Κείμενα του Εικοσιένα (24) – Το μολών λαβέ του Λάμπρου Βέικου

Καθώς διανύουμε τη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, έχω καθιερώσει μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που κανονικά τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη όπου παρουσιάζω κείμενα της εποχής του 1821, με προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.

Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω υπόψη μου κάμποσα τέτοια κείμενα ενώ κάποια άλλα στείλατε εσείς.

Το σημερινό άρθρο είναι το εικοστό τέταρτο της σειράς – το προηγούμενο βρίσκεται εδώ και δεν αποκλείεται να είναι και το τελευταίο. Βέβαια, μας απομένει μια ακόμα Τρίτη, στις 28, αλλά ίσως μέσα στις γιορτές δώσουμε αλλού την προσοχή μας.

Σήμερα θα δημοσιεύσω ένα σύντομο κείμενο, που επιπλέον υπάρχει και στο Διαδίκτυο (αν και δεν είναι ευρέως διαδεδομένο και το βρίσκω γλωσσικά χτενισμένο). Όμως αξίζει πιστεύω, μια και είναι ένα είδος «Μολών λαβέ». Είναι η απάντηση που έστειλε ο στρατηγός Λάμπρος Βέικος, τον Ιούλιο του 1825, από το πολιορκημένο Μεσολόγγι, στον φίλο του Ταχίρ Αμπάζη, σε σχέση με προτάσεις συνθηκολόγησης που είχε κάνει ο Κιουταχής στους πολιορκημένους.

Η επίσημη απάντηση ήταν αρνητική, και δεν (νομίζω ότι) σώζεται, όμως ο Βέικος έστειλε επικουρικά την επιστολή που θα διαβάσουμε στον φίλο του. Ο Ταχίρ Αμπάζης, από το Τεπελένι, ήταν επί πολλά χρόνια καπιμπουλούμπασης (πολιτάρχης) του Αλήπασα στα Γιάννενα, και είχε πάρει μέρος στην ιδιότυπη και λιγόζωη ελληνοαλβανική συμμαχία τον πρώτο χρόνο της επανάστασης, αλλά μετά πέρασε υπό τις διαταγές του Κιουταχή.

Η επιστολή υπάρχει στα απομνημονεύματα του Αρτέμιου Μίχου, ενώ πιο πριν είχε δημοσιευτεί στα Ελληνικά Χρονικά, απ’ όπου παίρνω το κείμενο διατηρώντας την ορθογραφία του, μαζί με την εισαγωγή και τα επόμενα από την εφημερίδα (τεύχος 56-60, 29 Ιουλίου 1825):

….

Από το δείλι και έως το εσπέρας μάς επυροβόλησαν οι πολιορκηταί μας από ξηράς και θαλάσσης δραστηριώτατα· περί δε το μεσονύκτιον μας έστειλεν ο Κιουταχής επιστολήν ζητών να του παραδώσωμεν ως προς το παρόν δύω εκ των κανονοστασίων μας και μίαν θύραν, διά να βάλη ανά πεντακοσίους στρατιώτας του, έως ότου να τελειώσωσιν αι συνθήκαι και να υπογραφώσιν.

Την 20 του αυτού. Το πρωί έγινεν ομοφώνως η προς τον Κιουταχήν απόκρισις των χθεσινών επιστολών του, εν ή του ανεφέρθη, ότι το Μεσολόγγι αναιμωτί δεν παραδίδεται εις τας χείρας του· διό αν θέλη κανονοστάσια και θύρας, ας έλθη να τα λάβη με τα όπλα του. Ομού με ταύτην την απόκρισιν έγραψεν και ο στρατηγός Λάμπρος Βέικος την εφεξής επιστολήν ιδιαιτέρως προς τον Ταΐρ Αμπάζην με την συγκατάθεσιν και όλων των άλλων οπλαρχηγών.

Ενδοξότατε Ταΐραγα

Ημείς είμασθε φίλοι, και η περίστασις της θρησκείας το έφερε να πολεμήσωμεν, όμως πάντοτες η φιλία μας ας τρέχη. Φίλε μου, βλέπω οπού έχεις δύο φοραίς οπού ήλθες εις αντάμωσιν διά να μεσιτεύσης να παραδοθή το Μεσολόγγι, ακόμη βλέπω οπού ο Ρούμελης μάς ζητεί δύο Tάμπιαις διά να βάλη ανθρώπους του· ηξεύρετε πολλά καλά ότι τον Θεόν τον έχομεν μαζή, και η ελπίδα μας κρέμαται από εκεί, όθεν ως φίλον, σε αφίνω να στοχασθής ότι ένα Κάστρον με τζεμπιχανέδες, με ζαϊρέν, με νερό και καθεξής όλα τα χρειαζούμενα, εις αυτόν τον καιρόν και ημείς εδώ μέσα, να το παραδώσωμεν, θα έχωμεν πρώτον την συνείδησιν του Θεού, και δεύτερον την κατηγορίαν όλου του κόσμου, και ξεχωριστά εσένα του φίλου μας, που εις αυτό είμεθα βέβαιοι ότι όχι μόνον δεν θα εύρωμεν εις το εξής τόπον να ζήσωμεν, παρά ούτε διά το όνομά μας θα ερωτήση κανένας, τόσον μισητοί θα είμεσθεν, όσον από τον Θεόν, τόσον και από την ανθρωπότητα, μπιλέμ, και από τους ιδίους εδικούς μας και φίλους μας·
όθεν του Ρούμελη χώρησέ του τω παστρικά καθώς μας γνωρίζεις, ότι να ηξεύρη καλά, χωρίς να κάμη γιουρούσι να εμβή με το σπαθί του, Μεσολόγγι δεν πέρνει.

Ταύτα και μένω

1825 Ιουλίου 20 Μεσολόγγιον ο φίλος σου Λάμπρος Βέικος

Προς τούτοις λάβε και τέσσαρες μποτίλιαις ρούμι να ταις δώσης τους μπαϊρακτάριδες όταν θα κάμνουν το γιουρούσι.

Αφ’ ου εστάλησαν τα ανωτέρω γράμματα, και ανεγνώσθησαν από τον υπερήφανον Σατράπην της Ρούμελης, ήρχισε τότε ο εναντίον μας πυροβολισμός διά ξηράς και θαλάσσης, με τόσον πείσμα, όσον ουδεμίαν άλλην ημέραν είχεν δείξει ο εχθρός· αλλεπάλληλαι έπιπτον αι βόμβαι εις την πόλιν, εν ω αι γρανάται και σφαίραι των κανονίων εσφύριζον διευθυνόμεναι ως επί το πλείστον εις τας πέριξ του τείχους στρατιωτικάς καλύβας. Όλα δε ταύτα υπέμενεν με γενναιοκαρδίαν η φρουρά του τείχους μας, και με αμετάθετον απόφασιν εστέκετο να αποθάνη μάλλον, παρά να απολαύση ο εχθρός το μέγα τούτο της Ελλάδος προπύργιον.

….

Λεξιλόγιο

τζεμπιχανές: τα πολεμοφόδια

ζαϊρές: τα τρόφιμα

μπιλέμ: ακόμα και

γρανάται: χειροβομβίδες

Υστερόγραφο: Ο Σουλιώτης οπλαρχηγός Λάμπρος Βέικος επέζησε από την Έξοδο αλλα του έμελλε να βρει τον θάνατο στη μάχη του Ανάλατου. Το ελληνικό κράτος χάρισε στους απογόνους του κτήματα στην περιοχή του άλσους Βεΐκου στο Γαλάτσι.

 

Κείμενα του Εικοσιένα – 2 : Δι’ ασήμαντον αφορμήν…

Μια και μπήκαμε στη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, πριν από λίγο καιρό σκέφτηκα να καθιερώσω μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που θα τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, εναλλάξ δηλαδή με το βιβλίο του πατέρα μου, και που θα παρουσιάζει κείμενα της εποχής του 1821. Σκοπεύω να διατηρήσω τις δημοσιεύσεις τουλάχιστον έως τα τέλη Μαρτίου αλλά και πιθανώς ως το τέλος της χρονιάς, αν βέβαια υπάρχει ως τότε αρκετό υλικό από μεριάς μου και αρκετό ενδιαφέρον από δικής σας πλευράς. Θα δώσω προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.

Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω υπόψη μου κάμποσα τέτοια κείμενα, αλλά όποιος έχει υπόψη του κείμενο που το θεωρεί αξιόλογο προς δημοσίευση μπορεί να μου το στείλει στο γνωστό μέιλ, sarantπαπάκιpt.lu.

Το σημερινό άρθρο είναι το δεύτερο της σειράς – το προηγούμενο βρίσκεται εδώ.

Σήμερα θα παρουσιάσουμε ένα μικροεπεισόδιο από τον ξεσηκωμό -ένα ασήμαντο επεισόδιο, έναν καβγά δι’ ασήμαντον αφορμήν. Τον Οκτώβριο του 1824, στο Μεσολόγγι, που βρισκόταν εκείνη την περίοδο σε ανάπαυλα, μερικοί μαχητές τρωγόπιναν σε μια ταβέρνα. Είχαν αποθέσει τα άρματά τους μακριά, αλλά πάνω στην κουβέντα και στο μεθύσι μαλώσανε και ένας Σουλιώτης, ο Στράτος Ντόβας, τραυμάτισε επιπόλαια έναν άλλον ομοτράπεζο με το χαρμπί, το σουβλί που είχαν για να γεμίζουν τα (εμπροσθογεμή) ντουφέκια τους. Επενέβησαν οι άνθρωποι του πολιτάρχη και τους χώρισαν. Ο Στράτος με τους συνοδούς του στάθηκε σε ένα εργαστήρι. Πέρασε από εκεί ένας άλλος της αρχικής παρέας, ο Γουρνάρας, και ο Στράτος (ή ο ψυχογιός του) τον πυροβόλησαν χωρίς να τον πετύχουν -αλλά τραυμάτισαν έναν άσχετο νεαρό. Ο Γουρνάρας αντιπυροβόλησε τραυματίζοντας ελαφρά τον Στράτο.

Αυτό το περιστατικό αποτελεί αντικείμενο έξι εγγράφων που βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου (Τεύχος 4, σελ. 990-994). Τα παραθέτω ολόκληρα, παρολο που έχουν αρκετές επαναλήψεις. Πολλά απευθύνονται στον Μαυροκορδάτο, ο οποίος τότε απουσίαζε στο Λιγοβίτσι. Στα Ελληνικά Χρονικά δεν υπάρχει αναφορά στο επεισόδιο.

Στο επεισόδιο υποβόσκει η αντιπάθεια ανάμεσα σε Σουλιώτες και σε ντόπιους. Οι Σουλιώτες, έχοντας χάσει την πατρίδα τους, βρίσκονταν στο Μεσολόγγι και σε άλλα μέρη της Αιτωλοακαρνανίας, όπου συχνά αντιμετωπίζονταν σαν ξένο σώμα, με καχυποψία. Στο 5ο έγγραφο οι (Μεσολογγίτες) επιστολογράφοι ανησυχούν μήπως ο Μακρής (υποθέτω ότι είναι ο στρατηγός Δ. Μακρής) «το πάρει καπριτσιόζα» και ζητήσει εκδίκηση.

Στο τέλος εξηγώ ορισμένες λέξεις και αναφέρω ορισμένα βιογραφικά για έναν εκ των πρωταγωνιστών του επεισοδίου.

1ο έγγραφο:

Προς την έντιμον Επιτροπήν την ενεργούσαν κτλ.

Η Γενική Αστυνομία της Αιτωλίας

Κατά την διά ζώσης φωνής αναφοράν του Πολιτάρχου κυρίου Μήτσου Μαχαλιώτου, αναφέρομεν ως ακολούθως:

Σήμερον ο Στράτος Ντόβας, Δεντραμής Χοντροδήμας, Θεοδωρης Στραβοκωνσταντίνου, Γουρνάρας, πίνοντες εις τον καφενέν του Μορτζούνη, διά παλαιά πάθη, φαίνεται, εσυγχίσθησαν. Ο δε Στράτος Ντόβας μέ το γαρμπί του εκτύπησε τον Θεοδωρήν Στραβοκωνσταντή ολίγον τι εις τό στήθος του και ανακατώθησαν επάνω είς τον ρηθέντα καφε­νέν. Ο δε Πολιτάρχης αναβάς επάνω τους εξεχώρισε, και συνοδεύσας τον Στράτον με ανθρώπους του τον έστειλεν εις το σπίτι του μεθυσμένον όντα· όντες προς το εργαστήριον του Μπαμπίλη κατεπείσθησαν οι του Πολιτάρχου από τον Στράτον, και εκάθισαν εκεί διά να πιουν ρακί· απερνών εκείθεν ο Γουρνάρας εσήκωσε την πιστόλαν του και ετράβησε κατά του Στράτου, τον οποίον εκτύπησεν εις τον αριστερόν ώμον, και απέρασέν η μπάλα από το άλλο μέρος· τότε ανακατώθησαν και εκεί, και μόλις ο Πολιτάρχης ημπό­ρεσε να τους ξεχωρίσει χωρίς ν’ ακολουθήσει φόνος. Τον Γουρνάραν ο Πολιτάρχης παρέδωσεν εις τας χείρας του αρχηγού του, δηλ. του Φρουράρχου· ο δε Στράτος απέρασεν εις τον καπ. Σίψαν. Λαβόντες και την αναφοράν του Φρουράρχου θέλει σας άναφέρομεν. Μένομεν με σέβας.

Εν Μισολογγίω την 12 8βρίου 1824

Ο Γ. Αστυνόμος
Ι. Τομπακάκης (ΤΣ.)

Ο Γραμμ.
Π. Βενδραμής

Κείμενα του Εικοσιένα: 1 – Η ελληνοαλβανική συμμαχία

Μια και μπήκαμε στη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, σκέφτηκα να καθιερώσω μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που θα τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, εναλλάξ δηλαδή με το βιβλίο του πατέρα μου, και που θα έχει κείμενα της εποχής του 1821. Σκοπεύω να διατηρήσω τις δημοσιεύσεις τουλάχιστον έως τα τέλη Μαρτίου αλλά και πιθανώς ως το τέλος της χρονιάς, αν βέβαια υπάρχει ως τότε αρκετό υλικό από μεριάς μου και αρκετό ενδιαφέρον από δικής σας πλευράς. Θα δώσω προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.

Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω κάμποσα τέτοια κείμενα, αλλά όποιος έχει υπόψη του κείμενο που το θεωρεί αξιόλογο προς δημοσίευση μπορεί να μου το στείλει στο γνωστό μέιλ, sarantπαπάκιpt.lu.

Eπειδή η ιδέα μού ήρθε μόλις χτες, δημοσιεύω σήμερα ένα κείμενο για το οποίο ίσως θα έπρεπε να έχω κάνει περισσότερη προεργασία. Βέβαια, ευελπιστώ ότι η συλλογική σας σοφία θα σπεύσει να καλύψει τα κενά.

Ξεκινάμε λοιπόν με ένα κείμενο που υπέγραψαν, τον Σεπτέμβριο του 1821 στο Πέτα της Άρτας, οπλαρχηγοί της Ρούμελης μαζί με Σουλιώτες και με Αλβανούς, μια συμμαχία που απέβλεπε στη σωτηρία του Αλήπασα. Είχε προηγηθεί συνθήκη Αλβανων και Σουλιωτών τον Ιανουάριο του 1821 και τώρα η συμμαχία διευρύνεται.

Η ελληνοαλβανική αυτή συμμαχία, μια συμμαχία Χριστιανών και Μουσουλμάνων, ειχε κάποιες σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες, αλλά στάθηκε βραχύβια -όταν ο Ταχήρ Αμπάζης κατέβηκε στο Μεσολόγγι (για να κλείσει συμφωνία με τον Μαυροκορδάτο) και είδε τα τζαμιά πατημένα και τις τούρκισσες βιασμένες οι Αλβανοί τράβηξαν χέρι. Στη συνέχεια οι Αλβανοί οπλαρχηγοί προσκύνησαν και κάποιοι από αυτούς πήραν μέρος, με το μέρος των Τούρκων πια, στις πολεμικές επιχειρήσεις του Εικοσιένα.

Αλλά δεν έχω σκοπό να εξαντλήσω το θέμα, θα πείτε και στα σχόλια. Επιστρέφω στο κείμενο, που έχει μια ακόμα ιδιαιτερότητα. Καθώς είναι συνθήκη μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων, γράφεται σε δύο παρόμοιες αλλά όχι ταυτόσημες μορφές. Αυτή που θα δημοσιεύσω εδώ είναι το έγγραφο που υπέγραψαν οι Μουσουλμάνοι και απευθυνεται στους Χριστιανούς συμμάχους και που έχει μουσουλμανικούς όρκους. Υπάρχει και το δίδυμο έγγραφό του, που το υπογράφουν οι Χριστιανοί και το απευθύνουν στους Μουσουλμάνους συμμάχους και έχει χριστιανικούς όρκους.

Όπως θα δείτε, οι υπογράφοντες, που είχαν οι περισσότεροι μαθητεύσει στην αυλή του Αλήπασα, ναι μεν ορκίζονται να σώσουν τον Αλή από τον θανάσιμο κίνδυνο, αλλά εγγυώνται και τον τερματισμό των αυθαιρεσιών του.

Το έγγραφο «των μουσουλμάνων» περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Νέαρχου Φυσεντζίδη «Αυτόγραφοι επιστολαί των επισημοτέρων Ελλήνων οπλαρχηγών» (1893), που περιέχει κυρίως επιστολογραφικό υλικό από το αρχείο του Βαρνακιώτη (και αποσκοπεί, λέω εγώ, στην αποκατάσταση της μνήμης του). Το αναδημοσίευσε ο Παπαγιώργης στα Καπάκια (σελ. 82-3) αν και χωρίς λεξιλογικές εξηγήσεις και με ένα δυο λαθάκια. Το δίδυμο έγγραφο περιλαμβάνεται στο Αρχείο Μαυροκορδάτου, στον 1ο τόμο (σελ. 62), στον οποίο δεν έχω πρόσβαση αυτή τη στιγμή. Το βρίσκετε ομως και σε μια διατριβή εδώ.

Το έγγραφο των μουσουλμάνων είναι γραμμένο από ελληνομαθή αλβανό και έχει αρκετά ορθογραφικά λάθη (π.χ. μοικρός, κινιγούμεν, χωρύς), που προτίμησα να μην τα κρατήσω γιατί αποπροσανατολίζουν στην ανάγνωση (και είναι και μπελάς να γράφεις ανορθόγραφα). Το ελληνικό κείμενο, ενώ έχει επίσης πολλούς τουρκικούς ορους, δεν έχει τέτοια λάθη. Οπότε, μονοκοπανιά εκσυγχρόνισα και την ορθογραφία. Αποφάσισα να εξηγήσω τις άγνωστες λέξεις, που είναι πολλές, με αγκύλες αμέσως μόλις εμφανίζονται και όχι στο τέλος.

Συνθήκη μεταξύ Αλβανών και Ελλήνων

Ημείς οι υπογεγραμμένοι δίδομεν το γράμμα μας, των προεστών και καπιταναραίων οπού είναι εις το σιάρτι [συνθήκη] οπού έχομεν κάμει αναμεταξύ μας Τούρκοι και Ρωμαίοι, οπού εγίναμεν ένα σώμα και χωρισμό δεν έχομεν ο ένας από τον άλλον. Και έχομεν να τζαλιστήσομεν [να προσπαθήσουμε] με όλες τες δυνάμες μας χωρίς χιλέ [δόλο] και χωρίς κουσούρι· διά να εβγάλωμεν εις σελαμέτι [σωτηρία, να σώσουμε] τον Βεζίρ Αλή Πασιά εφένδην μας· και τον εαυτόν μας· και όποιος άνθρωπος, μεγάλος ή μικρός, ή Τούρκος ή Ρωμιός, ήθελεν γγίξει, ή πολεμήσει, κανέναν από ημάς, να ήμεθα όλοι εις την βοήθειάν του. Ημείς οπού εβουλώσαμεν [που βάλαμε τη βούλα μας] και υπογράψαμεν· και ανίσως κανένας από ημάς ήθελε γυρίσει και φανεί εναντίος, να ήμεθα όλοι επάνω του να τον χαλούμε και να τον κυνηγούμεν· και εβγαίνοντας ο Βεζιρ Αλή Πασιάς εις σελαμέτι ανίσως θελήσει να γγίξει κανέναν από ημάς ή Τούρκον ή Ρωμιόν, να μη το δεχθώμεν και να είμεθα όλοι Τούρκοι και Ρωμαίοι βοηθοί εκείνου οπού ήθελε γγιχθεί από μέρος του Αλή Πασιά· και ακόμη εις το εξής, όποιος ήθελε να μας γένει σύντροφος, ή Τούρκος ή Ρωμνιός, τον έχομεν και αυτόν μέσα εις την ιδίαν συντροφίαν.

Τα σπίτια της παιδικής μου ηλικίας (από την αυτοβιογραφία του Ν. Λαπαθιώτη)

Συμπληρώνονται αύριο 132 χρόνια από τη γέννηση του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, στις 31 Οκτωβρίου 1888.

Κάθε χρόνο, είτε ανήμερα στις 31 Οκτωβρίου είτε εκεί κοντά, ας πούμε την πιο κοντινή Κυριακή, το ιστολόγιο έχει καθιερώσει την παράδοση να αφιερώνει ένα άρθρο στον Λαπαθιώτη -και αυτό θα κάνουμε και φέτος, με το άρθρο που δημοσιεύεται σήμερα, κατ’ εξαίρεση μια μέρα νωρίτερα. Αν το έβαζα ανήμερα της γέννησης, αύριο, θα εκτόπιζα τα μεζεδάκια, τα οποία θα πήγαιναν Κυριακή και θα εκτόπιζαν το Μηνολόγιο. Οπότε, βάζω σήμερα το λαπαθιωτικό άρθρο, αποφεύγοντας έτσι τις άλλες μετατοπίσεις

Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσω περίπου το μισό δεύτερο κεφάλαιο από την αυτοβιογραφία του Λαπαθιώτη «Η ζωή μου», που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες το 1940 στο Μπουκέτο (και μάλιστα διακόπηκε απότομα με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου). Το πρώτο κεφάλαιο υπάρχει ήδη στο Διαδίκτυο (π.χ. εδώ), οπότε προτίμησα να μην το επαναλάβω.

Παιδική φωτογραφία παρμένη από τεύχος του Μπουκέτου

Στο απόσπασμα που θα διαβάσετε, ο Λαπαθιώτης αφηγείται τα σπίτια όπου έζησε μικρός και κάποιες αναμνήσεις που έχει συγκρατήσει από το καθένα τους (πολλές βασισμένες σε διηγήσεις της μητέρας του). Όπως θα δείτε, μετακόμιζαν σχεδόν κάθε χρόνο, αλλά πάντοτε μέσα σε μια πολύ μικρή ακτίνα από το κέντρο της Αθήνας. Με την ευκαιρία, να πούμε ότι η λεγόμενη «οικία Λαπαθιώτη» υπάρχει ακόμα και ρημάζει στην οδό Οικονόμου, στον λόφο του Στρέφη, αλλά ο ποιητής γεννήθηκε στους Αγίους Θεοδώρους, κοντά στην πλατεία Κλαυθμώνος, όπως μας λέει στο πρώτο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του.

Θα άξιζε ίσως να προσπαθήσει κάποιος να εντοπίσει αν υπάρχουν ακόμη τα σπίτια αυτά, αλλά δεν δίνει και πολλές πληροφορίες ο Λαπαθιώτης, αν και για κάποια αναφέρει οδό και αριθμό (αν βέβαια δεν έχει αλλάξει η αρίθμηση). Πάντως, το 1940 -όταν γράφεται το κείμενο- τα σπίτια αυτά υπήρχαν ακόμα.

Θα μπορούσαν επίσης να σχολιαστούν κάποιες αναφορές του κειμένου, αλλά ας πούμε ότι βαρέθηκα να το κάνω. Πάντως, το συλλαλητήριο στο πεδίο του Άρεως που οδήγησε στην πτώση της κυβέρνησης Τρικούπη εξαιτίας της επέμβασης του διαδόχου έγινε τον Ιανουάριο του 1895 -άρα ο Λαπαθιώτης τότε ήταν 6 χρονών και τριών μηνών. Σε εφημερίδες της εποχής έχουμε αναφορές στον πατέρα του.

Ο πατέρας του, ο Λεωνίδας Λαπαθιώτης, ήταν στρατιωτικός και οι στρατιωτικοί είχαν περίοπτη κοινωνική θέση στην Ελλάδα του 1890 -o ποιητής πέρασε άνετη και χαϊδεμένη παιδική ηλικία, έχοντας πάντα γύρω του πολλούς ανθρώπους να τον προσέχουν, μέχρι και την ορντινάντζα του πατέρα του -αλλά ας τον αφήσουμε να τα πει ο ίδιος.

Μεταφέρω τις σελ. 22-29 από το βιβλίο Η ζωή μου (Κέδρος 2009, επιμ. Γιάννη Παπακώστα), την αρχή του 2ου κεφαλαίου που έχει τίτλο «Προϊστορία και τ’ ανέκδοτά της…»

Κεφάλαιο 2

Πυκνό σκοτάδι, φοβερό σκοτάδι, σαν το σκοτάδι της ανυπαρξίας.

Εδώ κι εκεί κάποιες ασύνδετες εικόνες: Να ’ταν αλήθεια, να ’ταν στ’ όνειρό μου;

Βρίσκομαι σε μια κάμαρη, νύχτα, σκοτεινά, θαρρώ πώς είμαι ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Στο ταβάνι, κόκ­κινες σαν αίμα, περνούν μεγάλες έντονες ανταύγειες από μακρινά βεγγαλικά! Ο πατέρας μου κι η μητέρα, σαν ίσκιοι, στο παράθυρο. Και τίποτ’ άλλο.

Ίσως αυτά να ’ταν στο πρώτο σπίτι, σ’ ένα σπίτι της οδού Κολοκοτρώνη (αριθ. 59 τώρα), το σπίτι «του Σκύρα», καθώς τ’ ανάφερνε κατόπιν η μητέρα μου, και στο οποίο πήγαμε έπειτ’ απ’ των Αγίων Θεοδώρων.

Κι έπειτα σ’ ένα σπίτι της οδού Αθηνάς (αριθ. 27 τώρα), που ’βλεπε στο παλιό σχολειό του Καραμάνου, το σπίτι του «κυρ-Θανάση»: Ένας μακρύς και σκοτει­νός διάδρομος, μ’ ένα χαλί σ’ όλο το μάκρος του, που τελειώνει σ’ έναν τοίχο. Σ’ αυτό τον τοίχο, ένα κανονι­κότατο βαθούλωμα και μέσα του μια διακόσμηση, κάτι σαν πελώρια αρχαϊκή υδρία…

Κι εκεί το πρώτο αίσθημα του φόβου: Είχε, λέει, μόλις βασιλέψει κι ήταν μισοσκότεινα. Στεκόμουν σέ μια πόρτα, την πόρτα του γραφείου του πατέρα μου. Μέσα στην τραπεζαρία, ο στρατιώτης, στρώνοντας τραπέζι, τοποθετούσε τα μαχαιροπήρουνα, που βροντούσαν μες στη σιωπή. Είχα σταθεί ακίνητος, αμίλη­τος, σαν να μην τολμούσα να σαλέψω. Η μητέρα μου με ρώτησε γιατί. Και της αποκρίθηκα:

– Βοβείται! (Φοβάμαι!)

Πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον

Πλησιάζει η επέτειος της επανάστασης του 1821, και κάθε χρόνο συνηθίζω να δημοσιεύω ένα ή περισσότερα άρθρα που να έχουν σχέση με το ιδρυτικό γεγονός του νεοελληνικού κράτους.

Παρουσιάζω σήμερα ένα γράμμα που έστειλαν στις 12 Απριλίου 1826, δυο μέρες μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, εννιά οπλαρχηγοί προς τη «Σεβαστήν Διοίκησιν». Είναι ασφαλώς η πρώτη χρονολογικά περιγραφή της Εξόδου. Το γράμμα στάλθηκε από το χωριό Δερβέκιστα, σήμερα Ανάληψη, οπου είχαν σταθμεύσει οι οπλαρχηγοί.

Ο τίτλος είναι δικός μου, αλλά είναι παρμένος από μια φράση της επιστολής.

Αποσπάσματα του κειμένου υπάρχουν στο Διαδίκτυο, όχι όμως ολόκληρο το κείμενο, ενώ έχουν και αρκετά λαθάκια. Το κείμενο που παραθέτω, το έχω πάρει από τον τόμο «Αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου 1825-1826». Μονοτονίζω αλλά δεν αλλάζω την ορθογραφία. Σημειώνω με αστερίσκο κάποιες λέξεις που τις εξηγώ στο τέλος.

Σεβ. Διοίκησις!

Με την ελπίδα να μας καταφθάσουν τα καράβια και να μας μπάσουν ζαερέν*, εφθάσαμεν εις την αθλιωτάτην κατάστασιν. Εφάγαμεν όλα τα άλογα, μολάρια, γομάρια, σκύλους και γάτες, τα οποία ετελείωσαν και αυτά. Τα καράβια δε τα ελληνικά μίαν φοράν εφάνηκαν εις τον λιμένα μας και επειδή ήταν ολίγα, όχι δεν έβλαψαν τον εχθρόν, αλλά και εδιώχθησαν. Και επεριμέναμεν οκτώ ημέρας τρώγοντες θαλάσσια χόρτα και πλέον δεν τα μεταείδαμεν. Έφθασε να πεθαίνουν και από εκατόν και εκατόν πενήντα την ημέραν, ώσπου οπού έμειναν και ανάθαφτοι, διότι οι άλλοι δεν είχον δύναμιν να τους θάφτουν. Διά να μην χαθή όμως με την ολότητα το στρατιωτικόν, απεφασίσαμεν να εβγούμεν με έξοδον με τα σπαθιά εις τας χείρας, να εβγάλωμεν και όλον το αδύνατον μέρος και όποιος γλυτώση· πράγμα, οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον!

Λόρδε πριν να ξεψυχήσεις… (Ο Καπετάνιος του Κώστα Γιαβή)

Πλησιάζει η επέτειος της 25ης Μαρτίου και κάθε χρόνο συνηθίζω να δημοσιεύω κάποια σχετικά κείμενα. Σήμερα που είναι Κυριακή ταιριάζει κάτι το λογοτεχνικό, οπότε αναδημοσιεύω ένα παλιό κείμενο, που το είχα βάλει πριν από εφτά χρόνια, τότε που το ιστολόγιο δεν είχε ακόμα κλείσει σαράντα μέρες ζωής. Εκείνο το παλιό άρθρο λίγοι θα το έχετε διαβάσει, οπότε αντέχει την αναδημοσίευση σήμερα.

Στην ποιητική σύνθεση του Βάρναλη «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1927), που ο τίτλος της παραπέμπει ευθέως στους σολωμικούς «Ελεύθερους πολιορκημένους», κεντρική θέση στο δεύτερο μέρος («Ο πόλεμος») έχει το ποίημα «Η χαρά του πολέμου», στο οποίο ένας κλέφτης της εποχής του 21 αναπολεί παλιές δόξες.

Ωστόσο, προηγήθηκε μια πρώτη δημοσίευση του β’ μέρους, το 1925 στο 3ο τεύχος του περιοδικού Φιλική Εταιρεία, που το εξέδιδε ο Φώτης Κόντογλου. Σε αυτή την προδημοσίευση, ο Βάρναλης υπογράφει με το εύγλωττο ψευδώνυμο Κώστας Γιαβής. Για τους μη βαρναλιστές, Γιαβής είναι ένας από τους ήρωες των Μοιραίων (κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι…)

Λοιπόν, σε αυτή την πρώτη δημοσίευση, το ποίημα «Η χαρά του πολέμου» έχει άλλο τίτλο, «Ο καπετάνιος», άλλον υπότιτλο (αντί «Η σκιά ενός κλέφτη από τα περασμένα») και, το κυριότερο, έχει πολύ περισσότερες στροφές.  Οι στροφές που παραλείφθηκαν είναι κατά σύμπτωση αυτές που αναφέρονται στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια της κλεφτουριάς και στο Μεσολόγγι. Μάλλον ο Βάρναλης τις έβγαλε επειδή τις έκρινε σκληρές και αντιπατριωτικές. Μπορεί όμως να τις αφαίρεσε και για να κάνει περισσότερο άχρονο το ποίημα, εξαλείφοντας σαφείς αναφορές σε ιστορικά γεγονότα. Ίσως για τον ίδιο λόγο, στην οριστική έκδοση τροποποίησε και τον τίτλο του τέταρτου ποιήματος έτσι που να μην παραπέμπει ρητά στο Μεσολόγγι (ήταν «η έξοδο» και έγινε «η έφοδο»).

Ο υγιώς σκεπτόμενος μικροεμποράκος πουλάει σβάστικες (από δεύτερο χέρι)

Περίμενα μερικές μέρες πριν γράψω το άρθρο αυτό, μήπως και εκδηλωθεί κανείς νομικός, αλλά δεν είδα τίποτε οπότε, μοιραία, θα γράψω εγώ κι ελπίζω να μην με κατηγορήσετε για αντιποίηση αρμοδιοτήτων, αν όχι επαγγέλματος. Άλλωστε το άρθρο δεν θα έχει νομικό θέμα, απλώς σε ένα σημείο θα αναφερθούμε στον Ποινικό Κώδικα. Θέμα μου είναι τα πρόσφατα απανωτά επεισόδια όπου θρασύδειλοι μπράβοι της Χρυσής Αυγής, μερικοί με βουλευτική ασυλία, επιτέθηκαν και κατέστρεψαν πάγκους αλλοδαπών μικροπωλητών, στη Ραφήνα και στο Μεσολόγγι, στα δυο πιο τρανταχτά επεισόδια ρατσιστικής βίας των τελευταίων ημερών -όχι και τα μοναδικά βέβαια· κι από μια άποψη, σοβαρότερη ήταν η εμπρηστική επίθεση στο κουρείο του Πακιστανού στη Μεταμόρφωση, ωστόσο στα δυο επεισόδια της Ραφήνας και του Μεσολογγιού υπάρχει κάτι ποιοτικά διαφορετικό.

Η διαφορά με όλα τα προηγούμενα επεισόδια είναι ότι στη Ραφήνα και στο Μεσολόγγι οι θρασύδειλοι εγκληματίες καταρχάς είχαν για γκεσέμια τους βουλευτές, κατά δεύτερο έκαναν ό,τι έκαναν ανοιχτά (μάλιστα βιντεοσκόπησαν οι ίδιοι τις εγκληματικές πράξεις τους) και τρίτον υποστήριξαν στη συνέχεια πως ζήτησαν πιστοποιητικά από τους αλλοδαπούς μικροπωλητές και έσπασαν (ή, τέλος πάντων, «απομάκρυναν» σύμφωνα με τον κασιδιάρικο ευφημισμό που χρησιμοποίησαν) τους πάγκους όσων πλανόδιων δεν είχαν χαρτιά. Αργότερα μαθεύτηκε ότι στο Μεσολόγγι συμμετείχε στους τραμπουκισμούς ο αστυνομικός που είχε διατεθεί για την… προστασία του βουλευτή Μπαρμπαρούση, και άλλωστε γι’ αυτό το λόγο τέθηκε σε διαθεσιμότητα.

Πρώτη φορά η ΧΑ εξαγγέλλει τόσο καθαρά την πρόθεσή της να πραγματοποιεί σε τακτική βάση ρατσιστικά πογκρόμ, με σαφή παρακρατικά χαρακτηριστικά, και αντιποιούμενη αρμοδιότητες που κανονικά μόνο στην αστυνομία ανήκουν. Το επιχείρημα ότι «όπου η πολιτεία δεν εφαρμόζει το νόμο» θα βρεθεί ένας χρυσαυγίτης, βουλευτής ή απλό μέλος, να τον εφαρμόσει, είναι διάτρητο και έωλο, μια και η αυτοδικία αποτελεί την πιο σίγουρη συνταγή για πλήρη κατάρρευση του κράτους δικαίου -αλλά εδώ δεν έχουμε καν αυτοδικία, έχουμε ρατσιστικές επιθέσεις μασκαρεμένες σε πράξεις αυτοδικίας, διότι βέβαια κανείς δεν έχει εμπιστοσύνη στην ορθή κρίση ή την αμεροληψία των αυτόκλητων τιμωρών. Ήδη, ο δήμαρχος Ραφήνας διέψευσε τους ισχυρισμούς για μικροπωλητές χωρίς άδεια, αφήνοντας τους θρασύδειλους  ναζιστές χωρίς έστω κι αυτό το μικροσκοπικό φύλλο συκής.

Ωστόσο, οι χρυσαυγίτες επικαλέστηκαν κάποιες νομικές διατάξεις -εκεί είναι που περίμενα σχόλιο από νομικούς, αλλά δεν είδα κανένα, οπότε είπα να το κοιτάξω μόνος μου -κι αν κάνω κάποιο λάθος, ας με διορθώσουν οι νομικοί. Λοιπόν, ο Κασιδιάρης επικαλέστηκε το άρθρο 275 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Το μεταφέρω:

Ένας Δανός στο Μεσολόγγι

Μια και πλησιάζει η επέτειος, σκέφτηκα να βάλω ένα άρθρο που συνδέεται, έμμεσα, με το 1821. Στο τέλος, έχω μιαν απορία, άσχετη με το κυρίως άρθρο αλλά σχετική με το Εικοσιένα: ελπίζω η συλλογική σοφία σας να μου τη λύσει.

Ο Βλαχογιάννης, όπου βρήκα το επεισόδιο που θα αφηγηθώ πιο κάτω, τον χαρακτηρίζει τον πιο ανίκανο και φιλάργυρο από τους ξένους που ήρθαν με πολιτική αποστολή στην Ελλάδα: πρόκειται για τον Γουλιέλμο Σπόνεκ (Sponneck, 1815-1888), ευγενή και πρώην υπουργό οικονομικών της Δανίας, ο οποίος συνόδεψε το 1863 τον 17χρονο βασιλιά Γεώργιο στην Ελλάδα όπου διετέλεσε σύμβουλός του. Ο Σπόνεκ ερχόταν σε συνεχείς προστριβές με τους Έλληνες πολιτικούς, οι οποίοι αμφισβητούσαν το δικαίωμά του να είναι σύμβουλος του βασιλιά χωρίς να είναι υπουργός, και μάλλον γι’ αυτό έφυγε πάνω στα δύο χρόνια παραμονής. Μάλιστα, ανεβοκατέβηκαν κυβερνήσεις ώσπου να δεήσει να φύγει ο λεγάμενος.

Σαν χαρακτηριστικό δείγμα της φιλαργυρίας του Σπόνεκ ο Βλαχογιάννης αναφέρει ότι είχε στήσει επί πολύ καιρό καβγά με τον αυλάρχη για να του καλύψει έξοδα 67 δραχμών. Δεν ξέρω πόση ήταν η αγοραστική δύναμη των 67 δρχ. το 1865, πάντως υπέρογκο ποσό δεν θα ήταν.

Το στερνό ταξίδι του Βύρωνα

Κάθε καλοκαίρι, εδώ και μερικά χρόνια, ο ΔΟΛ διαθέτει, από τα περίπτερα και τα «Σημεία Τύπου», μια σειρά βιβλίων, ένα την εβδομάδα, που έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Μια χρονιά, θυμάμαι, ήταν όλα ελληνικά ιστορικά μυθιστορήματα, σαν τους Γαληνότατους του Βλάχου και τους Γραικύλους του Ρούφου (για τους οποίους, το βιβλίο και τη λέξη, χρωστάω να γράψω κάποτε). Πέρυσι, ήταν βιβλία για την ιστορία του 20ού αιώνα, σαν το βιβλίο του Σπ. Μελά για τους βαλκανικούς πολέμους, που το παρουσίασα κι εδώ, ή τα μεγάλα ιστορικά βιβλία του Λιναρδάτου. Φέτος, το μενού είχε βιβλία περιηγητών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα παλιότερα, ας πούμε τον 19ο αιώνα όπως ο Σατωβριάνδος ή ο Φλομπέρ. Τα βιβλία που κυκλοφορεί ο ΔΟΛ (νομίζω ότι η σειρά συνεχίζεται κάθε Σαββάτο) έχουν ήδη εκδοθεί παλιότερα στα ελληνικά, όμως οι εκδόσεις είναι νέες, δηλαδή έχουν τουλάχιστον μεταφερθεί στο μονοτονικό.

Λέω τουλάχιστον, επειδή το βιβλίο που θα παρουσιάσω σήμερα έχει υποστεί ριζικότερη επέμβαση –και προς το καλύτερο. Πρόκειται για το Τελευταίο ταξίδι του Λόρδου Μπάυρον και είναι γραμμένο από τον κόμη Πιέτρο Γκάμπα, που συνόδεψε τον Βύρωνα, όπως τον λέμε εμείς, στο ταξίδι του στο Μεσολόγγι κι έμεινε δίπλα του μέχρι το τέλος. Για να σας δώσω ένα κίνητρο να συνεχίσετε να διαβάζετε κάτι το εντελώς ανεπίκαιρο, ορίστε ένα μικρό κουίζ: ποια ελληνική πόλη ήταν το Δραγομέστι που εμφανίζεται συχνά στο βιβλίο; Την απάντηση θα τη βρείτε στις επόμενες παραγράφους.