Λεξιλογώντας για το μπουγατσάν (με ευκαιρία το άρθρο της Λ. Κανέλλη)

Ομολογώ ότι στο θέμα αυτό πιάστηκα αδιάβαστος, τη μόδα του μπουγατσάν πολύ πρόσφατα την πήρα είδηση, και το νεοφανές γλυκό δεν το έχω ακόμα δοκιμάσει, άλλωστε απ’ όσο μαθαίνω είναι μόδα θεσσαλονικιά και δεν ξέρω αν ευδοκιμεί στο χαμουτζήδικο κλίμα. Με καθυστέρηση επίσης αντιλήφθηκα το άρθρο της Λιάνας Κανέλλη, διότι ήμουν σε ολιγοήμερες διακοπές και μου ξέφυγε -οπότε το πήρα είδηση μόνο μετά τον σχετικό θόρυβο που έγινε.

Με δυο λόγια, το μπουγατσάν είναι ένα γλυκό που αποτελεί, όπως (ίσως) λέει το όνομά του, διασταύρωση μπουγάτσας και κρουασάν. Έβαλα ένα «ίσως», διότι δεν είμαι βέβαιος ότι αν κάποιος ακούσει το όνομα αυτό μπορεί να καταλάβει και τους δυο γονείς του καινούργιου γλυκού -τη μπουγάτσα θα τη βρει σίγουρα, αλλά το καημένο το κρουασάν, στριμωγμένο έτσι όπως είναι στη γωνίτσα, μπορεί και να μην το υποψιαστεί. Εγώ θα το έλεγα «μπουγασάν», νομίζω πως έτσι θα ήταν πιο αναγνωρίσιμο το κρουασάν, χώρια που αυτό το -τσαν του μπουγατσάν το κάνει να ακούγεται κινέζικο, αλλά δεν είναι δική μου η πατέντα.

Την περασμένη Κυριακή λοιπόν, η Λιάνα Κανέλλη αφιέρωσε στο μπουγατσάν το ταχτικό κυριακάτικο άρθρο της στον Ριζοσπάστη. Η βουλευτίνα του ΚΚΕ δεν δείχνει καθόλου ενθουσιασμένη από την καινούργια πατέντα. Παραθέτω τις δυο πρώτες παραγράφους του άρθρου της:

Και μας προέκυψε το μπουγατσάν. Καμία σχέση με το πολυμήχανο του Οδυσσέα κι άλλα τέτοια ωραία αυτοτροφοδοτικά των μύθων μας. Σκέτη αλλοτρίωση πολιτισμική, γαστρονομική, γευστική και σε τελευταία ανάλυση εξαθλίωση της ευρύτερης έννοιας της παιδείας, είναι το μπουγατσάν. Θα το δείτε ως καινοτομία και μαγκιά για να «κατακτήσει την αγορά», ελληναράδικη ιδέα που «κολλάει τους ξένους στον τοίχο» ή και το μεγαλείο των Ελλήνων δαιμόνιων σεφ της πιάτσας, που, στη φτωχομάνα Θεσσαλονίκη, διδάσκουν και ικανοποιούν τα πλήθη με τη «μαγεία της αγοραστικής τους εξαπατημένης έμπνευσης» κι άλλα τέτοια ασύντακτα κι ασύνδετα με την πραγματικότητα.

Εστί, λοιπόν, μπουγατσάν μετατροπή υβριδική όπως λέμε τιγρολιόνταρο, δηλαδή τίγρης με χαίτη ή λέων ριγέ, δηλαδή κρουασανομπουγάτσα. Παίρνεις το αν απ’ το κρουασάν, το φερμάρεις στο μπουγατσ και προκύπτει μπουγατσάν. Ητοι: κρουασάν με γέμιση κρέμας μπουγάτσας. Καταστρέφεις το φύλλο της μπουγάτσας, το μετατρέπεις στην ευκόλως διαλυόμενη ζύμη του κρουασάν, το δαγκώνεις και πλουτς πετάγεται η κρεμούλα στα πηγούνια, στα μουστάκια και τα δάχτυλα. Οι Γάλλοι σεφ έχουν τρομοκρατηθεί. Πιθανόν και περισσότερο από την παραπομπή του Σαρκοζί. Η Χρυσή Αυγή, πάσης ευρωπαϊκής μορφής και όψης, γυρνάει την πλάτη στο μπουγατσάν, παρά την ελληνοπρέπειά του, γιατί φυλακίζεται η φυλή της κρέμας στο εκ της τουρκικής ημισελήνου εμπνευσμένο κρουασάν – κατασκεύασμα και έμπνευση των νοικοκυρών της Βιέννης, όταν έφτασαν αλλά σταμάτησαν στις πύλες της οι σαρικοφόροι της τότε μεγαλοπρεπούς μη τηλεοπτικής τουρκιάς. Αυτοί οι φασίστες δυσκολεύονται και λίγο μεταξύ αυστριακής έμπνευσης και τουρκικής μούσας.

Η μπουγάτσα και τα όρνια

Πλησιάζει η 25η Μαρτίου, η επέτειος της επανάστασης του 1821, του ιδρυτικού γεγονότος του νεοελληνικού κράτους, οπότε σκέφτηκα να ανεβάσω δυο-τρία αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα του Φωτάκου, από τις πρώτες μέρες του ξεσηκωμού (όπως είχα κάνει και πέρυσι). Ο Φωτάκος (Φώτης Χρυσανθόπουλος, 1798-1878) ήταν ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη και άφησε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Βέβαια, επειδή είναι γραμμένο σε (ευτυχώς) απλή καθαρεύουσα, δεν αποτυπώνει παρά σπάνια τη γλώσσα που μιλούσαν οι μαχητές του ξεσηκωμού. Να σημειωθεί ότι ο Φωτάκος, ενώ είναι γεμάτος εγκώμια για τον «αρχηγό» (τον Κολοκοτρώνη), που τον λάτρευε, δεν διστάζει να αποκαλύψει περιστατικά που τον εμφανίζουν να τρομάζει ή να κάνει γκάφες. Θαρρώ πως θέλει αρκετό θάρρος αυτό.

Το πρώτο απόσπασμα αφηγείται την καθοριστική στιγμή που έκρινε τη (δεύτερη) μάχη του Βαλτετσίου, το πρωί της 13ης Μαΐου 1821, όταν η προσπάθεια των Τούρκων να υποχωρήσουν συντεταγμένοι μετατράπηκε σε άτακτη φυγή και συντριβή. Εδώ παραλίγο να παίξει μοιραίο ρόλο ένα κομμάτι μπουγάτσα -που δεν πρέπει να είναι το γνωστό μας γλύκισμα αλλά μάλλον τυρόπιτα.

Επειδή και εις τα βουνά αυτά κάμνει ψύχρα πολλή την νύκτα και μάλιστα την άνοιξιν, είχαν από μικρά τσάχαλα και από χαμόκλαδα φωτιά, αλλά δεν εζεσταινόμεθα και αυτήν την νύκτα την επεράσαμεν κακά από το κρύο. Ο Κολοκοτρώνης, ο Κωνσταντίνος Πετρόπουλος καπετάνιος από Μαγουλίανα και εγώ, οι τρεις μας είχαμεν μόνον μίαν κοντοκαπόταν τσοπάνικην, αλλά ποίος να πρωτοσκεπασθεί, μάλιστα εγώ εκρύωσα, έγιναν μαύρος σαν το συκώτι και μου επήραν έπειτα αίμα και εγίανα.