Το Βρώμικο Ψωμί του Σαββόπουλου -και του Χριστόφορου Κάσδαγλη

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους.

Πριν από μερικούς μήνες παρουσίασα το πρώτο από αυτά, το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι.

Σειρά έχει σήμερα το δεύτερο, το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου.

Οι δυο δίσκοι έχουν κοινή ηλικία, αφου κυκλοφόρησαν και οι δυο στα τέλη του 1972, άρα συμπληρώνουν μισόν αιώνα ζωής. Ασφαλώς συγκαταλέγονται και οι δύο στους σημαντικότερους δίσκους της ελληνικής μουσικής -στον κατάλογο του Διφώνου για τους σημαντικότερους ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα, που είχαμε παρουσιάσει παλιότερα εδώ, ο Μεγάλος ερωτικός κατατάσσεται δεύτερος ενώ το Βρώμικο ψωμί στη 10η θέση.

Όμως, ανεξάρτητα από την αξία τους, νομίζω ότι ο δίσκος του Σαββόπουλου είχε περισσότερους φανατικούς ακροατές, έφηβους που έλιωσαν το βινύλιο ή την κασέτα παίζοντάς τα αδιάκοπα, δέκα, είκοσι, πενήντα φορές συνέχεια, με την επιμονή και τη λατρεία που μόνο ένα κορίτσι ή ένα αγόρι δεκατέσσερα χρονώ μπορεί να έχει.

Ένα τέτοιο αγόρι δεκατέσσερα χρονώ υπήρξε και ο Χριστόφορος Κάσδαγλης, «δεκατεσσάρων με φωνή βραχνή» όπως τιτλοφορεί το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου. Γράφει:

Η αλληλουχία της μύησης είχε ως εξής: πρώτα ανακαλύψαμε το Περιβολι του τρελλού με το πολύχρωμο ψυχεδελικό εξώφυλλο, υποθέτω λίγο μετά την κυκλοφορία του LP, κάπου στα δεκατρία. Αμέσως μετά το Φορτηγό, και λίγο αργότερα ο Μπάλλος. Αυτό το «λίγο αργότερα» είναι λόγια τωρινά, αντιπροσωπεύουν την τρέχουσα αντίληψή μου για τον χρόνο. Αλλά έχω αποκρυσταλλωμένη την πεποίθηση ότι οι λίγοι μήνες που μεσολαβούσαν τότε μεταξύ των δύο σταδίων της μύησης ήταν ισοδύναμοι με σημερινά χρόνια. 

Στα δεκατέσσερά μου οι φίλοι μου κι εγώ είμαστε ήδη ακραιφνείς σαββοπουλικοί. Ακούμε μέρα νύχτα Σαββόπουλο. Συζητάμε για τον Σαββόπουλο. Προσπαθούμε να τραγουδάμε Σαββόπουλο με φωνή βραχνή. Πώς μπορείς να τραγουδήσεις στα δεκατέσσερα με φωνή βραχνή; Μπορείς. 

Δημιουργούμε μυστικούς κώδικες με τα λόγια, που τα ξέρουμε απέξω αν και σε μερικές περιπτώσεις μάς διαφεύγουν φράσεις -αφορμή για ατελεύτητες συζητήσεις και διαφωνίες. Είμαστε σε θέση να παραθέσουμε τους τίτλους των τραγουδιών με τη σειρά τους στον δίσκο, κατά τον ίδιο τρόπο που εκφωνούμε τη βασική ενδεκάδα της ομάδας. Οικονομόπουλος, Βλάχος, Αθανασόπουλος, Καψής, Σούρπης, Δημητρίου, Ελευθεράκης, Δομάζος, Κουβάς, Αντωνιάδης, Φυλακούρης. Προπονητής, Φέρεντς Πούσκας. Έχουμε απομνημονευσει κάθε λέξη που αναφέρεται στα οπισθόφυλλα, τα ονόματα των μουσικών και του ηχολήπτη, τα credits, έστω και αν εντέλει αποδείχτηκαν ελλιπή. 

Advertisement

Χρόνια πολλά, κύριε Ντίλαν!

Στα ταξίδια που κάνω με το αυτοκίνητο, ακούω (φυσικά) μουσική. Πριν από καναδυό βδομάδες είχα βάλει και άκουγα τους πρώτους δίσκους του Μπομπ Ντίλαν και σκέφτηκα πως θα έπρεπε να γράψω κάτι στο ιστολόγιο για τον πολύ σημαντικό -αλλά και αγαπημένο μου, από μια άποψη- τραγουδοποιό. Μερικές μέρες αργότερα, είδα στο Φέισμπουκ μιαν ανακοίνωση του φίλου Βασιλη Μανουσάκη, κι έτσι έμαθα ότι σήμερα ο Μπομπ Ντίλαν γιορτάζει τα 80 του χρόνια. Οπότε, το θεώρησα σημαδιακό -και γράφω το σημερινό άρθρο, για να τιμήσουμε όλοι μαζί τον Ντίλαν, όπως θέλει ο καθένας, περίπου με τον ίδιο τρόπο που οι μαθητές ενός σπουδαίου καθηγητή, όταν συμπληρώνει τα 70, τα 75 ή τα 80 χρόνια του, συνηθίζουν να εκδίδουν τιμητικό τόμο, με εργασίες αφιερωμένες στον δάσκαλό τους.

Ο Μπομπ Ντίλαν γεννήθηκε Ρόμπερτ Άλεν Ζίμερμαν, στις 24 Μαΐου 1941, στη Μινεσότα. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν Εβραίοι από την Οδησσό, της μητέρας του από τη Λιθουανία, που είχαν, και οι μεν και οι δε, φτάσει στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα. (Η οικογένεια του πατέρα του είχε απώτερη καταγωγή από το Καρς, οπότε μπορούμε να τον θεωρήσουμε Πόντιο).

Εφηβος άρχισε να ενδιαφέρεται για το ροκ αλλά πιο πολύ για τη φολκ. Πήρε το ψευδώνυμο Bob Dylan όταν είδε τα ποιήματα του Dylan Thomas (αλλά ήδη σκεφτόταν το Dillon). Παράτησε το κολέγιο το 1961 και πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου εντάχθηκε στην καλλιτεχνική σκηνή και το 1962 έβγαλε τον πρώτο του δίσκο, με το όνομά του: Bob Dylan, που είχε κυρίως παραδοσιακά τραγούδια. Ανάμεσά τους και το αργότερα πασίγνωστο House of the Rising Sun -η δική του διασκευή επηρέασε αργότερα τους Άνιμαλς -που βέβαια το ανέδειξαν σε παγκόσμια επιτυχία. (Κατά σύμπτωση, ο Έρικ Μπάρντον των Άνιμαλς πριν από καναδυό βδομάδες γιόρτασε κι αυτός τα ογδοηκοστά γενέθλιά του).

Στη Νέα Υόρκη συνάντησε το είδωλό του, τον Γούντι Γκάθρι -ήταν τότε άρρωστος και ο Ντίλαν τον επισκεπτόταν στο νοσοκομείο- και άλλους μουσικούς του κλίματος Γκάθρι. Ο δεύτερος δίσκος του, το 1963, The Freewheeling Bob Dylan, έχει πολλά τραγούδια διαμαρτυρίας, για επίκαιρα θέματα όπως οι φυλετικές διακρίσεις, όπως επίσης και ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια του, το Blowing in the wind, αλλά και το δυσοίωνο αριστούργημα A Hard Rain’s gonna fall. Ο τρίτος δίσκος, το 1964, The Times they’re A-changing έχει επίσης σαφώς πολιτικό περιεχόμενο, ξεκινώντας από το ομότιτλο τραγούδι και προχωρώντας σε πιο απερίφραστες καταγγελίες. Την ίδια χρονιά δίνει το Another Side of Bob Dylan, με πιο πολλά ερωτικά τραγούδια.

Στη συνεχεια, υιοθετεί ηλεκτρικά όργανα -κάτι που κάποιοι φίλοι του της φολκ σκηνής το θεώρησαν προδοσία, και με αυτό το νέο ύφος παρουσιάζει τρεις αριστουργηματικούς δίσκους: Bringing it All Back Home (1965), Highway 61 Revisited (1965) και Blonde on Blonde (1966). (Ο αυτοκινητόδρομος 61 είναι εκείνος που πηγαίνει από τη γενέθλια Μινεσότα στη Νέα Ορλεάνη). Στους δίσκους αυτούς παρουσιάζει τραγούδια με διάρκεια πολύ μεγαλύτερη από το καθιερωμένο (περίπου) τρίλεπτο ενώ η στιχουργική του δεινότητα φτάνει στα ύψη, δημιουργώντας κόσμους παράνοιας οπως στο Desolation Row. Και βέβαια, δίνει μερικά από τα ωραιότερα ερωτικά τραγούδια του.

Το 1966 είχε το διάσημο όσο και μυστηριώδες ατύχημα με τη μοτοσικλέτα και ακολούθησε μια περίοδος εσωστρέφειας με ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις. Στις επόμενες δεκαετίες ο Ντίλαν πέρασε από πολλές φάσεις, μεταξύ άλλων ασπάστηκε τον χριστιανισμό, αλλά, όσο κι αν είναι σημαντικό το μετέπειτα έργο του εγώ δεν θα μιλήσω γι’ αυτό για τον απλό λόγο ότι δεν το ξέρω.

O δικός μου λοιπόν Ντίλαν τελειώνει περίπου στο John Wesley Harding, αν και περιλαμβάνει επίσης όλα τα τραγούδια του με τους Band, που κυκλοφόρησαν αργότερα. Φαίνεται παράλογο, ίσως και εντελώς άστοχο, να διαλέγει κανείς μια πενταετία (ή έστω εφταετία) από μια δημιουργική σταδιοδρομία που σε λίγο συμπληρώνει έξι δεκαετίες, αλλά νομίζω ότι αυτή η πρώτη πενταετία είναι που καθοριστικά χρωματίζει όλο του το έργο. Άλλωστε, και ο ίδιος πολύ συχνά επέστρεφε στη δεκαετία του 60, εκδίδοντας τα πάμπολλα τραγούδια που είχε ηχογραφήσει σε ταινίες μαγνητοφώνου από εκείνη την εποχή (The Basement Tapes) και τα διάφορα bootleg της εποχής. Θα περιμένω όμως από τα σχόλιά σας, και ιδίως από τον φίλο μας τον Τζι που είναι ειδήμονας πρώτης γραμμής για τα ντιλανικά, να συμπληρώσετε την εικόνα.

59 + 61 = 120

Δεν συνηθίζω να βάζω απλές μαθηματικές πράξεις για τίτλους άρθρων του ιστολογίου, αλλά σήμερα θα κάνουμε μια εξαίρεση -άλλωστε η πράξη του τίτλου δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται.

Στο ιστολόγιο αφιερώνουμε άρθρα σε αριθμούς, μια φορά το χρόνο -ξεκινήσαμε στις 9/9/2009 και κάθε χρόνο βάζαμε ένα άρθρο, κι έτσι φέτος, πρόσφατα, στις 20/10/20 αφιερώσαμε άρθρο στον αριθμό 20. Με τη φάμπρικα αυτή θα πάμε, εμείς να ‘μαστε καλά, έως το 31, που θα το δούμε στις 31 κάποιου μηνός του σωτηρίου έτους 2031.

Ωστόσο, τον αριθμό 61 θα τον δούμε σήμερα -για ποιο λόγο; Αφενός διότι ως το 2061 μπορεί να το ξεχάσω. Αφετέρου, επειδή αν κάποιος έτυχε να γεννηθεί στις 2 Νοεμβρίου του 1959 σήμερα θα συμπλήρωνε τα 61 του χρόνια. Ξέρω κάποιον που γεννήθηκε τη μέρα τούτη, δεν τον ξέρετε, είναι απ’ το χωριό. (Για να τα λέμε όλα, αυτό το κόλπο έπιανε καλύτερα πρόπερσι, που ο φίλος μου, γεννημένος το 59, έκλεινε τα 59 του χρόνια, και είχαμε βάλει άρθρο για τον αριθμό 59. Αλλά κανείς δεν είναι τέλειος).

Δεν έχει και πολλά να γράψεις για τον αριθμό 61, ενώ ο προηγούμενος, ο αριθμός 60, έχει τόσα και τόσα να πεις γι’ αυτόν, από μαθηματική, ανθρωπολογική-λαογραφική, πολιτισμική ή λεξικογραφική άποψη. Ενώ ο καημένος ο 61 είναι απλώς 60 συν 1. Τουλάχιστον ο 59, που επίσης ήταν σπάνιος αριθμός, ήταν 60 μείον 1 κι έτσι τον βρίσκουμε σε εκφράσεις χρόνου όπως 23:59:59, ενώ το 61 δεν εμφανίζεται διότι είναι το :01 της επόμενης ώρας ή του επόμενου λεπτού.

Το 61 είναι πρώτος αριθμός, διαιρείται δηλαδή μονάχα από τον εαυτό του και από τον 1. Στην ίδια δεκάδα έχουμε πρώτον αριθμό το 67. Το 59 και το 61 λέγονται δίδυμοι πρώτοι αριθμοί, διότι απέχουν κατά 2. Οι μαθηματικοί του ιστολογίου θα μας πουν αν είναι όντως άπειροι οι δίδυμοι πρώτοι.

Στο αρχαίο ελληνικό σύστημα (το κλασικό, όχι το ακροφωνικό) ο 61 γραφόταν ΞΑ’. Στο αττικό ή ακροφωνικό ήταν ΠΔΙ. Στο ρωμαϊκό (μοιάζουν) ήταν LXI. Ετσι κι αλλιώς, αυτές οι αναπαραστάσεις δεν εμφανίζονται συχνά όπως π.χ. τα ΙΔ’, XIV (του 14) που τα βρίσκουμε σε βασιλιάδες και αρχιερείς -πού να βρεθεί ο 61ος εστεμμένος με το ίδιο μάλιστα όνομα;

Πανελλαδικά μεζεδάκια

Και ονομάζουμε έτσι το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, όχι μόνο επειδή η βδομάδα που μας πέρασε ήταν η πρώτη των πανελλαδικών εξετάσεων, που φέτος άρχισαν αργότερα από το συνηθισμένο εξαιτίας της πανδημίας, αλλά και επειδή κάποια από τα (μεγαλύτερα) κομμάτια της πιατέλας αναφέρονται, άμεσα ή έμμεσα, στις εξετάσεις αυτές.

Πριν συνεχίσω, να ευχηθώ σε όσους φίλους του ιστολογίου έχουν παιδιά που συμμετέχουν στις εξετάσεις, κάθε επιτυχία! (Δεν τρέφω την ελπίδα ότι μας διαβάζουν, τουλάχιστον ταχτικά, παιδιά που συμμετέχουν στις εξετάσεις).

Ήδη το προχτεσινό μας άρθρο είχε τον τίτλο «Λογοκλοπή στις πανελλήνιες εξετάσεις;» -αν και το σωστό είναι πανελλαδικές- και ήταν αφιερωμένο στις εξετάσεις στη Γλώσσα όπου στους υποψήφιους του παλαιού συστήματος δόθηκε ένα κείμενο βασισμένο σε άρθρο του συγγραφέα κ. Αλέξη Σταμάτη στο Βήμα, μεγάλα κομμάτια του οποίου ήταν παρμένα σχεδόν αυτολεξεί από διάφορα αγγλικά άρθρα και βιβλία, σε (όχι καλή) μετάφραση του κ. Σταμάτη.

Παρόλο που δεν πρόκειται για διδακτορική διατριβή αλλά άρθρο εφημερίδας, το να δανείζεσαι αυτούσιες παραγράφους χωρίς να αναφέρεις πηγές είναι λογοκλοπή. Βαριά κουβέντα αλλά φοβάμαι ακριβής.

Όμως το θέμα είχε και συνέχεια, που τη βάζω εδώ για να υπάρχει.

Προχτές δημοσιεύτηκε στο Βήμα άρθρο του κ. Σταμάτη περί τηλεργασίας. Σε κάποιο σημείο φίλοι εντόπισαν άκομψους όρους όπως «εκτελεστική σουίτα» και «σπίτια καταμέτρησης» -κι αυτο, χτύπησε καμπανάκι. Και πράγματι, ύστερα από λίγη έρευνα αποδείχτηε ότι και στο χτεσινό άρθρο του κ. Σταμάτη ολόκληρες παράγραφοι έχουν παρθεί από αγγλικό κείμενο!

Προσέξτε τις εξής παραγράφους του ελληνικού άρθρου :

Στα μέσα του 19ου αιώνα, ειδικά στην Αμερική, οι γραφιάδες, οι κλητήρες αυτοί, οι σημερινοί υπάλληλοι – μια λέξη που προκύπτει από την πυραμίδα της εργασίας, από τη συγχώνευση της φράσης ὑπ’ ἀλλήλους -, δούλευαν σε μικρούς χώρους που ονομάζονταν «σπίτια καταμέτρησης». Ολα φυσικά ήταν ανδροκρατούμενα. Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούνταν περίεργοι τύποι οι οποίοι δεν έκαναν «πραγματική δουλειά». Αλλά η οικονομική ανάπτυξη είχε άλλα σχέδια: Οι μεγάλες ιστορικές μετατοπίσεις από τις γεωργικές στις βιομηχανικές οικονομίες και στη συνέχεια από τις βιομηχανίες στις οικονομίες της πληροφορίας, αλλά και η οργάνωση του χώρου εργασίας, ευνόησαν το συγκεκριμένο σύστημα δουλειάς και οι υπάλληλοι άρχισαν να κυριαρχούν στο εργατικό σώμα. Τα κτίρια γραφείων εξελίχθηκαν σε χώρους με ορθολογική κατάτμηση, σχεδιασμένα τόσο για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όσο και για την ενίσχυση της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Οταν επιτράπηκαν και οι γυναίκες στο γραφείο, οι αλλαγές έγιναν επαναστατικές. Οι πόλεις γέμισαν ψηλά κτίρια και ουρανοξύστες αποκλειστικά με χώρους γραφείων.
(….) Ετσι, από την εκτελεστική σουίτα με την ξύλινη επένδυση έως τα «γραφεία ανοιχτού τύπου», όπου το 60% των Αμερικανών εργάζονται μέχρι και σήμερα (με το 93% να τα απεχθάνεται), με τη βοήθεια της τεχνολογίας, σε ένα όχι τόσο μακρινό μέλλον, θα περνούσαμε σε ένα σύστημα όπου θα μπορούσαμε να εργαστούμε οπουδήποτε οποιαδήποτε στιγμή.

Με εξαίρεση τη μικρή προσθήκη για την ετυμολογία της λέξης υπάλληλος, όλο το άλλο κείμενο μοιάζει εκπληκτικά με το εξής, που είναι παρμένο από το κείμενο παρουσίασης του βιβλίου Cubed, του Αμερικανού συγγραφέα (και πολιτικού) Nikil Saval:

In the mid-nineteenth century clerks worked in small, dank spaces called “counting-houses.” These were all-male enclaves, where work was just paperwork. Most Americans considered clerks to be questionable dandies, who didn’t do “real work.” But the joke was on them: as the great historical shifts from agricultural to industrial economies took place, and then from industrial to information economies, the organization of the workplace evolved along with them—and the clerks took over. Offices became rationalized, designed for both greater efficiency in the accomplishments of clerical work and the enhancement of worker productivity. Women entered the office by the millions, and revolutionized the social world from within. Skyscrapers filled with office space came to tower over cities everywhere. Cubed opens our eyes to what is a truly «secret history» of changes so obvious and ubiquitous that we’ve hardly noticed them. From the wood-paneled executive suite to the advent of the cubicles where 60% of Americans now work (and 93% of them dislike it) to a not-too-distant future where we might work anywhere at any time (and perhaps all the time).

Δεν ερεύνησα αν κι άλλα κομμάτια του άρθρου είναι δανεικά από την ίδια ή άλλη πηγή. Αλλά το ξέρει άραγε ο κ. Σαβάλ ότι ο κ. Σταμάτης πήρε τα αποσπάσματα από το βιβλίο του; Το ξερουν στο Βήμα ότι ο κ. Σταμάτης χρησιμοποίησε εκτενές απόσπασμα από άλλο βιβλίο χωρίς να αναφέρει την πηγή; Πληρώθηκαν άραγε δικαιώματα από το Βήμα για τη χρήση του αποσπάσματος; Ρωτάω παράλογα πράγματα, ε;

Και όχι, δεν έχω σκοπό να μετατραπώ σε Παρατηρητήριο Δανείων Αλεξη Σταμάτη, αλλά η σύμπτωση της επανεμφάνισης του λογοκλεπτικού φαινομένου ήταν τόσο σατανική που δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό!

* Μια και μιλάμε για εξετάσεις, σε κάποιον ιστότοπο είδα και την εξής εικονογραφημένη κοινοτοπία, που υποτίθεται ότι δίνει θάρρος στους υποψηφίους -στην πραγματικότητα στους γονείς τους.

Να γίνω βαρετός; Θα πω ότι η απόστροφος μετά το «εξ» είναι περιττή -είναι λάθος, αν θέλετε.

Να γίνω και κακός; Τα τρία θαυμαστικά σε ένα κείμενο είναι σχεδόν άσφαλτος δείκτης ότι το κείμενο δεν αξίζει τίποτα. Ως τώρα δεν έχω βρει διάψευση του θεωρήματος αυτού, αλλά αφήνω περιθώριο γι’ αυτό και είπα «σχεδόν».

* Η δράστις ξαναχτυπά.

Σε άρθρο για την επίθεση με βιτριόλι, διαβάζουμε:

Τα βίντεο άλλωστε από την παραμονή της επίθεσης με βιτριόλι πιστοποιούν ότι ο σχεδιασμός από την δράστις ήταν πολύ εντατικός.

Δεν σας αρέσει η δράστρια, που κλίνεται ομαλά, και θέλετε μεταξωτές περισκελίδες; Φάτε τώρα τη δράστις.

Ποίηση όπως σκάκι, στη ρομποτική (διήγημα επιστημονικής φαντασίας του gpointofview)

Πριν από λίγο καιρό, ο φίλος μας ο Τζι μου έστειλε το διήγημα που θα διαβάσουμε σήμερα, που το χαρακτηρίζει «περίπου επιστημονικής φαντασίας». Και άλλες φορές έχουμε δημοσιεύσει κείμενα του Τζι -το τελευταίο πριν από τρεις μήνες.

Το δημοσιεύω εδώ με χαρά, μαζί με τις εικόνες που έστειλε επίσης ο Τζι. Όμως ο Τζι έστειλε και ένα γιουτουμπάκι, που όπως λέει είναι η καλύτερη εκτέλεση του τραγουδιού του Ντίλαν για να συνοδεύσει την ανάγνωση του διηγήματος:

Ποίηση όπως σκάκι, στη ρομποτική

Η πρώτη φορά που ο Ντιποετμπλού γνώρισε τον ύπνο ήταν με το μεγάλο μπλακ-άουτ στην Νέα Υόρκη. Ολοι φυσικά νόμιζαν στην αρχή πως ήταν μιά συνηθισμένη διακοπή ρεύματος, τρείς- τέσσερις ώρες το πολύ. Ετσι και ο Ντίπυ (χαϊδευτικό του ντιποετμπλού) δεν ανησύχησε, μπορούσε να κάτσει δεκαέξη ώρες σε κατάσταση αναμονής. Μετά κινήθηκε προς την πηγή της ενέργειάς του και συνδέθηκε αλλά τίποτε. Σιγά-σιγά άρχισε να πέφτει η τάση στα κυκλώματά του. Υπολειτουργούσαν τα πάντα επάνω του και ο πρωτότυπος σχεδιασμός του τον οδηγούσε σε άγνωστα πεδία αισθημάτων και γνώσεων, διαρκώς εξασθενούντων. Τελικά –αν είναι ποτέ δυνατόν- έχασε τον έλεγχό του, έπεσε σε ηλεκτρονικό κώμα. Συνδεδεμένος βέβαια, θα ξανάβρισκε τον εαυτό του με την αποκατάσταση της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι καινούργιες εμπειρίες όμως θα είχαν καταλάβει κάποιο κομμάτι στην πανίσχυρη μνήμη του.

Ο Ντίπυ κατασκευάστηκε γιά να λύσει το μεγάλο πρόβλημα της παγκόσμιας ποίησης, ποιό είναι το αντικειμενικά καλύτερο ποίημα. Ηταν πανίσχυρος στο λογισμικό του, σαν τον Deep Blue των σκακιστών- από κει πήρε άλλωστε και τ’ όνομά του, αλλά και εφοδιασμένος με μιά πρωτότυπη ιδέα γιά την κρίση του. Η πρόσληψη ενός ποιήματος μετατρεπότανε σε τέσσερις από τις βασικές ανθρώπινες αισθήσεις, αφή, όραση, ακοή και όσφρηση. Η ποιοτική και ποσοτική μεταβολή αυτών των παραμέτρων έδινε και την αξιολόγηση του ποιήματος, εξαφανίζοντας κάθε υποκειμενικό δεδομένο. Χρειαζότανε βέβαια ενα «πρότυπο», μιά μονάδα σύγκρισης γιά το ξεκίνημα, αλλά οι σοφοί δεν είχαν πρόβλημα να επιλέξουν την Ιλιάδα σαν σημείο αναφοράς. Δεν υπήρξε καμμία σοβαρή αντίρρηση, όλοι υποκλινόντουσαν μπροστά στο κείμενο που κατέγραψε ο Ομηρος.

Κούφα μεζεδάκια

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου της πιατέλας είναι παρμένος από το κύριο πιάτο του σημερινού μας μενού, που θα μπορούσε να αναπτυχθεί και σε ξεχωριστό άρθρο.

Στο χτεσινό μας άρθρο αναφερθήκαμε στο θέμα της Γλώσσας που έπεσε στις πανελλήνιες εξετάσεις των αποφοίτων Γενικού Λυκείου, και ειδικότερα σε ορισμένα λάθη στις ερωτήσεις, με έμφαση στο αντώνυμο της λέξης «ευθύνη». Στους αποφοίτους των Γενικών Λυκείων είχε δοθεί διασκευασμένο ένα κείμενο του ακαδημαϊκού Γρ. Σκαλκέα σχετικό με την επιστήμη.

Ωστόσο, στο μεταξύ ανέκυψε θέμα και για το κείμενο που δόθηκε την Τρίτη στις αντίστοιχες εξετάσεις των αποφοίτων ΕΠΑΛ, ένα κείμενο του συγγραφέα Γιωργου Θεοτοκά με παραινέσεις πατέρα προς γιο. Το πρωτότυπο κείμενο του Θεοτοκά, όπως δημοσιεύτηκε το 1956, περιείχε την πρόταση

«Ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κούφο πρύτανη ή έναν κακό πρωθυπουργό«

Το κείμενο που δόθηκε στους υποψήφιους ήταν κι αυτό διασκευασμένο. Ανάμεσα στις πολλές και ποικίλες αλλαγές του, η επίμαχη πρόταση είχε γίνει:

«Ενας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κακό επιστήμονα«

Την αλλαγή την επισήμαναν πρώτα, νομίζω, τα Νέα (η εφημερίδα) και υπονόησαν ότι οφείλεται σε (αυτο)λογοκρισία της Κεντρικής Εξεταστικής Επιτροπής για να μην θιγεί ο σημερινός πρωθυπουργός, οπότε έγινε σούσουρο στους ιστότοπους και στα κοινωνικά μέσα για την «δουλοπρεπή» εξεταστική επιτροπή που… λογοκρίνει τον Θεοτοκά.

Δεν είναι, βέβαια, έτσι. Όπως ξέρουν πολύ καλά οι φιλόλογοι που ασχολούνται με τις εξετάσεις, κάθε κείμενο που δίνεται στις πανελλήνιες εξετάσεις, είτε είναι λογοτεχνικό είτε δοκιμιακό, έχει υποστει διασκευή, όχι μόνο για να μειωθεί η έκτασή του στις περίπου 500-600 λέξεις αλλά και για να «στρογγυλέψουν γωνίες» -τόσο γλωσσικές, όσο και στο περιεχόμενο, όπου απαλείφεται κάθε πολιτική αναφορά. Δεν θεωρείται ασέβεια προς τον συγγραφέα. Και ο Παπανούτσος που πέφτει χρόνο παρά χρόνο διασκευάζεται, και ο Ιωάννου που είχε πέσει το 2010, και ο Καστοριάδης, όταν έπεσε κείμενό του το 2003, είχε διασκευαστεί και μάλιστα σε θέματα ουσίας.

Το 2011 που είχε δοθεί στους υποψηφίους ένα άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη, είχε επίσης υποστεί διασκευή -για παράδειγμα, είχε σβηστεί η λέξη «ταξικός» επειδή κρίθηκε φορτισμένη (εδώ ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου που εξετάζει αναλυτικά τις αλλαγές που είχαν γίνει σε εκείνο το κείμενο).

Δεν αξίζει να σχολιάσω περισσότερο το θέμα αυτό -όποιος έχει έστω και λίγη πείρα από τον μηχανισμό των εξετάσεων ξέρει ότι δεν έχει καμιά βάση η κατηγορία περί λογοκρισίας στον Θεοτοκά. Όπως είπα χαριτολογώντας σε μια συζήτηση, «εδώ διασκεύασαν κοτζάμ Πάσχο Μανδραβέλη και θα άφηναν τον Θεοτοκά;»

* Ωστόσο, θέλω να σταθώ σε ένα εντυπωσιακό λάθος που ήρθε στην επιφάνεια. Το κείμενο του Θεοτοκά περιλαμβάνεται στο Ψηφιακό βιβλίο Νέων Ελληνικών του Λυκείου, που υπάρχει ονλάιν εδώ. Είναι το προτελευταίο κείμενο. (Αναζητήστε τη λέξη «Παραινέσεις»).

Όπως θα δείτε, η επίμαχη φράση, όπως παρατίθεται στο σχολικό βιβλίο, είναι:

Ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κουφό πρύτανη ή έναν κακό πρωθυπουργό

Μπλέξαμε! Κουφός είναι ο κωφός, αυτός που δεν ακούει. Να έγραψε τάχα αυτό ο Θεοτοκάς; Όχι βέβαια. Ο Θεοτοκάς έγραψε «κούφος», μια λέξη σπάνια, που θα πει «επιπόλαιος και ματαιόδοξος». Από τα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, την έχει μόνο ο Μπαμπινιώτης (στις μεταγενέστερες εκδόσεις του), ενώ τα άλλα δύο, Χρηστικό και ΛΚΝ, έχουν μόνο το παράγωγο «κουφότητα» που πράγματι χρησιμοποιείται και σήμερα αρκετά.

Για του λόγου το αληθές, ιδού επάνω το κείμενο του Θεοτοκά όπως δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία το 1956 και κάτω το κείμενο όπως υπάρχει στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας. (Ευχαριστώ τον φίλο μας τον Jago που έκανε τη χαρτοκολλητική).

Είναι απίστευτο ότι ένα τέτοιο λάθος σέρνεται εδώ και χρόνια στο ψηφιακό (αλλά, αν δεν κάνω λάθος) και στο χάρτινο βιβλίο και δεν έχει διορθωθεί! Πόσα χρόνια; Σύμφωνα με φίλο εκπαιδευτικό που σχολίασε χτες, όταν πρωτομπήκε στο διδακτικό βιβλίο, το 2000, το κείμενο του Θεοτοκά, ηταν σωστό. Ωστόσο, στην ανατύπωση του 2005 έγινε το λάθος και κάποια στιγμή πέρασε και στην ψηφιακή έκδοση.

Παρατηρώ ότι το Word κοκκινίζει τη λέξη όταν γράφω «κούφος». Υποψιάζομαι ότι αυτό μπορεί να ήταν η αιτία για την αλλαγή από «κούφος» σε «κουφός»! Κουφαθήκατε;

* Και μια τελευταία παρατήρηση για την επίμαχη πρόταση. Μου λέει φίλη καθηγήτρια ότι υπήρξαν υποψήφιοι που ρώτησαν τι σημαίνει η λέξη… μαραγκός!

* Και προχωράμε στα υπόλοιπα μεζεδάκια της πιατέλας, ξεκινώντας από μιαν ακλισιά που μπορεί και να την έχετε ήδη προσέξει, αφού περιέχεται στο βίντεο της συνέντευξης του Κ. Καζάκου, που το συζητήσαμε εκτενώς με αφορμή τα περί προδοσίας των νέων. Στην αρχή της συνέντευξης, ο δημοσιογράφος του Άλφα λέει ότι η συνέντευξη πάρθηκε «με αφορμή τη συμμετοχή του Κ. στον Οιδίπους επί Κολωνώ«.

Στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», διότι κλίνεται, παρόλο που είναι τίτλος. Για να μείνει άκλιτος ο τίτλος θα πρέπει να πούμε κάτι σαν «τη συμμετοχή του στο έργο ‘Οιδίπους επί Κολωνώ'».

* Ένα ενδιαφέρον ορθογραφικό λάθος σε ρεπορτάζ για μια μακάβρια υπόθεση, για το πτώμα ενός άτυχου Κρητικού που βρέθηκε διαμελισμένο «μέσα σε αγωγό ομβρύων υδάτων«, όπου το λάθος σε κάνει να σκέφτεσαι έμβρυα. Και βέβαια, στο ρεπορτάζ οι μεν οικείοι του νεκρού μιλάνε για διαμελισμένο πτώμα, ο δε συντάκτης για.. σορό. Δημοσιογραφία του σωρού.

* Λίγες μέρες πριν εκπνεύσει η εξάμηνη προθεσμία, ο Μπομπ Ντίλαν έστειλε στην Ακαδημία της Στοκχόλμης τη διάλεξη που κανονικά θα είχε εκφωνήσει στην τελετή της απονομής, αν είχε παρευρεθεί εκεί. Η σύνταξη ομιλίας είναι απαραίτητος όρος για να εισπράξει ο βραβευμένος το χρηματικό έπαθλο που συνοδεύει το βραβείο.

Στο σχετικό ρεπορτάζ, διαβάζουμε ότι «ο τραγουδοποιός παρουσίασε μια ομιλία 4.000 λέξεων με αναφορές στον Θερβάντες, τον Τζόναθαν Σουίφτ, τον Ντάνιελ Ντεφόε, τον Μπόμπι Ντικ αλλά και την Οδύσσεια του Ομήρου, καθώς περιέλαβε στην πασίγνωστη εναρκτήρια φράση: «Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον» »

Προσέξτε τις ψιλές και τις περισπωμένες, διότι προφανώς αν δεν τις έβαζαν δεν θα καταλαβαίναμε το νόημα. Προσέξτε επίσης τον… Μπόμπι Ντικ, που είναι ο Μόμπι Ντικ όταν ανακατευτεί στο μυαλό του συντάκτη μαζί με τον Μπομπ Ντίλαν.

* Και αφιέρωσα πέντε λεφτά για να σχολιάσω αυτή την ανοησία, αντί να ακούσω την ομιλία του Ντίλαν…

Οπότε με έπιασαν τύψεις, και κάθισα να την ακούσω. Δεν κρατάει ούτε μισή ώρα, και είναι ευχάριστο ν’ακούς τη φωνή του Ντίλαν.

Αν πάλι είστε οπτικός τυπος, μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ. Προσέξτε ότι ο Ντίλαν ξεχωρίζει τρία λογοτεχνικά έργα που τα αναλύει εκτενώς, τον Μόμπι Ντικ, το Ουδέν νεότερον από το δυτικό μέτωπο, του Ρεμάρκ, και την Οδύσσεια με την οποία και τελειώνει. Ενδιαφέρουσα επιλογή.

Αν αναζητάτε το «άνδρα μοι έννεπε…» είναι στο τέλος-τέλος, με αυτή τη φράση τελειώνει η διάλεξη. Μόνο που ο Ντίλαν τη λέει στα αγγλικά -και δεν βάζει και ψιλοπερισπωμένες.

* Σε άρθρο ημισυνδρομητικού ιστότοπου για τις βρετανικές εκλογές, διάβασα για μια οργάνωση φιλοευρωπαϊκού προσανατολισμού:

Δηλωμένη αποστολή της είναι η εκδίωξη των βουλευτών που στήριξαν το Brexit, ανεξαρτήτου κόμματος. Έχουν καταρτίσει μια λίστα με έδρες-στόχους όπου ο εγκαθήμενος είναι υποστηρικτής του Brexit, και μια δεύτερη με περιφέρειες που αντιπροσωπεύονται από φιλοευρωπαίους.

Σε ιστότοπο επιπέδου δεν θα περίμενα να δω το λαθάκι «ανεξαρτήτου» αντί «ανεξαρτήτως», πολύ περισσότερο που το «ανεξαρτήτου κόμματος» μπορεί και να μπερδέψει για λίγο τον αναγνώστη. Στέκομαι όμως στο «εγκαθήμενος», που θέλει να αποδώσει το incumbent, τον βουλευτή (ή γενικά αξιωματούχο) που κατέχει αυτή τη στιγμή το αξίωμα (εδώ, τη βουλευτική έδρα). Εφόσον γίνονται εκλογές, ο όρος που έχουμε είναι «απερχόμενος βουλευτής». Σε άλλες χρήσεις του όρου, η απόδοση είναι πιο ζόρικη. Πάντως «εγκαθήμενος» δεν νομίζω να υπάρχει στη σημερινή γλώσσα, μόνο στα αρχαία -και δεν έχει αυτή τη σημασία.

* Συχνά κοροϊδεύουμε μικροεπιχειρηματίες του Διαδικτύου που χρησιμοποιούν τις δωρεάν μεταφραστικές υπηρεσίες του Google translate ή άλλου αυτόματου μεταφραστηριού για να μεταφράσουν τα διαφημιστικά τους ή τον κατάλογο της πραμάτειας τους, αντί να πληρώσουν μεταφραστή, και βέβαια δεν αποφεύγουν τα ξεκαρδιστικά λάθη.

Και ο μεν εμποράκος του Διαδικτύου δεν έχει λεφτά, αλλά τι να πεις όταν βλέπεις αμερικάνικες σειρές, με παχύ προϋπολογισμό, να τσιγκουνεύονται ένα πενηντάρι ;

Η εικόνα είναι από το σίριαλ Prison Break. Η σκηνή υποτίθεται πως είναι από το αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Το Terminal Α το μετέφρασαν…. Ακροδέκτη Α! (Στη συνέχεια η ηρωίδα μπαίνει στο ταξί και ζητάει να την πάει στα Χανιά).

Κι εμείς κατηγορούσαμε τον καημένο τον Μανουσάκη που γύρισε το Ουζερί Τσιτσάνης με τους ίδιους πέντε Γερμανούς κομπάρσους σε όλες τις σκηνές…

* Το επόμενο δεν είναι λάθος, αλλά έχει γούστο. Σε επιστημονικό άρθρο του in.gr διαβάζουμε:

Σε κάθε περίπτωση, με ή χωρίς στερεό πυρήνα, η τύχη του καυτού εξωπλανήτη μοιάζει μάλλον δυσοίωνη σε βάθος χρόνου, καθώς βρίσκεται τόσο κοντά στο άστρο του, που ολοκληρώνει μια πλήρη περιφορά γύρω από αυτό σε μόλις μιάμιση γήινη μέρα (η διάρκεια του έτους του). Έτσι, όταν το άστρο του αναπόφευκτα κάποια στιγμή -σε περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια- «φουσκώσει» για να μετατραπεί σε ερυθρό γίγαντα, θα «καταπιεί» πάραυτα τον εξωπλανήτη.

Είπαμε, λάθος δεν έχει, αλλά το να μπαίνει δίπλα-δίπλα το «σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια» και το «πάραυτα» μου φαίνεται αστείο. Για καλό και για κακό, μην αγοράσετε οικόπεδο στον εξωπλανήτη.

* Σχιζολεξία που δεν έχω ξαναδεί, σε άρθρο του Αντώνη Πανούτσου για το θέμα της έκθεσης των Πανελληνίων, που το κατηγορεί για τεχνοφοβικό:

Τεχνολογία; Μακριά από μας. Επιστήμη; Καλή αλλά να προσέχουμε μην βγάλουμε κα’ να μάτι.

Όχι, δεν υπάρχει κανένας λόγος για απόστροφο. Η αντωνυμία «κάνα» είναι μία λέξη και γράφεται τονισμένη. Το  γεγονός ότι προέρχεται από το «κανένα» δεν σημαίνει ότι πρέπει να δηλώσουμε την απλολογία.

Ούτε είναι σωστό αυτό που γράφουν άλλοι π.χ. έρ‘μος επειδή προέρχεται από το έρημος. Αν ακολουθήσουμε αυτή τη λογική, πρέπει να γράψουμε και… «πού ‘πα»ς;», αφού προέρχεται από το «πού υπάγεις;»

* Προσέξτε ότι ο Πανούτσος υποθέτει ότι ο υποψήφιος βλέποντας το παρωχημένο πνεύμα από το οποίο διακατέχεται το κείμενο των εξετάσεων θα πει «ο παππούς σταμάτησε πριν από το ZX-Spectrum» Αλλά έτσι απλώς προδίδει την ηλικία του, μια και οι σημερινοί 18χρονοι δεν ξέρουν ούτε Spectrum, ούτε Commodore, ούτε Amstrad, μη σου πω ούτε Windows 95.

* Το «απέτυχε» ξαναχτυπά. Τίτλος άρθρου του in.gr: Η Ιταλία απέτυχε να λάβει μέτρα… (για μια ασθένεια που προσβάλλει τις ελιές). Αυτό είναι αγγλισμός, κακή μετάφραση του Italy has failed to take measures to combat… Στα ελληνικά λέμε «Η Ιταλία παρέλειψε/αμέλησε να πάρει μέτρα» ή, πιο απλά, «δεν πήρε μέτρα».

* Πορτοκάλοι δεν υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες. Ο Ουκρανός ιστορικός και πρώην βουλευτής Πιότρ Γιούσενκο, αδελφός του πρώην προέδρου της χώρας Βικτόρ Γιούσενκο, σε πρόσφατη ομιλια του υποστήριξε ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μιλούσαν ουκρανικά, ο δε Διογένης είχε συμβουλέψει τους αρχαίους Αθηναίους να κάνουν τα ουκρανικά επίσημη γλώσσα της χώρας! (να δεις που θα χάσανε την ψηφοφορία για μία ψήφο!)

Αυτά κυκλοφόρησαν σε κοινωνικά μέσα. Τα βλέπουμε και εδώ, από ρωσική ιστοσελίδα, που τα κοροϊδεύει. Οι ρωσομαθείς ας επιβεβαιώσουν.

* Κλείνω με ένα μαργαριταράκι σχετικό με τις βρετανικές εκλογές. Ο τύπος «(υφ)υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ» αρκετές φορές αποδίδεται μπουρδουκλωμένος, όχι άδικα αφού η δοτική δεν υπάρχει στη σημερινή γλώσσα. Όταν ανέλαβε η κυβέρνηση Γ.Παπανδρέου το 2009 μάλιστα η θέση μετονομάστηκε σε «Υφυπουργός στον πρωθυπουργό», μια αλλαγή που με βρίσκει σύμφωνο. Και στην τωρινή κυβέρνηση νομίζω πως αυτός είναι ο επίσημος τίτλος του Δημ. Λιάκου, αν και πολύ συχνά βλέπουμε να αναφέρεται ως «υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ».

Αλλά πλατειάζω. Λέγαμε για το μαργαριταράκι. Σε άρθρο του Σκάι λοιπόν διαβάσαμε ότι «Εκτός Βουλής των Κοινοτήτων μένουν επίσης τουλάχιστον δύο μέλη του υπουργικού συμβουλίου της κυβέρνησης, η Υφυπουργός Οικονομικών Τζέιν Έλισον και ένας από τους πιο έμπιστους συνεργάτες της Τερέζα Μέι, ο Υπουργός παρά τη Πρωθυπουργού Μπεν Γκάμερ.»

Μπορεί βέβαια να το διόρθωσε και ο κορέκτορας.

* Ή μάλλον κλείνω με μιαν αναγγελία.

Όταν ήμουν φοιτητής, η Αλκυονίδα ήταν σημείο αναφοράς. Με χαρά διάβασα πέρυσι ότι ο ιστορικός αυτός κινηματογράφος άρχισε να λειτουργεί ξανά.

Στην νέα Αλκυονίδα γίνονται και εκδηλώσεις. Φέτος ο κινηματογράφος κάνει σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής επανάστασης.

Την επόμενη Πέμπτη στην Αλκυονίδα θα παρουσιάσω το βιβλίο «Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ» του Κώστα Βάρναλη (Αρχείο, 2014) στο οποίο έχω κάνει την επιμέλεια.

Θα χαρώ να σας δω εκεί.

Όταν ο Μπομπ Ντίλαν συνάντησε τον Βάρναλη

Με τον τίτλο που διάλεξα να βάλω, υπάρχει φόβος να μου πείτε ότι επιδιώκω να προσελκύσω αναγνώστες με εντυπωσιακούς αλλά παραπλανητικούς τίτλους. Συναντήθηκαν ποτέ ο Κώστας Βάρναλης με τον Μπομπ Ντίλαν; Παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας, θα μπορούσαν -θεωρητικά- να έχουν συναντηθεί, ας πούμε στη δεκαετία του 1960, αλλά αυτό δεν συνέβη ποτέ. Χρησιμοποιώ μεταφορικά τον όρο «συνάντηση», κάτι που συμβαίνει συχνά όταν αναφερόμαστε σε συγγραφείς και γενικότερα σε ανθρώπους της τέχνης -συναντήθηκαν μέσα από το έργο τους.

Δεν νομίζω ότι ο ένας ήξερε το έργο του άλλου -η συνάντηση που λέω έγινε σε ουδέτερο έδαφος, σε ένα μνημόσυνο, αφού κι οι δυο αφιέρωσαν ένα έργο τους, ποίημα ο Βάρναλης και τραγούδι ο Ντίλαν, στον ίδιο νεκρό, σε έναν δεκατετράχρονο μαύρο που έπεσε θύμα άγριας ρατσιστικής δολοφονίας στην πολιτεία του Μισισιπή, τον Έμετ Τιλ.

Η δολοφονία του Έμετ Λιούις Τιλ έγινε στα τέλη Αυγούστου του 1955. Ο δεκατετράχρονος μαύρος, που κατοικούσε στο Σικάγο, είχε πάει για το καλοκαίρι σε συγγενείς στον Μισισιπή. Μαζί με άλλους μαύρους έφηβους μπήκε στο μπακάλικο του χωριού, που το κρατούσε η 21χρονη (λευκή) Καρολίνα Μπράιαντ, και της μίλησε με οικειότητα, ενώ φεύγοντας σφύριξε κολακευτικά (αργότερα μαθεύτηκε ότι ο Τιλ είχε σοβαρό πρόβλημα με το τραύλισμα και γι’ αυτό σφύριζε τα λόγια του).

Τέτοια τόλμη, από έναν ξενοφερμένο, έκανε αίσθηση στη μικρή κοινωνία όπου ο φυλετικός διαχωρισμός βασίλευε. Μερικές μέρες αργότερα, επέστρεψε ο σύζυγος της μπακάλισσας, που έλειπε σε εκδρομή για ψάρεμα, και όταν έμαθε τα καθέκαστα πήγε, μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του στο σπίτι όπου φιλοξενιόταν ο Έμετ Τιλ. Μπήκαν μέσα στις 2 το πρωί της 28ης Αυγούστου, άρπαξαν τον νεαρό, τον φόρτωσαν στο αυτοκίνητο και έφυγαν. Τον βασάνισαν, τον χτύπησαν, τον πυροβόλησαν, τον έριξαν στο ποτάμι. Δυο-τρεις μέρες αργότερα το παραμορφωμένο πτώμα του ανέβηκε στην επιφάνεια και βρέθηκε. Το κεφάλι του ήταν ένας άμορφος πρησμένος όγκος, και οι αρχές ήθελαν να θαφτεί χωρίς να ανοιχτεί το φέρετρο -αλλά η μητέρα του επέμεινε κι έτσι όλοι είδαν το φρικτό θέαμα.

Ένα Νόμπελ αλλιώτικο απ’ τ’ άλλα

Το ιστολόγιό μας έχει υπότιτλο «για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και όλα τα άλλα» και, πράγματι, αφιερώνει στη λογοτεχνία ικανό μερίδιο της ύλης του, κι όμως, μέχρι τώρα, στα εφτάμισι χρόνια της ύπαρξής του δεν έχει σχολιάσει ποτέ την απονομή κάποιου Νόμπελ λογοτεχνίας, από τα εφτά που έχει δει να απονέμονται (και τα θυμίζω: 2009 – Χέρτα Μύλερ, 2010 – Μάριο Βάργκας Γιόσα, 2011 – Τόμας Τρανστρέμερ, 2012 – Μο Γιαν, 2013 – Άλις Μάνρο, 2014 – Πατρίκ Μοντιανό, 2015 – Σβετλάνα Αλεξίεβιτς).

Για το φετινό Νόμπελ θα κάνουμε εξαίρεση -διότι το Νόμπελ λογοτεχνίας του 2016 είναι ένα Νόμπελ αλλιώτικο απ’ τ’ άλλα. Όπως θα ξέρετε, χτες ανακοινώθηκε η βράβευση του Μπομπ Ντίλαν, του Αμερικανού τραγουδοποιού που εξέφρασε το αντιπολεμικό κίνημα της δεκαετίας του 1960 και επηρέασε βαθύτατα τις επόμενες γενιές της αμφισβήτησης.

Σπάνια η απονομή ενός βραβείου Νόμπελ έχει προκαλέσει τόση αίσθηση -εγώ δεν θυμάμαι καμιά άλλη βράβευση που να συζητήθηκε τόσο, τουλάχιστον μετά τη βράβευση του Κίσινγκερ. Εδώ που τα λέμε, πρόκειται για όνομα διάσημο, ενώ κάποιοι από τους βραβευμένους των τελευταίων ετών ήταν παγκοσμίως άγνωστοι όταν βραβεύτηκαν -και τουλάχιστον ένας έμεινε και μετά.

Φυσικά η διασημότητα δεν είναι κριτήριο της αξίας ενός λογοτέχνη και ούτε όλες οι αντιδράσεις στην ανακοίνωση της βράβευσης του Ντίλαν ήταν επιδοκιμαστικές. Πολλοί εξεπλάγησαν από τη βράβευση, αρκετοί εξέφρασαν διαφωνία ενώ κάποιοι αντέδρασαν με θυμηδία -γιατί όχι και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είπε κάποιος· η Μαντόνα, είπε κάποιος άλλος.

Βλέπετε, ο Ντύλαν βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ είναι τραγουδοποιός, γράφει τραγούδια. Στην απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας τονίζεται ότι βραβεύεται «για τη δημιουργία νέων δρόμων ποιητικής έκφρασης μέσα στη μεγάλη παράδοση του αμερικανικού τραγουδιού». Πρωτη φορά βραβεύεται τραγουδοποιός με την ανώτατη διάκριση για έναν λογοτέχνη κι αυτό, εύλογα, ξένισε πολλούς.

Εύλογα ξένισε, αν και το όνομα του Ντίλαν δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία -όσοι παρακολουθούν κάπως τα βραβεία Νόμπελ θα θυμούνται ότι και παλιότερα είχε αναφερθεί το όνομά του και είχαν υπάρξει αντιδράσεις υπέρ και κατά ενός τέτοιου ενδεχόμενου (ο φίλος Δαεμάνος στη Λεξιλογία μού θύμισε ένα άρθρο του 2013 υπέρ της βράβευσης του Ντίλαν).