Η νυχτερίδα πέταξε (διήγημα του Λάκη Παπαστάθη)

Στις 8 Μαρτίου έφυγε από τη ζωή ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Λάκης Παπαστάθης. Γεννήθηκε στο Βόλο το 1943, αλλά μεγάλωσε στη Μυτιλήνη. Σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου και το 1972 σκηνοθέτησε την πρώτη μικρού μήκους ταινία «Γράμματα από την Αμερική», η οποία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Κατά την περίοδο 1968-1971 εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού, μια εμπειρία την οποία ο ίδιος αποκαλούσε από τα σημαντικότερα σχολεία της ζωής του. Από το 1975 ξεκινάει μια μακρά πορεία στην τηλεόραση, όπου ως σκηνοθέτης-παραγωγός, δημιουργεί με τον Τάκη Χατζόπουλο τις σειρές Παρασκήνιο και Ιστορικό Αρχείο. Σκηνοθέτησε τις μεγάλου μήκους ταινίες: Τον καιρό των Ελλήνων (1981), Θεόφιλος (1987), Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (2001), Ταξίδι στη Μυτιλήνη (2010).

Έχει γράψει το χρονικό «Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία» και τις συλλογές διηγημάτων Η νυχτερίδα πέταξε, Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά, Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα, Η ήσυχη και άλλα διηγήματα.

Επίσης, ο Παπαστάθης ήταν μανιώδης συλλέκτης περιοδικών -είχε μια από τις μεγαλύτερες συλλογές στην Ελλάδα.

Για να τιμήσουμε τη μνήμη αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου, διάλεξα να παρουσιάσω ένα διήγημά του, που έδωσε και τον τίτλο σε ένα βιβλίο του. Στο τέλος του διηγήματος, βάζω και το λινκ προς μια εκπομπή αφιερωμένη σε αυτόν.

Το διήγημα εκτυλίσσεται στη Μυτιλήνη, όπου μεγάλωσε ο Λάκης Παπαστάθης

Η ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ ΠΕΤΑΞΕ

Τ΄ όνομά του ήταν Γιάννης, όλοι όμως τον φώναζαν Νυχτερίδα γιατί έβαζε το κεφάλι του μέσα στο σκοτεινό θάλαμο της σαραβαλιασμένης φωτογραφικής μηχανής του, που ήταν στημένη στο προαύλιο της Μητρόπολης. Ο ίδιος πίστευε πως έβλεπε καλύτερα από τους άλλους ανθρώπους στα σκοτάδια, γιατί το μάτι του είχε ασκηθεί με τα φωτογραφικά χαρτιά και τις πλάκες στο κουβούκλιο της προπολεμικής μηχανής του.

Την υπεροχή του την επιβεβαίωνε ταχτικά κάνοντας νυχτερινό τεστ με τους γείτονες. «Μωρέλι μου, το βλέπεις εκείνο το μπαλκόνι εκεί δανά; Πόσες γλάστρες έχει κρεμασμένες στο κάγκελο;… τρεις και η μια έχει βασιλικό! Πάαινε κοντά να το δεις!» ή «τι λέει εκείνη η ταμπέλα, όχι τα μεγάλα γράμματα, τα μικρά! Στέργιος Σφετούδης… Τ΄ όνομα πατρός όμως; Σίγμα είναι ή νι; Σίγμα από το Σπυρίδων!»

Στα χρόνια της κατοχής, η Νυχτερίδα έπαιζε ποδόσφαιρο στον Αχιλλέα Μυτιλήνης. Είχε το δικό του δυναμωτικό, ένα μπουκαλάκι λάδι στην κωλότσεπη του άσπρου σώβρακου. Όταν παραέτρεχε, στεκόταν, έπινε δυο γουλιές μυτιληνιό λαδάκι και συνέχιζε. Παρόλο που έπαιζε αριστερό εξτρέμ, σπάνια σκοράριζε, εκτός κι αν έπεφτε σκοτάδι. Τότε ο άτολμος ποδοσφαιριστής, που συνήθως περιοριζόταν να κάνει σέντρες για τους άλλους, μεταμορφωνότανε σε δυναμικό γκολτζή: η Νυχτερίδα στο στοιχείο της. Το σκοτάδι λες και τον ντοπάριζε.

Ζούσε με το γιο του και τη μάνα του, η οποία ήταν ο μοναδικός άνθρωπος στο νησί που τον φώναζε με τ’ όνομά του το πραγματικό, «Γιάννη… μην ξεχάσεις το ψωμί…», γιατί ο Γιάννης ξεχνούσε τις παραγγελίες της μάνας του εκτός από το λάδι που φρόντιζε να το φέρνει –τρεις γκαζοντενεκέδες κάθε χρόνο– από έναν παραγωγό στον κόλπο της Γέρας. «Άμα έχεις λαδέλι, τάχεις όλα», έλεγε.

Advertisement

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931-2020)

Μέσα στη βδομάδα είχαμε την απώλεια του σημαντικού ποιητή μας Ντίνου Χριστιανόπουλου. Τον τιμήσαμε βεβαια στα σχόλια της μέρας εκείνης, όμως αξίζει κι ένα αυτοτελές άρθρο, όπως είχε ζητήσει και η φίλη μας η Nwjsj.

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος γεννήθηκε Κωνσταντίνος Δημητριάδης, από πρόσφυγες γονείς. Σπούδασε κλασικός φιλόλογος. Εργάστηκε πρώτα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια επιμελητής εκδόσεων. Εξέδωσε το πολύ σημαντικό περιοδικό Διαγωνιος.

Ήταν ομοφυλόφιλος και δεν έκρυψε την ομοφυλοφιλία του στα ποιήματά του, ωστόσο αρνιόταν ότι γράφει «ομοφυλόφιλη ποίηση». Ήταν πάντοτε αιρετικός, μόνιμα «εναντίον», όχι μόνο στα γραφτά του αλλά και έμπρακτα: το 2011 αρνήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, δεν το έχουν κάνει πολλοί αυτό.

Δεν ήταν εύκολος χαρακτήρας, δεν μασούσε τα λόγια του, έκανε πολλούς φιλολογικούς καβγάδες, έλεγε τη γνώμη του απερίφραστα.

Οι λογοτέχνες συνηθίζουν να αλληλοπαινεύονται. Ο Χριστιανόπουλος δεν δίσταζε να γραψει την πραγματική άποψή του σε οσους ομοτέχνους του στέλναν τη συλλογή τους. Θυμάμαι κάποτε, που ένας νεαρός ποιητής, οικογενειακός μας φίλος, είχε συγκεντρώσει σε ένα λεύκωμα όλες τις κριτικές που του έκαναν διάφοροι για τις συλλογές των ποιημάτων του, που βέβαια τους τις είχε στείλει τιμής ένεκεν. Όλοι έλεγαν καλά λόγια που εύκολα διέκρινες πως ήταν τυπικότητες. Ο Χριστιανόπουλος για την πρώτη συλλογή είχε να πει δυο καλά λόγια και μετά απαριθμούσε ψεγάδια, ενώ για τη δεύτερη συλλογή ήταν πιο αυστηρός, κάτι σαν «Φοβάμαι πως τα ελαττώματα που είχα επισημάνει στην πρώτη συλλογή σας εδώ φαίνονται πιο καθαρά. Δεν κανατε πρόοδο, βιαστήκατε πολύ να τυπώσετε».

Τα τελευταία χρόνια σε κάποιες εμφανίσεις του στην τηλεόραση σαν να απολάμβανε που είχε το ελεύθερο να λέει διάφορα ου φωνητά. Στη συνέχεια ταλαιπωρήθηκε πολύ με την υγεία του. Κυκλοφόρησε κι ένα βιβλίο με τα σώψυχά του, μάλλον κουτσομπολίστικου περιεχομένου (δεν το έχω δει) στο οποίο δεν είναι βέβαιο ότι είχε δει και εγκρίνει το τελικό κείμενο οσο βρισκόταν σε διαύγεια -πάντως, πολλοί διανοούμενοι διαμαρτυρήθηκαν γι’ αυτό τον λόγο.

Δεν θα μεινει το κουτσομπολιό, θα μεινει το έργο του. Μας θύμισε ότι η ποίηση μπορει να είναι απλή και να συγκινεί, όσο κι αν έχει κάποια βάση η κριτική που του έγινε ότι κυνηγούσε την ατάκα -έδωσε όμως και ατάκες αριστοτεχνικές. Θίγοντας μιαν άλλη παράμετρο, ο ποιητής Κώστας Κουτσουρέλης έγραψε: «Μάνος Ελευθερίου, Νάνος Βαλαωρίτης, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Γιάννης Δάλλας, Κική Δημουλά, Ντίνος Χριστιανόπουλος… Μέσα σε δύο χρόνια, η ελληνική ποίηση έχασε όλες σχεδόν τις προβεβλημένες φυσιογνωμίες της, τους ανθρώπους που τη συνέδεαν με ένα ευρύτερο κοινό, που εκπροσωπούσαν καθένας με τον τρόπο του μια δημόσια, όχι μια στενά ιδιωτική, στάση για την τέχνη και τη ζωή«.

Στον παλιό μου ιστότοπο εχω συγκεντρώσει πολλούς συνδέσμους σε ποιήματα και πεζά του Χριστιανόπουλου, αν και δεν λειτουργούν όλοι.

Μεταφέρω εδώ μερικά ποιήματα του Χριστιανόπουλου, με πρώτο ένα που έχει γλωσσικό ενδιαφέρον:

«Έτσι στο τσάμπα;»
με ρώτησε ο νεαρός
τόσο πολύ με σόκαρε το σίγμα
που τον παράτησα.

Πριν από χρόνια ένας λεβέντης
«όχι και τζάμπα»
μου είπε γελαστός
το ζήτα του με μάγεψε
του τα ‘δωσα όλα.

* * * * *

Αυτό μου αρέσει περισσότερο

Αποστρατευμένος

Τώρα δεν έχει πια ΕΣΑ,
φωνές δεκανέων να σου ξηλώνουν τα όνειρα,
κυρίες ταγματαρχών να σφουγγαρίζεις την κουζίνα τους,
και κάθε βράδυ στο θάλαμο διψώντας λίγη θαλπωρή,
καπνίζοντας απανωτά τσιγάρα.

Τώρα,
δίχως μπερέ και ζωστήρα,
οι λερωμένες αρβύλες δίνουν μια ιδέα λευτεριάς,
ξεκουμπωμένο στήθος θα πει είμαι κύριος,
νά και το κορδονάκι που καθάριζα το όπλο μου,
θα το κρατήσω να θυμάμαι τις επιθεωρήσεις.

Θά’ θελα κάτι ν’ αγοράσω πριν φύγω,
ένα τσιτάκι για την αδερφή μου, κανένα παιχνίδι για τα μικρά,
μα η τσέπη μου είναι άδεια σαν την καρδιά μου.
Θά’ θελα να τριγυρίσω και πάλι στους δρόμους,
να δω για τελευταία φορά τη Σαλονίκη,
όμως δεν έχω πόδια πια, δεν έχω μάτια,
δεν έχω όρεξη ούτε να μιλήσω,
ο νους μου κιόλας ταξιδεύει στο χωριό.

‘Ιπποι 8, άνδρες 40
(αυτό ας είναι το τελευταίο μας στρίμωγμα,
η τελευταία ανταμοιβή απ’ την πατρίδα),
όμως ετούτο το τράνταγμα γιατί μου σφίγγει έτσι την καρδιά;
Αυτό που πέρασε δεν ήταν τίποτα μπροστά σ’ αυτό που θά’ ρθει,
αναδουλειά, ξηρασίες, καταστροφή της σοδειάς,
η καθημερινή αγωνία για το καρβέλι,
και τ’ αδερφάκια να κλαίνε, κι η σύνταξη του πατέρα μικρή,
κι ο θείος από την Αμερική μονάχα υποσχέσεις.

Δεν έχει τέλος αυτή η θητεία.

* * * * *

Μετεξεταστικά μεζεδάκια

Τα μεζεδάκια του προηγούμενου Σαββάτου τα είχαμε πει «εξεταστικά», επειδή δημοσιεύτηκαν καταμεσίς στις πανελλήνιες εξετάσεις. Τα σημερινά τα ονομάζω με πλατύ χαμόγελο ανακούφισης «μετεξεταστικά», αφού χτες ολοκληρώθηκαν (για τους περισσότερους υποψήφιους) οι εξετάσεις -βέβαια, κάποιοι θα δώσουν το έκτακτο μάθημα την Τρίτη, ενώ όσοι δίνουν ειδικά μαθήματα έχουν λογαριασμούς και στα μέσα Ιουνίου, αλλά για αρκετόν κόσμο (και, το σημαντικότερο, για τη Νικοκυροπούλα) οι εξετάσεις τελείωσαν. Οπότε, μετεξεταστικά τα μεζεδάκια μας και να δούμε ποιους θ’ αφήσουμε μετεξεταστέους.

* Σίγουρα μετεξεταστέα μένει η έγκριτη (οΘντκ) Καθημερινή, που γράφοντας για την πυρπόληση του τρόλεϊ στην Πατησίων από τους νέους μπουρλοτιέρηδες, αναφέρει: Ανησυχία επικράτησε στους χώρους γύρω από το Πολυτεχνείο το απόγευμα του Σαββάτου, όταν άγνωστοι πυρπόλησαν ένα τρόλεϊ, ενώ πρωτίστως είχαν στήσει οδοφράγματα στην Πατησίων.

Προφανώς, το «προηγουμένως» φάνηκε πολύ μπανάλ στον συντάκτη. Ή ίσως είχε στο νου του το τραγούδι του Τσιτσάνη «Κάτσε ν’ ακούσεις μια πενιά«, όπου και οι στίχοι «Κι αν δεν σ’ αρέσουν όλ’ αυτά που σου ‘χα πει πρωτίστως / το ζεϊμπεκάκι είν’ έτοιμο, έχει το λόγο ο Χρήστος».

* Ένας εμπειρικός κανόνας στον οποίο έχω καταλήξει, και που σπάνια λαθεύει, είναι ο εξής: αν ένα άρθρο έχει ως τίτλο ή ως μότο τον στίχο του Ελύτη «τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική» ή αν αρχίζει ή τελειώνει με αυτόν τον στίχο, τότε κατά πάσα πιθανότητα θα είναι σαχλαμάρα. Δεν ξέρω αν το πρόσφατο χρονογράφημα του Π. Μανταίου στην ΕφΣυν αξίζει αυτόν τον χαρακτηρισμό, πάντως πριν αποφανθούμε ότι μια λέξη ανήκει «στη γλώσσα τους» ανοίγουμε και κανα ρημαδολεξικό -κι αν άνοιγε ο συντάκτης το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας θα έβρισκε καταχωρημένο τον όρο «εστιακός φοιτητής» (= που στεγάζεται στις φοιτητικές εστίες). Όσο για το αν είναι «λάθος» η αναφορά της ημερομηνίας «Τετάρτη 13 Μάη», πολλή συζήτηση μπορεί να γίνει -πράγματι, παλιά λέγαμε ή 13 του Μάη ή 13 Μαΐου, αλλά κι η γλώσσα δεν είναι κάτι που μένει αμετάβλητο.

* Έπεσε κι ο Αλέξης Τσίπρας θύμα των 360 μοιρών. Στην ομιλία του προς την Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ, διαβάζουμε ότι είπε: Και εδώ πρόκειται για στροφή 180 μοιρών σε σχέση με την αντεργατική πολιτική των μνημονιακών κυβερνήσεων.

Ωστόσο, πρόκειται για το επιμελημένο κείμενο. Αν παίξετε το βιντεάκι που είναι στην ίδια σελίδα, στο 13.40 θα ακούσετε ότι λέει «πρόκειται για μια σημαντική στροφή 360 μοιρών». Και βέβαια, με 360 μοίρες έχεις κάνει πλήρη περιστροφή, οπότε δεν νομίζω πως εννοούσε αυτό ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ.

* Τέτοια λάθη, όπως οι 360 μοίρες, δεν αφήνουν τουλάχιστον καμιά αμφιβολία ως προς το πραγματικό νόημα. Αντίθετα, δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο τι ήθελε να πει ο υπουργός Διεθνών Εξωτερικών Σχέσεων Ευκλείδης Τσακαλώτος στη συνέντευξή του στην εφημερίδα Αγορά.

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, είπε: Για εμάς η ρήξη δεν είναι φετίχ. Δουλεύουμε για την καλή λύση, αλλά όλοι ξέρουν ότι τα όρια μας είναι πολύ συγκεκριμένα.

Διά γυμνού οφθαλμού, που λένε, φαίνεται ότι ο σ. Ευκλείδης μπέρδεψε το φετίχ με το ταμπού, ότι ήθελε να πει «η ρήξη δεν είναι ταμπού»: «Δουλεύουμε μεν για την καλή λύση, αλλά έχουμε και όρια, κι αν τα φτάσουμε τότε η ρήξη δεν είναι για μας απαγορευμένη λέξη». Αυτή είναι η γνώμη μου.