφτοι, διότι οι άλλοι δεν είχον δύναμιν να τους θάφτουν. Διά να μην χαθή όμως με την ολότητα το στρατιωτικόν, απεφασίσαμεν να εβγούμεν με έξοδον με τα σπαθιά εις τας χείρας, να εβγάλωμεν και όλον το αδύνατον μέρος και όποιος γλυτώση· πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον!

Λόρδε πριν να ξεψυχήσεις… (Ο Καπετάνιος του Κώστα Γιαβή)

Πλησιάζει η επέτειος της 25ης Μαρτίου και κάθε χρόνο συνηθίζω να δημοσιεύω κάποια σχετικά κείμενα. Σήμερα που είναι Κυριακή ταιριάζει κάτι το λογοτεχνικό, οπότε αναδημοσιεύω ένα παλιό κείμενο, που το είχα βάλει πριν από εφτά χρόνια, τότε που το ιστολόγιο δεν είχε ακόμα κλείσει σαράντα μέρες ζωής. Εκείνο το παλιό άρθρο λίγοι θα το έχετε διαβάσει, οπότε αντέχει την αναδημοσίευση σήμερα.

Στην ποιητική σύνθεση του Βάρναλη «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1927), που ο τίτλος της παραπέμπει ευθέως στους σολωμικούς «Ελεύθερους πολιορκημένους», κεντρική θέση στο δεύτερο μέρος («Ο πόλεμος») έχει το ποίημα «Η χαρά του πολέμου», στο οποίο ένας κλέφτης της εποχής του 21 αναπολεί παλιές δόξες.

Ωστόσο, προηγήθηκε μια πρώτη δημοσίευση του β’ μέρους, το 1925 στο 3ο τεύχος του περιοδικού Φιλική Εταιρεία, που το εξέδιδε ο Φώτης Κόντογλου. Σε αυτή την προδημοσίευση, ο Βάρναλης υπογράφει με το εύγλωττο ψευδώνυμο Κώστας Γιαβής. Για τους μη βαρναλιστές, Γιαβής είναι ένας από τους ήρωες των Μοιραίων (κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι…)

Λοιπόν, σε αυτή την πρώτη δημοσίευση, το ποίημα «Η χαρά του πολέμου» έχει άλλο τίτλο, «Ο καπετάνιος», άλλον υπότιτλο (αντί «Η σκιά ενός κλέφτη από τα περασμένα») και, το κυριότερο, έχει πολύ περισσότερες στροφές.  Οι στροφές που παραλείφθηκαν είναι κατά σύμπτωση αυτές που αναφέρονται στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια της κλεφτουριάς και στο Μεσολόγγι. Μάλλον ο Βάρναλης τις έβγαλε επειδή τις έκρινε σκληρές και αντιπατριωτικές. Μπορεί όμως να τις αφαίρεσε και για να κάνει περισσότερο άχρονο το ποίημα, εξαλείφοντας σαφείς αναφορές σε ιστορικά γεγονότα. Ίσως για τον ίδιο λόγο, στην οριστική έκδοση τροποποίησε και τον τίτλο του τέταρτου ποιήματος έτσι που να μην παραπέμπει ρητά στο Μεσολόγγι (ήταν «η έξοδο» και έγινε «η έφοδο»).

Ο υγιώς σκεπτόμενος μικροεμποράκος πουλάει σβάστικες (από δεύτερο χέρι)

Περίμενα μερικές μέρες πριν γράψω το άρθρο αυτό, μήπως και εκδηλωθεί κανείς νομικός, αλλά δεν είδα τίποτε οπότε, μοιραία, θα γράψω εγώ κι ελπίζω να μην με κατηγορήσετε για αντιποίηση αρμοδιοτήτων, αν όχι επαγγέλματος. Άλλωστε το άρθρο δεν θα έχει νομικό θέμα, απλώς σε ένα σημείο θα αναφερθούμε στον Ποινικό Κώδικα. Θέμα μου είναι τα πρόσφατα απανωτά επεισόδια όπου θρασύδειλοι μπράβοι της Χρυσής Αυγής, μερικοί με βουλευτική ασυλία, επιτέθηκαν και κατέστρεψαν πάγκους αλλοδαπών μικροπωλητών, στη Ραφήνα και στο Μεσολόγγι, στα δυο πιο τρανταχτά επεισόδια ρατσιστικής βίας των τελευταίων ημερών -όχι και τα μοναδικά βέβαια· κι από μια άποψη, σοβαρότερη ήταν η εμπρηστική επίθεση στο κουρείο του Πακιστανού στη Μεταμόρφωση, ωστόσο στα δυο επεισόδια της Ραφήνας και του Μεσολογγιού υπάρχει κάτι ποιοτικά διαφορετικό.

Η διαφορά με όλα τα προηγούμενα επεισόδια είναι ότι στη Ραφήνα και στο Μεσολόγγι οι θρασύδειλοι εγκληματίες καταρχάς είχαν για γκεσέμια τους βουλευτές, κατά δεύτερο έκαναν ό,τι έκαναν ανοιχτά (μάλιστα βιντεοσκόπησαν οι ίδιοι τις εγκληματικές πράξεις τους) και τρίτον υποστήριξαν στη συνέχεια πως ζήτησαν πιστοποιητικά από τους αλλοδαπούς μικροπωλητές και έσπασαν (ή, τέλος πάντων, «απομάκρυναν» σύμφωνα με τον κασιδιάρικο ευφημισμό που χρησιμοποίησαν) τους πάγκους όσων πλανόδιων δεν είχαν χαρτιά. Αργότερα μαθεύτηκε ότι στο Μεσολόγγι συμμετείχε στους τραμπουκισμούς ο αστυνομικός που είχε διατεθεί για την… προστασία του βουλευτή Μπαρμπαρούση, και άλλωστε γι’ αυτό το λόγο τέθηκε σε διαθεσιμότητα.

Πρώτη φορά η ΧΑ εξαγγέλλει τόσο καθαρά την πρόθεσή της να πραγματοποιεί σε τακτική βάση ρατσιστικά πογκρόμ, με σαφή παρακρατικά χαρακτηριστικά, και αντιποιούμενη αρμοδιότητες που κανονικά μόνο στην αστυνομία ανήκουν. Το επιχείρημα ότι «όπου η πολιτεία δεν εφαρμόζει το νόμο» θα βρεθεί ένας χρυσαυγίτης, βουλευτής ή απλό μέλος, να τον εφαρμόσει, είναι διάτρητο και έωλο, μια και η αυτοδικία αποτελεί την πιο σίγουρη συνταγή για πλήρη κατάρρευση του κράτους δικαίου -αλλά εδώ δεν έχουμε καν αυτοδικία, έχουμε ρατσιστικές επιθέσεις μασκαρεμένες σε πράξεις αυτοδικίας, διότι βέβαια κανείς δεν έχει εμπιστοσύνη στην ορθή κρίση ή την αμεροληψία των αυτόκλητων τιμωρών. Ήδη, ο δήμαρχος Ραφήνας διέψευσε τους ισχυρισμούς για μικροπωλητές χωρίς άδεια, αφήνοντας τους θρασύδειλους  ναζιστές χωρίς έστω κι αυτό το μικροσκοπικό φύλλο συκής.

Ωστόσο, οι χρυσαυγίτες επικαλέστηκαν κάποιες νομικές διατάξεις -εκεί είναι που περίμενα σχόλιο από νομικούς, αλλά δεν είδα κανένα, οπότε είπα να το κοιτάξω μόνος μου -κι αν κάνω κάποιο λάθος, ας με διορθώσουν οι νομικοί. Λοιπόν, ο Κασιδιάρης επικαλέστηκε το άρθρο 275 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Το μεταφέρω:

Ένας Δανός στο Μεσολόγγι

Μια και πλησιάζει η επέτειος, σκέφτηκα να βάλω ένα άρθρο που συνδέεται, έμμεσα, με το 1821. Στο τέλος, έχω μιαν απορία, άσχετη με το κυρίως άρθρο αλλά σχετική με το Εικοσιένα: ελπίζω η συλλογική σοφία σας να μου τη λύσει.

Ο Βλαχογιάννης, όπου βρήκα το επεισόδιο που θα αφηγηθώ πιο κάτω, τον χαρακτηρίζει τον πιο ανίκανο και φιλάργυρο από τους ξένους που ήρθαν με πολιτική αποστολή στην Ελλάδα: πρόκειται για τον Γουλιέλμο Σπόνεκ (Sponneck, 1815-1888), ευγενή και πρώην υπουργό οικονομικών της Δανίας, ο οποίος συνόδεψε το 1863 τον 17χρονο βασιλιά Γεώργιο στην Ελλάδα όπου διετέλεσε σύμβουλός του. Ο Σπόνεκ ερχόταν σε συνεχείς προστριβές με τους Έλληνες πολιτικούς, οι οποίοι αμφισβητούσαν το δικαίωμά του να είναι σύμβουλος του βασιλιά χωρίς να είναι υπουργός, και μάλλον γι’ αυτό έφυγε πάνω στα δύο χρόνια παραμονής. Μάλιστα, ανεβοκατέβηκαν κυβερνήσεις ώσπου να δεήσει να φύγει ο λεγάμενος.

Σαν χαρακτηριστικό δείγμα της φιλαργυρίας του Σπόνεκ ο Βλαχογιάννης αναφέρει ότι είχε στήσει επί πολύ καιρό καβγά με τον αυλάρχη για να του καλύψει έξοδα 67 δραχμών. Δεν ξέρω πόση ήταν η αγοραστική δύναμη των 67 δρχ. το 1865, πάντως υπέρογκο ποσό δεν θα ήταν.

Το στερνό ταξίδι του Βύρωνα

Κάθε καλοκαίρι, εδώ και μερικά χρόνια, ο ΔΟΛ διαθέτει, από τα περίπτερα και τα «Σημεία Τύπου», μια σειρά βιβλίων, ένα την εβδομάδα, που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Μια χρονιά, θυμάμαι, ήταν όλα ελληνικά ιστορικά μυθιστορήματα, σαν τους Γαληνότατους του Βλάχου και τους Γραικύλους του Ρούφου (για τους οποίους, το βιβλίο και τη λέξη, χρωστάω να γράψω κάποτε). Πέρυσι, ήταν βιβλία για την ιστορία του 20ού αιώνα, σαν το βιβλίο του Σπ. Μελά για τους βαλκανικούς πολέμους, που το παρουσίασα κι εδώ, ή τα μεγάλα ιστορικά βιβλία του Λιναρδάτου. Φέτος, το μενού είχε βιβλία περιηγητών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα παλιότερα, ας πούμε τον 19ο αιώνα όπως ο Σατωβριάνδος ή ο Φλομπέρ. Τα βιβλία που κυκλοφορεί ο ΔΟΛ (νομίζω ότι η σειρά συνεχίζεται κάθε Σαββάτο) έχουν ήδη εκδοθεί παλιότερα στα ελληνικά, όμως οι εκδόσεις είναι νέες, δηλαδή έχουν τουλάχιστον μεταφερθεί στο μονοτονικό.

Λέω τουλάχιστον, επειδή το βιβλίο που θα παρουσιάσω σήμερα έχει υποστεί ριζικότερη επέμβαση –και προς το καλύτερο. Πρόκειται για το Τελευταίο ταξίδι του Λόρδου Μπάυρον και είναι γραμμένο από τον κόμη Πιέτρο Γκάμπα, που συνόδεψε τον Βύρωνα, όπως τον λέμε εμείς, στο ταξίδι του στο Μεσολόγγι κι έμεινε δίπλα του μέχρι το τέλος. Για να σας δώσω ένα κίνητρο να συνεχίσετε να διαβάζετε κάτι το εντελώς ανεπίκαιρο, ορίστε ένα μικρό κουίζ: ποια ελληνική πόλη ήταν το Δραγομέστι που εμφανίζεται συχνά στο βιβλίο; Την απάντηση θα τη βρείτε στις επόμενες παραγράφους.