Γιατί έχει εννιά ο μήνας;

Προφανώς ο τίτλος είναι εσκεμμένα ανακριβής -ο μήνας έχει σήμερα εννιά επειδή χτες είχε οχτώ. Το ερώτημα που θα μας απασχολήσει δεν είναι «γιατί έχει 9 ο μήνας;» αλλά «γιατί λέμε ότι ο μήνας έχει 9;»

Και μάλιστα, όχι γιατί το λέμε σήμερα, που είναι στο κάτω-κάτω μια απλή διαπίστωση, αλλά γιατί παροιμιωδώς λέμε «ο μήνας έχει εννιά»;

Το θέμα βέβαια το έχουμε συζητήσει στο ιστολόγιο, και μάλιστα μιαν άλλη 9η Σεπτεμβρίου, που είχε επιπλέον το χαρακτηριστικό πως ήταν η 9/9/09, 9 Σεπτεμβρίου του 2009, μέρα με τρία εννιάρια. Όμως σε εκείνο το άρθρο, που είχε άλλωστε λιγοστά (αλλά καλά) σχόλια, αφού το ιστολόγιο τότε δεν ήταν ακόμα πολύ γνωστό, δεν είχαμε καταλήξει σε ασφαλές συμπέρασμα. Οπότε επιβάλλεται η αναδημοσίευση, δώδεκα χρόνια μετά, φυσικά με αρκετές προσθήκες και τροποποιήσεις, με την ελπίδα μήπως τώρα βγει κάτι πιο συγκεκριμένο.

Τι σημαίνει «ο μήνας έχει εννιά», το ξέρουμε όλοι. Πρόκειται για έκφραση απόλυτης αμεριμνησίας. Όπως λέω στο φρασεολογικό βιβλίο μου «Λόγια του αέρα», λέγεται για κάποιον τελείως ξένοιαστο που αδιαφορεί για τα πάντα και σκέπτεται μόνο τις διασκεδάσεις και την καλοπέραση. Θα έλεγα μάλιστα ότι σε σύγκριση με άλλες εκφράσεις που δείχνουν απόλυτη αδιαφορία (αγρόν ηγόρασε, πέρα βρέχει, δεν δίνει πεντάρα), η έκφρ. ο μήνας έχει εννιά είναι η πιο απενοχοποιημένη, δηλ. δεν περιέχει μομφή όπως οι άλλες για τον αδιάφορο –αλλά εδώ μπορεί να μεταφέρω κάτι που είναι απλώς προσωπική μου εντύπωση.

Δηλαδή, η έκφραση ο μήνας έχει εννιά (ή: εννιά έχει ο μήνας) δεν δείχνει απλώς απόλυτη αμεριμνησία, αλλά έχει έντονο το στοιχείο του γλεντιού –αυτός που αδιαφορεί, το γλεντάει κιόλας.

— Οι κυρίες, αν θες να ξέρεις, δε σκοτίζονται για τίποτα. Κάθονται κι εννιά έχει ο μήνας! Γ. Χασάπογλου, Οι κουραμπιέδες, σ.71

Μ’ έχεις κάνει άλλο άνθρωπο… Μ’ είχανε οι δρόμοι και οι παρέες… εννιά είχ’ ο μήνας… Για γυναίκες πεντάρα δεν έδινα. Κάθε νύχτα ήμουνα με άλλη. Καμπανέλλης, Η αυλή των θαυμάτων, σ. 134

Βέβαια, δεν αποκλείεται η αίσθηση της γλεντζέδικης αμεριμνησίας να οφείλεται στο τραγούδι «Ο μήνας έχει εννιά», το πασίγνωστο αρχοντορεμπέτικο του Μιχ. Σουγιούλ σε στίχους του Γ. Τζαβέλλα.

Μια ζωή την έχουμε, κι αν δεν την γλεντήσουμε
τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντίσουμε

Μες στον ψεύτικο ντουνιά
παίξτε μου διπλοπενιά
και ο μήνας έχει εννιά

Πόσο ζει ο άνθρωπος, κοίτα, παρατήρησε
μέχρι τα σαράντα του, κι ύστερα μπατίρισε

Στου διαβόλου τα ‘γραψα όλα το κατάστιχο
και γλεντώ τα νιάτα μου, πριν με πιάσει λάστιχο

Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ρθούν γεράματα
και σου λένε άδικα, μάθε γέρο γράμματα

Βέβαια, δεν δημιουργήθηκε η παροιμιώδης έκφραση από το τραγούδι. Η έκφραση προϋπήρχε. Από πού όμως προέκυψε;

Advertisement

Η καρδιά μου δεν ισορρόπα

Ένα μικρό άρθρο σήμερα, για ένα ραμόνι -όπως λέμε στο ιστολόγιο τα παρακούσματα τραγουδιών, του τύπου «με βιολί σαν του Ροβιόλη, θα χορέψουν κι οι διαβόλοι», ενώ κανονικά ο στίχος του Φέρρη λέει «με βιολί σαντουροβιόλι». Κι επειδή το σαντουροβιόλι είναι λέξη που δεν την ξέρουν όλοι, κάποιοι την αναλύουν λάθος και φαντάζονται πως υπήρξε κάποιος δεξιοτέχνης βιολιστής ονόματι Ροβιόλης. Αλλά αυτά τα ξέρετε, τα έχουμε ξαναπεί πολλές φορές, ας πούμε σε αυτό το παλιότερο άρθρο.

Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε στο Τουίτερ το εξής τιτίβισμα:

Σήμερα έμαθα ότι το τραγούδι λέει «Ώπα, καρδιά μου ισορρόπα» κι όχι ώπα η καρδιά μου η σορόπα.

ΜΗ ΜΟΥ ΜΙΛΑΤΕ ΑΦΗΣΤΕ ΜΕ ΜΟΝΗ ΜΟΥ

Παραλείπω το (γυναικείο) χρηστώνυμο, διότι δεν έχει νόημα να μεταφέρουμε συζητήσεις από άλλα μέσα -και, έτσι κι αλλιώς, η άποψη είναι διαδεδομένη. Επίσης, αλλάζω το «ώπα» σε «όπα» χωρίς να αλλάζει τίποτα.

Αν δεν είναι ειρωνικό, η κυρία που το έγραψε ομολογεί με συντριβή το λάθος μέσα στο οποίο ζούσε τόσα χρόνια, όταν νόμιζε ότι το γνωστό τραγούδι λέει «Όπα, η καρδιά μου η σορόπα» -και μόνο πρόσφατα είδε το φως της ή μάλλον άκουσε το σωστό, που είναι, όπως μας λέει, «Όπα, καρδιά μου ισορρόπα».

Για να πούμε την αλήθεια, ανάλογη «αποκάλυψη» συμβαίνει συχνά με τα ραμόνια. Κάθε φορά που δημοσιεύω άρθρο για ραμόνια, όπως το άρθρο για τον Ροβιόλη που λέγαμε (το έχω βάλει 2-3 φορές ήδη) πάντοτε βρίσκεται κάποιος που λέει «Μη μου πείτε ότι το τραγούδι λέει ‘σαντουροβιόλι’ κι όχι ‘σαν του Ροβιόλη’!» (ή: μη μου πείτε ότι λέει «στην οδό γράφει μόνος» κι όχι «στην οδό Γραφημώνος» κτλ.)

Μόνο που εδώ, έχουμε ανάποδο ραμόνι (ινομάρ). Θέλω να πω, το τραγούδι όντως λέει «η καρδιά μου η σορόπα», επομένως η φίλη τιτιβίστρια κακώς διορθώθηκε δηλ. κακώς πίστεψε ότι τόσον καιρό το άκουγε λάθος!

Βέβαια, ξαναλέω, μπορεί και να το γράφει ειρωνικά. Όμως έχω συναντήσει πολλούς στο Διαδίκτυο που πιστεύουν ότι όντως το σωστό είναι «ισορρόπα» και όχι «η σορόπα», όπως θα δούμε στη συνέχεια, οπότε το πιθανότερο (και το απλούστερο) είναι να το πάρουμε τοις μετρητοίς, ότι το εννοεί.

Αλλά να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, διότι είπα πιο πάνω «το γνωστό τραγούδι» χωρίς να αναφέρω για ποιο πρόκειται. Μπορεί να είναι πασίγνωστο, τουλάχιστον για τους παλιότερους σαν κι εμένα, αλλά ίσως κάποιοι να μην το ξέρουν -ή να μην έχουν αναγνωρίσει τους στίχους, για ποιο τραγούδι πρόκειται.

Είναι ένα αρχοντορεμπέτικο, που θα το θυμόμαστε κυρίως από την επανεκτέλεση της Βίκης Μοσχολιού, αλλά λέω να το ακούσουμε σε απόσπασμα από την εξαιρετική κωμωδία Ένα βότσαλο στη λίμνη με τον Βασίλη Λογοθετίδη (1952):

Ο τίτλος είναι «Άλα!» αλλά αρκετά συχνά αναφέρεται επίσης «Άνοιξε κι άλλη μπουκάλα». Μουσική του Μιχάλη Σουγιούλ, στίχοι των Αλέκου Σακελλάριου-Χρ. Γιαννακόπουλου.

Οι στίχοι:

Το χαράμι και η Μπόκο Χαράμ

Με ρώτησε ένας φίλος αν η οργάνωση Μπόκο Χαράμ, για την οποία ακούμε κάθε τόσο στις ειδήσεις ότι κάνει φριχτά εγκλήματα στη Νιγηρία, έχει κάποια σχέση, το όνομά της δηλαδή, με τη λέξη «χαράμι». Η σύντομη απάντηση είναι «ναι», αλλά αν δίναμε μόνο σύντομες απαντήσεις δεν θα είχαμε ιστολόγιο. Κατά σύμπτωση, είχα παλιότερα γράψει για τη λέξη «χαράμι», που έχει μεγάλο ετυμολογικό ενδιαφέρον, πριν από τέσσερα χρόνια -όχι όμως για τη Μπόκο Χαράμ, αφού τότε η ισλαμική σέχτα της Νιγηρίας ακουγόταν πολύ λιγότερο. (Κατά σύμπτωση, το παλιό εκείνο άρθρο είχε δημοσιευτεί τη μέρα που μάθαμε τον σεισμό και την έκρηξη στη Φουκουσίμα, κι έτσι πέρασε, μοιραία, σε δεύτερη μοίρα). Ευκαιρία είναι λοιπόν να αναδημοσιεύσω το παλιό εκείνο άρθρο, επαυξημένο τώρα.

Και θα ξεκινήσουμε ακριβώς με τη Μπόκο Χαράμ, την αλλόκοτη φονταμενταλιστική σουνιτική σέχτα που θέλει να επιβάλει τη σαρία στη Νιγηρία -βέβαια, επειδή εδώ λεξιλογούμε, δεν θα συζητήσω τα εγκλήματα της οργάνωσης, ούτε τις ιδιομορφίες της, ούτε για ποιο λόγο έχει ριζώσει στη βορειοανατολική Νιγηρία -αν θέλετε, τα σχολιάζετε εσείς. Εγώ θα πω για το όνομά της. Το Boko Haram δεν είναι το επίσημό της όνομα (αυτό είναι Jamā‘atu Ahli is-Sunnah lid-Da‘wati wal-Jihād – λαός αφοσιωμένος στις διδαχές του Προφήτη για τη τζιχάντ, ή κάτι τέτοιο). Όμως, η κοινή της ονομασία είναι Μπόκο Χαράμ. Η πρώτη λέξη, boko, της γλώσσας Χάουσα, αρχικά σήμαινε «πλαστός», αλλά έχει φτάσει να εννοεί, στη Νιγηρία, τα μη θρησκευτικά σχολεία, τη δυτικού τύπου εκπαίδευση. Κάποιοι πιστεύουν ότι αποτελεί παραφθορά του αγγλικού book, βιβλίο. Η δεύτερη λέξη είναι το αραβικό «χαράμ», απαγορευμένος -άρα, «η δυτική εκπαίδευση είναι απαγορευμένη», και όντως η συγκεκριμένη οργάνωση είναι εντελώς αρνητική απέναντι σε κάθε ευρωπαϊκή επιρροή.

Παραδέχομαι ότι η προηγούμενη παράγραφος απαρτίζεται από πληροφορίες παρμένες κυρίως από τη Βικιπαίδεια, κι αν υπάρχει κάποιο λάθος ή ανακρίβεια μετά χαράς θα τη διορθώσω. Προχωράμε στο haram, χαράμ, το χαράμι δηλαδή, μια λέξη που εμείς την πήραμε από τα τούρκικα, αλλά έχει αραβική αρχή. Από την ίδια τριγράμματη αραβική ρίζα, χ-ρ-μ, έχουμε κι άλλες δύο λέξεις που έχουν περάσει στη γλώσσα μας. Η μία είναι το χαρέμι, όσο για την τρίτη σας αφήνω να προσπαθήσετε να την μαντέψετε -κι αν δεν τη βρείτε θα την πούμε παρακάτω.

Ο Μποστ στις αμερικάνικες εκλογές (σκίτσο του 1960)

Την Τρίτη που μας έρχεται ψηφίζουν στην Αμερική για ανάδειξη Προέδρου, και οι εκλογές προβλέπονται αμφίρροπες, αφού από τις δημοσκοπήσεις οι δυο διεκδικητές παρουσιάζονται πολύ κοντά ο ένας στον άλλον, ενώ το καταστροφικό πέρασμα του τυφώνα Σάντι είναι παράγοντας αστάθμητος που δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί πώς και αν θα επηρεάσει το αποτέλεσμα. Τις αμερικάνικες εκλογές τις παρακολουθεί κάθε φορά με ενδιαφέρον όλος ο πλανήτης εδώ και πολλές δεκαετίες, και τούτη η φορά δεν αποτελεί εξαίρεση. Πολλές φορές οι αμερικανικές εκλογές έχουν (ή: θεωρείται στην Ελλάδα ότι έχουν) ειδικό ελληνικό ενδιαφέρον, και πάλι και τούτη η φορά δεν αποτελεί εξαίρεση αφού έχει γραφτεί επανειλημμένα ότι η λήψη της όποιας απόφασης για το μέλλον της χώρας εσκεμμένα αναβλήθηκε για μετά τις αμερικανικές εκλογές.

Αν έχετε άποψη για τις επικείμενες εκλογές, μπορείτε να τις εκφράσετε στα σχόλια. Πάντως, παραδοσιακά η ελληνική κοινή γνώμη νομίζω ότι τάσσεται κατά πλειοψηφία με τους Δημοκρατικούς, είτε επειδή στηρίζει ελπίδες στην εκλογή του Δημοκρατικού προέδρου είτε επειδή φοβάται τον Ρεπουμπλικάνο. Κάτι τέτοιο ισχύει και τούτη τη φορά, αν και, με τα ντράβαλα που έχουμε αυτή την περίοδο, οι αμερικάνικες εκλογές δεν τραβάνε και τόσο πολύ την προσοχή. Ένας πρόεδρος που βγήκε από αμφίρροπες εκλογές, ήταν ο Τζον Κένεντι, που η εκλογή του χαιρετίστηκε ίσως σε ολόκληρο τον κόσμο, μια και σ’ αυτόν στηρίχτηκαν πάρα πολλές ελπίδες -η δολοφονία του τρία χρόνια αργότερα τού εξασφάλισε υστεροφημία απαράμιλλη.

Θα παρουσιάσω σήμερα ένα σκίτσο του Μποστ για τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 1960, το μοναδικό (εκτός λάθους) που έχει παρουσιάσει ο Μποστ σχετικά με αμερικανικές εκλογές.

Χαράμι πάει το χαρέμι

Ο τίτλος είναι λιγάκι παραπλανητικός. Το σημείωμα που θα διαβάσετε δεν αφορά τις μειωμένες σεξουαλικές επιδόσεις ενός γερασμένου σουλτάνου ή άλλου εστεμμένου, όπως θα μπορούσε να είναι ο βασιλιάς στο ποίημα του Μποντλέρ (εδώ το ακούτε σε μετάφραση Νίκου Φωκά μελοποιημένο από τους Πυξ Λαξ), που «τάφος το απέραντό του γίνεται κρεβάτι / ενώ οι πουτάνες της αυλής του κλείνουνε το μάτι».

Απλώς, είχα αναφερθεί  προχτές, μ’ αφορμή το ποίημα Είνορο του Κοτζιούλα, στη λέξη «χαραμής», που θα πει ληστής, και θυμήθηκα ότι σε ανύποπτο χρόνο, που λέμε, είχα ξεκινήσει να γράφω ένα άρθρο για τη φοβερή λέξη «χαράμι». Έκατσα λοιπόν και το τελείωσα, κι έβαλα αυτόν τον ελαφρώς προβοκατόρικο τίτλο, μ’ αυτές τις δυο λέξεις, που διαφέρουν μόνο κατά ένα γράμμα, αλλά στη σημασία τους φαίνεται να μην έχουν καμιά σχέση: χαράμι και χαρέμι. Κι όμως, παρόλο που οι σημασίες διαφέρουν, οι λέξεις είναι ξαδερφάκια, έχουν κοινή αρχή.