Όλη νύχτα εδώ (η μαρτυρία του Κώστα Βοσταντζόγλου)

Σήμερα έχουμε 17 του Νοέμβρη, 48 χρόνια από τη μέρα της φονικής καταστολής της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο. Το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει τις μέρες αυτές κείμενα σχετικά με «το Πολυτεχνείο», είτε λογοτεχνικά είτε μαρτυρίες. Για παράδειγμα, πριν από μερικά χρόνια είχαμε δημοσιεύσει τη μαρτυρία του φίλου μας Δημήτρη Μαρτίνου, ο οποίος ήταν τότε φοιτητής της σχολής Χημικών Μηχανικών και είχε άμεση συμμετοχή.

Πέρυσι και πρόπερσι αναδημοσιεύσαμε μαρτυρίες από το βιβλίο «Όλη νύχτα εδώ», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε επιμέλεια του ιστορικού Ιάσονα Χανδρινού και φιλοδοθεί ν’ αποτελέσει, όπως λέει ο υπότιτλος, Μια προφορική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 80 μαρτυρίες ανθρώπων που συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην εξέγερση (εδώ μπορείτε να δείτε τα ονόματά τους) ενώ προτάσσεται εκτενής εισαγωγή του Χανδρινού.

Από το βιβλίο του Χανδρινού έχουμε δημοσιεύσει πρόπερσι τη μαρτυρία του Γιώργου Σορολοπίδη και πέρυσι τη μαρτυρία της Ιωάννας Καρυστιάνη.

Φέτος θα αναδημοσιεύσουμε μιαν ακόμα μαρτυρία από το ίδιο βιβλίο: του αείμνηστου φίλου Κώστα Βοσταντζόγλου, γιου του μεγάλου Μποστ, που έφυγε από τη ζωή φέτος τον Φλεβάρη (δείτε σχετικό άρθρο). Ταιριάζει νομίζω να θυμηθούμε έναν ωραίο αγωνιστή, μέρα που είναι.

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ

1949, Αθήνα, γραφίστας, σπουδαστής Σχολής Δοξιάδη Αγιοι Ανάργυροι, 26 Νοεμβρίου 2014 (01:07:13]

Εκείνη την εποχή ήμουνα φαντάρος. 382 ΠΑΥΠ. Προκεχωρημένη Αποθήκη Υλικού Πολέμου. Στρατόπεδο ανεπιθυμήτων. Μεταξύ Κοζάνης και Φλώρινας, κοντά στο Αμύνταιο. Στο Δρέπανο Κοζάνης, εκεί είναι και μια σειρά [από άλλα] στρατόπεδα της 1ης Στρατιάς. Η ΠΑΥΠ ήτανε «ειδικό» στρατόπεδο, μας αλλάζαν τα φώτα. Τέλος πά­ντων, είχα πάρει άδεια. Κατέβηκα Αθήνα, γιατί γιόρταζα (είχα τα γε­νέθλιά μου στις 16), κι είχα φροντίσει να πάρω την τελευταία μου άδεια πριν απολυθώ τον Γενάρη, ώστε να είμαι εδώ στη γιορτή μου. Ήρθα στις 15 από την Κοζάνη. Ήδη ήτανε κλεισμένοι οι φοιτητές στο Πο­λυτεχνείο. Στις 16 συναντήθηκα με έναν συγκολυμβητή, πήγαμε από το κολυμβητήριο στο Ζάππειο και μετά έριξα την ιδέα να περάσουμε να δούμε τι γίνεται στο Πολυτεχνείο. Την ώρα που φτάναμε, ήτανε μαζεμένος κόσμος και φώναζε συνθήματα και τα λοιπά. Και μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Πολύς κόσμος. Το αδιαχώρητο, τουλά­χιστον μπροστά. Αλλά κατέβαινε και συνέχεια κόσμος από τη Σόλωνος, από τη Σταδίου, από την Πανεπιστημίου, μπουλούκια… Κατά τις 19:30 με 20:00 περίπου, πέσανε τα πρώτα δακρυγόνα. Κι άρχισε ο κό­σμος να φεύγει αλλόφρων δεξιά αριστερά. Εκεί χώρισα με τον Πέ­τρο τον Πομόνη, εγώ έμεινα, αυτός έφυγε. Αστυνομία δεν φαινόταν καθόλου, δεν ξέραμε καν από πού πέφτανε τα δακρυγόνα. Οι φοιτη­τές από μέσα μάς λέγανε: «Μη φεύγετε», οι περισσότεροι λακίσανε – εντάξει, λογικό είναι. Όσο πέρναγε η ώρα, πέφτανε ακόμα περισσό­τερα δακρυγόνα κι αρχίσανε πια και πέφτανε και σφαίρες. Δεν ξέ­ραμε πάλι ούτε από πού, ούτε ποιος έριχνε, ούτε τίποτα. Απλώς εί­δαμε κάποιους τραυματίες. Κάποιος με σφαίρα στο πόδι, άλλος με σφαίρα στο χέρι. Αυτοί κοιτάξανε να αδειάσουνε το χώρο μπροστά απ’ το Πολυτεχνείο – οι μπάτσοι.

Τα Ιουλιανά του 1965 μέσα από το πενάκι του Φωκίωνα Δημητριάδη

Σχεδόν κάθε χρόνο στις 15 Ιουλίου ή εκεί κοντά βάζω κάποιο άρθρο σχετικά με τα Ιουλιανά του 1965. Πέρυσι το αμέλησα, οπότε φέτος επανέρχομαι στην παράδοση του ιστολογίου.

Στα άρθρα αυτά συνηθίζω να παρουσιάζω γελοιογραφίες από εφημερίδες της εποχής, κι αυτό θα κάνω και σήμερα, και μάλιστα επανορθώνοντας μιαν αδικία. Ενώ έχω παρουσιάσει σε αρκετά άρθρα γελοιογραφίες του Μποστ και του Κώστα Μητρόπουλου, έχω αδικήσει τον πρύτανη της ελληνικής πολιτικής γελοιογραφίας των μεταπολεμικών δεκαετιών, τον Φωκίωνα Δημητριάδη (1894-1977). Την εποχή εκείνη ο Δημητριάδης συνεργαζοταν με τα Νέα, το Βήμα και τη Μακεδονία. Γελοιογραφίες από την τελευταία αυτή συνεργασία έχω παρουσιάσει στον παλιό μου ιστότοπο. Σήμερα θα παρουσιάσω γελοιογραφίες από το Βήμα όπου ο Δημητριάδης δημοσίευε γελοιογραφία κάθε Κυριακή.

Συμπληρώνονται σήμερα 55 χρόνια από την εκτροπή της 15ης Ιουλίου 1965, όταν ο  εκλεγμένος πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και ανατέθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης σε ομάδα αποστατών βουλευτών με ιθύνοντα νου τον Κ. Μητσοτάκη και πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα.  Ακολούθησαν 70 ταραγμένες μέρες και τρία συνολικώς κύματα αποστασίας, μέχρι να σχηματιστεί επιτέλους κυβέρνηση αποστατών ικανή να συγκεντρώσει πλειοψηφία στη Βουλή. Μέρες μεγαλείου, μέρες οργής, μέρες πένθους αλλά και μέρες γέλιου, μια και το λαϊκό χιούμορ έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Σε παλιότερα άρθρα του ιστολογίου έχω παρουσιάσει γελοιογραφίες της εποχής των Ιουλιανών.  Το 2009 είχα ανεβάσει “Τα ιουλιανά του 1965 δοσμένα από το πενάκι των γελοιογράφων“. Περιείχαν δύο συνδέσμους προς τον παλιό μου ιστότοπο, ένας με σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου (που αργότερα εκδόθηκαν και σε βιβλίο με τίτλο “Ποτέ πια”) και ένας άλλος με σκίτσα του Φωκίωνα Δημητριάδη από τη Μακεδονία.

Ένα άρθρο με σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου έχω παρουσιάσει στο ιστολόγιο.

Ωστόσο, τα περισσότερα άλλα άρθρα του ιστολογίου επικεντρώνονταν σε σκίτσα του Μποστ. Πρόκειται για τα εξής:

Το κουρασμένο παλικάρι (Πριν από την εκτροπή, προφητικό)

Ένα τηλεφώνημα απογνώσεως πριν από 45 χρόνια (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Το νέον μικρομάγαζον (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Μια συμφωνία με την Αυλή πριν από 45 χρόνια (Για τον Ηλ. Τσιριμώκο και το δεύτερο κύμα αποστασίας)

Το άχρηστο απολυτήριο (Τρίτο κύμα αποστασίας)

Πριν από 50 χρόνια. Ο Μποστ και η κυβέρνηση Τσιριμώκου.

Πριν από 50 χρόνια. Ο Μποστ και η κυβέρνηση Στεφανόπουλου.

Επίσης, δυο άλλα άρθρα διερευνούν τις ποιητικές πτυχές των Ιουλιανών:

Γαργάλατα και εργοστάσιον εμφιαλώσεως: ποίηση και αποστασία 45 χρόνια μετά (Για τον Νόβα και το ποίημα “γαργάλατα” που δεν έγραψε). Η σχεδόν οριστική διαλεύκανση της υπόθεσης, σε άρθρο του 2012. Και ανακεφαλαίωση, σε άρθρο του 2015.

Στο σημερινό άρθρο, όπως είπαμε, παρουσιάζω το φιλμ των Ιουλιανών μέσα από τα σκίτσα του Φωκ. Δημητριάδη στο Βήμα, κάθε Κυριακή.

Και ξεκινάω από την Κυριακή 11 Ιουλίου 1965, πριν από την κρίση.

 

H κρίση κορυφώθηκε όταν ο υπουργός Εθν. Αμύνης Πετρος Γαρουφαλιάς, άνθρωπος του Παλατιού, αρνήθηκε να παραιτηθεί όπως του ζήτησε ο πρωθυπουργός. Η γελοιογραφία παρουσιάζει τον Γαρουφαλιά να αρπάζεται από τους χαλκάδες της πόρτας του υπουργείου και τους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου, ακόμα σε αρραγή ενότητα υποτίθεται, να προσπαθούν να τον ξεκολλήσουν. Διακρίνουμε τον Στεφανόπουλο και τον Μητσοτάκη πίσω από τον Γέρο και προτελευταίο τον Τσιριμώκο, τρεις από τους μελλοντικούς αποστάτες. Δεν είμαι βέβαιος ποιος είναι ο πρώτος πλάι στον Παπανδρέου ούτε κανείς άλλος, πχ ο ψηλός με το μουστάκι.

Από το περιπτέρι στους Μερκοζί: λεξικός συμφυρμός και νεολογία

Στη δεκαετία του 1990, ακριβώς πότε δεν θυμάμαι, έγινε της μόδας μια κατηγορία σύντομων ανεκδότων με τη μορφή ερώτησης και απάντησης, λεξικογραφικής, θα λέγαμε υφής.

Για παράδειγμα:

– Τι είναι αυτό που πετάει, είναι άσπρο και πουλάει εφημερίδες και τσιγάρα;
– Το περιπτέρι!

– Τι είναι κίτρινο κι έχει κοφτερά δόντια;
– Το καρχαρίνι

– Τι πετάει και βρομάει;
– Η μπεκάλτσα

– Τι είναι γκέι και τη γλώσσα σου την καίει;
– Η πουστάρδα.

Όπως δείχνει και το τελευταίο παράδειγμα, δεν ήταν όλα ευπρεπή (πολλά ανέκδοτα δεν είναι), ενώ και η χιουμοριστική αξία τους ήταν συζητήσιμη. Το βασικό τους πλεονέκτημα, θαρρώ, ήταν η συντομία τους, οπότε μπορούσες να βομβαρδίσεις το ακροατήριό σου με πολλά αλλεπάλληλα τέτοια αστεία -διότι βέβαια ο ίδιος που ρωτούσε έδινε και την απάντηση ύστερα από ένα κλάσμα του δευτερολέπτου- οπότε βάσει του νόμου των πιθανοτήτων κάποιος θα γελούσε με κάποιο απ’ όλα.

Για ένα διάστημα αυτά τα μίνι ανέκδοτα έγιναν πολύ της μόδας -βάιραλ θα λέγαμε σήμερα. Τα άκουγες παντού, τα αναδημοσίευαν στήλες εφημερίδων (πχ η Μαύρη Τρύπα, αν και αυτό δεν είναι έπαινος), έβγαιναν βιβλιαράκια με συλλογές ανεκδότων, κάποια από αυτά εικονογραφημένα, αφού το είδος αυτό του ανεκδότου προσφέρεται για εικονογράφηση.

Στα ανέκδοτα αυτά έχουμε συμφυρμό δυο λέξεων. Για παράδειγμα, από το περίπτερο και το περιστέρι παίρνουμε το περιπ-τέρι, από τον καρχαρία και το καναρίνι παίρνουμε το καρχαρ-ίνι. Το κεφάλι του ενός και την ουρά του άλλου, θα λέγαμε, αλλά σε άλλες περιπτώσεις ο συμφυρμός ακολουθεί άλλον μηχανισμό.

Και τέτοιοι συμφυρμοι δεν γίνονται μόνο για να γελάσουμε. Χρησιμοποιούνται κατά κόρον στον Τύπο για την παραγωγή εφήμερων και όχι μόνο νεολογισμών, ενώ αποτελούν βασικό μηχανισμό νεολογίας στην αγγλική γλώσσα, με όρους που διεθνοποιούνται στη συνέχεια. Περί το 2010 είχε διαδοθεί ο νεολογισμός Μερκοζί για να δηλώσει το γαλλογερμανικό ηγετικό δίδυμο, Μέρκελ και Σαρκοζί, ενώ θυμόμαστε τη flexicurity, συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας υποτίθεται, που πλασαρίστηκε και στα καθ’ ημάς ως «ευελφάλεια». Στο σχετικό άρθρο είχαμε γράψει:

Παρόλο που το Μερκοζί το υιοθετήσαμε έτοιμο, η ελληνική γλώσσα δεν έχει και μεγάλη εμπειρία στο να κατασκευάζει τέτοιες τηλεσκοπικές λέξεις, ή ίσως δεν της ταιριάζει. Εμείς διατηρούμε συνήθως άθικτα τα συνθετικά, ενδεχομένως γεφυρώνοντάς τα με ένα πρόσθετο όμικρον, π.χ. μαχαιροπήρουνα, πορτοπαράθυρα, λεμονοπορτόκαλα, σαντουροβιόλια, ακόμα και Κυρκοφλωράκηδες όπως, αν θυμάστε, συνήθιζαν ν’ αποκαλούν τους ηγέτες του ενιαίου τότε Συνασπισμού οι αυριανιστές, την εποχή του «βρόμικου 89». Ένας λαϊκός άνθρωπος δεν θα έλεγε «Μερκοζί», θα έλεγε «μας έχουν αλλάξει τον αδόξαστο αυτοί οι μερκελοσαρκοζήδες». Η αντίρρηση αυτή ισχύει και για την προσπάθεια απόδοσης της flexicurity, αλλά ασφαλώς δεν είναι καθοριστική, θα συνεκτιμηθεί στα υπέρ και τα κατά. Και οι γλώσσες άλλωστε εξελίσσονται.

Την ίδια περίπου εποχή, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο γλωσσολογίας, που καλύπτει αναλυτικά -εξαντλητικά θα έλεγα- το φαινόμενο της δημιουργίας τέτοιων νεολογισμών. Συγγραφείς είναι η φίλη Γεωργία Κατσούδα και ο καθηγητής Θανάσης Νάκας, και έχει τίτλο: Όψεις της Νεολογίας. Σύμφυρση και επανετυμολόγηση. Στα τέλη του 2014 είχα συναντήσει τον Θ. Νάκα σε μια εκδήλωση, και μου χάρισε το βιβλίο. Μου άρεσε και σκέφτηκα να το παρουσιάσω στο ιστολόγιο, αλλά το αμέλησα. Ε, σχεδόν έξι χρόνια μετά ήρθε η ώρα να επανορθώσω.

Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι: Ολικοί και μερικοί λεξικοί συμφυρμοί στη δημοσιογραφία, τη διαφήμιση, τα ιστολόγια και τη λογοτεχνία για παιδιά -και πράγματι, αυτοί είναι βασικοί τομείς όπου ευδοκιμούν τέτοιοι νεολογισμοί. Στο εξώφυλλο βλέπετε ένα κουτάλι κι ένα πιρούνι που παντρεύονται και δίνουν ένα… πώς θα το πούμε; Στα αγγλικά είναι spoon+fork -> spork αλλά στα ελληνικά αν πούμε «κουταλοπίρουνο» μπορεί να θεωρηθεί πως εννοούμε αδιαφόρως κουτάλι ή πιρούνι, αν και βέβαια θα το λέγαμε στον πληθυντικό όπως λέμε τα πολύ συχνότερα μαχαιροπίρουνα. Κουταρούνι λοιπόν;

Τα Ιουλιανά μέσα από τις γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου (52 χρόνια μετά)

Κάθε χρόνο στις 15 Ιουλίου ή εκεί κοντά βάζω κάποιο άρθρο σχετικά με τα Ιουλιανά του 1965. Φέτος έλεγα να… αποστατήσω από αυτή την παράδοση του ιστολογίου, διότι με τον καύσωνα δεν είχα μυαλό να ετοιμάσω κάτι, αλλά μετά σκέφτηκα πως θα μπορούσε να θεωρηθεί χειρονομία ευμενής προς τον Κούλη, οπότε είπα να επαναλάβω ένα άρθρο που είχα δημοσιεύσει πριν από τέσσερα χρόνια, με κάποια επικαιροποίηση της σχετικής διαδικτυογραφίας.

Συμπληρώνονται αύριο 52 χρόνια από την εκτροπή της 15ης Ιουλίου 1965, όταν ο  εκλεγμένος πρωθυπουργός εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και ανατέθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης σε ομάδα αποστατών βουλευτών με ιθύνοντα νου τον Κ. Μητσοτάκη και πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα.  Ακολούθησαν 70 ταραγμένες μέρες και τρία συνολικώς κύματα αποστασίας, μέχρι να σχηματιστεί επιτέλους κυβέρνηση αποστατών ικανή να συγκεντρώσει πλειοψηφία στη Βουλή. Μέρες μεγαλείου, μέρες οργής, μέρες πένθους αλλά και μέρες γέλιου, μια και το λαϊκό χιούμορ έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Σε παλιότερα άρθρα του ιστολογίου έχω παρουσιάσει γελοιογραφίες της εποχής των Ιουλιανών.  Το 2009 είχα ανεβάσει “Τα ιουλιανά του 1965 δοσμένα από το πενάκι των γελοιογράφων“. Περιείχαν δύο συνδέσμους προς τον παλιό μου ιστότοπο, ένας με σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου (που αργότερα εκδόθηκαν και σε βιβλίο με τίτλο “Ποτέ πια”) και ένας άλλος με σκίτσα του Φωκίωνα Δημητριάδη από τη Μακεδονία.

Ωστόσο, τα περισσότερα άλλα άρθρα του ιστολογίου επικεντρώνονταν σε σκίτσα του Μποστ. Πρόκειται για τα εξής:

Το κουρασμένο παλικάρι (Πριν από την εκτροπή, προφητικό)

Ένα τηλεφώνημα απογνώσεως πριν από 45 χρόνια (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Το νέον μικρομάγαζον (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Μια συμφωνία με την Αυλή πριν από 45 χρόνια (Για τον Ηλ. Τσιριμώκο και το δεύτερο κύμα αποστασίας)

Το άχρηστο απολυτήριο (Τρίτο κύμα αποστασίας)

Πριν από 50 χρόνια. Ο Μποστ και η κυβέρνηση Τσιριμώκου.

Πριν από 50 χρόνια. Ο Μποστ και η κυβέρνηση Στεφανόπουλου.

Επίσης, δυο άλλα άρθρα διερευνούν τις ποιητικές πτυχές των Ιουλιανών:

Γαργάλατα και εργοστάσιον εμφιαλώσεως: ποίηση και αποστασία 45 χρόνια μετά (Για τον Νόβα και το ποίημα “γαργάλατα” που δεν έγραψε). Η σχεδόν οριστική διαλεύκανση της υπόθεσης, σε άρθρο του 2012. Και ανακεφαλαίωση, σε άρθρο του 2015.

Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσω μόνο γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου, που σχολιάζουν τις ταραγμένες μέρες του Ιουλίου του 1965. Μια από τις πιο διάσημες:

Παρόλο που είναι διάσημη γελοιογραφία και θα τη δείτε σε διάφορα αφιερώματα, αγνοώ πού και πότε πρωτοδημοσιεύτηκε. Την πήρα από το (εξαντλημένο πια και δυσεύρετο) άλμπουμ «Ποτέ πια» που περιλαμβάνει γελοιογραφίες του Κ. Μητρ. από την εποχή της Ιουλιανής κρίσης.

Καλή χρονιά κι ας είναι δίσεκτη!

Φέτος είναι η έβδομη πρωτοχρονιά του ιστολογίου και επειδή είμαι άνθρωπος συντηρητικός αποφάσισα να συνεχίσω να τηρώ την παράδοση που έχει καθιερώσει το ιστολόγιο. Έτσι, όπως κάναμε και προηγούμενες πρωτοχρονιές (παράδειγμα πέρυσι ή πρόπερσι), το θέμα του σημερινού πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι πέντε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές, από την αντίστοιχη χρονιά προηγούμενων δεκαετιών, δηλαδή που πιάνουν τον ίδιο λήγοντα, σε 6 -και συγκεκριμένα από το 1926, το 1936, το 1946, το 1956 και το 1966.

Και επειδή παρόλο που έψαξα δεν βρήκα γελοιογραφία από το 1916, πριν έναν αιώνα, θα ξεκινήσουμε από το 1926, πριν από 90 χρόνια δηλαδή.

Η γελοιογραφία που βλέπετε αριστερά δημοσιεύτηκε στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας Δημοκρατία.

Η Δημοκρατία ήταν μια μάλλον βραχύβια εφημερίδα (1923 με 1927 κυκλοφόρησε ως καθημερινή εφημερίδα) που βρισκόταν κοντά στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και κατά περιόδους ήταν όργανο του κόμματός του. Είχε εκλεκτές συνεργασίες από λογίους της εποχής (ανάμεσά τους και ο αγαπημένος μου Ν. Λαπαθιώτης), ενώ ήταν από τις λίγες εφημερίδες (μαζί με τον Ριζοσπάστη, φυσικά) που τις έκλεισε η δικτατορία του Πάγκαλου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 εκδόθηκε και πάλι ως εβδομαδιαία, με αρχισυντάκτη τον Στρ. Μυριβήλη και υπεύθυνο φιλολογικής σελίδας τον Γ. Κοτζιούλα.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Τα εγγόνια

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η πεντηκοστή τέταρτη, και είναι η τρίτη του 11ου κεφαλαίου, που έχει τον τίτλο: Ένας επικούρειος στον καιρό μας. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του 60, αλλά η σημερινή συνέχεια εκτείνεται και στην επόμενη δεκαετία. Να πω ότι κανονικά η συνέχεια αυτή έπρεπε να δημοσιευτεί την προηγούμενη Τρίτη, αλλά το ανάβαλα.

Στην αυλή του σπιτιού του στο Φάληρο με τα δυο μεγαλύτερα εγγόνια του

Η ευτυχία του ποιητή ολοκληρώθηκε σαν άρχισαν να έρχονται τα εγγόνια. Το 1959 απόκτησε τον πρώτο του εγγονό, που κατά το έθιμο πήρε το όνομά του. Ο ποιητής λάτρεψε τον «συνώνυμο, συνεπώνυμο και συμπατρώνυμο» απόγονό του, ωσπου η γέννηση της πρώτης του εγγονής, το 1962, και της δεύτερης το 1968 τον έκαναν να μοιράσει ακριβοδίκαια στα τρία την αγάπη του.

Φάνηκε από την πρώτη πως κατείχε στην εντέλεια «την τέχνη του να είσαι παπούς», όπως λέει στους Αθλίους ο Ουγκώ. Ιδίως από τοτε που τα εγγόνια του άρχισαν να μιλάνε και να επικοινωνούν ανέλαβε σημαντικό μέρος της διαπαιδαγώγησή τους. Πολύ σύντομα το γραφείο του έγινε ο αγαπημένος τόπος όπου τα μικρά παίζανε και συχνά μάλωναν ή έκαναν τις σκανταλιές τους. Ο ίδιος, με την παροιμιώδη ηρεμία του ήταν ικανός να γράφει στίχους ανεπηρέαστος από τον ορυμαγδό των μικρών. Μια σκηνή είναι χαρακτηριστική. Τα δύο μεγαλύτερα εγγόνια πάλευαν σωρός κουβάρι στο πάτωμα του γραφείου ενώ το μικρότερο καβάλα στο σβέρκο του ποιητή τον χτένιζε ανάποδα. Την ίδια στιγμή ο Νίκος πανευτυχής και απόλυτα ήρεμος έγραφε έμμετρο ποίημα στο Στρατή τον Αναστασέλλη.

Επετειακά μεζεδάκια

Επετειακά άρθρα έχουμε δημοσιεύσει πολλά στο ιστολόγιο, επετειακά μεζεδάκια όχι ακόμα -ας κάνουμε την αρχή, αφού αυτές τις μέρες κλείνουν 70 χρόνια από τη συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας τον Μάιο του 1945 και τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Όχι ότι τα μεζεδάκια μας θα έχουν άμεση συνάφεια με την επέτειο, πάντως, αν και η Μηχανή του χρόνου φρόντισε για ένα ορντέβρ.

Σε ένα ενδιαφέρον άρθρο με φωτογραφίες των ίδιων σημείων του Βερολίνου το 1945 και σήμερα (που μάλιστα τραβήχτηκαν με το ίδιο μοντέλο φωτογραφικής μηχανής), διαβάζουμε ότι «H αντεπίθεση του ρώσικου στρατού ενάντια στη Γερμανία ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1945 με αποκορύφωμα τη μάχη του Βερολίνου, που σήμανε και το τέλος του πολέμου….». Εντάξει, το «1945» είναι λάθος, αλλά είναι τάχα σωστό το «Νοέμβριος 1944»; Αν δεν κάνω λάθος, ο σοβιετικός στρατός είχε περάσει στην «αντεπίθεση» αρκετά νωρίτερα, ενώ σε έδαφος της καθαυτό Γερμανίας μπήκε μόλις τον Γενάρη του 1945, αν δεν κάνω λάθος. Τέλος πάντων, ας μας πουν οι ειδήμονες.

* Τελικά, το βασιλικό μόrrow (για να θυμηθούμε το άφταστο λογοπαίγνιο Εγεννήθη το μόrrow του Μποστ) θα ονομαστεί Σάρλοτ (αν και θα έχει κι άλλα δυο ονόματα για εφεδρεία), αλλά το in.gr δεν απέφυγε τη σχεδόν υποχρεωτική κοτσάνα, αφού μας ενημερώνει ότι «Η μόλις τριών ημερών τέταρτη διάδοχος του θρόνου θα αποκαλείται η Αυτού Βασιλική Υψηλότητα Σάρλοτ του Κέιμπριτζ». Και πάλι, όχι -η Αυτής Υψηλότητα θα αποκαλείται η μπέμπα.

* Στην ίδια κοτσάνα είχε προηγηθεί η τηλεόραση του Σκάι, όπως βλέπετε αριστερά. Βρίσκω επίσης πολύ ενδιαφέροντα τον συνδυασμό του χοντρού γλωσσικού λάθους στα ελληνικά και της προσπάθειας να αποδοθεί «σωστά» η αγγλική προφορά του (καθιερωμένου, διάβολε) Κέμπριτζ και να γραφτεί Κέιμπριτζ ή, ακόμα πιο εξεζητημένα, Κέημπριτζ (λες και είναι κανένα Kaybridge).

* Το περασμένο Σάββατο, σε μια ταινία που έδειχνε η Nova, το at an IT company (για το πού δουλεύει κάποιος) αποδόθηκε στους υποτίτλους «στην εταιρεία IT» -τώρα ξέρετε ποια ειναι η κορυφαία εταιρεία υπολογιστών της Νομανσλάνδης: η ΙΤ!

* Ένα πολύ ανησυχητικό κρούσμα ακλισιάς εντοπίστηκε πριν από μερικές μέρες στην Καθημερινή: Στον Μπαρτολομέο Κριστοφόρι, τον ιταλό εφευρέτη του πιάνο ο οποίος γεννήθηκε στις 4 Μαΐου το 1655 στην Πάντοβα της βόρειας Ιταλίας, είναι αφιερωμένο το σημερινό doodle της google.

Γιατί το χαρακτηρίζω «ανησυχητικό»; Επειδή, παλιότερα, επικρίνοντας μια πιο διαδεδομένη ακλισιά (ίσως «του τσίρκο»), είχα γράψει «δηλαδή, θα πείτε και ‘του πιάνο'»;

Ναι ρε, θα πούμε, ακούστηκε από το βάθος.

Λογοπαίγνια και καλαμπούρια

Το σημερινό σημείωμα είναι γραμμένο κάπως βιαστικά και έτσι κι αλλιώς δεν έχει τη φιλοδοξία να καλύψει το πραγματικά τεράστιο πεδίο των λογοπαιγνίων, αλλά πιο πολύ να δώσει εναύσματα και αφορμές για να καλυφθούν στα σχόλια οι διάφορες πτυχές του ζητήματος.

Λογοπαίγνιο, σύμφωνα με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, είναι λεκτικό παιχνίδι του προφορικού λόγου κατά το οποίο, με τη χρησιμοποίηση φωνητικών ομοιοτήτων, αναγραμματισμών, αντιστροφής συλλαβών κτλ., μια λέξη ή μια φράση γίνεται διφορούμενη ή αλλάζει το νόημά της, π.χ. Σήκω Tάκη να φας που μπορεί να ερμηνευτεί και ως συκωτάκι να φας.

Η λέξη λογοπαίγνιο είναι μεταφραστικό δάνειο από το γαλλικό jeu de mots, παιχνίδι λέξεων. Υπάρχει και μια άλλη γαλλική λέξη, συνώνυμη, που την έχουμε δανειστεί, η λέξη calembour που έδωσε το δικό μας «καλαμπούρι». Στα γαλλικά calembour και jeu de mots είναι συνώνυμα, αλλά στα ελληνικά το καλαμπούρι έχει κάπως επεκταθεί μια και μπορεί να σημαίνει κάθε λεκτικό αστείο, κι ας μην περιλαμβάνει λογοπαίγνιο.

Η ετυμολογία του γαλλικού calembour έχει βασανίσει τους μελετητές χωρίς να έχει δοθεί ικανοποιητική εξήγηση. Στα αγγλικά, το λογοπαίγνιο λέγεται pun, μια λέξη επίσης σκοτεινής ετυμολογίας.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε ο όρος «παρονομασία», κι ένας αρχαίος γραμματικός, ο Αλέξανδρος, στο βιβλίο «Περί σχημάτων», όπου εξετάζει τα ρητορικά σχήματα, ορίζει ως εξής την παρονομασία: Παρονομασία δὲ γίνεται͵ ὅταν τι τῶν ληφθέντων εἰς τὴν διάνοιαν ὀνομάτων ἢ ῥημάτων βραχὺ μεταποιήσαντες ἑτέραν κινήσωμεν ἔννοιαν͵ ὡς ἔχει τὸ ῥηθὲν ὑπό τινος πρὸς τὸν ἀμπελουργὸν τὸν δικαζόμενον συνεχῶς͵ αἱ ἄμπελοί σου οὐ κλήματα φέρουσιν͵ ἀλλ΄ ἐγκλήματα. Με μια μικρή μεταβολή μιας λέξης θέτουμε σε κίνηση μιαν άλλη σημασία, λέει ο Αλέξανδρος, όπως αυτό που είπε κάποιος σε έναν αμπελουργό που συνεχώς έμπλεκε σε δίκες: τα αμπέλια σου δεν βγάζουν κλήματα αλλά εγκλήματα, θα μεταφράζαμε.

Το λογοπαίγνιο πρέπει να είναι σκόπιμο· έτσι, τα σαρδάμ δεν είναι λογοπαίγνια, ούτε το είδος γλωσσικών σφαλμάτων που οι Άγγλοι αποκαλούν malapropism. Και στα αγγλικά, αν τύχει και χρησιμοποιήσει κανείς τυχαία δυο περίπου ομόηχες λέξεις κατά τρόπο που να μπορούσε να θεωρηθεί λογοπαίγνιο, μπορεί να προσθέσει «(no pun intended)» για να δηλώσει ότι ήταν συμπτωματικό και όχι σκόπιμο.

Και όπως είπαμε, το μαύρισμα θέλει ηρεμία

Οι πιο πρωινοί θα έχουν ήδη ρίξει το ψηφοδέλτιο στην κάλπη, αλλά η συμβουλή ισχύει για όλους. Το σκίτσο βέβαια που συνοδεύει το σημερινό άρθρο το έχω ήδη παρουσιάσει, σε αντίστοιχο άρθρο που δημοσιεύτηκε την ημέρα των εκλογών του Μαΐου 2012, άρθρο που κατέληγε ως εξής: Το χάσμα που ανοίγει ο σεισμός του καταρρέοντος δικομματισμού δεν είναι ανάγκη να γεμίσει μαχαιροβγάλτες με βουλευτική ασυλία· η αποφασιστική ενίσχυση του Σύριζα και η προοπτική της αριστερής κυβέρνησης μπορεί να το κάνει να γεμίσει άνθη, να δικαιωθεί κι ο ποιητής!

Κρίνοντας εκ των υστέρων, βλέπουμε ότι το πρώτο σκέλος εκείνης της έκκλησης-πρόβλεψης δεν πραγματώθηκε, αλλά το δεύτερο εκπληρώθηκε, ίσως και πέρα από κάθε προσδοκία. Οι σημερινές εκλογές βέβαια, και εννοώ τις ευρωπαϊκές, δεν πρόκειται να κρίνουν άμεσα την τύχη της κυβέρνησης, αλλά έμμεσα μόνο -αν και, δεδομένου ότι ο μικρότερος κυβερνητικός εταίρος, σε μια άφρονη κίνηση, σύνδεσε τις επιδόσεις του παραπαίοντος κόμματός του με την παραμονή του στην κυβέρνηση, όλα δείχνουν ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις και στο εσωτερικό πολιτικό τοπίο.

Στο σημερινό εκλογικό ποστ μπορείτε, όπως συνηθίζεται στα ανάλογα άρθρα, να διατυπώνετε προβλέψεις, παραινέσεις ή ευχές όσο διαρκεί η ψηφοφορία και σχόλια όταν θα αρχίσουν να γίνονται γνωστά τα αποτελέσματα. Εγώ θα διακινδυνεύσω μερικές προβλέψεις και ελπίζω να μην πέσω πολύ έξω. Βλέπω σαφές προβάδισμα του ΣΥΡΙΖΑ, προβάδισμα που φαίνεται να ξεπερνάει τα όρια της διαχειρίσιμης για την κυβέρνηση ήττας, δηλαδή τις 2-3 μονάδες και να φτάνει τις 5, ίσως και παραπάνω. Αυτό βλέπω να οφείλεται στη δυναμική των τελευταίων ημερών. Πρέπει πάντως να πω, και δεν το λέω για να κρατήσω πισινή, ότι τις τελευταίες δέκα μέρες πήρα πολλά αντικρουόμενα μηνύματα, δεν ήταν εύκολο να διακρίνω μια τάση.

Συνεχίζοντας τις προβλέψεις, προβλέπω το νεοναζιστικό κόμμα στην τρίτη θέση και σε διψήφια ποσοστά -αν επαληθευτεί αυτή η πρόβλεψη, που πολύ θα ήθελα να μην, θα έχουμε αρκετά να συζητήσουμε μετά τις εκλογές. Το ΚΚΕ θα πλησιάσει τα ποσοστά που είχε πάρει τον Μάιο του 2012, το Ποτάμι μάλλον θα ξεπεράσει την Ελιά, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες θα κινηθούν πιο χαμηλά, ενώ η ΔΗΜΑΡ, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, θα πέσει κάτω από το όριο του 3% και δεν θα εκλέξει βουλευτή. Οι οπαδοί της και τα ικανά και τίμια στελέχη της είναι ευπρόσδεκτοι στους κόλπους του ΣΥΡΙΖΑ.

Τα Ιουλιανά μέσα από τις γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου (48 χρόνια μετά)

Συμπληρώνονται σήμερα 48 χρόνια από την εκτροπή της 15ης Ιουλίου 1965, όταν ο  εκλεγμένος πρωθυπουργός εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και ανατέθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης σε ομάδα αποστατών βουλευτών με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα.  Ακολούθησαν 70 ταραγμένες μέρες μέχρι να σχηματιστεί επιτέλους κυβέρνηση αποστατών ικανή να συγκεντρώσει πλειοψηφία στη Βουλή. Μέρες μεγαλείου, μέρες οργής, μέρες πένθους αλλά και μέρες γέλιου, μια και το λαϊκό χιούμορ έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Σε παλιότερα άρθρα του ιστολογίου έχω παρουσιάσει γελοιογραφίες της εποχής των Ιουλιανών.  Το 2009 είχα ανεβάσει “Τα ιουλιανά του 1965 δοσμένα από το πενάκι των γελοιογράφων“. Περιείχαν δύο συνδέσμους προς τον παλιό μου ιστότοπο, ένας με σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου (που αργότερα εκδόθηκαν και σε βιβλίο με τίτλο “Ποτέ πια”) και ένας άλλος με σκίτσα του Φωκίωνα Δημητριάδη από τη Μακεδονία.

Ωστόσο, τα περισσότερα άλλα άρθρα του ιστολογίου επικεντρώνονταν σε σκίτσα του Μποστ. Πρόκειται για τα εξής:

Το κουρασμένο παλικάρι (Πριν από την εκτροπή, προφητικό)

Ένα τηλεφώνημα απογνώσεως πριν από 45 χρόνια (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Το νέον μικρομάγαζον (Πρώτο κύμα αποστασίας)

Μια συμφωνία με την Αυλή πριν από 45 χρόνια (Για τον Ηλ. Τσιριμώκο και το δεύτερο κύμα αποστασίας)

Το άχρηστο απολυτήριο (Τρίτο κύμα αποστασίας)

Επίσης, δυο άλλα άρθρα διερευνούν τις ποιητικές πτυχές των Ιουλιανών:

Γαργάλατα και εργοστάσιον εμφιαλώσεως: ποίηση και αποστασία 45 χρόνια μετά (Για τον Νόβα και το ποίημα “γαργάλατα” που δεν έγραψε). Η σχεδόν οριστική διαλεύκανση της υπόθεσης, σε περυσινό μας άρθρο.

Βλέπω ότι έχω αδικήσει κάπως τον Κ. Μητρόπουλο, οπότε στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσω μόνο γελοιογραφίες δικές του. Μια από τις πιο διάσημες:

Αγνοώ πού και πότε πρωτοδημοσιεύτηκε. Την πήρα από το (εξαντλημένο πια και δυσεύρετο) άλμπουμ «Ποτέ πια» που περιλαμβάνει γελοιογραφίες του Κ. Μητρ. από την εποχή της Ιουλιανής κρίσης.

Εδώδιμα μεζεδάκια

Ο τίτλος μπορεί να σας φανεί πλεονασμός, αφού τα μεζεδάκια εξορισμού πρέπει να είναι εδώδιμα, φαγώσιμα δηλαδή, αλλιώς δεν έχουν λόγο ύπαρξης -αλλά ο τίτλος δόθηκε για να τιμήσει ένα θηριώδες μαργαριτάρι, που μόλις χτες διέπραξε ένας επιφανής πολιτικός, ο πρώην υπουργός Οικονομικών Αλ. Παπαδόπουλος, ο οποίος σε άρθρο του, όπως διαβάζω στο in.gr, μιλάει για «κύματα εισαγόμενης και εδωδίμως καλλιεργούμενης εσχάτως αισιοδοξίας». Το λάθος θα το χρεώσουμε στον τ. υπουργό, αφού υπάρχει και στην προσωπική του ιστοσελίδα. Και βέβαια, «εγχωρίως» ήθελε να γράψει ο κ. Παπαδόπουλος, αλλά παρασύρθηκε από το «εδώ» της λ. εδώδιμος και νόμισε, ελπίζω φευγαλέα, ότι «εδώδιμος» σημαίνει «αυτός που είναι από εδώ».

Κακά τα ψέματα, η λέξη «εδώδιμος» δεν έχει ετυμολογική διαφάνεια, δεν φαίνεται από πού προέρχεται, αν και υπάρχει μια λέξη συγγενική της που τη χρησιμοποιούμε, τα εδέσματα. Ίσως να υπάρχει κι ένας άλλος λόγος που μπλέκονται τα εδώδιμα με τα εγχώρια: οι πινακίδες των παλιών μπακάλικων έγραφαν συχνά «Εδώδιμα – Αποικιακά», κι αφού τα αποικιακά είδη έρχονται από μακρινά μέρη, εύλογο είναι να υποθέσουμε πως τα «εδώδιμα» είναι… από εδώ. Οπότε, θα συγχωρούσαμε το λάθος στον κ. Γιώργο Καρατζαφέρη, που επίσης το διέπραξε, διότι στο κάτω-κάτω της γραφής είναι ασπούδαχτος ο άνθρωπος, με λίγη ή πολλή καλή θέληση το συγχωρούμε και στον κ. Πέτρο Τατούλη, που ίσως επηρεάστηκε επειδή ο κ. Καρατζαφέρης τον είχε στηρίξει στις εκλογές -αλλά σε κοτζάμ Αλέκο Παπαδόπουλο, στυλοβάτη του εκσυγχρονισμού απ’ όπου κι αν προέρχεται;

Θα μου πείτε, ένα λάθος δεν σημαίνει τίποτε, και θα συμφωνήσω. Αλλά τότε ας μη λέμε ούτε για τις κάλτσες του Γ. Παπανδρέου, και κυρίως ας τα βλέπει αυτά εκείνος ο ανεκδιήγητος καθηγητής του Παντείου με το περίεργο όνομα που δεν ντρέπεται κάθε τόσο να ξεμπροστιάζει τις ελλιπείς γλωσσικές γνώσεις των μαθητών του (στην πραγματικότητα, εκθέτει και την δική του κακή διδασκαλία), διότι αν κάνει τόσο χοντρό λάθος κοτζαμάν πρωτοκλασάτος υπουργός, όχι της πρώτης νιότης (άρα: που διδάχτηκε πολυτονικό και αρχαία από το νηπιαγωγείο), που γράφει κείμενο στην προσωπική του ιστοσελίδα (δηλ. δεν πρόκειται για προφορικό λόγο), τότε έχουμε τάχα ηθικό δικαίωμα να κατηγορήσουμε τον φοιτητή που παρερμηνεύει την αρχαϊκούρα του καθηγητή του;

Από την άλλη, μπορεί η «εδώδιμη αισιοδοξία» του κ. Παπαδόπουλου να μην είναι λάθος. Θα σκέφτηκε ο άνθρωπος, αφού δεν μας έχει μείνει τίποτε άλλο να φάμε, ας χορτάσουμε τουλάχιστον με αισιοδοξία, που την παράγει και σε μεγάλες ποσότητες η βιομηχανία ζεστού αέρα της Συγγρού.

Ζει! Πενήντα χρόνια από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

Σκίτσο του Μίνου Αργυράκη, δημοσιεύτηκε στην Αυγή τη μέρα του θανάτου του Λαμπράκη, 28.5.1963

Στις 22 Μαΐου 1963, ο ανεξάρτητος βουλευτής Πειραιώς Γρηγόρης Λαμπράκης, γιατρός στο επάγγελμα και παλιός βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ, είναι ομιλητής σε εκδήλωση των οπαδών της ειρήνης στη Θεσσαλονίκη. Απέξω, «ανησυχούντες πολίτες» έχουν οργανώσει τη δική τους αντισυγκέντρωση με την ανοχή της αστυνομίας. Καθώς ο Λαμπράκης βγαίνει από το κτίριο της Ένωσης Εμποροϋπαλλήλων, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Βενιζέλου, πέφτει πάνω του ένα τρίκυκλο που οδηγούσε ο παρακρατικός Σπύρος Γκοτζαμάνης. Ο επιβάτης του τρικύκλου, παρακρατικός επίσης, Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, χτυπάει στο κεφάλι τον Λαμπράκη με έναν σιδερένιο λοστό. Ο μαραθωνοδρόμος της ειρήνης θα παλέψει πέντε μέρες με το θάνατο και τελικά θα χάσει τη μάχη στις 27 Μαΐου 1963.

Η δολοφονία του Λαμπράκη ίσως δεν θα είχε εξιχνιαστεί αν ένας θαρραλέος Θεσσαλονικιός, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου ή Τίγρης, δεν είχε την ετοιμότητα να πηδήξει πάνω στην καρότσα του τρικύκλου, να συμπλακεί με τον Εμμανουηλίδη ενώ το τρίκυκλο συνέχιζε την πορεία του και ύστερα, πολύ μακριά από τον τόπο της επίθεσης, με τον Γκοτζαμάνη. Ένας περαστικός τροχονόμος που τους είδε να συμπλέκονται, τους συνέλαβε -χωρίς να ξέρει ότι ανώτατοι αξιωματικοί της Χωροφυλακής συμμετείχαν στο οργανωμένο σχέδιο της δολοφονικής επίθεσης.

Χάρη στο θάρρος, την ξεροκεφαλιά και την υπηρεσιακή προσήλωση ενός πεισματάρη ανακριτή, του δικαστικού Χρήστου Σαρτζετάκη, μετέπειτα Προέδρου της Δημοκρατίας, αλλά και χάρη στο ερευνητικό δαιμόνιο τριών δημοσιογράφων, του Γιάννη Βούλτεψη της Αυγής, του Γιώργου Μπέρτσου της Ελευθερίας και του Γιώργου Ρωμαίου του Βήματος, ήρθε στο φως σε όλη της την έκταση η παρακρατική συνωμοσία, παρά τη λυσσαλέα αντίσταση του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κων. Κόλλια (του πρώτου πρωθυπουργού της απριλιανής χούντας). Η υπόθεση Λαμπράκη ήταν ο καταλύτης που προκάλεσε την παραίτηση του Κ. Καραμανλή από την πρωθυπουργία και τη νίκη της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές. Όταν όμως η υπόθεση έφτασε στο εδώλιο το πολιτικό κλίμα είχε αλλάξει άρδην -το 1966, με κυβέρνηση αποστατών, οι συνωμότες έπεσαν στα μαλακά -όλοι οι αξιωματικοί αθωώθηκαν και μόνο οι φυσικοί αυτουργοί καταδικάστηκαν, καθώς και κάποιοι παρακρατικοί που συμμετείχαν στην αντισυγκέντρωση.

Λέγεται ότι την επιθυμία για επίθεση στον Λαμπράκη την είχε εκφράσει η βασιλομήτωρ Φρειδερίκη, η οποία είχε ενοχληθεί σφόδρα από την υποστήριξη του βουλευτή της ΕΔΑ στη Μπέτυ Αμπατιέλου, που είχε ρεζιλέψει (και ίσως χαστουκίσει) την εστεμμένη στο ταξίδι της στο Λονδίνο τον Απρίλιο του 1963 -γι’ αυτό το «χαστούκι που ίσως δεν δόθηκε» έχω γράψει αναλυτικά αλλού.  «Δεν τον τσαλακώνετε αυτόν;» λέγεται ότι είπε η Φρειδερίκη -και κάποια κατώτερα όργανα αποφάσισαν να επιδείξουν υπερβάλλοντα ζήλο.

Ο Λαμπράκης είχε πάει στο Λονδίνο για να πάρει μέρος στη μεγάλη πορεία ειρήνης του Ολντερμάστον, τον Απρίλιο του 1963. Επιστρέφοντας από το Λονδίνο, συμμετείχε στη Μαραθώνια πορεία ειρήνης του 1963 -ακριβέστερα, επειδή η πορεία είχε απαγορευτεί από την αστυνομία, ο Λαμπράκης ήταν ο μόνος που, χάρη στη βουλευτική του ιδιότητα, την εξυπνάδα και το θάρρος του, μπόρεσε να διασπάσει αλλεπάλληλα μπλόκα της αστυνομίας και να φτάσει μόνος στον Τύμβο και να βαδίσει αρκετά χιλιόμετρα, μοναχικός μαραθωνοδρόμος της ειρήνης (αργότερα προστέθηκαν και δυο-τρεις ακόμα συνοδοιπόροι του, δίνω πιο κάτω το λινκ).

Λίγες βδομάδες νωρίτερα, στα μέσα Μαρτίου 1963, ο Λαμπράκης είχε πρωταγωνιστήσει σε ένα επεισόδιο μέσα στη Βουλή, που θυμίζει τις πρόσφατες χρυσαβγίτικες αθλιότητες. Κατά την εμπρηστική ομιλία του βουλευτή Κιλκίς της ΕΡΕ Κ. Παπαδόπουλου, ο οποίος λέγεται ότι ήταν ταγματασφαλίτης, γερμανοντυμένος στην Κατοχή, σημειώθηκαν αντεγκλήσεις με βουλευτές της ΕΔΑ και όταν ο Παπαδόπουλος, φωνάζοντας «Σκάσε ρε πούστη», επιτέθηκε εναντίον του βουλευτή της ΕΔΑ Αντώνη Μπριλλάκη, ο Λαμπράκης, παλιός αθλητής, με ένα σάλτο προσγειώθηκε ανάμεσά τους και άστραψε μια δυνατή γροθιά στον Παπαδόπουλο, που τον άφησε αιμόφυρτο, κι ύστερα δέχτηκε επίθεση από πεντέξι βουλευτές της ΕΡΕ. Το επεισόδιο δεν είναι εντελώς άσχετο με τη δολοφονία του, αφού ο Ξενοφών Γιοσμάς (ή «φον Γιοσμάς»), ο αρχηγός της παρακρατικής οργάνωσης στην οποία συμμετείχαν οι δολοφόνοι του Λαμπράκη, ήταν διοικητής τμήματος υπό τις διαταγές του Κ. Παπαδόπουλου. Μικρασιάτης πρόσφυγας, ο Γιοσμάς ήταν από τους επιφανείς συνεργάτες των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, έφυγε μαζί τους από την Ελλάδα στα τέλη του 1944 και υπήρξε υπουργός Προπαγάνδας (!) στην εξόριστη «κυβέρνηση» Τσιρονίκου που σχημάτισαν τα κατακάθια του δοσιλογισμού στις αρχές του 1945 στη Βιέννη. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από το δικαστήριο δοσιλόγων, αλλά όταν γύρισε στην Ελλάδα το 1947 οι δοσίλογοι ήταν εθνικώς χρήσιμοι κι έτσι η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και τελικά αποφυλακίστηκε περί το 1951 έχοντας κάνει τρία χρόνια μόνο φυλακή.  Ο φον Γιοσμάς πέθανε το 1975 κι έτσι έχασε την ευκαιρία να είναι σήμερα βουλευτής επικρατείας με τη Χρυσή Αβγή, που συνεχίζει την κληρονομιά του Πούλου, του Τσιρονίκου, κι όσων έχουν τη ναζιστική στολή στη ναφθαλίνη.

Στο Διαδίκτυο υπάρχει αρκετό υλικό για τη δολοφονία του Λαμπράκη.

Συγκεντρωμένο υλικό μπορείτε να βρείτε σε ένα παλιό αφιέρωμα του Αllu Fun Marx.

Επίσης, φωτογραφίες και άλλο υλικό από τον ιστότοπό μου. Ακόμα, δημοσίευμα του ιστολογίου για τη Μαραθώνια πορεία ειρήνης του 1963.

Τέλος, σημερινό αφιέρωμα από άλλο ιστολόγιο (που περιέχει και υλικό από τα παραπάνω, συνθεμένο σε βιντεάκι).

Καθώς και το πιο τραγικό γεγονός έχει και την εύθυμη πλευρά του, το τρίκυκλο των φονιάδων έγινε μόνιμο θέμα πικρής ειρωνείας στις γελοιογραφίες και στις επιθεωρήσεις. Εδώ, δυο γελοιογραφίες. Μία του Μποστ από τους Δρόμους της Ειρήνης και μία του Φωκίωνα Δημητριάδη από τα Νέα.

Λίγα μεζεδάκια λίγο πριν ν’ αλλάξει η ώρα

Όπως ξέρετε, από αύριο περνάμε σε θερινή ώρα, που σημαίνει ότι θα βάλουμε τα ρολόγια μια ώρα μπροστά, δηλαδή απόψε το βράδυ θα κοιμηθούμε μια ώρα λιγότερο. Την ώρα τη χαμένη θα την πάρουμε πίσω στα τέλη Οκτωβρίου, αν βέβαια δώσει το πράσινο φως η τρόικα (αφού πρώτα εκτελεστούν παραδειγματικά μερικοί επίορκοι δημόσιοι υπάλληλοι). Αφού λοιπόν σε λίγες ώρες αλλάζει η ώρα, τα σημερινά μεζεδάκια παρουσιάζονται λίγο πριν ν’ αλλάξει η ώρα -και είναι και λίγα, κάτι για το οποίο δεν φταίει η τρόικα αλλά ο Νικοκύρης που επέδειξε ολιγωρία στη μεζεδοσυλλογή.

Το πρώτο το άκουσα σε τηλεοπτικό κανάλι (μάλλον στον Αντένα) το πρωί της Κυριακής. Καλεσμένος (από το τηλέφωνο) ο καθηγητής Κ. Μπέης, φυσικά η συζήτηση για το κούρσεμα της Κύπρου, οπότε ανακεφαλαιώνοντας ο Κ. Μπέης τονίζει: «Όπου και να γυρίσω το πρόσωπό μου, η Ελλάδα με πληγώνει. Δεν το λέω εγώ, ο Καζαντζάκης το λέει». Δεν το λέει ο Καζαντζάκης βέβαια, ο Σεφέρης το λέει, αν και όχι ακριβώς έτσι. Εντάξει, στον προφορικό λόγο τέτοια λάθη συγχωρούνται.

Στον γραπτό λόγο, τα πράγματα αλλάζουν, και μου κάνει εντύπωση που ο καθηγητής Μαραντζίδης, έστω και σε άρθρο στο protagon.gr όπου η γονατογραφή είναι κανόνας, μπερδεύει δυο κοινά ρήματα: Αν κάτι διέκρινε ιστορικά την Αριστερά, ήταν η αίσθηση ενός κοσμοπολιτισμού που παντού οι ηγεσίες της ανέδυαν, μας λέει. Αλλά δεν ανέδυαν, διότι ρήμα «αναδύω» δεν υπάρχει, μόνο το μεσοπαθητικό «αναδύομαι», που θα πει «βγαίνω στην επιφάνεια». Την αίσθηση κοσμοπολιτισμού την ανέδιδαν οι ηγεσίες, ή τουλάχιστον αυτό είχε στο νου του να γράψει ο κ. Μαραντζίδης.

Ελευθέρια μεζεδάκια

Ή ίσως ελευθεριακά, πάντως τα σημερινά μεζεδάκια παίρνουν το όνομά τους από το γεγονός ότι σήμερα είναι του Αγίου Ελευθερίου και γιορτάζει κι ο φίλος μου ο Λευτέρης (όχι ο Λευτεράκης, αυτός έγινε ταινία), που έχω τόσον καιρό να τον δω. Λιγοστά μεζεδάκια θα έχουμε σήμερα διότι πέτρα που κυλάει μεζεδάκια δεν μαζεύει, εννοώ ότι είχα ταξίδια την εβδομάδα που μας πέρασε.

Προχτές είχαμε την επέτειο του θανάτου του Μποστ, που μας άφησε στις 13 Δεκεμβρίου του 1995. Με την ευκαιρία, ένα χορταστικό αφιέρωμα στον Μποστ δημοσιεύτηκε προχτές από τη Lifo, ενώ τις επόμενες μέρες είναι πολύ πιθανό να κυκλοφορήσει, ευρέως αλλά εκτός εμπορίου, κάποια άλλη δουλειά με/για τον Μποστ, στην οποία έχω βάλει κι εγώ το χέρι μου. Αλλά θυμήθηκα τον Μποστ όταν διάβασα τις προάλλες ότι οι αγρότες «απειλούν με αποκλείσεις δρόμων«. (Εγώ βέβαια το διάβασα στο nooz.gr, αλλά μετά το διόρθωσαν και το έκαναν «αποκλεισμούς δρόμων«). Γιατί θυμήθηκα τον Μποστ; Διότι ο Μποστ συνήθιζε να κάνει το αντίθετο κόλπο, λογουχάρη από τις ενοχλήσεις να φτιάχνει τη λέξη «ενοχλισμοί» ή από την ανανδρία τους αναδρισμούς. Εδώ η λεξιπλασία είναι αντίστροφη και δεν γίνεται για πλάκα -βέβαια, να πούμε ότι στα αρχαία υπάρχει λέξη «απόκλεισις», οπότε αν το δούμε διαχρονικά και τρισχιλιετώς θα πούμε ότι δεν είναι μαργαριτάρι οι αποκλείσεις δρόμων.

Όπως είδαμε, καθώς τα κείμενα των μεγάλων ειδησεογραφικών ιστοτόπων αντιγράφονται εν ριπή οφθαλμού από δεκάδες ιστολόγια και άλλους μικρότερους ιστότοπους, κάθε λάθος και κάθε μαργαριτάρι, ακόμα κι αν διορθωθεί στην πηγή, είναι μοιραίο να διατηρηθεί εσαεί, αφού δεν θα διορθωθεί στους ιστότοπους που το έχουν αυτόματα αναπαράξει (σικ, ρε). Έτσι τις προάλλες, ένα αριστουργηματικό λαθάκι του Βήματος κέρδισε τη διαιώνιση παρόλο που διορθώθηκε στην πηγή. Σε ρεπορτάζ για τη χώρα που δεν έχει όνομα, το Βήμα έγραψε: «Η γείτονος δεν έλαβε ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων». Παλιότερα ο χαρακτηρισμός «η γείτων» χρησιμοποιόταν αποκλειστικά για την Τουρκία, αλλά φαίνεται ότι έχει επεκταθεί και στις άλλες γειτονικές μας χώρες, κάτι που είναι βολικό όταν η γειτονική χώρα δεν έχει όνομα, αλλά ο συντάκτης, που άκουσε κάποτε κάποιον να λέει «της γείτονος», θεώρησε ότι είναι άκλιτος τύπος, κι έτσι προέκυψε η γείτονος. Και στο μεν Βήμα το διόρθωσαν, κόβοντας το προβληματικό υποκείμενο του ρήματος, όχι όμως πριν το απαθανατίσει ο επιμελής Δρ. Ζίμπενμαλ στη Λεξιλογία, και, κυρίως, όχι πριν το αναπαράξουν (ρεσίκ, ρε) διάφοροι άλλοι ιστότοποι, δήθεν ειδησεογραφικοί.